Þóris þáttr hasts ok Bárðar birtu

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Íslendinga sögur

Þóris þáttr hasts ok Bárðar birtu

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Þórir kom út ok fekk staðfestu.

ÞÁ Höfða-Þórðr bjó at Höfða á Höfðastönd, sem Þórðarhöfði er við kenndr, var Hrolleifr í kaupferðum millum Nóregs ok Íslands, sem Hrolleifshöfði tekr nafn af. Kom út með honum sá maðr, er Þórir hét. Hann var haldinn með betri mönnum, þó heiðinn væri. Hann var mikill ok sterkr ok harðr í máli, við hvern er hann átti. Því hafði hann auknefni ok var kallaðr Þórir hastr. Hann átti einn þræl, er Skarfr hét. Þó segir hann hafi verit mörgum frjálsum betri, því hann hafði því heitit at svíkja aldri sinn lánardrottin. Hann var svo frár sem hestr ok framar skyggn öðrum mönnum.
   Þórir fekk sér hest, ok reið hann at Höfða, því þeir vóru vinir, Þórðr ok hann. Þórðr tók vel við honum. Þórir lét á sér heyra, at hann vildi staðfestast hér, ok spurði, ef land væri ónumit. Þar var þá numin öll Höfðaströnd fram til jökla.
   Þórðr hét maðr, er bjó á Hofi á Höfðaströnd. Þar var mikit blóthof. Þeir Þórðr vóru vinir ok fylgdust jafnan at einu máli. Þeir vóru héraðshöfðingjar ok Þorfinnr stafr á Stafshóli ok Hreiðarr á Brúarlandi. Þeir höfðu deilt um Tungufjallit í dalnum, Þorfinnr ok Hreiðarr.
   Þorfinnr var þá við aldr mjök, þá hér var komit sögunni. Hann átti dóttur, er Hallbera hét. Hún var kvenkostr góðr. Svo er sagt hennar kvendyggðir hafi bætt um fyrir nafninu. Söguskáldit segir, at abbadís Hallbera, er fyrst var á Reynistað ok Jörundr byskup vígði, hafi verit komin af þessari Hallberu.
   Þeir Þórðr riðu með Þóri hast inn at Stafshóli ok vöktu bónorð við Þorfinn staf ok báðu Hallberu til handa Þóri. Varð þat auðsótt, at hann fekk hennar. Þorfinnr gaf dóttur sinni land allt it neðra til merkja þeirra, er hann til tók. Hafði Þorfinnr látit gera þar lítit býli, er hann kallaði Gröf. Tók þat nafn af gróf þeirri, er þar fellr milli melanna. Úr grófinni fellr bæjarlækrinn í Gröf.
   Þórir sezt at búi í Gröf. Hann gerðist umfangsmaðr mikill. Hann smíðaði stóran bæ ok sterkan í Gröf. Svo er sagt hann hafi verit vel virðr maðr í þær mundir.
   Vóru þá víða landbúar í hólum ok steinum, sumir meinlausir við mennskt fólk, en sumir vondir. Svo er sagt, at Þórir hafi haft vináttu við þetta fólk. Er þat eitt til, þegar húskarlar hans veiddu silung í læk þeim, sem rennr úr grófinni, því hann er með djúpum pollum ok jarðbrúm á milli, sem enn má sjá, þá bauð hann þeim at skilja eftir hálfa veiðina, hvat þeir ok gerðu, ok var hún í burtu, þá þeir kómu til aftr, þat annat, at Þórir kunni at segja fyrir óorðna hluti um vetrarfar ok annat þess háttar. Varð hann af þessu mjök vinsæll við héraðsmenn.


2. Frá sýnum Bárðar birtu ok Skarfs skímu.

Þórir ok Hallbera áttu einn son, er Bárðr hét. Hann var fríðr sýnum ok efniligr, ok þá hann var vaxinn, kom hann sér vel ok var hugljúfi hvers manns. Hann var hagr vel á skipa smíði ok húsa. Faðir hans lét hann smíða skip niðr við Deildarárós, er nú er kallaðr Grafarós.
   Þórir hastr sótti jafnan blóthofit. Þat var eitt sinn hann lét Bárð fara með sér til hofsins, ok þá þeir kómu heim aftr, talaði Þórir við son sinn ok spurði hann at, hvort honum litist þat eigi göfugir guðir, er hann tilbæði.
   Bárðr segir: "Víst eru þeir vel upp prýddir, en þat þykkir mér at, engi heyrir þá mæla, ok þat annat, þeir þurfa yðar klæða með. Sýnist mér, at þeir, sem þá tilbiðja, séu meiri en guðirnir, ok aldri skal ek þá tilbiðja, því ek get gert mér sterkari guði."
   Þórir spyrr, hvernig hann geti þat gert, ok segir hann illa tala.
   Bárðr segir: "Ek get trúat á skip þat, er ek smíða, þá ek fer til veiðiskapar ok í sjóhættu, en á hest minn, þá ek ríð, á vopn mín, þá ek vil berjast, ok á klæði mín í votu veðri, því þetta gerir mér meira gagn en guðir ykkar."
   Þá varð Þórir reiðr mjök ok sagði hann talaði illmælum í móti guðum þeirra, svo lá við hann mundi ljósta Bárð. Varð Hallbera húsfreyja at skilja þá.
   Þat var eitt sinn, at Bárðr kom seint heim frá skipasmíðinni. Spurði Þórir hann at, því hann færi svo seint.
   Bárðr segir sér hefði verit starsýnt á sýn þá, er hann sá. Þórir spyrr hann, hver hún væri. Bárðr sagðist hafa sét birtu mikla nærri bæ þeirra.
   Þórir segir þat væri af tilhlutan guða þeirra, - "ok munu þeir ætla at æra þik til óhappa."
   Bárðr segir þat ekki vera, - "því aldri hræðist ek guði þeirra."
   Litlu síðar ferðaðist hann síðla dags frá skipasmíðinni ok Skarfr þræll með honum. Þá þeir vóru komnir mjök svo heimleiðis, var dagr horfinn af lofti. Sá Bárðr nú enn meiri birtu en áðr. Þótti honum sem eldr brynni í loft upp. Hann spurði þrælinn, hvort hann sæi birtu þá.
   Þrællinn sagðist víst sjá, - "eða hví spyrr þú mik at því, þar ek er þér skyggnari?"
   Bárðr segir: "Sérðu bæinn?"
   "Víst sé ek," segir Skarfr.
   "Hvar er birta þessi frá bænum?" segir Bárðr.
   Þrællinn segir, at hún sé suðr á túninu fyrir sunnan bæinn. En er þeir kómu undir túngarðinn, hvarf birtan þeim. Þeir gengu til bæjar.
   Þórir spyrr nú enn sem fyrr, hví hann fari svo seint. "Egi er þat kyn. Þat gerir þín birta, er þú þykkist sjá."
   Bárðr segir svo vera, - "ok sé ek hana nú meir en fyrr. Sagt getr þú mér, faðir, hverninn birta þessi kemr til."
   Karl segir þat satt vera. "Svo er sagt," segir karl, "at sú villa sé komin í Norðrlönd, at þeir kasti gömlu trú sinni ok trúi á þann gamla guð, sem þeir segja skapat hafi alla hluti. Önnur villa þeirra er meiri, er þeir trúa á son hans, er þeir kalla Hvíta-Krist, hvern óvinir hans deyddu."
   Bárðr sagði, at betra væri at trúa á þann, sem manninn skapat hefði, heldr en á þann, sem mennirnir skapa.
   Þórir segir, at slæm trú sé þat at trúa á þann, sem maðr hvorki sér né heyrir, en þó þat verra at hafa enga guði sér til árnaðar, - "sem ek hygg þú sért, Bárðr," segir hann.
   Bárðr segir þat ekki vera, -" því ek trúi á sólina. Þegar mér er kalt, bið ek hana at verma mik, en þá hún skín heitt, bið ek hana at brenna mik ekki, ok hefi ek hvorki frosit né brunnit fyrir hennar fullting."
   Þá segir Þórir, at ekki væri óskjalligt, þó hann hefði viðrnefni, ok skyldi hann heita Bárðr birta. Bárðr kvað sé þat vel líka.
   "Eða hvat segir þú til, Skarfr?" sagði Þórir.
   Skarfr segir, at ljós þat, sem logi í stofunni, sé svo sem skíma hjá ljóma þeim, er hann sá.
   Þórir segir, at hann skuli heita Skarfr skíma, svo þeir hafi nokkut af birtu þeirri, er þeir klifi jafnan á. Varð þá mikill hlátr í stofunni.


3. Andlát Þóris. Bárðr tók við kristni.

Á þessum misserum tók Þórir hastr sótt ok andaðist. Varð hann harmdauði vinum sínum. Ekki er þess getit, hvar Þórir hafi heygðr verit. Sumir segja hann liggja í hól þeim, er við hann er kenndr ok kallaðr er Hastr, en nú Hestr.
   Bárðr tók við búi í Gröf. Hann kvongaðist ok hafði gott bú. Hann kom sér vel við menn, því hann var örr á fé. Aldri blótaði hann goð. Því gaf hann ekki til hofsins.
   Nokkurum árum síðar var boðuð kristni á Íslandi, sem segir í Njálu um útkomu Þangbrands prests. Stóðu sumir fast á móti, en sumir gáfu upp trú sína ok tóku við kristni. En sem þessi kristna trú kom þar í sveitir, varð Bárðr fyrstr, móðir hans ok heimahjú við trú at taka ok létu skíra sik.
   Um þau misseri fluttu norskir menn út líkneski ok krossmörk ok seldu þeim, er við kristni höfðu tekit, ok létu í kirkjur sínar ok í svefnstofur sínar. En sem Bárðr fekk eitt þeirra, segir Skarfr, at hann skyldi ekki hafa tekit skírn, hefði hann sét þat, hvernig farit hefði verit með guð þann, er hann skyldi trúa á.
   Bárðr smíðaði kirkju í Gröf fyrir sunnan bæinn, er hann áðr sá birtuna. Hann vandaði vel kirkju sína ok lét krossmarkit upp yfir kórdyrr. En þá Bárðr lét prest syngja tíðir, var þrællinn mjök tileygðr upp á krossmarkit, ok blendinn þótti þeim þrællinn í trúarbrögðunum. Skarfr var jafnan fyrstr á ferli af heimamönnum Bárðar.


4. Brann kirkjan ok hofit ok álög Bárðar.

Sá atburðr var orðinn einn morgun, at kirkja Bárðar var upp brunnin til kaldra kola. Þegar þrællinn sá þetta, gekk hann til skála ok sagði Bárði. Bárðr varð fár við. Hann klæddist ok sagði valdit mundu hafa vondir landbúar. Hann lét slökkva eld ok bera ösku í burt, en er þetta var gert, fann Skarfr krossmarkit óbrunnit. Hann hljóp með þat til Bárðar ok segir honum, at kröftugan guð ætti hann, þar hann brynni ekki í eldinum, ok fróðligt væri at vita, hvort Þórir hefði átt svo kröftuga guði. Gengu menn til náða um kveldit, en þá loka átti húsum, fannst Skarfr hvergi.
   Skarfr tók á rás um nóttina ok út at Hofi. Hann gekk í kringum bæ allan, en er hann sá, at lokat var húsum, gekk hann at hofinu. Þat var í landnorðri frá bænum. Hann lagði eld í hofit ok fór svo sína leið með skyndi heim til Grafar. En um morguninn, þá fólk upp stóð á Hofi, var goðahúsit allt upp brunnit með þeirra guðum.
   Þetta spurðist brátt um héraðit ok þótti mikill skaði, því hofit var ríkt at silfri ok skrúða þeim, er guðirnir vóru með prýddir. En sem Bárðr í Gröf heyrði þat, spurði hann þrælinn, hvort hann væri í valdr skaða þeim. Hann kvað þat satt vera ok bað Bárð vera sér trúan.
   "Svo skal vera," sagði Bárðr.
   Þrællinn segir: "Nú skal ek aldri trúa nema á guð þinn, því hitt hafa verit svikulir guðir, þar þeir gátu ekki forðað sér eldinum."
   Þá var gamall orðinn húsabær í Gröf. Bárðr hafði efnat skálavið í skála sinn. Tók hann þann við ok smíðaði kirkju at nýju ok sagði, at framar bæri at byggja guðshús, sem sálinni við kæmi, en húsabæ. Hann vandaði kirkjusmíðit betr en fyrr ok lét stökkva vígðu vatni um gólfit ok kirkjugarðinn. En at enduðu kirkjusmíðinu hélt Bárðr veizlu vinum sínum. Gáfu margir þá til kirkjunnar hana með at prýða.
   Bárðr lagði þat á bæinn í Gröf, at hverr, sem meir hefði við húsasmíði þar eða gerði þau prýðiligri en kirkju sína, er hann segist láta helga Jakob postula, þá skyldi bærinn upp brenna.
   Um nóttina eftir lét Bárðr illa í svefni. Kona hans vakti hann ok spurði hann at draumum sínum.
   Hann sagði sik dreymt hafa landbúa, mann eða konu, er reiðuliga hefði við sik talat, segjandi: "Illa gerðir þú, Bárðr, at þú lagðir á bæinn, er vinr vorr átti, ok lagðir enga bót með. Nú má ek segja þér, at aldri skaltu vorr vinr vera, en standa munu álög þín. En ek mun leggja bót með, at þeir menn, sem bæinn eiga, fá þau fjögur meðöl í hús sín, er fjóra elda hindra. Aldri skaltu veiða þar, sem húskarlar föður þíns veiddu, elligar skaltu sjá missmíði á högum þínum."
   Þeir menn, sem kómu eftir Bárð, létu gera tvö hús laus við bæinn, er þeir lögðu í fjárhluti sína, ok hefir við haldizt síðan.