Agnesar Saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.

Heilagra Manna Sögur

Agnesar saga meyiar
(Cd. Holm. 2 folio, A; Cd. 429, 8^vo, B; Cd. 235 folio, kun Begyndelsen; Fragm. 238 folio; Cd. 233 folio, kun Slutningen.)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Her hefr upp sogu heilagrar Agnete meyiar

Johann von Schraudolph: Sankta Agnes

Ambrosius byskup þræll þræla guds sendir qvediu helgum meymm. Wær hIlldum hatidardag ennar helguztu meyiar [med salmum ok guds lofi. Gledez flokkar lyda ok fagni Kristz IlmIsur, fIgnum vær allir med drottni, ok minnumzt, hversu pind var en helgazta Agnes; a enum þrettanda vetri alldrs sins glatadi hun dauda ok fann lif, þviat hun elskadi skapara lifs; ung var hon at alldri en alroskin at sid, faugr at aliti, en fegri at sidum ok tru. Borgargreifa son hafdi uppi ord sin ok bad hennar, ok het hann morgum fridendom bædi henne ok frændum hennar ok syndi henne dyrliga gripi. En in heilaga Agnes fyrirleit þat allt ok trad undir fotum sem saur. Þa ætladi enn ungi madr, at hun mundi betri gersimar vilia, ok hafdi med ser gull ok gimsteina ok allzskyns fagrendi, ok het henne lIndum ok lausum aurum, mane ok allzkyns heims audæfum, ef hun neitti eigi samfIr vit hann. En hun svaradi honum ꜳ þessa lund: «Far þu fra mer, dauda matr ok synda fodr, þuiat ek er elskut af Idrum unnanda, þeim er mer færdi miklu betri audæfi ok vedmællti mik med fingrgulli tru sinnar, ok þer gIfgari er at Illu kyni ok at allri tign; hann skryddi mik oumrædiligo skrudi ok pryddi hals minn dyrligum menium; skryddi hann mik gullofnum mautli ok valdi mer ena biortuztu gimsteina; sitt mark setti hann yfir andlit mitt, ath ek þyddumzt eingan annan unnanda nema hann; syndi hann mer oumrædilig audæfi, þau er hann het at gefa mer, ef ek væra stadfIst i ast vit hann. Af þvi ma ek eigi giIra i mot enum fyrra unnanda ok þeckiazt annan en fyrirlita þenna, er ek hefi nu ast vit lagt, at hans kyn er gIfgara ok mattr styrkari, asiona fegri ok ast unadsamligri ok [oll dyrd kiaurligri. Minn likami er samteingdr hans likama, ok eigum vit bædi brudhvilu saman; hans meyiar skemta mer dyrligum sIngum, af hans munni tok ek hunang, ok hans blodi eru rodnar kinnr minar, ok ek em halldin af hans fadmlagi. Hans modir er mær, ok hefir fadir hans eigi konu atta. Þeim em ek fIstnud, sem einglar þiona, hans fegrd undraz sol ok tungl, af hans ilm endrlifna daudir, ok af hans atIku styrkiaz siukir, hans audæfi spillaz alldreghi ne þverra; honum einum vardveiti ek tru mina, ok hInum felumzt ek ꜳ hendi af ollu hiarta ok med ollum alhuga; þa em ek hrein, ef ek ann honum, ok þꜳ mær, ef ek fylgi honum.»

Fra greifa syne

2. En er enn ungi madr heyrdi þessi ord hennar, þa vard hann feinginn af blindri ꜳst ok kvaldizt i sorgum hugar ok likama, þar til er hann lagdiz i reckiu af, ok sogdu læknar, at ofrast kveldi hann. En er fadir hans fra þat, er læknar sIgdu, þa bar hann upp en somu ord at bidia meyiarinnar, sem sonr hans hafdi mællt. En hin heilaga Agnes syniadizt ok kvadz alldri vilia slita ast vit enn fyrra unnanda sinn. Þa tok Simphronius greifi ath spyria, hverr unnandi hennar væri, sa er hun hrosadi hans mætti. En þeir voru, er honom sogdu, at hun var kristin ok kalladi Krist unnanda sinn. En er greifinn vard þess viss, þa sendi hann þegar hirdmenn sina [med styrk miklum eptir henne, ok var hun leidd fyrir domstol hans, ok kvaddi hann hana fyrst med blidum ordum en sidan ognarmalum. En Kristz mær tældizt eigi fyrir blidleik hans, ok eigi hræddizt hon ognir hans, helldr var hun med enum sama hug ꜳvallt ok enu sama aliti ok hlo at honum, hvort sem hann var reidr eda blidr i hugum. En er Simphronius greifi kastadi a glæ ollum ordum, þeim er hann mællti vit guds mey eda vit frændr hennar, þa let hann leida hana fyrir domstol sinn i annat sinn ok mællti [vid hana: «Eigi mattu hlyda rettu rꜳdi ne nidr leggia þragirni briostz þins, nema þu skilir fyrr fra þer breytni kristinna manna, þeim er þu hrosar ath þer hafi kent fiolkyngi; af þvi er þer naudsyn at gaufga Gefion gydiu vora, attu sert undir hennar trausti ok i hennar þionostu nott ok dagh, ef þer likar at hallda meydomi [ok hreinlifi.»

Fra Agnes ok Simphronio greifa

3. HeilIg Agnes svaradi: «Ef ek syniudumz syni þinum lifanda manni, þeim er skilia mꜳ skynsemi, ok heyra mꜳ, siꜳ ok ganga, ok kenna sin, ok niota godra hluta þessa heims, ok eigi villda ek til hans lita fyrir astar sakir vit Krist, hvi mega ek þa gIfga skurdgod andlaus ok vitlaus, ok gera þat i mot enum hæsta gudi ok luta stockum eda steinum.» «Heillt rꜳd villdag kenna þer, sagdi Simphronius, ok sit ek þer af þvi gudlastan, at ek se alldr þinn minna en hyggendi.» Heilaga Agnes svaradi: «Hird eigi þu at fyrirlita æsku mina, svo at þu hyggir mik rækia, hvort þu ert reidr eda blidr i hugum, þviat gud virdir menn meir at hugskoti ok tru en at alldri. En ef þu varar mik vit reidi goda þinna, þa lattu þau sialf reidazt ok sialf sitt erendi reka, hefni þau sialf sin, ok biodi sialf, at þau se gIfgut. En ek se, attu leitar þess vit mik, er þu munt alldri fꜳ, af þvi gerdu þat, er þer er i skapi.» Simphronius mællti: «Nu skallt þu kiosa um tvo kosti, annattveggia at blota Gefion gydiu vora med meyium odrum til [lofs astarmanna þinna, eda þu munt selld med portkonum til saurlifis ok til skemdar [kyns þins, ok munu eigi kristnir menn mega efla þik, þeir er þer kendo fiolkyngi, þa er þu treystiz, at þu megir fordazt þessa meingerd.» Agnes svaradi: «Ef þu vissir, hverr gud minn væri, þa mundir þu eigi þetta mæla; en þar sem ek veit krapt drottins mins Jesus Kristz, þa fyrirlit ek Irugg ognir þinar, ok trui ek þvi, ath ek mun eigi blota skurdgod þin ok saurgazt af annarra syndum, þviat eingill guds er med mer ok vardveitir likama minn, ok sonr guds, sa er þu kant eigi, hann er mer borgarveggr oyfirstigligr ok vordr, sa er alldregi sefr, ok hlifiskiolldr, sa er alldregi þrotnar. En god þin, er af eiri eru giIr, þa væri þar nytri ker [or gior til gagns monnum, eda ef þau eru or steini, þa væri betra stræti þilit med þeim, at eigi vadi menn leir, þviat guddomr er ꜳ himnum en eigi i steinum, ok helldr i loptriki en i malme. En þu ok þer likir, ef þer latid eigi af blotum þeira, þa mun ein pisl yfir ydr luka, þviat svo sem þau [eru blasin i elldi, at þau verdi smidut, svo verda ok gIfganarmenn þeira saman brendir i eilifum elldi, eigi til þess at þeir verdi smidadir, helldr til hins at þeir kveliz ok farizt æ ok æ.»

Fra Agnes ok eingli guds

4. Þa reiddizt greifinn ok let guds mey færa or fItum ok leida nockta til portkvenna huss. En þegar er hun var or fItum færd, þa leysti hun hꜳr sitt; en gud veitti henne svo mikinn hꜳrvoxt, at hun þotti betr klædd af hꜳre sinu en klædum. En er heilaga Agnes geck inn i husit, þa fann hun þar eingil guds, þann er hana skryddi sva miklu liosi, at eingin matti sia hana fyrir liosinu; husit skein allt innan svo sem sol, þa er hun skin sem biartaz, ok vard hverr þvi blindari, er þangat kom, sem hann var forvitnari. En er hun fell a kne til bænar fyrir drottne, þa sa hun þar et biartazta klædi ok skrydde sik þvi ok mællti: «Þackir giIri ek þer, drottinn Jesus Kristr, þvi at þu gaft mer klædi þetta ok taldir mik med ambattum þinum.» En svo var klædit henne skapliga mikit ok svo biart, at eingin efadi um þat, at einglar guds hefde gert, þeira, er sia mattu. Þa giIrdiz horhus at bænarstad, þviat hverr gIfgadi gud, er þangat kom, ok for hreinne þadan en þangat.

Daudi greifa sonar

5. En er þessir hlutir gerduzt, þa for þangat borgargreifa son, sa er valldit hafdi oskilum þessum Illum, ok fylgdu honum iafnalldrar hans galausir, ok gengu inn i husit fyrir honum med hlatri ok galeysi. En er þeir sꜳ liosit, undruduz þeir ok hurfu aptr ok vegsImIdu lios guds. Greifa son avitadi þa ok kvad þa ecki þora, ok geck inn i husit sidan ok sꜳ liosit, ok gIfgadi þeygi gud, helldr od hann fram i liosit med ohreino hugskoti. En adr hann mætti hendi sinni taka til meyiarinnar, þa vard hann kyrktr af diIfle ok do. En er hann dvaldizt i husinu, þa ætlodu forunautar hans, at hann mundi [at vilia sinum ok munudlifi dveliazt, ok geck inn einn þeira i husit, sa er gꜳlausaztr var, svo sem [hann fagnadi munud hins; en er hann sꜳ hann daudan, þa kalladi hann ok mællti: «Biargit oss, Romaborgar menn, kona sia hefir drepit med mikilli fiolkyngi son borgargreifa vors. [Þa var kvatt motz, ok dreif þangat mikill fioldi manna, ok varð þræta mikil um guðs mey, sumir toldu hana fiolkungha, en sumir saklausa.

Uppreistr greifa son af dauda

6. En er greifinn fra dauda sonar sins, þa for hann til motzins med miklum hryggleik, ok er hann sꜳ hann daudan, þa kalladi hann med grimligri roddu ꜳ guds mey ok mællti: «Þu en grimmazta kona, fyrir hvi drapt þu son minn med eitri fiolkyngi þinnar?» Heilog Agnes svaradi: «Sa enn sami tok velldi i gegn honum, er hann villdi eptir lifa. Fyrir hvi ero her allir adrir heilir, þeir er hingat komu, nema þvi at allir lofudu gud, þann er eingil sinn sendi til min, ok skryddi mik klædi miskunnar sinnar ok vardveitti likam minn, þann er gudi er helgadr ok eignadr. Nu þeir allir, er liosit sa, gIfgudu gud ok foru a brott omeiddir, en þessi madr for gꜳlaus ok odr ok lofadi eigi gud, þa er hann sꜳ liosit, en er hann villdi mik hondum gripa, þa let eingill guds hann deyia illum dauda, sem nu ser þu.» «Þa mun ek trua, kvad greifinn, at eigi valldi þesso fiolkyngi þin, ef þu bidr eingilinn ok getr þat, at hann gialldi mer [son minn.» HeilIg Agnes svaradi: «Þott trua ydur se eigi verd ath geta þat af gudi, þa er þo nu su tið komin, er makliga ma vitraz kraptr drottins mins Jesu Kristz. Af þvi gangit þer allir ut, en ek mun biðia fyrir mer til guðs.» En er allir gengu ut, þa fell Agnes a kne til bœnar ok bað til drottins, at hann reisti upp hinn unga mann. Þa syndiz henni engill guðs, ok styrkði hann hug hennar reisandi manninn af dauða. En sa er upp reis, gekk þegar ut, kallaði ok mællti: «Einn er guð a himne ok iorðo ok i sio, sa er guð kristinna manna, en oll skurðgoð eru onyt ok mego hvarki biarga ser ne oðrum.» Þa toku allir blotbyskupar at æðaz ok kolludo med einne roddu ok męlltu: «Taki þer hina fiolkunnigu konu ok fordędu, er villir hugi manna ok snyr hiortum þeira.» En er greifinn sa svo miklar iartegnir gervar, þa undradiz hann, en þordi þo eigi gera i mot blotmonnum eda męla i mot sialfum ser ok hlifa meyiunni. Þa for hann a braut ogladr, er hann matti eigi hialpa guds mey eda leyda or ollum pislum þeira eptir upprisu sonar sins, ok let adra dęma um þetta mal.

7. En Aspasius domandi let kynda elld mikinn i augliti lydsins ok let kasta meyiunni i logann midian. En er þat var giort, þa skiptiz loginn i tvo stadi ok brendi lydinn a hvoratveggia hond, en hana sakadi ekki hitinn þess at helldr. En blotmenn (sogdu) þetta (af) fiolkyngi hennar en eigi guds krapti. En domandinn kalladi a kvalarana ok bad, at þeir kvelldi meyna. Þa hellt Agnes hondum til himins ok bad til guds a þessa lund: «Almattigr ok ogorlegr ok gofuglegr fader, drottinn minn, þik lofa ek ok dyrka ek, þviat fyrir son þinn fordumz ek ognir vondra manna, ok ste ek yfir velar diofuls ok geck osaurgada gautu. Nu hvelfiz yfir mik dogg af himne af helgum anda, svo at elldrinn sloknar hia mer, ok skauz loginn ok hvarf hitinn til þeira, er hann kyndu. Þik lofa ek, gaufugr fader, þu lętr mik koma til þin ohrędda a medal ellda. Nu se ek þat, er (ek) truda; nu helld ek þvi, er ek venta; nu fagna ek þvi, er mik fysti til; þer iata ek med munne minum, ok til þin fysumz ek af ollu hiarta. Nu þegar kem ek til þin, lifandi gud, er med drottne vorum Jesu Kriste syne þinum lifer ok rikir nu ok um allar (allder) allda.» En er hon hafdi lokit bęn sinni, þa sloknadi elldrinn allr, svo at eingi flęr(!) var eptir. Þa matti Aspasius eigi standazt [op alþydu, ok let spioti leggia i briost meyiarinnar, ok helgadi gud ser hana brudi ok pislarvott, ok for hon til almattigs guds med þessu liflati. En frendr hennar toku likam hennar med fagnaði ok grofu i landeign sinni skamt fra Romaborg a gotu þeiri er Numentana heitir. En er kristinn lyðr kom opt þangat til bœna, þa somnuðu heiðnir menn liði ok borðo grioti at þeim ok rako þa a brot þaðan.

8. En Emerenciana het [fosystir Agnetis, sia var heilog mær ok þo primsignd at eins; hon stoð ohrædd ok flyði eigi, helldr avitaði hon heiðna menn ok mællti: «Þer væslir ok grimmir hamnit þeim, er almatkan guð gofga, ok hoggvit saklausa menn, en truit sialfir a stock ok stein.» En er hon mællti þessor orð ok þessom lik, þa bǫrðo þeir hana grioti, ok lét hon ǫnd sina, er hon var a bœnom hia leiði sellar Agnetis. Þessi mær skryddiz i bloði sino, þviat hon tok bana fyrir þat er hon iatti guði. A þeirri somo stundo varð landskialpti mikill, flugo elldingar ok reidarðrumor [i heidi, ok fell niðr mikill hlutr heiðins lyðs ok do. Þaðan fra þorði engi maðr at granda þeim monnum, er komu til leiðis heilagra manna at biðia fyrir ser. En frendr Agnetis komu of nott með kennimonnum ok toko likam Emerenciane meyiar ok grofu skamt fra leiði Agnetis. En er frendr Agnetis vokðo opt um nætr a bœnum at leiði hennar, þa sa þeir at miðri nott meyia flock mikinn i lofti [með liosi. Þær voru allar skryddar gullofnum cleðom. I þeirra liði syndiz þeim heilog Agnes, ok stoð til hægri handar henni lamb [sniofi hvitara. En er frendr hennar sa þessi tiðendi ok aðrir kristnir menn, þeir er þar voro, þa kom hræzla mikil yfir [þa. Þa nam Agnes staðar með meyia lið sitt ok mællti til frenda sinna: «Eigi skolu þer grata andlat mitt, helldr fagne þer med mer ok glediz, þviat med þessum meyium ollum eignumz ek liosan stad, ok er ek nu a himnum i e(i)lifum fagnadi med þeim, er ek elskadi a iordu af ollu hiarta.» En er hon hafdi þetta męllt, þa leid hon til himins.

9. En er madr sagde þesse tidende hverr audrum, þa kom sia saga til eyrna dottur Constantini konungs, en hon het Constancia, en hon var hin vitrasta mær. En hon var svo oll hriuf ok sar, at eingi fleckr var heill a hennar horundi allt or hvirfli ok ofan a tęr; en henne var þat rad kennt til heilso, at hon fęre um nott til leidis Agnesar ok będi fyrir ser til guds, þviat hon hafdi tru i hug ser, þott hon vere heidin. En er hon giordi, sem henne var kennt, þa sofnadi hon a bęn sinne, ok vitradiz henne heilog Agnes i draume ok (męllte) vit hana: «Vertu styrk ok stadfost, Constancia, ok tru drottin Jesum Crist vera guds son ok grędara þinn af himne, ok mantu taka heilsu allra sara þinna.» Þa vaknadi Constancia, ok var svo alheil, at einskis sars matti stadi sia a likam hennar. En er hon kom heim til konnungs hallar, þa gerdi hon mikinn fa(gna)d fodur sinum ok brędrum, ok urdu allir hirdmenn ok borgarlydr henne fegnir, en otrua heidinna manna hneyktis. En Constancia bad fodur sinn ok brędr, at þeir lofadi kirkio at gera til dyrdar Agnesu, ok let hon ser i þeiri kirkio grauf gera. En er þessi tidendi frettuz, þa kvomo margir til leidis Agnesar ok fengu þar heilso sina, hvat er þeim vard at meine adr, ok halldaz þęr iarteignir til þessa dags. En Constancia konungs dottir hellt meydom sinn alla ęfi sina, ok lifdu margar eptir hennar dęmum ok toku nunnovig(s)lor. Svo þroadis ok vox hreinlifis kraptr af godum dęmum hinnar helguztu Agnesar, at margar meyiar i Romaborg helldu hreinlifi sino allt til daudadags, þviat þęr nunnur eignaz eilifan sigr ok sęlu an enda, ef þęr hallda hreinlifi an efa fyrir drottin voru Jesum Cristum, þann er lifir ok rikir medr fedr ok helgum anda gud um allar alldir allda. Amen.

____

I 233 folio, hvor kun Slutningen af Sagaen findes, lyder denne saaledes: tak þu heilsu þina. Eptir þat leid hun fra henni at syn til himins. En er Konstancia vaknaði, var hun alheil, sva at hvergi var sár ne hrufva ꜳ hennar likama, ok for hun fagnandi heim, ok varð fadir ok broþir hennar heilsu fegnari, en fra megi segia, ok oll þeira hird, ok varð þa kristnum monnum i Romaborg mikill fagnaðr, ok efldiz guds kristni, en otrua heiþinna manna skammadiz. En Konstancia let gora kirkiu til vegs ok dyrdar gudi ok heilagri Agnete, ok fa þar siukir menn heilsu, hvat sem at meinum er, þeir sem þangat koma med rettri tru. En Konstancia helt meydomi um alldr sinn, ok giordo margar gIfgar meyiar at hennar dæmum; ok var þar klaustr gert hia kirkiu hennar, ok helldz su dyrd i Rómaborg i klaustri Agnesar alt til þessa dags eptir hennar dæmum, at þær megi fyrir sitt hreinlifi ok hennar heilagleik audlaz eilifan sigr ok sælu med drotni vorum Jesu Kristo, þeim er lifir ok rikir med fedr ok syni ok helgum anda einn guð um allar alldir verallda. Amen.

---

Fotnoter: