Forskjell mellom versjoner av «Anhang I (Gammel norsk Homiliebog)»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
(Erstattet OldNordicTimes med HTML-koder)
 
Linje 8: Linje 8:
  
  
−
<div class="toccolours">For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen [http://www.heimskringla.no/fonts/OLD1NT__.TTF OldNordicTimes] installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.</div>
+
<div class="toccolours"><center>Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.</center></div>
  
  
Linje 18: Linje 18:
  
 
indeholdende de ovenfor [[Homilier#cite_ref-454|S. 181]] omtalte, paa urette Sted indbundne, 4 Blade.</center>
 
indeholdende de ovenfor [[Homilier#cite_ref-454|S. 181]] omtalte, paa urette Sted indbundne, 4 Blade.</center>
−
 
  
  
Linje 26: Linje 25:
 
'''Um et sama'''
 
'''Um et sama'''
  
−
Messohald sette drotten Jesus, þa er hann gerðe or brauðe oc or vine hold sitt oc bloð, oc gaf at bergia postolom sinom scírdags aptan, oc bauð þeim embætte at fremia í sina minning. Þaðan af er sagt í fornre s<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>go, at Melchisedech kennemaðr guðs liuanda f&#339;&#769;rðe í fórn guði brauð oc vín, at þat var þegar bent af helgom anda, at þes kyns fórn mynde guði verða þægelegost til aflausnar synða þeirra manna, er sømelega føre með þeire þionosto. En sua segia helgar bøcr, at Petrus postole haue fyrstr manna messo sunget í Antiochia. Þaðan af toko fleire postolar messohátt at fremia. Þeir qvoðo yfir brauðe oc vine þau orð, sem drotten vár qvað, þa er hann snere þvi í hold sitt oc bloð, oc leto þeir þar fylgia drotenlega bøn, þa er Pater noster heitir. Siðan toko helger pafar oc aðrer hofoðkennemenn at lata lesa at messo pistola oc heilog guðspioll. Celestínus pafe let psalma syngva í uphafe messo, en or þeim psalmom toc Gregoriuis antiphonor, þ&#509;r er nu ero sungnar í uphafe messo oc introitus ero callaðar, oc þess ens<ref>en ''Cd.''</ref> sama psalms vers er nu sunget með introitu, sem þa var allr psalmr sungen í ondorðre cristne. Gloria patri var samet a þingi heilagra feðra í Nichea, en Dámasus pafe bauð, at þat scylde í messo syngva. Kyrieleison toc Siluester pafe af Grikkium, en Gregorius pafe let þat í messo hafa. Gloria in excelsis deo sungo fyrst helger englar í burð Crist drotens vars, en Hylarius Peito byscup lengðe<ref>lenðe ''Cd.''</ref> þeim orðom, er ero fra Laudamus te oc til enda. Thelesphorus pafe bauð, at Gloria in excelsis scylde í messo sunget vera, en Simachus pafe bauð, at á fagnaðartiðom einom scylde þat haft vera. Dominus vobiscum er tekit ór fórnre boc, er kend er við kono þa er Rúð het, þar er sagt<ref>sag ''Cd.''</ref>, at gofugr maðr, sa er Bóóz het, qvadde [cornscurðar]menn sina oc mælte: Dominus vobiscum. Pax uobiseum er tekit or guzspialle, sva qvadde droten vár postola sina. Et cum spiritu tuo er tekit af pistolom P<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>ls. |<ref>138</ref> Amen þat er tekit or apocalipsi Johans. Þesse orð kendo postolar at qveða at tilvíson drotens várs, en Clemens pafe oc Anacletus buðo í messo at hafa. Orationes orte Ambrosius byscop, en Gelasius pafe let margar við coma oc bauð í messo at hafa. Pistola oc goðspioll bauð Alexander pafe í messo at lesa. Jeronimus prestr scipaðe guðspiollom sva sem nu er haft, en Damasus pafe sette at hafa scylde. Graduale oc alleluia orte Ambrosius, en Gregorius bauð í messo at syngua oc lata hælga daga fylgia. Nimo er neuma heitir eða jubilum<ref>en ''tilf. Cd.''</ref> þat þyðir s<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>ngraust. I stað nimo [orte Notkerus<ref>[ornokerus ''Cd.''</ref> abbas sancti [Galli sequentias, en<ref>[Galli. Sequentias er ''Cd.''</ref> Nicholaus pafe lofaðe þ&#509;r í messo at syngua. Anastasius pafe bauð scyldlega, at enge maðr scylde sitia, þa er goðspiall er leset. Credo in unum var sett saman á þingi hæilagra feðra í Constantinopolim, er ver collom Miclagarð, en Damasus pafe bauð, at Credo scylde í messo hafa. Offertorium orte Gregorius oc bauð í messo at syngua. Postolar, oc þeir er nester þeim voro efter, sungo messor í hversdagslegom clæðom oc í linsoccom, en Clemens pafe, at þvi er Petrus kende honom, toc at hafa heilog cl&#509;ðe efter logom Moysi, oc Stephanus pafe bauð fastlega, at í vigðom clæðom scylde messo syngua, en eigi í óvigðom. Zepherinus pafe let hafa glerkaleca, en Urbanus pafe bauð at hafa kaleca oc patenor or golle eða or silfre. Alexander pafe bauð at føra guðe brauð oc vin í messo, sva sem droten vár Jesus Cristr kende at blanda vine við vatn, sva sem postolar setto. Siluester pafe bauð at hafa lereft til corporals, er corpus domini scal hylia með, sva sem sagt er, at Joseph vafðe lic drotens vars í linduke reinum. Leo pafe sette, at qveða scylde Orate pro me, oc hann bauð at hafa bøner þ&#509;r er secrete ero kallaðar. Sursum corda ero orð Jeremie prophete. Gratias agamus domino deo nostro er tekit or orðom P<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>ls postola. Prefationes hyggia menn at Dionisius ariopagita hafe ortar nocqvarar, en Gelasius pafe bauð þ&#509;r í messo at hafa. Sanctus sanctus sanctus dominus deus sabaoth toc Syxtus pafe af Ysaia spamanne, en en siðare orð Benedictus qui uenit in nomine domini toc hann or goðspiollom oc bauð allt saman í messo at hafa. En længsta lágasong, er at bocmále er kanón kallaðr, sette Gelasius pafe saman at mestom lut, en Gregorius pafe orte þar þesse orð: Diesque nostros in tua pace disponas, en Leo pafe lagðe þesse orð til: Sanctum sacrifitium immaculatam hostiam. Pater noster kende droten var Jesus Cristr, sem Matheus segir í guðspialle sino, en Gregorius pafe lagðe þar við Oremus preceptis salutaribus, oc let siðan við koma Libera nos quesumus domine, oc bauð þat allt saman í messo at hafa. Benedictiones þær er byscopar segia, sette saman Martius l&#509;resvein postola, en Ambrosius toc þ&#509;r í messo at hafa. Páfe queðr þær eigi yfir lyð, oc blezar hann efter messo sem prestar. Pax domini sit semper vobiscum þat bauð Jnnocentius pafe at segia í messo, oc hann bauð þat, at koss scylde |<ref>139</ref> fara. Agnus dei orte Sergius pafe oc bauð at hafa. Julius pafe fyrbauð at dyfa ollo corpus domini í calic, sem sumir menn hafa gort. Gelasius pafe bauð, at hver maðr, sa er tøke corpus domini í brauðs ásio, scylde oc taca bloð drotens í dryc or kalec. Ite þyðir fareð á braut ér. Þat er þaðan af tekit, er Pharao bað Gyðinga lyð fara á braut af Egyptalande, eða Cyrus konongr lofaðe Gyðingom aftrhvarf or Babilons velde til Jorsalalanz. Benedicamus dominum er tekit or saltara, en Deo gratias or bocom P<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>ls postola. Þat allt saman bauð Leo pafe at hafa í niðrlage messo. Af þessom lutom ollom saman samðe Gregorius pafe messohótt, sva sem nu halda flester menn a latino tunge alla.
+
Messohald sette drotten Jesus, þa er hann gerðe or brauðe oc or vine hold sitt oc bloð, oc gaf at bergia postolom sinom scírdags aptan, oc bauð þeim embætte at fremia í sina minning. Þaðan af er sagt í fornre s&#42805;&#769;go, at Melchisedech kennemaðr guðs liuanda f&#339;&#769;rðe í fórn guði brauð oc vín, at þat var þegar bent af helgom anda, at þes kyns fórn mynde guði verða þægelegost til aflausnar synða þeirra manna, er sømelega føre með þeire þionosto. En sua segia helgar bøcr, at Petrus postole haue fyrstr manna messo sunget í Antiochia. Þaðan af toko fleire postolar messohátt at fremia. Þeir qvoðo yfir brauðe oc vine þau orð, sem drotten vár qvað, þa er hann snere þvi í hold sitt oc bloð, oc leto þeir þar fylgia drotenlega bøn, þa er Pater noster heitir. Siðan toko helger pafar oc aðrer hofoðkennemenn at lata lesa at messo pistola oc heilog guðspioll. Celestínus pafe let psalma syngva í uphafe messo, en or þeim psalmom toc Gregoriuis antiphonor, þ&#509;r er nu ero sungnar í uphafe messo oc introitus ero callaðar, oc þess ens<ref>en ''Cd.''</ref> sama psalms vers er nu sunget með introitu, sem þa var allr psalmr sungen í ondorðre cristne. Gloria patri var samet a þingi heilagra feðra í Nichea, en Dámasus pafe bauð, at þat scylde í messo syngva. Kyrieleison toc Siluester pafe af Grikkium, en Gregorius pafe let þat í messo hafa. Gloria in excelsis deo sungo fyrst helger englar í burð Crist drotens vars, en Hylarius Peito byscup lengðe<ref>lenðe ''Cd.''</ref> þeim orðom, er ero fra Laudamus te oc til enda. Thelesphorus pafe bauð, at Gloria in excelsis scylde í messo sunget vera, en Simachus pafe bauð, at á fagnaðartiðom einom scylde þat haft vera. Dominus vobiscum er tekit ór fórnre boc, er kend er við kono þa er Rúð het, þar er sagt<ref>sag ''Cd.''</ref>, at gofugr maðr, sa er Bóóz het, qvadde [cornscurðar]menn sina oc mælte: Dominus vobiscum. Pax uobiseum er tekit or guzspialle, sva qvadde droten vár postola sina. Et cum spiritu tuo er tekit af pistolom P&#42805;&#769;ls. |<ref>138</ref> Amen þat er tekit or apocalipsi Johans. Þesse orð kendo postolar at qveða at tilvíson drotens várs, en Clemens pafe oc Anacletus buðo í messo at hafa. Orationes orte Ambrosius byscop, en Gelasius pafe let margar við coma oc bauð í messo at hafa. Pistola oc goðspioll bauð Alexander pafe í messo at lesa. Jeronimus prestr scipaðe guðspiollom sva sem nu er haft, en Damasus pafe sette at hafa scylde. Graduale oc alleluia orte Ambrosius, en Gregorius bauð í messo at syngua oc lata hælga daga fylgia. Nimo er neuma heitir eða jubilum<ref>en ''tilf. Cd.''</ref> þat þyðir s&#42805;&#769;ngraust. I stað nimo [orte Notkerus<ref>[ornokerus ''Cd.''</ref> abbas sancti [Galli sequentias, en<ref>[Galli. Sequentias er ''Cd.''</ref> Nicholaus pafe lofaðe þ&#509;r í messo at syngua. Anastasius pafe bauð scyldlega, at enge maðr scylde sitia, þa er goðspiall er leset. Credo in unum var sett saman á þingi hæilagra feðra í Constantinopolim, er ver collom Miclagarð, en Damasus pafe bauð, at Credo scylde í messo hafa. Offertorium orte Gregorius oc bauð í messo at syngua. Postolar, oc þeir er nester þeim voro efter, sungo messor í hversdagslegom clæðom oc í linsoccom, en Clemens pafe, at þvi er Petrus kende honom, toc at hafa heilog cl&#509;ðe efter logom Moysi, oc Stephanus pafe bauð fastlega, at í vigðom clæðom scylde messo syngua, en eigi í óvigðom. Zepherinus pafe let hafa glerkaleca, en Urbanus pafe bauð at hafa kaleca oc patenor or golle eða or silfre. Alexander pafe bauð at føra guðe brauð oc vin í messo, sva sem droten vár Jesus Cristr kende at blanda vine við vatn, sva sem postolar setto. Siluester pafe bauð at hafa lereft til corporals, er corpus domini scal hylia með, sva sem sagt er, at Joseph vafðe lic drotens vars í linduke reinum. Leo pafe sette, at qveða scylde Orate pro me, oc hann bauð at hafa bøner þ&#509;r er secrete ero kallaðar. Sursum corda ero orð Jeremie prophete. Gratias agamus domino deo nostro er tekit or orðom P&#42805;&#769;ls postola. Prefationes hyggia menn at Dionisius ariopagita hafe ortar nocqvarar, en Gelasius pafe bauð þ&#509;r í messo at hafa. Sanctus sanctus sanctus dominus deus sabaoth toc Syxtus pafe af Ysaia spamanne, en en siðare orð Benedictus qui uenit in nomine domini toc hann or goðspiollom oc bauð allt saman í messo at hafa. En længsta lágasong, er at bocmále er kanón kallaðr, sette Gelasius pafe saman at mestom lut, en Gregorius pafe orte þar þesse orð: Diesque nostros in tua pace disponas, en Leo pafe lagðe þesse orð til: Sanctum sacrifitium immaculatam hostiam. Pater noster kende droten var Jesus Cristr, sem Matheus segir í guðspialle sino, en Gregorius pafe lagðe þar við Oremus preceptis salutaribus, oc let siðan við koma Libera nos quesumus domine, oc bauð þat allt saman í messo at hafa. Benedictiones þær er byscopar segia, sette saman Martius l&#509;resvein postola, en Ambrosius toc þ&#509;r í messo at hafa. Páfe queðr þær eigi yfir lyð, oc blezar hann efter messo sem prestar. Pax domini sit semper vobiscum þat bauð Jnnocentius pafe at segia í messo, oc hann bauð þat, at koss scylde |<ref>139</ref> fara. Agnus dei orte Sergius pafe oc bauð at hafa. Julius pafe fyrbauð at dyfa ollo corpus domini í calic, sem sumir menn hafa gort. Gelasius pafe bauð, at hver maðr, sa er tøke corpus domini í brauðs ásio, scylde oc taca bloð drotens í dryc or kalec. Ite þyðir fareð á braut ér. Þat er þaðan af tekit, er Pharao bað Gyðinga lyð fara á braut af Egyptalande, eða Cyrus konongr lofaðe Gyðingom aftrhvarf or Babilons velde til Jorsalalanz. Benedicamus dominum er tekit or saltara, en Deo gratias or bocom P&#42805;&#769;ls postola. Þat allt saman bauð Leo pafe at hafa í niðrlage messo. Af þessom lutom ollom saman samðe Gregorius pafe messohótt, sva sem nu halda flester menn a latino tunge alla.
  
  
Linje 34: Linje 33:
  
  
−
|<ref>141</ref> qvæm vera holdtekia drotens vars nema hann se heill í hug oc friðsamr við nounga sina. I efsta lágasong er sancta Maria nefnd til arnaðarorðs, til þess at su firre oss ollo illo, er<ref>en ''Cd.''</ref> þau son ól, er ver scolom holde bergia, oc þaðan af megem ver verða born guðs, er vér tokom holld oc bloð sonar guðs. Þa ero oc nefnder þrir postolar með þeirre iartein, at í þesse þionosto hælgasc þrent kyn manna, en þat ero kennimenn, oc þeir aðrer er scilðer ero fra munoðlífi, þeir ener þriðio er í hiuscap lifa vel oc grandvárlega. Her ma oc at boðorðe kennemaðr nefna sva marga helga menn sem hann vill, fyr þvi at aller liðer heilagrar cristne ero luttakendr þessar þionosto. Kennemaðr kysser pateno oc signer sic með henne siðan, oc merker þat í þvi, at fyr crossen helga oc fyr holldtekio Crists er friðr settr á miðli himnescra luta oc iarðnescra. Kennemaðr boðar frið drotens vars ollo folke, aðr hann take corpus domini, oc siðan fer friðarkoss allra manna á miðli til þeirrar áminningar, at oss come í hug, at sonr guðs, sa er ver scolom holde bergia, hefir friðat fyrir oss við guð foður, enda byðr hann oss frið at hafa vár á miðli. Cristr er callaðr lamb<ref>''mgl. Cd.''</ref>. Lamb þat, er Moyses bauð at s&#511;fa oc eta á paschatið, tácnaðe fyrir Crist droten várn, er á paschatið var píndr til lausnar ollo mankyne. Johannes baptista kallaðe Crist lamb guðs, þa er hann sá hann, oc mælte um hann þessom orðom: Ecce agnus dei, qui tollit peccata mundi. Þat þyðir sva: Her er lamb guðs, þat er tecr synðir heims. Af þvi syngiom ver Agnus dei i þionosto, at ver megem af miscun Crists maclega taka þat lambshold, er sanlega er licame Crists. Af þvi er í þriu brotet corpus domini oc þrysvar sunget Agnus dei, at þren er grein licama Crists. Licame Crists, sa er hann ber sialfr oc sitr í himnum á høgra<ref>høgre ''Cd.''</ref> veg guðe foðor, hans licame ero goðer menn, þeir er á iorðo ganga, hans licame ero liðer heilagra manna, þeir er í iorðo ero fólgner. Communio þyðer samneyte; ef þvi heitir songr sa svá, er sungen er með þionostotekio, at þaðan af samtengiasc aller goðer menn í sannan licama Crists, er þeir taka corpus domini í samneyte heilagrar cristne. Bøn su er fylgir communio, kømr til þess allra mest, at ollom þeim mego haldqvem vera holdtekia drotens várs, er þa hafa tekit eða at messo hafa veret, eða messa er fyrir sungin. Ite, missa est, þat þyðir sva: Fareð á braut, er loket er messo<ref>messa ''Cd.''</ref>. I þeim orðom gefr kennemaðr brautfarar løyfe folke, þvi er at messo hefer veret. Þar á mote segir lyðren Deo gratias. Sva sem Gyðinga lyðr toc farar leyfe af Pharaone at fara frialst til |<ref>142</ref> lands síns, oc þaccaðe hann þat guðe, eða sva sem en leystisc Gyðinga lyðr or Babilone oc hvarf aftr til Jorsalalands at lofanda Cyro kononge, oc þaccaðe hann þat guðe, sva mon oll goðra manna sveit, at tekenne af guðe enne efsto bletson á dómsdege, oc fara til himinrikis með englom guðs. &#208;esse tocn oll ero greind í niðrlage messo. Efter messo er scyldlega boðet at syngva Benedicite, þat er lofsongr þriggia manna, sa er þeir sungo í ofne elds brennanda, þa er þeim var étlat þar at døyia, af þvi at þeir gofgoðo eigi scurðguð, þat er Nabogodonosor konongr bauð at gofga. En þeirra het ein Annanias, annar Azarias, þriði<ref>þriðia ''Cd.''</ref> Misaél. I Benedicite er allre scepno boðat til at lofa guð á hverre tið fyr alla velgørninga sina, þa er þo allra scylzt<ref>scyldt ''Cd.''</ref> at lofa hann fyr þat er hann gefr oss hold sitt oc bloð til bergingar oc til aflausnar synda oc til lifs eilifs. &#208;at er boðet, at messo scal syngua á h&#491;tiðum á enne þriðio tið dags, er ver collom dagm<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>l; en á meðaldogom<ref>meðalsdogom ''Cd.''</ref> at miðium dege; a fostotiðom at none. Af þvi ero þrennar messotiðir, at þrefold er pining Crists. Hann var pindr með tungom þeirra manna, er héddo at honom, oc með hondom þeirra, er borðo hann, oc með hondom þeirra manna, er hann crossfesto. Af þvi er messa sungen at dagmalom, at á þeirri tið dags var Cristr dømdr til piningar af atqv&#509;ðe Gyðinga. Af því er messa sungen at miðium dege, at Cristr var á miðs dags tið crossfestr. Af þvi er at nóne messa sungen, at Cristr andaðesc at none á crossenom helga.
+
|<ref>141</ref> qvæm vera holdtekia drotens vars nema hann se heill í hug oc friðsamr við nounga sina. I efsta lágasong er sancta Maria nefnd til arnaðarorðs, til þess at su firre oss ollo illo, er<ref>en ''Cd.''</ref> þau son ól, er ver scolom holde bergia, oc þaðan af megem ver verða born guðs, er vér tokom holld oc bloð sonar guðs. Þa ero oc nefnder þrir postolar með þeirre iartein, at í þesse þionosto hælgasc þrent kyn manna, en þat ero kennimenn, oc þeir aðrer er scilðer ero fra munoðlífi, þeir ener þriðio er í hiuscap lifa vel oc grandvárlega. Her ma oc at boðorðe kennemaðr nefna sva marga helga menn sem hann vill, fyr þvi at aller liðer heilagrar cristne ero luttakendr þessar þionosto. Kennemaðr kysser pateno oc signer sic með henne siðan, oc merker þat í þvi, at fyr crossen helga oc fyr holldtekio Crists er friðr settr á miðli himnescra luta oc iarðnescra. Kennemaðr boðar frið drotens vars ollo folke, aðr hann take corpus domini, oc siðan fer friðarkoss allra manna á miðli til þeirrar áminningar, at oss come í hug, at sonr guðs, sa er ver scolom holde bergia, hefir friðat fyrir oss við guð foður, enda byðr hann oss frið at hafa vár á miðli. Cristr er callaðr lamb<ref>''mgl. Cd.''</ref>. Lamb þat, er Moyses bauð at s&#511;fa oc eta á paschatið, tácnaðe fyrir Crist droten várn, er á paschatið var píndr til lausnar ollo mankyne. Johannes baptista kallaðe Crist lamb guðs, þa er hann sá hann, oc mælte um hann þessom orðom: Ecce agnus dei, qui tollit peccata mundi. Þat þyðir sva: Her er lamb guðs, þat er tecr synðir heims. Af þvi syngiom ver Agnus dei i þionosto, at ver megem af miscun Crists maclega taka þat lambshold, er sanlega er licame Crists. Af þvi er í þriu brotet corpus domini oc þrysvar sunget Agnus dei, at þren er grein licama Crists. Licame Crists, sa er hann ber sialfr oc sitr í himnum á høgra<ref>høgre ''Cd.''</ref> veg guðe foðor, hans licame ero goðer menn, þeir er á iorðo ganga, hans licame ero liðer heilagra manna, þeir er í iorðo ero fólgner. Communio þyðer samneyte; ef þvi heitir songr sa svá, er sungen er með þionostotekio, at þaðan af samtengiasc aller goðer menn í sannan licama Crists, er þeir taka corpus domini í samneyte heilagrar cristne. Bøn su er fylgir communio, kømr til þess allra mest, at ollom þeim mego haldqvem vera holdtekia drotens várs, er þa hafa tekit eða at messo hafa veret, eða messa er fyrir sungin. Ite, missa est, þat þyðir sva: Fareð á braut, er loket er messo<ref>messa ''Cd.''</ref>. I þeim orðom gefr kennemaðr brautfarar løyfe folke, þvi er at messo hefer veret. Þar á mote segir lyðren Deo gratias. Sva sem Gyðinga lyðr toc farar leyfe af Pharaone at fara frialst til |<ref>142</ref> lands síns, oc þaccaðe hann þat guðe, eða sva sem en leystisc Gyðinga lyðr or Babilone oc hvarf aftr til Jorsalalands at lofanda Cyro kononge, oc þaccaðe hann þat guðe, sva mon oll goðra manna sveit, at tekenne af guðe enne efsto bletson á dómsdege, oc fara til himinrikis með englom guðs. &#208;esse tocn oll ero greind í niðrlage messo. Efter messo er scyldlega boðet at syngva Benedicite, þat er lofsongr þriggia manna, sa er þeir sungo í ofne elds brennanda, þa er þeim var étlat þar at døyia, af þvi at þeir gofgoðo eigi scurðguð, þat er Nabogodonosor konongr bauð at gofga. En þeirra het ein Annanias, annar Azarias, þriði<ref>þriðia ''Cd.''</ref> Misaél. I Benedicite er allre scepno boðat til at lofa guð á hverre tið fyr alla velgørninga sina, þa er þo allra scylzt<ref>scyldt ''Cd.''</ref> at lofa hann fyr þat er hann gefr oss hold sitt oc bloð til bergingar oc til aflausnar synda oc til lifs eilifs. &#208;at er boðet, at messo scal syngua á h&#491;tiðum á enne þriðio tið dags, er ver collom dagm&#42805;&#769;l; en á meðaldogom<ref>meðalsdogom ''Cd.''</ref> at miðium dege; a fostotiðom at none. Af þvi ero þrennar messotiðir, at þrefold er pining Crists. Hann var pindr með tungom þeirra manna, er héddo at honom, oc með hondom þeirra, er borðo hann, oc með hondom þeirra manna, er hann crossfesto. Af þvi er messa sungen at dagmalom, at á þeirri tið dags var Cristr dømdr til piningar af atqv&#509;ðe Gyðinga. Af því er messa sungen at miðium dege, at Cristr var á miðs dags tið crossfestr. Af þvi er at nóne messa sungen, at Cristr andaðesc at none á crossenom helga.
  
  
Linje 46: Linje 45:
 
Guðs friðr se með ollum yðr bæðe karlom oc conom. Þat er atcv&#509;ðe norrønna manna, at ærvætt er litlum fugli með lamdum v&#281;ngium at hefia hótt sina flaug. Sva er oc &#281;rvett miðlungar snotrom með usniallre tungu at mæla um almatkan guð eða hina høsto luti, en þo ma mykit |<ref>143</ref> vili, ef goðr er. Nu stuði guð læmstr malhellti minnar, oc gefe ufroðre tungu horskleg orð at mæla, þau er minum drotne snuisk til lofs oc dyrðar, oc ollom þeim til himnescra hæilræða, er á lyða með litillætes øyrum.
 
Guðs friðr se með ollum yðr bæðe karlom oc conom. Þat er atcv&#509;ðe norrønna manna, at ærvætt er litlum fugli með lamdum v&#281;ngium at hefia hótt sina flaug. Sva er oc &#281;rvett miðlungar snotrom með usniallre tungu at mæla um almatkan guð eða hina høsto luti, en þo ma mykit |<ref>143</ref> vili, ef goðr er. Nu stuði guð læmstr malhellti minnar, oc gefe ufroðre tungu horskleg orð at mæla, þau er minum drotne snuisk til lofs oc dyrðar, oc ollom þeim til himnescra hæilræða, er á lyða með litillætes øyrum.
  
−
En hvar mega ec bætr mina røðo h&#281;fia hælldr en minna goða menn á þa ena miclu ogn, er &#281;ftir þetta man verða, þá er þriu fylki scalu saman coma á domadegi, allr en helgi himn&#281;scr vars drottens lyðr oc allt mankyn, hværr í þeim sama licam sem nu hefir, oc aller dioflar or hælviti coma þar. Engi er sva gafugr at &#509;tt eða at &#281;ignum, engi er oc sva aumr eða harðhugaðr, at þenna dom mege flyia, oc í þ&#281;irri scialfando tið þa verða aller ransacaðer fra hvirfli oc ofan í tær, bæðe konor oc carlar. Engi ma þa scildi firi sic sciota ne garplegom orðom, hælldr scyldum ver minnasc nu á, hvesso mykin fagnað þeir manu liota, er nu ero lyðnir<ref>lygnir ''Cd.''</ref> guðs boðorðom oc lærðra manna firirtalum<ref>''Her er en halv Linie i Cd. ubeskr.''</ref>. Þvi at þa standa aller retvisir menn sva lioser sem sol á høgra veg varom drotne oc hæyra friðleg heimboð með fagnaðareyrum, þa er hin milldaste konongr mæler sva, oc snyst til þ&#281;irra með bliðlegre ásyn oc með margfaldu þoccagøðe oc m&#281;ler þessom orðom: Uenite benedicti patris mei, possidete regnum quod vobis paratum est a constitutione mundi. Come þer blæzað born faður mins, oc takeð þat riki, er buit er í mot yðr í uphafe heims þessa. Oc en letr hann þetta fylgia: Ec var hungraðr, oc þer gafoð mer at eta; mic þyrsti, oc þer gafoð mer at drecca; ec var noccviðr, oc þer gafoð mer klæðe; ec var siucr oc í myrcvastofo sættr, oc þer vitiaðoð mín. En þeir svara með sanlegre rodd eilifrar gleði oc sva mæla: Drotten, n&#509;r, cveða þeir, nær var þat, er ver sam þic hungraðan eða þyrstan, noctan eða siucan eða í myrcvastofo, oc ver vitiaðom þin. &#208;a svarar vár drotten þeim oc mæler sva: Þat allt, er þer gerðoð veslom mannom oc fatøkiom, þat allt gerðu þer mer. En nu kuma eptir grimleg orð með græyplego langr&#509;ke. Hværr er sva harðr eða illzcufullr, eða hverr er sva cafðr undir gramlegre byrði læiðilegra synda, eða hværr er sva fast tekin í flærð hins bannaða fianda, at &#281;igi<ref>&#281;gi ''Cd.''</ref> ræðesc eða ognesc<ref>ognasc ''Cd.''</ref> eða scelvisc þesse saryrði, er snuasc á hals þeim, er þa standa á vinstra veg varom drotne sva svarter sem dioflar. &#208;a mæler guð á þessa lund: Discedite a me maledicti in ignem eternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Fareð þer a braut afra mer í eilifan æld, þan er buin var diofle oc hans englum. Ec var hungraðr oc þyrstr, en þer gafoð mer hvarke mat ne drycc; ec var nocviðr oc clæðlaus, en þer gafoð mer engi; ec var siucr oc í myrcvastofo setr, |<ref>144</ref> en þer vitiaðoð mín &#281;igi. &#208;a svara þær armu salor með liotlegom grat: Nær var þat, drotten, er vér saom þic sva halden, sem þu segir nu, oc ver vildum eigi hialpa þer? Þa svarar vár drotten þ&#281;im: &#208;a er þer saoð<ref>saeð ''Cd.''</ref> vesla menn oc fatøkia<ref>fatiokia ''Cd.''</ref> illa haldna oc í mycclum nauðum, en þer hulpuð þeim eigi, þa firihugðu þer mic sialfan. Þa fara þesser veinande oc valande með fianda til hælvitis oc hins diupazta pyz, oc kveliasc þar siðan &#281;i oc &#281;i ændalaust. En guðs astvinir fara með sinum<ref>sin&#772; ''Cd.''</ref> fæðr í þan fagnað, er P<font face="Old1NordicTimes" size="3">8</font>ll postole sægir, quod oculus non uidet, nec auris audit, nec in cor hominis ascendit, que preparauit deus diligentibus se. Ecci auga ma yfir sia, oc ecci &#339;yra ma yfir hæyra, oc ecci hiarta matte sva margfalda dyrð fa hugt, sem þeir scalu þa hafa, er þetta heimboð liota oc nu unna guði oc gera iafnan hans vilia.
+
En hvar mega ec bætr mina røðo h&#281;fia hælldr en minna goða menn á þa ena miclu ogn, er &#281;ftir þetta man verða, þá er þriu fylki scalu saman coma á domadegi, allr en helgi himn&#281;scr vars drottens lyðr oc allt mankyn, hværr í þeim sama licam sem nu hefir, oc aller dioflar or hælviti coma þar. Engi er sva gafugr at &#509;tt eða at &#281;ignum, engi er oc sva aumr eða harðhugaðr, at þenna dom mege flyia, oc í þ&#281;irri scialfando tið þa verða aller ransacaðer fra hvirfli oc ofan í tær, bæðe konor oc carlar. Engi ma þa scildi firi sic sciota ne garplegom orðom, hælldr scyldum ver minnasc nu á, hvesso mykin fagnað þeir manu liota, er nu ero lyðnir<ref>lygnir ''Cd.''</ref> guðs boðorðom oc lærðra manna firirtalum<ref>''Her er en halv Linie i Cd. ubeskr.''</ref>. Þvi at þa standa aller retvisir menn sva lioser sem sol á høgra veg varom drotne oc hæyra friðleg heimboð með fagnaðareyrum, þa er hin milldaste konongr mæler sva, oc snyst til þ&#281;irra með bliðlegre ásyn oc með margfaldu þoccagøðe oc m&#281;ler þessom orðom: Uenite benedicti patris mei, possidete regnum quod vobis paratum est a constitutione mundi. Come þer blæzað born faður mins, oc takeð þat riki, er buit er í mot yðr í uphafe heims þessa. Oc en letr hann þetta fylgia: Ec var hungraðr, oc þer gafoð mer at eta; mic þyrsti, oc þer gafoð mer at drecca; ec var noccviðr, oc þer gafoð mer klæðe; ec var siucr oc í myrcvastofo sættr, oc þer vitiaðoð mín. En þeir svara með sanlegre rodd eilifrar gleði oc sva mæla: Drotten, n&#509;r, cveða þeir, nær var þat, er ver sam þic hungraðan eða þyrstan, noctan eða siucan eða í myrcvastofo, oc ver vitiaðom þin. &#208;a svarar vár drotten þeim oc mæler sva: Þat allt, er þer gerðoð veslom mannom oc fatøkiom, þat allt gerðu þer mer. En nu kuma eptir grimleg orð með græyplego langr&#509;ke. Hværr er sva harðr eða illzcufullr, eða hverr er sva cafðr undir gramlegre byrði læiðilegra synda, eða hværr er sva fast tekin í flærð hins bannaða fianda, at &#281;igi<ref>&#281;gi ''Cd.''</ref> ræðesc eða ognesc<ref>ognasc ''Cd.''</ref> eða scelvisc þesse saryrði, er snuasc á hals þeim, er þa standa á vinstra veg varom drotne sva svarter sem dioflar. &#208;a mæler guð á þessa lund: Discedite a me maledicti in ignem eternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Fareð þer a braut afra mer í eilifan æld, þan er buin var diofle oc hans englum. Ec var hungraðr oc þyrstr, en þer gafoð mer hvarke mat ne drycc; ec var nocviðr oc clæðlaus, en þer gafoð mer engi; ec var siucr oc í myrcvastofo setr, |<ref>144</ref> en þer vitiaðoð mín &#281;igi. &#208;a svara þær armu salor með liotlegom grat: Nær var þat, drotten, er vér saom þic sva halden, sem þu segir nu, oc ver vildum eigi hialpa þer? Þa svarar vár drotten þ&#281;im: &#208;a er þer saoð<ref>saeð ''Cd.''</ref> vesla menn oc fatøkia<ref>fatiokia ''Cd.''</ref> illa haldna oc í mycclum nauðum, en þer hulpuð þeim eigi, þa firihugðu þer mic sialfan. Þa fara þesser veinande oc valande með fianda til hælvitis oc hins diupazta pyz, oc kveliasc þar siðan &#281;i oc &#281;i ændalaust. En guðs astvinir fara með sinum<ref>sin&#772; ''Cd.''</ref> fæðr í þan fagnað, er P&#42805;&#769;ll postole sægir, quod oculus non uidet, nec auris audit, nec in cor hominis ascendit, que preparauit deus diligentibus se. Ecci auga ma yfir sia, oc ecci &#339;yra ma yfir hæyra, oc ecci hiarta matte sva margfalda dyrð fa hugt, sem þeir scalu þa hafa, er þetta heimboð liota oc nu unna guði oc gera iafnan hans vilia.
  
 
Nu tæcr sia r&#339;ða til þ&#281;irra manna, er ælsca hordom oc natdrycciur, þeir mæla sva: L&#509;rðer menn ræða oss við hælviti, s&#281;gia þeir, sem kona ræðer barn sit: Þ&#281;gi þu, barn, s&#281;gir hon, ec læt refenn at þer, ef þu þegir &#281;igi. En sumir mæla þetta, þ&#281;ir er drucnaðer ero i dulnaðar hafe eða syslu heims þessa, at væl ma min sála bita gras með aðrum sálom, þa er ec em andaðr. En þeir er slict mæla, þa lyði þeir nu til vandlega, hvat vár drotten mæler um otru þæirra manna, er slict mæla: Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua. Se nu, segir hann, ec køm sciott, oc laun man fylgja mer, ec scal gialda hv&#281;rium æftir sinum<ref>sin&#772; ''Cd.''</ref> vercum. Oc en í aðrum stað s&#281;gir hann sva: Nolite errare, deus non irridetur. Hirðið &#281;igi at villa Crist, þvi at guð lætr æigi skiælkiasc. Oc enn mæler vár drotten propheta mal eitt: Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra deum. Eigi er spæct, oc eigi er horscl&#509;icr, oc æigi ráð a mote guði. Nu mætte ognasc þessor harðyrði þ&#281;ir, er dvalder ero i drambe h&#281;ims þessa oc hyggiasc &#509; manu lifa. En fyrr kemr oft dauða snara um hals oss en sialfa oss vare. Nu goðer brøðr, hvat er oss til licna syndugum mannum, með þvi at ver erom sva mioc kvalder í imisum snarum vars ovinar, þat er fianden sialfr oc hans erændrecar, nema þessor mildleg orð várs scapara, er hann mæler sva: Nolo mortem peccatoris, sed ut impius conuertatur et uiuat. &#208;at segir sva: Eigi vil ec dauða syndugs manz, hælldr vil ec, at hann lifi oc snuisc til min. En mæler hann í aðrum stað: Mæiri er mer fagnaðr oc minum<ref>min&#772; ''Cd.''</ref> ænglum á æinum syndugum manne, þæim er snyst til truar af allum hug oc hiarta oc stændr siðan í iðran oc i yfirbotom, hældr en á niu oc niu tigum manna, þæirra er sva goðer ero, at eigi þurfu scriptar. En kallar guð oss sonar roddu með goðlegre louan, þa er hann mæler þetta: Venite, filii, audite me, timorem domini docebo uos. Comeð með ræzlo, en [ec man<ref>[''utydeligt og usikkert i Cd.''</ref> kenna yðr. Oc enn ognar os . . . . . .  
 
Nu tæcr sia r&#339;ða til þ&#281;irra manna, er ælsca hordom oc natdrycciur, þeir mæla sva: L&#509;rðer menn ræða oss við hælviti, s&#281;gia þeir, sem kona ræðer barn sit: Þ&#281;gi þu, barn, s&#281;gir hon, ec læt refenn at þer, ef þu þegir &#281;igi. En sumir mæla þetta, þ&#281;ir er drucnaðer ero i dulnaðar hafe eða syslu heims þessa, at væl ma min sála bita gras með aðrum sálom, þa er ec em andaðr. En þeir er slict mæla, þa lyði þeir nu til vandlega, hvat vár drotten mæler um otru þæirra manna, er slict mæla: Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua. Se nu, segir hann, ec køm sciott, oc laun man fylgja mer, ec scal gialda hv&#281;rium æftir sinum<ref>sin&#772; ''Cd.''</ref> vercum. Oc en í aðrum stað s&#281;gir hann sva: Nolite errare, deus non irridetur. Hirðið &#281;igi at villa Crist, þvi at guð lætr æigi skiælkiasc. Oc enn mæler vár drotten propheta mal eitt: Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra deum. Eigi er spæct, oc eigi er horscl&#509;icr, oc æigi ráð a mote guði. Nu mætte ognasc þessor harðyrði þ&#281;ir, er dvalder ero i drambe h&#281;ims þessa oc hyggiasc &#509; manu lifa. En fyrr kemr oft dauða snara um hals oss en sialfa oss vare. Nu goðer brøðr, hvat er oss til licna syndugum mannum, með þvi at ver erom sva mioc kvalder í imisum snarum vars ovinar, þat er fianden sialfr oc hans erændrecar, nema þessor mildleg orð várs scapara, er hann mæler sva: Nolo mortem peccatoris, sed ut impius conuertatur et uiuat. &#208;at segir sva: Eigi vil ec dauða syndugs manz, hælldr vil ec, at hann lifi oc snuisc til min. En mæler hann í aðrum stað: Mæiri er mer fagnaðr oc minum<ref>min&#772; ''Cd.''</ref> ænglum á æinum syndugum manne, þæim er snyst til truar af allum hug oc hiarta oc stændr siðan í iðran oc i yfirbotom, hældr en á niu oc niu tigum manna, þæirra er sva goðer ero, at eigi þurfu scriptar. En kallar guð oss sonar roddu með goðlegre louan, þa er hann mæler þetta: Venite, filii, audite me, timorem domini docebo uos. Comeð með ræzlo, en [ec man<ref>[''utydeligt og usikkert i Cd.''</ref> kenna yðr. Oc enn ognar os . . . . . .  

Nåværende revisjon fra 29. okt. 2020 kl. 10:16

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Gammel norsk Homiliebog


Anhang


indeholdende de ovenfor S. 181 omtalte, paa urette Sted indbundne, 4 Blade.


. . . . . |[1] er castat er brauðe í vín, merker þat er ond Crists vitiaðe licama hans, þa er hann reis up af dauða. Brouðs heilags brotning minnir oss á þat, er drotten braut brauð fyrir læresveina sina í Emaus efter uprisu sina. Songr sa er sungin er með holdtekio drotens, oc queðior þær er þar fylgia, iartegna samvisto Crists oc viðrmæle við sina menn eftir upriso hans oc allt til upstigningar hans.


Um et sama

Messohald sette drotten Jesus, þa er hann gerðe or brauðe oc or vine hold sitt oc bloð, oc gaf at bergia postolom sinom scírdags aptan, oc bauð þeim embætte at fremia í sina minning. Þaðan af er sagt í fornre sꜵ́go, at Melchisedech kennemaðr guðs liuanda fœ́rðe í fórn guði brauð oc vín, at þat var þegar bent af helgom anda, at þes kyns fórn mynde guði verða þægelegost til aflausnar synða þeirra manna, er sømelega føre með þeire þionosto. En sua segia helgar bøcr, at Petrus postole haue fyrstr manna messo sunget í Antiochia. Þaðan af toko fleire postolar messohátt at fremia. Þeir qvoðo yfir brauðe oc vine þau orð, sem drotten vár qvað, þa er hann snere þvi í hold sitt oc bloð, oc leto þeir þar fylgia drotenlega bøn, þa er Pater noster heitir. Siðan toko helger pafar oc aðrer hofoðkennemenn at lata lesa at messo pistola oc heilog guðspioll. Celestínus pafe let psalma syngva í uphafe messo, en or þeim psalmom toc Gregoriuis antiphonor, þǽr er nu ero sungnar í uphafe messo oc introitus ero callaðar, oc þess ens[2] sama psalms vers er nu sunget með introitu, sem þa var allr psalmr sungen í ondorðre cristne. Gloria patri var samet a þingi heilagra feðra í Nichea, en Dámasus pafe bauð, at þat scylde í messo syngva. Kyrieleison toc Siluester pafe af Grikkium, en Gregorius pafe let þat í messo hafa. Gloria in excelsis deo sungo fyrst helger englar í burð Crist drotens vars, en Hylarius Peito byscup lengðe[3] þeim orðom, er ero fra Laudamus te oc til enda. Thelesphorus pafe bauð, at Gloria in excelsis scylde í messo sunget vera, en Simachus pafe bauð, at á fagnaðartiðom einom scylde þat haft vera. Dominus vobiscum er tekit ór fórnre boc, er kend er við kono þa er Rúð het, þar er sagt[4], at gofugr maðr, sa er Bóóz het, qvadde [cornscurðar]menn sina oc mælte: Dominus vobiscum. Pax uobiseum er tekit or guzspialle, sva qvadde droten vár postola sina. Et cum spiritu tuo er tekit af pistolom Pꜵ́ls. |[5] Amen þat er tekit or apocalipsi Johans. Þesse orð kendo postolar at qveða at tilvíson drotens várs, en Clemens pafe oc Anacletus buðo í messo at hafa. Orationes orte Ambrosius byscop, en Gelasius pafe let margar við coma oc bauð í messo at hafa. Pistola oc goðspioll bauð Alexander pafe í messo at lesa. Jeronimus prestr scipaðe guðspiollom sva sem nu er haft, en Damasus pafe sette at hafa scylde. Graduale oc alleluia orte Ambrosius, en Gregorius bauð í messo at syngua oc lata hælga daga fylgia. Nimo er neuma heitir eða jubilum[6] þat þyðir sꜵ́ngraust. I stað nimo [orte Notkerus[7] abbas sancti [Galli sequentias, en[8] Nicholaus pafe lofaðe þǽr í messo at syngua. Anastasius pafe bauð scyldlega, at enge maðr scylde sitia, þa er goðspiall er leset. Credo in unum var sett saman á þingi hæilagra feðra í Constantinopolim, er ver collom Miclagarð, en Damasus pafe bauð, at Credo scylde í messo hafa. Offertorium orte Gregorius oc bauð í messo at syngua. Postolar, oc þeir er nester þeim voro efter, sungo messor í hversdagslegom clæðom oc í linsoccom, en Clemens pafe, at þvi er Petrus kende honom, toc at hafa heilog clǽðe efter logom Moysi, oc Stephanus pafe bauð fastlega, at í vigðom clæðom scylde messo syngua, en eigi í óvigðom. Zepherinus pafe let hafa glerkaleca, en Urbanus pafe bauð at hafa kaleca oc patenor or golle eða or silfre. Alexander pafe bauð at føra guðe brauð oc vin í messo, sva sem droten vár Jesus Cristr kende at blanda vine við vatn, sva sem postolar setto. Siluester pafe bauð at hafa lereft til corporals, er corpus domini scal hylia með, sva sem sagt er, at Joseph vafðe lic drotens vars í linduke reinum. Leo pafe sette, at qveða scylde Orate pro me, oc hann bauð at hafa bøner þǽr er secrete ero kallaðar. Sursum corda ero orð Jeremie prophete. Gratias agamus domino deo nostro er tekit or orðom Pꜵ́ls postola. Prefationes hyggia menn at Dionisius ariopagita hafe ortar nocqvarar, en Gelasius pafe bauð þǽr í messo at hafa. Sanctus sanctus sanctus dominus deus sabaoth toc Syxtus pafe af Ysaia spamanne, en en siðare orð Benedictus qui uenit in nomine domini toc hann or goðspiollom oc bauð allt saman í messo at hafa. En længsta lágasong, er at bocmále er kanón kallaðr, sette Gelasius pafe saman at mestom lut, en Gregorius pafe orte þar þesse orð: Diesque nostros in tua pace disponas, en Leo pafe lagðe þesse orð til: Sanctum sacrifitium immaculatam hostiam. Pater noster kende droten var Jesus Cristr, sem Matheus segir í guðspialle sino, en Gregorius pafe lagðe þar við Oremus preceptis salutaribus, oc let siðan við koma Libera nos quesumus domine, oc bauð þat allt saman í messo at hafa. Benedictiones þær er byscopar segia, sette saman Martius lǽresvein postola, en Ambrosius toc þǽr í messo at hafa. Páfe queðr þær eigi yfir lyð, oc blezar hann efter messo sem prestar. Pax domini sit semper vobiscum þat bauð Jnnocentius pafe at segia í messo, oc hann bauð þat, at koss scylde |[9] fara. Agnus dei orte Sergius pafe oc bauð at hafa. Julius pafe fyrbauð at dyfa ollo corpus domini í calic, sem sumir menn hafa gort. Gelasius pafe bauð, at hver maðr, sa er tøke corpus domini í brauðs ásio, scylde oc taca bloð drotens í dryc or kalec. Ite þyðir fareð á braut ér. Þat er þaðan af tekit, er Pharao bað Gyðinga lyð fara á braut af Egyptalande, eða Cyrus konongr lofaðe Gyðingom aftrhvarf or Babilons velde til Jorsalalanz. Benedicamus dominum er tekit or saltara, en Deo gratias or bocom Pꜵ́ls postola. Þat allt saman bauð Leo pafe at hafa í niðrlage messo. Af þessom lutom ollom saman samðe Gregorius pafe messohótt, sva sem nu halda flester menn a latino tunge alla.


En um at sama mal

Nu hǿfer oss at scynia, hvaðan af hvige se nafn gefet, eða hveria iartein hvatke hefer þess er í messo scal hafa. Missa þyðisc utsending, fyr þvi at meðan messa er sungen høfer at rioða ut primsingðum monnom oc bansettom oc ollom þeim er eigi eigo kirkiogængt. Introitus heitir songr, sa er sungen er[10], þa er kennemaðr gængr til altara í uphafe messo. Af þvi syngom ver þan song, at ver tokom kennemann, er fórn vill føra guðe til friðar oss. Af þvi letom ver Gloria patri þar fylgia, at ver lysom yfir þvi, at ver gofgom hælga þrenning. Kyrieleison er griksc[11] tunga oc þyðir droten miscunna þu, Cristeleison Cristr miscunna þu, Ymas þyðir oss. Af þrimr tungom ero orð þau tekin, er oss ero boðen í messo at hafa, af ebreisco oc griksco oc latino, oc á þǽr þrennar tungor let Pilatus iarl scrifa titul, þann er hann sette yfir hofuð drotne orum á crossenom. Af þvi er fyrst sunget þrysvar Kyrieleison, at heilog þrenning var gofgoð af fæðrom fyrir floðet, fyrir log af yfirfæðrum, undir logom af spamǫnnom. Af þvi syngium ver þrysvar Cristeleison, at ver hofom at Criste drotne orom numet, hve ver scolom gofga hælga þrenning foður oc son oc anda[12] hælgan. A þat minnumsc ver oc, þa er ver syngium þrysvar Cristeleison, at Cristr hefir oss holpet at vilia guðs foður með atfylgio heilags anda. Af þvi syngiom ver oðro sinne[13] Kyrieleison, at faðer oc sonr oc ande heilagr gofgasc af englom oc af øndom heila[gra] manna oc af [li]fondom monnom her í heime. Til þess er kyrieleison sunget, at heyrð mego verða af guðe bŒ́n kennémanz, su er eftir fær. Þau ero hebreisc orð í messo: Alleluia oc Osannam oc Amen; en griksc Kyrieleison oc Cristeleison; en oll onnor ero á latino. Gloria in excelsis hefr ein kennemaðr up, en siðan syngva marger með honom, fyr þvi at ein engell hof þat fyrst, en siðan sungo marger englar með honom. Ða er kennemaðr hefr gloria in excelsis, þa snýsc hann í austr, fyr þvi at austr fra Bethleem sungo englar |[14] þat fyrsta sinne. Prestr qveðr lyð með qveðio ennar[15] forno æfe oc segir Dominus uobiscum, en byscop qveðr drottenlegre qveðio nyrar æue, oc segir hann Pax vobiscum, fyr þvi at meire [tignar er enna[16] nyio laga aldr an enna[17] forno. Lyðr tæcr qveðio kennemanz oc segir Et cum spiritu tuo, þat þyðir sva: oc með anda þinum. I þvi orðe minnir lyðr kenneman af alhuga fyrir at biðiasc, en þat ma þvi at eins at fullo takasc, ef drotten styrkir anda hans til þess. Kennemaðr segir Oremus, þat þyðir[18] sva: biðiomsc ver fyrir, fyr þvi at þat er bœn allrar cristne, er kennemaðr fœrer fram, þo at hann qveðe orðen en aðrer lyðe. Oratio þyðesc bǿn, oc ma heita hver sem ein bøn. Collecta þyðir somnon, oc heitir su bøn sva, er fyr alþyðo er beðet. Ena fyrsto[19] bøn fører kennemaðr fram yfir enne høgre holfo altara, er í suðr veit, fyr þvi at ver vilium í bøn varre þiggia, at ver hverfem á domsdege í ena høgre sveit. At bønom orom qveðiom ver fyrst guð foður almatkan oc biðiom hann veita þat, er ver þurfum, fyr drotten Jesum Cristum með crafte heilags anda, fyr þvi at af[20] guði fæðr er oss veitt[21] allt et goða fyr son hans í einingo anda heilags, oc aldrege ma greinasc veitsla heilagrar þrenningar, fyr þvi at of alla lute er samvili foðor oc sonar oc heilags anda. Þa er ver biðiomsc fyrir, þa snuumsc ver í austr. Til þess ero þrennar sacar; su er ein, at fostriorð ór Paradisus er í austre, oc scolom ver þangatǫvomo oss vetta, þa er ver liðom heðan. Su er ǫnnor soc til þess, at ór austre kømr alt lios yfir verold, oc solen siolf renr í austre upp, oc iarteinir hon Crist, af þvi horfom ver í austr á bøn varre, at ver scolom þat et sanna lios þyðasc í allre atfærð varre, er Cristr drotten er. Su er en þriðia soc til þess at horfa í austr á bøn varre, at sol upp rennande í austre minnir oss a[22] dyrð ennar[23] eftro uppriso, sva sem sagt er, at retlater menn munu sva biarter vera í upprisu sinne sem sol rennande upp í heiðe. Epistola þyðir yfirsend, fyr þvi at sva sem[24] spamanna bøcr qvomo [ofan á[25] log Moysi, sva voro oc pistolar sender yfir goðspioll at fylla þau, af þvi lesom ver pistola, at þat er gata til Crists at nema postola kenningar. Graduale er kent við palla, er gradus heita á latino, oc heitir af þvi graduale, at á pollom er sunget iðola. Ðat syngiom ver með þeirre iartein, at sva sem á pall af palle sva scyldem ver stiga af lǽgra mankoste iamnan til ens hǽra mankostar. Alleluia er engla songr oc þyðir sva: lofeð ér drotten. Þat syngiom ver af þvi, at ver véttom oss samneytes af engla fagnaðe. Sequentia er oc fagnaðarsongr, oc minnir oss á þat, hve fagnaðarsamlect er at lofa guð með helgom englom. Tractus iarteinir erfeðe oc meinlǽte oc minnir á þat at ver me[26] . . . . . . .


|[27] qvæm vera holdtekia drotens vars nema hann se heill í hug oc friðsamr við nounga sina. I efsta lágasong er sancta Maria nefnd til arnaðarorðs, til þess at su firre oss ollo illo, er[28] þau son ól, er ver scolom holde bergia, oc þaðan af megem ver verða born guðs, er vér tokom holld oc bloð sonar guðs. Þa ero oc nefnder þrir postolar með þeirre iartein, at í þesse þionosto hælgasc þrent kyn manna, en þat ero kennimenn, oc þeir aðrer er scilðer ero fra munoðlífi, þeir ener þriðio er í hiuscap lifa vel oc grandvárlega. Her ma oc at boðorðe kennemaðr nefna sva marga helga menn sem hann vill, fyr þvi at aller liðer heilagrar cristne ero luttakendr þessar þionosto. Kennemaðr kysser pateno oc signer sic með henne siðan, oc merker þat í þvi, at fyr crossen helga oc fyr holldtekio Crists er friðr settr á miðli himnescra luta oc iarðnescra. Kennemaðr boðar frið drotens vars ollo folke, aðr hann take corpus domini, oc siðan fer friðarkoss allra manna á miðli til þeirrar áminningar, at oss come í hug, at sonr guðs, sa er ver scolom holde bergia, hefir friðat fyrir oss við guð foður, enda byðr hann oss frið at hafa vár á miðli. Cristr er callaðr lamb[29]. Lamb þat, er Moyses bauð at sǿfa oc eta á paschatið, tácnaðe fyrir Crist droten várn, er á paschatið var píndr til lausnar ollo mankyne. Johannes baptista kallaðe Crist lamb guðs, þa er hann sá hann, oc mælte um hann þessom orðom: Ecce agnus dei, qui tollit peccata mundi. Þat þyðir sva: Her er lamb guðs, þat er tecr synðir heims. Af þvi syngiom ver Agnus dei i þionosto, at ver megem af miscun Crists maclega taka þat lambshold, er sanlega er licame Crists. Af þvi er í þriu brotet corpus domini oc þrysvar sunget Agnus dei, at þren er grein licama Crists. Licame Crists, sa er hann ber sialfr oc sitr í himnum á høgra[30] veg guðe foðor, hans licame ero goðer menn, þeir er á iorðo ganga, hans licame ero liðer heilagra manna, þeir er í iorðo ero fólgner. Communio þyðer samneyte; ef þvi heitir songr sa svá, er sungen er með þionostotekio, at þaðan af samtengiasc aller goðer menn í sannan licama Crists, er þeir taka corpus domini í samneyte heilagrar cristne. Bøn su er fylgir communio, kømr til þess allra mest, at ollom þeim mego haldqvem vera holdtekia drotens várs, er þa hafa tekit eða at messo hafa veret, eða messa er fyrir sungin. Ite, missa est, þat þyðir sva: Fareð á braut, er loket er messo[31]. I þeim orðom gefr kennemaðr brautfarar løyfe folke, þvi er at messo hefer veret. Þar á mote segir lyðren Deo gratias. Sva sem Gyðinga lyðr toc farar leyfe af Pharaone at fara frialst til |[32] lands síns, oc þaccaðe hann þat guðe, eða sva sem en leystisc Gyðinga lyðr or Babilone oc hvarf aftr til Jorsalalands at lofanda Cyro kononge, oc þaccaðe hann þat guðe, sva mon oll goðra manna sveit, at tekenne af guðe enne efsto bletson á dómsdege, oc fara til himinrikis með englom guðs. Ðesse tocn oll ero greind í niðrlage messo. Efter messo er scyldlega boðet at syngva Benedicite, þat er lofsongr þriggia manna, sa er þeir sungo í ofne elds brennanda, þa er þeim var étlat þar at døyia, af þvi at þeir gofgoðo eigi scurðguð, þat er Nabogodonosor konongr bauð at gofga. En þeirra het ein Annanias, annar Azarias, þriði[33] Misaél. I Benedicite er allre scepno boðat til at lofa guð á hverre tið fyr alla velgørninga sina, þa er þo allra scylzt[34] at lofa hann fyr þat er hann gefr oss hold sitt oc bloð til bergingar oc til aflausnar synda oc til lifs eilifs. Ðat er boðet, at messo scal syngua á hǫtiðum á enne þriðio tið dags, er ver collom dagmꜵ́l; en á meðaldogom[35] at miðium dege; a fostotiðom at none. Af þvi ero þrennar messotiðir, at þrefold er pining Crists. Hann var pindr með tungom þeirra manna, er héddo at honom, oc með hondom þeirra, er borðo hann, oc með hondom þeirra manna, er hann crossfesto. Af þvi er messa sungen at dagmalom, at á þeirri tið dags var Cristr dømdr til piningar af atqvǽðe Gyðinga. Af því er messa sungen at miðium dege, at Cristr var á miðs dags tið crossfestr. Af þvi er at nóne messa sungen, at Cristr andaðesc at none á crossenom helga.


Sętningr um prefatior

Pelagius[36] pafe, sa er nestr var fyrir Gregorium, bauð þat at .ix. scylde prefatior hafa oc eigi fleire af þeim, er þa voro hafðar. Ein um Jól: Quia per incarnati. Onnor de Epiphania: Quia cum unigenitus. Þriðia de Jeiunio: Qui corporali. Fiorða[37] de sancta cruce: Qui ad salutem. Fimta de Pascha: Te quidem omni terra. Setta de Ascensione: Qui post resurrectionem suam. Siaunda de Pentecosten: Qui ascendens. Attanda de sancta trinitate: Qui cum unigen. Niunda de Apostolis: Nes te deus supplices exoramus. En ena tiundo lagðe við Gregorius de sancto Andrea apostolo: Qui ecclesiam t. En eða Øllyfto sette til nylega Urbanus pafe at hafa de saneta Maria. Sother pafe sette þat, at engi maðr scylde syngua messo nema tveir menn vę́re át et fǽsta aðrer með honum carlmaðr oc kona.


Sermo ad populum ualde necessaria

Guðs friðr se með ollum yðr bæðe karlom oc conom. Þat er atcvǽðe norrønna manna, at ærvætt er litlum fugli með lamdum vęngium at hefia hótt sina flaug. Sva er oc ęrvett miðlungar snotrom með usniallre tungu at mæla um almatkan guð eða hina høsto luti, en þo ma mykit |[38] vili, ef goðr er. Nu stuði guð læmstr malhellti minnar, oc gefe ufroðre tungu horskleg orð at mæla, þau er minum drotne snuisk til lofs oc dyrðar, oc ollom þeim til himnescra hæilræða, er á lyða með litillætes øyrum.

En hvar mega ec bætr mina røðo hęfia hælldr en minna goða menn á þa ena miclu ogn, er ęftir þetta man verða, þá er þriu fylki scalu saman coma á domadegi, allr en helgi himnęscr vars drottens lyðr oc allt mankyn, hværr í þeim sama licam sem nu hefir, oc aller dioflar or hælviti coma þar. Engi er sva gafugr at ǽtt eða at ęignum, engi er oc sva aumr eða harðhugaðr, at þenna dom mege flyia, oc í þęirri scialfando tið þa verða aller ransacaðer fra hvirfli oc ofan í tær, bæðe konor oc carlar. Engi ma þa scildi firi sic sciota ne garplegom orðom, hælldr scyldum ver minnasc nu á, hvesso mykin fagnað þeir manu liota, er nu ero lyðnir[39] guðs boðorðom oc lærðra manna firirtalum[40]. Þvi at þa standa aller retvisir menn sva lioser sem sol á høgra veg varom drotne oc hæyra friðleg heimboð með fagnaðareyrum, þa er hin milldaste konongr mæler sva, oc snyst til þęirra með bliðlegre ásyn oc með margfaldu þoccagøðe oc męler þessom orðom: Uenite benedicti patris mei, possidete regnum quod vobis paratum est a constitutione mundi. Come þer blæzað born faður mins, oc takeð þat riki, er buit er í mot yðr í uphafe heims þessa. Oc en letr hann þetta fylgia: Ec var hungraðr, oc þer gafoð mer at eta; mic þyrsti, oc þer gafoð mer at drecca; ec var noccviðr, oc þer gafoð mer klæðe; ec var siucr oc í myrcvastofo sættr, oc þer vitiaðoð mín. En þeir svara með sanlegre rodd eilifrar gleði oc sva mæla: Drotten, nǽr, cveða þeir, nær var þat, er ver sam þic hungraðan eða þyrstan, noctan eða siucan eða í myrcvastofo, oc ver vitiaðom þin. Ða svarar vár drotten þeim oc mæler sva: Þat allt, er þer gerðoð veslom mannom oc fatøkiom, þat allt gerðu þer mer. En nu kuma eptir grimleg orð með græyplego langrǽke. Hværr er sva harðr eða illzcufullr, eða hverr er sva cafðr undir gramlegre byrði læiðilegra synda, eða hværr er sva fast tekin í flærð hins bannaða fianda, at ęigi[41] ræðesc eða ognesc[42] eða scelvisc þesse saryrði, er snuasc á hals þeim, er þa standa á vinstra veg varom drotne sva svarter sem dioflar. Ða mæler guð á þessa lund: Discedite a me maledicti in ignem eternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Fareð þer a braut afra mer í eilifan æld, þan er buin var diofle oc hans englum. Ec var hungraðr oc þyrstr, en þer gafoð mer hvarke mat ne drycc; ec var nocviðr oc clæðlaus, en þer gafoð mer engi; ec var siucr oc í myrcvastofo setr, |[43] en þer vitiaðoð mín ęigi. Ða svara þær armu salor með liotlegom grat: Nær var þat, drotten, er vér saom þic sva halden, sem þu segir nu, oc ver vildum eigi hialpa þer? Þa svarar vár drotten þęim: Ða er þer saoð[44] vesla menn oc fatøkia[45] illa haldna oc í mycclum nauðum, en þer hulpuð þeim eigi, þa firihugðu þer mic sialfan. Þa fara þesser veinande oc valande með fianda til hælvitis oc hins diupazta pyz, oc kveliasc þar siðan ęi oc ęi ændalaust. En guðs astvinir fara með sinum[46] fæðr í þan fagnað, er Pꜵ́ll postole sægir, quod oculus non uidet, nec auris audit, nec in cor hominis ascendit, que preparauit deus diligentibus se. Ecci auga ma yfir sia, oc ecci œyra ma yfir hæyra, oc ecci hiarta matte sva margfalda dyrð fa hugt, sem þeir scalu þa hafa, er þetta heimboð liota oc nu unna guði oc gera iafnan hans vilia.

Nu tæcr sia rœða til þęirra manna, er ælsca hordom oc natdrycciur, þeir mæla sva: Lǽrðer menn ræða oss við hælviti, sęgia þeir, sem kona ræðer barn sit: Þęgi þu, barn, sęgir hon, ec læt refenn at þer, ef þu þegir ęigi. En sumir mæla þetta, þęir er drucnaðer ero i dulnaðar hafe eða syslu heims þessa, at væl ma min sála bita gras með aðrum sálom, þa er ec em andaðr. En þeir er slict mæla, þa lyði þeir nu til vandlega, hvat vár drotten mæler um otru þæirra manna, er slict mæla: Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua. Se nu, segir hann, ec køm sciott, oc laun man fylgja mer, ec scal gialda hvęrium æftir sinum[47] vercum. Oc en í aðrum stað sęgir hann sva: Nolite errare, deus non irridetur. Hirðið ęigi at villa Crist, þvi at guð lætr æigi skiælkiasc. Oc enn mæler vár drotten propheta mal eitt: Non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra deum. Eigi er spæct, oc eigi er horsclǽicr, oc æigi ráð a mote guði. Nu mætte ognasc þessor harðyrði þęir, er dvalder ero i drambe hęims þessa oc hyggiasc ǽ manu lifa. En fyrr kemr oft dauða snara um hals oss en sialfa oss vare. Nu goðer brøðr, hvat er oss til licna syndugum mannum, með þvi at ver erom sva mioc kvalder í imisum snarum vars ovinar, þat er fianden sialfr oc hans erændrecar, nema þessor mildleg orð várs scapara, er hann mæler sva: Nolo mortem peccatoris, sed ut impius conuertatur et uiuat. Ðat segir sva: Eigi vil ec dauða syndugs manz, hælldr vil ec, at hann lifi oc snuisc til min. En mæler hann í aðrum stað: Mæiri er mer fagnaðr oc minum[48] ænglum á æinum syndugum manne, þæim er snyst til truar af allum hug oc hiarta oc stændr siðan í iðran oc i yfirbotom, hældr en á niu oc niu tigum manna, þæirra er sva goðer ero, at eigi þurfu scriptar. En kallar guð oss sonar roddu með goðlegre louan, þa er hann mæler þetta: Venite, filii, audite me, timorem domini docebo uos. Comeð með ræzlo, en [ec man[49] kenna yðr. Oc enn ognar os . . . . . .



Fotnoter:

  1. ↑ 137
  2. ↑ en Cd.
  3. ↑ lenðe Cd.
  4. ↑ sag Cd.
  5. ↑ 138
  6. ↑ en tilf. Cd.
  7. ↑ [ornokerus Cd.
  8. ↑ [Galli. Sequentias er Cd.
  9. ↑ 139
  10. ↑ mgl. Cd.
  11. ↑ gisksc Cd.
  12. ↑ Ande Cd.
  13. ↑ sine Cd.
  14. ↑ 140
  15. ↑ enar Cd.
  16. ↑ [tign er en á Cd.
  17. ↑ ena Cd.
  18. ↑ þyðið' Cd.
  19. ↑ fyrsta Cd.
  20. ↑ mgl. Cd.
  21. ↑ veiter Cd.
  22. ↑ at Cd.
  23. ↑ enar Cd.
  24. ↑ mgl. Cd.
  25. ↑ [á ofan a Cd.
  26. ↑ Her mgl. nogle Blade.
  27. ↑ 141
  28. ↑ en Cd.
  29. ↑ mgl. Cd.
  30. ↑ høgre Cd.
  31. ↑ messa Cd.
  32. ↑ 142
  33. ↑ þriðia Cd.
  34. ↑ scyldt Cd.
  35. ↑ meðalsdogom Cd.
  36. ↑ Gelagius Cd.
  37. ↑ Fiorðo Cd.
  38. ↑ 143
  39. ↑ lygnir Cd.
  40. ↑ Her er en halv Linie i Cd. ubeskr.
  41. ↑ ęgi Cd.
  42. ↑ ognasc Cd.
  43. ↑ 144
  44. ↑ saeð Cd.
  45. ↑ fatiokia Cd.
  46. ↑ sin̄ Cd.
  47. ↑ sin̄ Cd.
  48. ↑ min̄ Cd.
  49. ↑ [utydeligt og usikkert i Cd.
Hentet fra «http://heimskringla.no/index.php?title=Anhang_I_(Gammel_norsk_Homiliebog)&oldid=59511»