Athugasemdir (Færeyinga saga)

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Færeyinga saga

Ólafur Halldórsson
bjó til prentunar

Athugasemdir

1. kapítuli

[1] Í öllum handritum Ólafs sögu Tryggvasonar (hér eftir stytt ÓlTr), nema Flateyjarbók, kemur þessi ættartala hér á eftir:
hann var faðir Þorsteins er kallaður var skofi; hann var faðir Þórólfs smjörs, föður Auðunar rotins, föður Einars, föður Eyjólfs Valgerðarsonar, föður Guðmundar hins ríka og Einars Þveræings. Móðir Einars Auðunarsonar var Helga dóttir Helga hins magra. Dóttir þeirra Auðunar og Helgu var Vigdís móðir Halla hins hvíta, föður Orms, föður Gellis, föður Orms, föður Halla, föður Þorgeirs, föður Þorvarðar og Ara, föður Guðmundar byskups.
[2] Hér er textinn leiðréttur eftir beztu handritum ÓlTr, en eftir handriti af henni er fyrsta málsgrein þessa kapítula skrifuð í Flateyjarbók; í forriti hennar höfðu orðin manna og En fallið niður, en við leiðréttingartilraun ritara varð texti Flateyjarbókar þannig: hann byggði fyrstur Færeyjar á dögum Haralds hins hárfagra. Þá flýðu fyrir hans ofríki o. s. frv.(sjá Fróðskaparrit, 10. bók, bls. 47-52).

2. kapítuli

[1] Götuskegg Flat., en breytt hér til samræmis við bls. 4 og sum handrit ÓlTr.
[2] miseldri (skr. mishelldri Flat.): aldursmunur.

3. kapítuli

[1] vaxið hár af kolli: hárið farið að vaxa aftur eftir snoðklippingu.
[2] Hér á eftir kemur lýsing á Þrándi í öllum handritum; smávegis orðamunur er í þeim, en texti Flat. er þannig:
Þrándur var mikill maður vexti, rauður á hár og rauðskeggjaður; freknóttur, grepplegur í ásjónu; myrkur í skapi, slægur og ráðugur til allra véla ódæll og illgjarn við alþýðu, blíðmæltur við hina meiri menn, en hugði jafnan fátt (sbr. Editions Arnamagnæane, Series A, Vol. 2, bls. 33). Klausa þessi mun vera samin af höfundi ÓlTr.

4. kapítuli

[1] skr. helming, Flat.
[2] Skúfey, þannig í ÓlTr; Suðurey Flat.
[3] í, þannig ÓlTr, yfir Flat.

6. kapítuli

[1] honum, skr. hann í Flat.

8. kapítuli

[1] kollótta: krúnurakaða.

9. kapítuli

[1] Sigmundur, þannig ÓlTr, hann Flat.

10. kapítuli

[1] veit þá heldur fyrir ofan: þessi orð merkja líklega að heldur hafi birt til, þannig að sézt hafi til lofts eða fjalla.
[2] skr. dasadizst í Flat. (mislestur á dasaduz í forriti?).
[3] hvað komið ÓlTr, hva komi Flat.
[4] skr. matdregnir í Flat. og e. t. v. á að lesa orðið þannig: matdreginn væri þá sama og langsoltinn, sbr. fóðurdraga (spara fóður við búpening) og fóðurdreginn.
[5] annarri, leiðrétt; öðru Flat.

12. kapítuli

[1] frændur, leiðrétt; bræður Flat.
[2] varða, leiðrétt; verða Flat.
[3] í túni: tún er hér í merkingunni hlað að færeyskri og norskri málvenju, sem einnig hefur tíðkazt í Eyjafirði.

13. kapítuli

[1] frændur, leiðrétt; bræður Flat.

15. kapítuli

[1] ellefu, þannig sum handrit ÓlTr; tólf Flat.

18. kapítuli

[1] skr. Randverr hér og eftirleiðis í Flat.

20. kapítuli

[1] þ. e. þeir Sigmundur.

21. kapítuli

[1] nafnið er skammstafað (.S.) í Flat.; prentað Sigmund í eldri útgáfum.

22. kapítuli

[1] lönd, bundið í Flat., má einnig lesa land.

23. kapítuli

[1] í vantar í Flat., og e. t. v. hefur eitthvað meira fallið niður hér.

24. kapítuli

[1] straumur, þannig ÓlTr. vindur Flat.
[2] tímasamlega: á svo heppilegum tíma.
[3] en Sigmundur var, skr. er. S. og var bætt við yfir línu í Flat. (ófullkomin leiðrétting).
[4] Þætti, skr. þótti og eigi víst skr. uggvíst, sem er óþekkt orð annars staðar frá og væntanlega mislestur fyrir eigi víst (skr. eig víst í forriti?), Flat.; ÓlTr er setningin þannig: þykki mér það óvænna, að hann komi skjótt á minn fund, er hann fór eigi með þér.

25. kapítuli

[1] En þann fjórðung - arfa Özurr: hlut Þrándar og arfa Özurar skal ógilda o. s. frv. Orðið þar vísar til mannaforræði, en ekki til þann fjórðung.
[2] stankaði þó mjög við: var þó mjög tregur til.

27. kapítuli

[1] Frásagnir Færeyinga sögu af Jómsvíkinga bardaga eru að mestu glataðar. Hér er upphaf 27. kap. tekið eftir ÓlTr. (að orðinu Eiríki), nema sleppt er orðunum sem fyrr er sagt eftir hans, en síðan er textinn tekinn eftir Flateyjarbók, sem hefur skotið þessum brotum inn í frásagnir Jómsvíkinga sögu.
[2] Hér vantar í söguna, og má ætla að í þeim kafla hafi verið sagt frá tilbúnaði og gangi orrustunnar á Hjörungavogi. Þær frásagnir hafa e. t. v. verið teknar eftir einhverri gerð Jómsvíkinga sögu. Í Flat. er næst skotið inn texta úr Færeyinga sögu á eftir frásögninni af bardaga Þorkels miðlangs og Búa digra.
[3] bryntröll: ekkert vopn hefur varðveitzt sem hægt er að segja um með vissu að sé bryntröll, en eitthvert vopn hefur þó verið nefnt þessu nafni, þar sem það er talið í Grágás meðal þeirra vopna sem ekki mátti bera í kirkjur og eigi setja við kirkjubrjóst né við kirkjuveggi. Í hinni gömlu bíblíuþýðingu, Stjórn, er spjóti Golíats lýst þannig: "Það var svo vaxið, að fjöðrin var breið upp að falnum, en slegið ferstrent fram. Slíkt er nú kallað bryntröll" Stjórn, bls. 461). Í Egils sögu Skallagrímssonar er brynþvara lýst á líkan hátt, og í Tómas sögu er vopn það sem í frumtextanum er nefnt bisacuta þýtt með orðinu bryntröll. Verður þá að teljast líklegast, að bryntröll hafi verið sérstök gerð af spjóti með svo breiðu og þungu blaði að hægt hafi verið að nota það fyrir höggvopn.
[4] báðra: beggja. Orðamyndin báðra er óþekkt annars staðar frá.
[5] Hér á eftir mun vanta lítinn kafla í söguna.
[6] Hér vantar enn í söguna, og hefur þar væntanlega verið sagt frá höfðingjaskiptum í Noregi, dauða Hákonar jarls og komu Ólafs Tryggvasonar til ríkis.

28. kapítuli

[1] 28.-33. kapítuli eru ekki til í frumgerð sögunnar, sjá Inngang, bls. XXIII-IV. Í upphafi 28. og 32. kapítula eru hér felld niður orð og setningar sem höfundur ÓlTr hefur aukið inn þegar hann tók þessa kafla í sögu sína. Kaflar þessir eru 188., 190-192., 205. og 207. kapítuli í ÓlTr, og vísast til útgáfunnar í Editions Arnamagnæanæ, Series A, Vol. II, um texta handritanna.

33. kapítuli

[1] Hér vantar enn í söguna. Í þeim kafla hefur verið sagt frá höfðingjaskiptum í Noregi, falli Ólafs konungs Tryggvasonar og komu jarla til ríkis, þeirra Eiríks og Sveins Hákonarsonar.

34. kapítuli

[1] Þessi kapítuli hefur ekki verið talinn með Færeyinga sögu í eldri útgáfum. Hann stendur í Flat. á eftir 42. kapítula, sem mun stafa af því, að ritari Flat. hefur upphaflega ekki ætlað að taka hann með, en bætir honum síðan við á eftir 42. kapítula til að fá rúm fyrir hæfilega stóran upphafsstaf (L) í upphafi kafla úr Orkneyinga sögu, sem að öðrum kosti hefði byrjað of ofarlega í dálki til að hægt væri að koma myndarlegum upphafsstaf fyrir (sjá 293. dálk Flateyjarbókar). Ekki er hægt að benda á neina aðra heimild en Færeyinga sögu, sem þessi kapítuli gæti verið kominn úr.

36. kapítuli

[1] félagar, tilgáta Finns Jónssonar (útg. 1927); kumpanar Flat.

37. kapítuli

[1] Dímun, skr. Dímon, Flat.
[2] höfuðbendur: stöng frá masturstoppi niður í borðstokk.

38. kapítuli

[1] Blístrið mun hafa verið liður í galdri sem notaður hefur verið annað hvort til að finna spor manna, eða öllu heldur til að stöðva menn á flótta. Frá þessum galdri er runnið orðatiltæki sem kemur fyrir í Sverris sögu og Kormáks sögu: "að blístra í spor", þ. e. að leita manna eða veita þeim eftirför. Það munu vera leifar þessa galdurs sem menn nota enn þann dag í dag, þegar þeir blístra að styggum hestum til að spekja þá.
[2] mæla, þannig stendur í gömlum rímum sem hafa verið ortar af efni úr Færeyinga sögu; koma, Flat.

39. kapítuli

[1] ef þú faltrast við mig: ef ég verð þér til byrði.

41. kapítuli

[1] ávitöl, af ávitall eða ávitull, sem merkir sama og vísbending.

42. kapítuli

[1] Dímun, skr. Dímon, Flat.
[2] Hér á eftir vantar í söguna stuttan kafla, þar sem sagt hefur verið hversu lengi jarlar ríktu í Noregi og að Ólafur helgi kom í land og stökkti þeim braut. Í rímunum (sjá aths. 2 við 38. kapítula) eru fjögur erindi ort af efni þessa kafla; þau eru þannig:

Noregs stýrði Eirek jarl
átta vetur og fjóra hjarl,
unnz hann fór til Englands vestur,
ern við stríð og kappi mestur.

Hákon nefndist hilmis niður,
hann tók síðan ríki viður;
traustur réð hann taldur og Sveinn
tvenna vetur og þar með einn.

Þá kom hinn ítri Ástu mögur,
öllum gefur hann dæmin fögur,
inn í land með æru og skraut;
jörlum stökkti hann báðum braut.

Í Færeyjar fréttist það;
fátt gáfu sér margir að.
Þrándur tók að þagna heldur.
Þar mun bragurinn verða felldur.

Í fyrsta erindinu sem hér er prentað er Noregs leiðrétting fyrir Noregi og í öðru erindinu traustur leiðrétting fyrir trausta, sem stendur í handritinu (Staðarhólsbók).

43. kapítuli

[1] 43.-47. kapítuli eru hér prentaðir eftir handritum af Heimskringlu, en hliðsjón höfð af handritum Ólafs sögu helga hinnar sérstöku, sjá Inngang, bls. XXIII-IV.
[2] er Ólafur - tíu vetur, bætt við af útgefanda.
[3] hans, breytt af útgefanda; Ólafs konungs, handritin.
[4] fælisótt, í sumum handritum fellisótt (þ. e. flogaveiki).
[5] Sumarið eftir, breytt af útgefanda með hliðsjón af 128. og upphafi 129. kapítula Heimskringlu II: Það sama sumar, handritin.

44. kapítuli

[1] hið næsta, bætt við af útgefanda með hliðsjón af undanfarandi frásögn í Ólafs sögu helga.
[2] náttsættu: bjuggu um líkið og vöktu yfir því.
[3] flytja járnburð: sakborningur átti að bera glóandi járn í hendi sér undir eftirliti byskups eða prests, og átti höndin að vera óbundin ef maðurinn var saklaus.

46. kapítuli

[1] Vorið eftir - átti, breytt af útgefanda, sjá upphaf 142. kapítula Ólafs sögu helga í Heimskringlu.
[2] nafn mitt er ekki vant: ekki er vandfarið með nafn mitt.

47. kapítuli

[1] skíðdræpt: það sem birta skín í gegnum, gagnsætt. Í sumum handritum stendur skírdræpt.
[2] refði: mun hafa verið lítil öxi á löngu skafti; svo virðist sem þessi vopn hafi aðallega verið borin af höfðingjum á þingum og á mannamótum.
[3] af sumum handritum virðist svo sem eitthvað hafi fallið niður hér á eftir.

48. kapítuli

[1] 48.-58. kapítuli eru einungis varðveittir í Flateyjarbók.
[2] lögsögumanns: breytt til samræmis við 43., 44. og 47. kapítula; í Flat er Leifur ævinlega nefndur lögmaður.
[3] mannfái: mannsmynd.

49. kapítuli

[1] að sækja til: líklega sama og að stefna til dóms.

50. kapítuli

[1] kvað, skammstafað í handriti, má eins lesa kveður.
[2] skipum, e. t. v. villa fyrir skipinu.
[3] þessa, leiðrétt af útgefanda; þeirra Flat.

54. kapítuli

[1] fimmtán, misritað xij í Flat.

55. kapítuli

[1] alögi: alhugi

56. kapítuli

[1] pater noster og kredduna: faðirvorið og trúarjátninguna, eða öllu heldur vers það sem Þrándur kenndi Sigmundi í stað trúarjátningarinnar.
[2] kredó: hin postullega trúarjátning, nefnd með upphafsorði hennar á latínu, Credo in deum: Ég trúi á einn guð.
[3] eyjunni, misritað eyjunum í Flat.

57. kapítuli

[1] í túninu: á hlaðinu, sjá aths. 3 við 12. kapítula.
[2] óklúsaður: óbundinn.
[3] vellinum: túninu.
[4] misfari þeirra eigi alllítill: líklega er átt við að langt hafi orðið milli skipa Leifs, fremur en í milli skips þeirra Sigurðar og hinna sem eftir honum sóttu, þar sem átta tigur manna fóru með Leifi, en einungis þrír tigir sóttu að þeim frændum.

58. kapítuli

[1] að helstríði: af sorg yfir ástvinamissi.
[2] sonur, skr. synir í Flat., sem væntanlega er mislestur á svnr í forriti, sem hefur verið skrifað með löngu (engilsaxnesku) v.