Bjarkeyjarréttur (Brudstykke efter Cod. A. M. No. 123 qv. A.)
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
Christiania 1846.
III. Den ældre By-Lov eller Bjarkö-Ret
II. Brudstykket No. 128 qv. A.
Her hefr upp Biarkeyjar rétt.
10 Nú skulum ver hyggia at mannhelgi várri. Ef maðr drepr mann til dauðs í kaupangi. þá er sá útlægr ok úheilagr er vann. en konungr á hvern pening fiár hans fyrir utan iörð. ef hann á. eða hús í kaupange. nema hann hafe vegit skemdarvíg eða gört níðingsverk sem í lögum er talt.
Her segir um skemdarvíg.
11 Þat er skemdarvíg ef maðr vegr mann á réttar[1] trygðir. þá hefir hann firirgört fé ok friði. landi ok lausum eyri. ok komi alldrigi í land aptr. Þat er annat skemdarvíg ef maðr vegr mann í griðum. þat þriðia ef maðr ðrepr mann á morð.
Her segir um níðingsverk.
12 þat er níðingsverk ef maðr ræðr lönd eðr þegna undan konungi. Þat annat ef maðr hleypr út í úfriði ok heriar í land aptr ok hefir eigi sagt friði í sundr. allir eru iafnt útlægir er í þeirri för eru. Þat er hit þriðia niðingsverk ef maðr rýfr þær trygðir er at lögum eru trygðar eða hann hefir siálfr trygðir at veitt. Þat er hit fiórða níðingsverk ef maðr leggr eld í bö manns eða garð manns ok brennir upp í kaupangi. Nú eru þan skemdarvíg ok níðingsverk töld er maðr fyrirgerir iörðu sinni í heraði eða húsum ok toptum í kaupangi. ef hann verðr af.[2] En engi maðr má meira fé fyrirgera í einu sinni en því sem hann er þá eigandi.
Um þat ef maðr særir mann ok verðr hann fanginn höndum.
13 Ef maðr særir mann ok verðr hann höndum fanginn. þá skal hann í fiötur setia. ok frændr hins sára skulu halda hann til rúfa er á sári ok halda í konungs húsi eðr gialdkyra ok föði sik sialfr ok fái lækni til ok allan kostnað bæði ser ok hinum sára ok læknisfé ok föðslu. En gialdkyri geri þá fullveðia at halda. En ef eigi eru frændr til at halda þann mann þá skulu böarmenn hlutast til at helmingi. en gialdkyri at helmingi. En ef þeir láta lausan. þá eru þeir sekir .xl. mörkum við konung ok við böarmenn. En ef menn taka frá þeim med ofríki þá er sá sekr .xl. mörkum er höfuðsmaðr var í. en hverr þeirra annarra .iij. marka. þat á konungr hálft. En þá er rúfa er á sári þá skal hann böta honum sárabótum. konungi ok böarmönnum .iij. merkr. Allir menn eigu sárabötr iafnar í kaupangi friálsir menn ok fulltíða. Nú ef hann verðr dauðr or sárum. þá skulu frændr hins dauða drepa þann mann á
Jvfr. Cap. 10. F. IV. 1. Cap. 11. nedenfor 73. F. IV. 2. 3. 4. Cap. 12. F. IV. 4. Cap. 13. F. IV. 12.
fötr hinum dauða. En ef eigi eru frændr til þá skal kallari drepa þann mann. En ef hann á til .iij. marka eðr minna þá á konnngr hálft en böarmenn hálft. en þat auk er á konungr einn.
Her segir um þat ef maðr er drepinn í kaupangi.
14 Ef maðr er til dauða drepinn í kaupangi. nú kennir eptírmælandi fleirum mönnum í banaorð en einum. þá skal gialdkyri ok böarmenn af móti at siá vápnastað. En þeir skulu sveria vápnastað þá er þeir koma aptr til móts. er þeir hafa sár sén ok vápnastaði. En húsfastir menn meti þat mál siðan sem lög eru. Ef maðr verðr særðr eðr lostinn ok verðr dauðr af. þá skal sá vera bani er hinn sári segir fyrst á hendr fyrir váttum ok er hann í viti sínu. En ef .ij. menn særa einn mann þá skal sína lögbauga hvárr þeirra konungi ok böarmönnum oc sínar sárabötr hvárr gialda. En ef hann greinir fyrir fyrstu váttum hverr honum veilti meiri sár eðr fleiri. ok er váttborit á hinu fyrsta móti með þeim .ij. váttum. er hinn skildi fyrir. þá skal sá böta honum meirum sárabótum. Nú ef önnur sár gróa en önnur ekki. ok fær hann af því hana. þá er sá útlægr er þau sár gerði er ekki vilia gróa. en hinn haldi upp hálfum mannagiöldum.
En ef maðr lýstr mann eðr særir eðr ryskir ok ferr svá á brant at hann er eigi takaðr til móts. þá skal gera honnm .vij. nátta stefnu aptr. ok fé hans alt í tökum á meðan. En ef hann kemr eígi þá er fé hans alt upptökt. þá skal hinn taka fyrst rétt sinn er fyrir úhlut varð. en siðar konungr ok böarmenn .iij. merkr. en ef meira er þá á konungr þat er auk er. en hann er útlægr þar til hann kemr aptr. ok böti þeim manni .iij. merkr. konungi ok böarmönnum öðrum .iij. mörkum.
Ef maðr veitir manni bardaga.
15 Ef maðr veitir manni bardaga. þriú högg eða fleiri. þá er sá sekr .xl. mörkum. en hinn skal taka .x. merkr at rétti sínum af þeim .xl. mörkum. er álög fekk. en konungr ok böarmenn þat alt er auk er.
Ef maðr lýstr mann öxarhamri.
16 Ef maðr lýstr mann öxarhamre. böti .iij. (mörkum) honum. konungi ok böarmönnum .iij. mörkum. En ef hann höggr hann síðan bötí honum sárabótum ofan á. konungi ok böarmönnum .iij. mörkum.
Ef maðr lýstr auga ur höfði manns.
17 Ef maðr lýstr auga ur höfði manns eðr höggr ur. böti honum .vj. mörkum. en konungi ok böarmönnum .iij. mörkum. Ef maðr lýstr auga ur höfði þeim manni eðr höggr er áðr var eineygðr. þá skal hann böta honum .vj. mörkum fyrir auga
Jvfr. Cap. 15. nedenf. 74. Cap. 16. nedenf. 75. Cap. 17. nedenf. 76. 77. F. IV. 45.
sitt. en .iij. merkr al rétti sínum .iij. merkr konungi ok böarmönnum. Ef maðr höggr hönd eðr fót af manni böti honom .iij. mörkum fyrir afhögg. sárabötr skulu þvi fylgia oc læknisfé. konungi ok böarmönnum .iij. merkr. Ef maðr höggr hönd af þeim manni er áðr var einhendr eða einföttr. böti honum slíku sem hann hefði höggvit af honum báðar hendr eða báða fötr. en .iij. merkr við konung ok böarmenn.
Her segir um þær konur er vega má nm at úsekin ok gefa mönnnm sök á.
18 Konur þær eru .vij. er vega má um ef maðr verðr hittr hiá þeim með úsóma: ein er kona manns. önnur dóttir. þriðia systir manns. fiórða móðir. fimta sonarkona manns. .vjta bróðurkona. .vijda stiúpmóðir manns. ok gefa dauðum sök. ok vitu váttar þat með honum. En ef eigi eru váttar til þá bera klæði vitni ef blóð er á. En um þau mál er dauðum skal sök gefa. þá skal hinn nióta vátta sinna á fyrsta móti þeirra er hann skírskotar undir. þá fellr sá útlægr hinn dauði.
Ef maðr höggr nef af manni eða eyra. hvat við liggr.
19 Ef maðr höggr nef af manni böti .xij. aurum. en .iij. mörkum ef grön fylgir. en .vj. aurum ef maðr höggr eyra af manni. en .xij. aura ef kinnbein fylgir. hálfa mörk fyrir tönn hveria framan í höfði. fiórar í öndverðu höfði. en .ij. aura fyrir hveria annarra. eyri fyrir iaxl hvern. .xij. aura fyrir þumalfingr. hálfa mörk fyrir þann þar er næstr. hálfa mörk fyrir þann lengsta. .iij. anra fyrir þann þeim er næstr. eyri fyrir þann minsta. en tær mannsins eru hálfu úðýrri. svá hit sama frá hinni mestu tá.
Ef maðr fellir mann til iarðar.
20 Ef maðr fellir mann til iarðar eða á stokk eðr stein eðr á húsvegg. gialdi honum .iij. merkr. konungi oc böarmönnum .iij. merkr.
Ef maðr bindr mann at úsyniu. þá er sá sekr .xv. mörkum er höfðingi er í. hverr þeirra annarra .iij. mörkum er ígöngu eigu með honum. þat á konungr hálft en böarmenn hálft. oc böti hinum fullrétti síðan af því fé er bundinn var.
Ef maðr togar mann til sín.
21 Ef maðr togar mann til sín böti .vj. aurum. en öðrum .vj. ef hann hrindr honum frá ser. þar á konungr á hvárigu því. Ef maðr öfgar vápni at manni. öxarhamri eða öxarskapti eða spiótskapti eða horni eða hnefa. böti sá honum sex aurum. þar á konungr ekki á. Ef maðr bregðr sverði at manni yfir merki. böti honum hálfri mörk. en meir[3] ef öllu bregðr. þar á konungr ekki á því. Ef maðr hleypr at manni ok verðr hann haldinn ok berr þat vitni á hendr honum. böti honum .xij. aurum
Jvfr. Cap. 18. nedf. 84. F. IV. 39. Cap. 19. nedf. 78. F. IV. 45.46. Cap. 20. nedf. 79. F. V. 15. Cap. 21. nedf. 80-82. F. IV. 18.
ef hann hverfr áfram .xviij. aurum ef hann öfgar vápni at manni. þat á hann einn er at var hlaupit ef skírskotar. ok söki at dómum. þar á konungr ekki á.
Um lost.
22 Ef maðr segir sik lostinn ok er eígi vitni viðr. þá skal hann synia með settareiði ok fangavitni er kensl er á hendi. En ef einnhverr váttr er. þá er settareiðr ok nefndarvitni. En þann eið hvárntveggia á konungr hálfan ok böarmenn hálfan. en sakaráberi hálfan ok böarmenn hálfan.
Um eið þann er festr er á móti hversu lengi standa skal.
23 Þá er maðr festir eið á móti eða á nefndarstefnu eða á dómí. þá skal hann fá eiðatak til þegar er hann er æstr. en sá eiðr skal standa .iij. vikur sörar ok bióða nott fyrr en vinna skuli. bæði sakarábera ok gialdkyra. En ef einn dagr er sörr í viku þá er öll vika sör. En ef hann býðr sik siálfan í eiðatak þá skal hann bióða eiðinn þar þegar. ok sveria um morguninn eptir ok gialdi fé fyrir vátta alla þá er hann má eigi til fá. En sá skal halda hann í iárnum er taks æsti hann. En ef hann sverr eigi siálfr eiðinn þá er hann sannr at því máli er honum var kent. En þar er maðr festir nefndar vitni þá nefni hann .ij. húsböndr á .ij. hendr ser ok tvá annann veg strætis. sveri síðan þeír .ij. af .iiij. er hann fær ok siálfr hinn þriði. en þeir þrír aðrir fangaváttar friálsir menn ok fulltíða er fyrir orði ok eiði kunni at hyggia. Nú ef þeírra missir er nefndir eru þá skulu .x. ertogar fyrir hvern þeirra en fimm ertogar fyrir fangavátt hvern.
Her segir um hversu eiða skal vinna.
24 Hvergi eiðr sem er þá skal sakaráberi bók taka ok fá í hönd verianda eða leggia á kirkiu þreskeld. en veriandi skal taka þar bók ok vinna eið sem festr var. þá skal sakaráberi eigi kenna. kenni hverr annarra er vill. þrim sinnum stal við leita. en ef hann kennir þá er sá váttr únýtr er hann kennir. Nú ef hinn segír at hann hefir eigi eið svá framförðan sem festr var. þá skal hann æsta taks til móts hins næsta er böarmenn eigu. elligar hefír hann fyrirfarit sókn sinni. Sá maðr er eið skal vinna skal koma með vátta sína at Petrs kirkiu þá hringt er til miðs morguns til Kristskírkin. ok hafa unninn eiðinn fyrr en hringi undurn at Kristskirkiu. En ef hinn kemr eigi er eiðinn skal siá ok eigi umbodsmaðr hans. þá skal hann föra fram vitni sitt þat fyrsta at hann bauð honum eiðinn sem festr var. ok nióti þess vitnis á móti. en þat mót skal vera samdögris um mannhelgi. En síðan se hann varðr at málí. Hvervitna er maðr tekr við eiðfestu. þá segi hann til hverium hann skal eið bióða ef hann er atspurðr. en ef hann víll eigi segia ok er atspurðr. þá se hinn varðr máli.
Jvfr. Cap. 22. nedf. 83.
Um þat ef manni er öfund fyrir aptansöng í kaupangi.
25 Ef manni er öfund veitt fyrir aptansöng í kaupangi. þá skal til móts blása láta þann sama dag. en ef honum er öfund veitt eptir aptansöng. þá skal krefia horns samdögris ok hafa mót at morgni eptir. elligar hefir hann niðrdrepit konungs rétti ok böarmanna. En mót skulum ver um daga hafa. en eigi (um) nætr. nema maðr se til dauða drepinn. eða elldr komi í bö eðr herr komi í land. þeim sinnum skulum ver mót hafa iafnt um nætr sem um daga. En um mannhelgi vára þá skal hverr[4] stefna manni mót.
Ef .iij. menn liósta einn mann.
26 Ef .iij. menn liósta einn mann þá skal hverr sekr .iij. mörkum við hinn er þeir lustu ok svá við konung ok böarmenn. En hann má veita átölu þeim öllum senn á hendr ok svá öllum senn[5] siónvætting[6] aptr gera ef þeir eru eígi takaðir til móts. En hvervitna er manni er siónvættingr aptr gerr ok hittir sakaráberi her[7] innan böar. æsti hann taks til móts ok hafi mót at um morguninn eptir. ef hann vill þat heldr en biðia[8] siónvættings (þó) at fleiri menn se skaðamenn hans. En ef .ij. menn fella einn við iörðu þá skal annarr þeirra böta rétt. fyrir því at þat verðr áföri at lögum. þar á konungr ok böarmenn .iij. merkr. söki hinn hvern er hann vill.
Her segir til hversu margir eru mannsbanar i kaupangi.
27 Fiórir eru mannsbanar i kaupangi. Sá er einn ef manni er heimsókn veitt í garð sinn eða hús sitt at vega mann. þá skal sá vera bani er hiún[9] segia á hendr. ok bera vitni um á fyrsta mótí hverr hann er. Annarr mannsbani er sá ef maðr er særðr ok má mæla er menn koma til hans ok segir hann siálfr hverr bani hans er. En eptirmælandi skal níóta þeirra vátta. En hvervitna þar er hinn sárí hefir sóttan mann til laga ok hinn hefir undanföri at lögum. þá spyri erfingi morðs nema víglýsing komi fram á hinu fyrsta móti. Sá er hinn þriði bani er siálfr segir maðr á hendr sér ok lýsir vígi á hinu fyrsta móti. þá skal víglýsing framkoma al fullu at náttstaðr þess manns se innan böar er vígí lýsir. En húsbóndi sá sveri um er hann hafði inni sitt at. at hann var þar þá nott ok á því máli.[10] Sá er hinn fíórði mannsbani ef gengr siálfr í gegn verkum sínum ok fylgir horni á mót ok gefr dauðum sök á.
Hversu dauðum skal sök gefa.
28 Þat er i einum stað er dauðum skal sök gefa. Ef maðr höggr til manns ok særir mann. eða höggr í klæði manns eða vápn manns ok vita þat váttar með honum en hinn höggr þá ígegn ok banar þeim er til hans hió. þa fellr sá útlægr er víg vakti ok fé hans. Ef maðr vill bera vitni þar engi skírskotar undir hann. þá skal hann bera viðrvist sína. at hann sá þat eða heyrði er hann berr vitni um. þá er þat vitni iafnfullt sem skírskotat væri undir hann. Viðrvistarmenn skulu vígin skilia. Sá er útlægr er upphafi veldr en hinn heilagr er hendr sinar verr.
Um þat ef .ij. koma vanhaldnir á móti.
29 Hvervitna þar er .ij. koma vanhaldnir á móti ok hefir hinn hann[11] lostin eða særðan. ok bregðazt þeir móti viðr. þá skal sá þeirra mót eiga fyrri er fyrri krafði horns. ok nióta vátta sinna allra fyrr. en siðar hinn. ok böti hvárr öðrum slíkum rétti sem lög[12] ágeriz eða sök. en eigi döma fyrr en hvárr hefr notit vátta sinna. en síðan meti húsbóndi til laga.
Her segir ef maðr brýtr garð manns.
30 Ef maðr brýtr garð manns. gialldi .ix. ertogar eða haldi npp settareiði ok fangavitni. Ef maðr brýtr hús manns ok lætr opit standa. þá ábyrgiz hann alt þat sem inni er ok gialdi konungi ok böarmönnum .iij. merkr. en hinum .ix. ertogar er húsit átti. ok geri hús hans iafnheilt sem áðr var ok borgi hvern pening er ur verðr tekinn. Ef maðr kastar vápni manns eðr klæði með öfund eða hveriu hann kastar svá öfund fylgi. böti .vi. aurum. þar á konungr ekki á. En ef hann syniar. sveri einn. En ef hann gerir at gamni ser. þar á konungr ekki á. því þar liggr eigi þar við. Ef maðr lýgr á mann þat er hann á eigi at segia. böti honnm .vi. aurum. þar á konungr ekki á.
Um brigsl.
31 Ef maðr bregðr manni því at hann væri stafkarl eðr ríðr honum kinn. böti honum hálfa mörk. þat er þokkabót hin mesta. eyrir hin minsta. Ef maðr iafnar manni við berkvíkindi eitthvert. þá er hann sekr við hinn er hann mælti (við). iafnt kona sem karlmaðr. þriggia marka rétti. þar á konungr á hvárigu því. Ef maðr bregðr manni því at hann væri lostinn ok má þat eigi satt gera. ok svá ef hann bregðr honum því at hann væri lostinn síðan hann tók rétt sinn fullan. böti honum fullrétti. en ekki á konungr á því. En hvervitna er maðr bötir manni fullrétti. þá skal hann vinna honum iafnaðareið. at hann mundi slíkt sáttmál ok slíkar bötr ser til handa taka af honnm. ef hann ætti slíkan hlut máls sem hann. ok væri þeir iafnir menn ok vildi hann sátt taka.
Her segir um iafnaðar eið.
32 En iafnaðar eiðr skal fyrir trygðakaup í kaupangi. en honum skal veita trygðir í gegn. Nú ef hann vill þann eið eigi vinna. þá er hann iafnt útlægr sem aðrir þó at hann hafi fé bött.
Jvfr. Cap. 30. nedf. 85-87. Cap. 31. nedf. 88-90. F. X. 35.
Um fiölmæli.
33 Þat eru fiölmæli ef maðr kallar mann ragan ok nefnir hann á nafn. þá er sá útlægr ok hverr peningr fiár hans. hann skal taka fullan rétt sinn fyrst er við var mællt. en konungr ok böarnlenn þat auk er.
Um þat ef maðr bregðr manni um hvinnsku.
34 Ef maðr bregðr manni um hvinnsku at hann hafi stolit ok nefnir hann á nafn bæði gripinn ok manninn er gripinn átti. ok mælir svá: þú stalt grip þeim frá þeim manni. þá er hann útlægr nema heimskviðr fylgi. En þat er heimskviðr er .x. memn fylgia til móts ok sveria .ij. menn á bók en álta sanni þat. at þeir hafi þann heimskvið heyrðan áðr.
Um þat ef maðr bregðr konu manns at annarr hafi legit með henni.
35 Ef maðr bregðr konu manns um þat at annarr hafi legit með henni en bónði hennar. ok kallar hana hóru. þá er hann útlægr ok hverr peningr fiár hans. nema hans heimskviðr fylgi. en hon taki fullrétti sitt er við var mælt. nema hon verði sönn at því. Ef maðr kennir manni fordæðuskap þá er hann útlægr ok hverr peningr fíár hans nema heimskviðr fylgi. Engi skal þat við annann mæla at hann sé hórbarn eðr varpa. nema sá eínn erþatfé vill brigða. er hann er handhafi at. En ef annarr maðr mælir þat þá er hann útlægr ok hverr peningr fíár hans. nema heimiliskviðr fylgi til. Engi maðr skal þat við annann mæla. þú stalt mik. nema hann sé stolinn. ok geri þat satt. þat mál skal hann sökia er við var mælt. elligar hefir hann drepit niðr konungs rétti ok böarmanna. en hinn haldi uppi álagsbótum ef hann má þat eigi satt gera. en ef hann verðr at sönnu. þá á hann ekki at þiggia.
Um fiölmæli ok skírskotan þegar eptir ok horns krafning.
36 Hvervítna þar sem maðr mælir fiölmæli við mann. þá skal hann þegar skírskota ok krefia horns samdögris. ok hafa mót nm morguninn eptir ok nióta þá vátta sinna þeirra er hann skírskotaði undir. um hveria tíð er mælt var. En ef hann sökir eígi svá. þá hefir hann fyrirfarit sínu máli. ok eigi aldrigi uppreisn þess máls síðan. En ef hann vill böta fyrir. böti hinum þrim mörknm. öðrum .iij. mörkum konungi ok böarmönnum.
Her segir um morð at svá skal synia morðs í kaupangi sem heraði ok með hverium hætti.
37 Svá skal morðs synia í kaupangi sem heraðí. nefna skal hann .xij. böndr beztu í kaupangi ok hafi .ij. menn ur. þá er geta má. ok nánustu menn .ij. ok siálfr hann hinn fimti ok þeir .vij. aðrir fangaváttar friálsir menn ok fulltíða er fyrir orði ok eiði kunnu at hyggia. Hálfa vátta skal sakaráberi ok gialdkyri nefna en veriandi
Jvfr. Cap. 33. nedf. 91. Cap. 34. nedf. 92. Cap. 35. nedf. 93-95.
hálfa. En sá eiðr skal standa .x. viknr sörar ok sveria í Petrskirkiu fyrir sönghúsdurum ok hafa messubók í hendi. En sá prestr er heldr Petrs kirkiu hann skal skyldr at láta upp kirkiu ok fá til bók. en með því hann vill eigi kírkiu nppláta eðr bók fá. þá skal hann beiðast af honum með váttum hvárstveggia. En ef hann vill eigi. þá er hann sekr .iij. mörkum. þat skal hinn hafa hálft er eiðinn skal fram föra. en böarmenn hálft. En hann skal eið vinna at kirkinstaf hinn yzta[13] fyrir sunnan kirkiu at högri hönd er inngengr. En þann eið skal hann bióða þrim náttum fyrir bæði fyrir sakarábera ok gialdkyra. Nú ef honum fellst einn váttr þá hefir hann fyrirgört bæði landi ok lansnm eyri.
Her segir til um þat hversu sár manna eru gild.
38 Nú er þar næst hversu sár manna eru gild. Eyrir er þar er á kemr. en annarr þar er eggi eðr leggr mötist. þriði þar er kemr í feiyru (feryru)[14] fyrír neðan ökkla. Ef maðr særir mann fyrir neðan kné ok verðr mergunda. þá skal hálf mörk uppi. en fyrir ofan kné er mergunda verðr þá eru .vi. aurar uppi. Ef maðr særir mann á nef þá skal álitseyrir uppi. ok skal hvervitna þar sem eigi hylr hár né klæði. Svá er mælt um liðasár. í rist er hálf mörk. en (í) kné ok í miöðm eru .vi. aurar.
Um voðasár[15] manna.
39 Um voðasár skal eyrir er á kemr. en annarr þar sem inn kemr. En ef maðr er særðr í neðra hol ok verðr holunda. þá skal .vj. aura giald. en ef í efra hol kemr ok verðr holunda. þá skal hálf mörk uppi. En ef maðr er særðr fyrir framan heilabast þa er hálf mörk uppi. en fyrir aptan heilabast .vi. aurar.
Her segir um beingiöld.
40 Nú eru beingiöld hvervitna er bein ur sári manns leysir þó at (alllítit) se ok skiolldr[16] á skildi. þá skal eyrir uppi. Eyrir skal at smá beini hveriu til þess at .vj. raufar má á bora. þá skulu .vj. anrar. en beingiöld verða aldrigi meiri en .vj. anrar.
Um granbrags eyri ef sníða[17] þarf ok læknisfé.
41 Ef sníða þarf sár manns. þá skal granbragseyrir. svá skal hvert sinn er sníða þarf. En ef snúa þarf á grúfu þá skal öfundarbót .vj. aurar. Læknir skal þat skilia með eiði sínum hvárttveggia. En læknisfé skal reiða. eyri at mánaði ok tveggia mánaða mat miöls ok smiörs. þat skal hinn til láta er særði.
Her segir til hversu Biarkeyiarréttr skal vera i kaurförum.
42 Biarkeyiarréttr er á fisknesi hveriu ok í sildveri ok í kaupförum. Ef menn beriast í kaupförum ok sættast þar. þá á stýrimaðr þann rétt at taka sem konungr í
Jvfr. Cap. 38. F. IV. 47.45. Cap. 39. F. IV. 47. 48. Cap. 40. F. IV. 49. Cap. 41. F. IV. 49.
kaupangi. en hásetar þann rétt sem böarmenn taka í kaupangi. En ef þeír koma til kaupangs þess er Biarkeyiarréttr er í at úböttu, þá á konungr ok böarmenn þann rétt at taka iafnt sem innan böar væri gert. nema þeir hafi sætzt áðr. En hvervitna er maðr lýstr mann eðr særir ok býðr hann síðan lög fyrir sik ok sinn eyri. þá friðhelgar hann sik. En ef þeir vega at honum síðan. þa vega þeir at löghelgum manni. En hann má bióða lög fyrir sik hvar hann vill ok skírskota því undir vátta.
Her segir til ef kaupangsmenn gera úskil heraðsmönnum eða heraðsmenn kaupangsmönnum.
43 Engi kaupangsmaðr skal úskil gera heraðsmönnum ok eigi heraðsmenn kaupangsmönnum Sitt skal hverr hafa ok engi skal annann ræna. Ef maðr rænir mann þiófi eða útlægum manni. þá er sá sekr .xl. mörkum er höfðingi gerist í. en hverr þeirra annarra mörkum .iij. þat á konungr hálft ok böarmenn hálft.
Um skírskotat handrán.
44 Ef maðr rænir mann hanðráni ok skírskotar hinn. þá gialdi sá .iij. merkr konungi ok böarmönnum ok fyrirtekit sókn sinni. þat heitir handrán er hann tekr ur hendi honum. en hann skírskotar. Nú ef hann gengr. þá skal hann ganga eptir honum með vátta húsfastra manna ok leggia rán við ok rétt konungs. En ef hann vill eigi selia honum grip sinn í hönd. þá er hann sekr öðrum .iij. mörkum. þá skal hann æsta hann taks til móts fyrir tvenn rán ok fyrir fc sitt. ok niótí vátta á móti. at hann rænti hann handráni ok hann fór eptir ok beiddi út ok lagði rán víðr i annat sinn. ok æsta hann til taks tíl móts. þá er hann sekr .vj. mörkum við konung ok böarmenn.
Um þat rán ef maðr ber á brot þat hann á ekki.
45 Þat er rán ef maðr berr í brot þat hann á ekki. þá skal hinn ganga eptir honum með húsfasta menn .ij. oc beiða út gripar síns eðr hvat fé tekit er frá honum. Ef hann selr þegar í hönd honum þá á konungr þar ekki á. en hann skal leggia á .xj.[18] ertogar. þá skal hinn hafa féit er átti. en ef hann vill eigi selia honum í hönd þá skal hann leggia honum rán við ok æsta hann taks til móts fyrir rán. þá er hann sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn ok .ix. ertogar.[19] en hinn skal nióta vitnis síns at hann tók frá honum ok beiddi út með vátta.
Um þat ef maðr brýtr konu … liggr ef hon segir til samdögris.
46 Ef maðr brýtr konu til sængr við sik at úvilia hennar. þá er hann útlægr ok úheilagr. en hon skal segia til samdögris ok nióta vitnis síns at um morguninn eptir. En ef hon segir eigi til samdögris. þá skal hon aldrigi síðan vitnis níóta um þat mál. en hon skal sökía hann síðan til eiða ok frændr hennar. En ef hon er blá eðr
Jvfr. Cap. 46. nedf. 96.
blóðug eðr klæði hennar rifin þá er settar eiðr ok[20] fangavitni. En þar skal hann fá eiðar tak til. þann eið á hon hálfan en konungr hálfan.
Her segir um réttarfar manna at allir eigu jafnan rétt.
47 Svá er staðfest at allir eigu jafnan rétt í kaupangi. hauldsrétt. þat eru .iij. merkr. slíkan rétt[21] lendr maðr sém leysingi manns sa er gert hefir frelsisöl sitt. þá skal skapdróttinn hans ganga á mót ok lýsa því fyrir mótmönnum öllum at hann hefir gert frelsisöl sitt. En ef hann lýsir eigi þá skulu .ij. váttar bera þat vitni at gert var frelsisöl hans. því at eins fær hann rétt sinn fullan. En ef eigi er gert freisisöl hans. þá skal hann taka .vj. anra í rétt sinn. konungr ok böarmenn .iij. merkr. En þyrmslamenn allir skulu þyrmast við skapdróttinn sinn. iafnt í kaupangi sem í heraði.
Her segir um þokkabötr ok hálfréttismál ok sár hálfréttismanna. hversu fara skal hálfréttismál.
48 Allar þokkabötr ok öll hálfréttismál ok svá hálfrétti manna. öll þau mál skal sökia á dómi er eigi liggr við konungs réttr ok böarmanna. Faðir skal sökia ef lostinn er hálfréttismaðr eðr særðr. eða nánastr niðr. ok svá öll mál þau er hann á at sökia.
Her segir um mál úmaga.
49 Maðr hverr er yngri er en .xv. vetra. sá er úmagi. En ef hann banar manni. þá skal hann fara af landi í brot ok hafa fé sitt.
Her segir til um þat ef maðr býðr siálfan sik í tak um mannhelgi í þýfi.
50 Ef maðr býðr sik siálfan í tak nm mannhelgi vára[22] í þýfsku um langaföstu. þá skal hann um nátt í iárni halda. ok skal hann vinna eið um morguninn eptir ok gialda vátta fé. þá skal bióða hann frændum ok vinum undan at leysa. Nú ef þeir bióða eigi lög fyrir hann. þá skal sakaráberi höggva af honum hvárt sem hann vill ofan eða neðan.
Ef maðr sitr um stefnu er honum er ger.
51 Ef hann sitr um þat er honum er stefna í braut gerð at lögum. þá er hann útlægr ok fé hans alt. en frændr skulu fylgia konu ok úmaga af landi í brot at úsekiu. Sá sem eigi er .xij. vetra ok er yngri hann skal engan rétt taka ok eigi veita. en ef hann er .xíj. vetra ok til þess hann er .xv. vetra gamall þá skal hann taka hálfrétti ok svá böta.
Jvfr. Cap. 47. 49. 51. nedf. 97. G. 190.
Her segir um fiártak ef maðr gengr i gegn skuld fyrir váttum.
52 Ef maðr á fé at manni hvárt sem þat er meira eðr minna. ef hann gengr við fyrir húsföstum mönnum. þá skal hann æsta hann fiártaks. En þar er maðr gengr eigi viðr þá skal æsta hann taks til dóms ok eiga dóm at um morguninn eptir. ok nióta vitnis síns ef hann hefir til. En ef hann á eigi vitni til. skal þá einn eyris synia. tveir tveggia. þrír þriggia aura. En ef hálfum peningi er meiri en .iij. aurar. þá er settareiðr ok fangavitni. nema einn váttr beri. þá er nefndarvitni. Sökiandi skal nióta vitnis síns í hinum fyrsta dómi ok taks æsta til annars. en hinn skal tak fá fyrr en hann gangi af beðsetum. eða er hann sekr .iij. mörkum við konung ok böarmenn. En veriandi skal síns vitnis nióta á öðrum dómi ok haldi til þriðia dóms ef hann vill. ok til móts hins fiórða. þá skal þar ryðia dóma þeirra alla sem farit hafa. þá er mótmenn döma honum fé sitt. þá skal hann æsta hinn taks er í fiártak gékk.
Noter:
- ↑ Skrf. f. veittar.
- ↑ sannr at — Fr. L.
- ↑ Rigtigere mörk, see nedenfor.
- ↑ Maaskee Læsefeil f. horn.
- ↑ I Afskr. sem (ogsaa hos Paus), vistnok feilagtigt.
- ↑ Udentvivl Skrf. f. sjaunætting, her og ndfr.
- ↑ Maaskee feilagtig Oplösning af Forkortningen h ɔ: hann.
- ↑ Maaskee rettere bíða.
- ↑ I Texten: hinn, men rettet i Margen m. s. Haand som Textens.
- ↑ Maaskee Feilskr. f. móti.
- ↑ Rettet med s. H. som Textens fra hverr annann.
- ↑ R. m. s. Haand fra lá.
- ↑ I Afskrr. ystra, hvilket maaskee og kan staae f. ytra.
- ↑ Saal. i begge Afskrr. Maaskee föti.
- ↑ Saavel her som nedenfor feilagtigt for vöðvasár, see Fr. L.
- ↑ Rettere skellr.
- ↑ Eller maaskee svíða, her og ndf., see Fr. L.
- ↑ Maaskee Feilskr. f. .ix.
- ↑ Saal. i Afskrr.
- ↑ Her mangler sikkert: nefndarvitni. En ef hon er hvárki blá ne bloðug. ne klæði hennar rifin. þá er settar eiðr ok — see nedf.
- ↑ Her har oprindelig været indskudt á, men dette Ord er igjen overstreget.
- ↑ Her er rimeligviis eða udeladt.
