Cveðiusending Alquini diaconi

Fra heimskringla.no
Revisjon per 27. apr. 2018 kl. 18:28 av August (diskusjon | bidrag)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.


Gammel norsk Homiliebog


Cveðiusending Alquini diaconi[1]


Jean-Victor Schnetz:
Karl den store og Alkuin

Alquinus[2] litillatr diacn sændir quæðiu hinum kærsta syni sinum Widoni.[3] Minnumc ec fyrirheiz mins oc bønar þinnar, þæirrar er þu batt mik mioc kostgæflega, at ec ritaðe með scommu male noccora huggan þins fiolscyldis, þess er vér vitum þic hafa í orrestum, at þu hafer opt með hondum atqvæðe faðurlegrar aminningar, oc meger þu í þæim lita þic sialfan oc vekiasc til æilifrar fulsælo. Ðæirri sva gauuglegre bøn iatte ec mic giarnlega tyia, oc øske ec þess, at rit minnar goðfýsi stoðe þér til æilifrar hæilso. En þo at þesse rit synisc lit malfimlega saman sætt, þa vittu hit visasta, at þou ero ort af afle hæilagrar astar. En ec scyrða scipan þessa mals sérhværium upphafum, til þes at min mál mege auðvællega festasc í minningu yðarrar goðfýsi, þvi at ec vissa þic bundin í morgum veraldlegum lutum. [Þvi bið ec hæilagt costgæfe yðarrar[4] hæilsu, at renne[5] opt til[6] hugganar þessa bocstafa, at móðr hugr í hinum ytrum áhyggium hafe þat er hann fagne aftr horfen til sín, oc scili hvært hann scal mest fýsasc. Sva sem þu batt mic vandlega mildrar kenningar, sva bið ec þic, at þu later þer sóma at lesa oft þa hina samu kenning. Oc þess bið ec costgæflega[7] þína ælscu, hin kærste sonr, at tu costgæfer með omoðum vilia fyrir at bua bygð himnescrar dyrðar þér siolfum með margre væizlu almosogærða, oc i iamngirni doma, oc með astsamlegre miskun. Þvi verke oc costgæfe late sér sóma guðs mildi avalt oc hværvitna at biarga þer, hinn kærste sonr.


Vm speki

1. Allra luta fyrst er manne leitande, hvat sé sonn speki eða sonn hyggiænde, þvi at speki þessa hæims er hæimsca fyrir guði. Sonn hyggiænde er at fara fra diofuls þionæsto, þat ero syndir. En algorr speki er at gofga guð æftir sannlæic boðorða hans. Þvi at i þessum tvæim lutum søkesc sælect lif, |[8] sva sem Dauið prophete mælte: Snustu fra illu oc ger gott. Eigi vinr manne þorf, at hann gere æigi[9] illt, nema hann gere gott, oc æigi vinr þorf gott at gera, nema hann týni illu. Hværr er sva er spacr, hann man sæl vera ei oc ei ifanalaust. Sælect lif er kynning guðdóms, kynning guðdóms er kraftr góz værcs, oc [kraftr góz værcs er[10] ávoxtr æilifrar fulsælo.


Vm tru

2. En sia kynning guðdóms oc hyggiændi sannlæics er nemande fyrir almęnnilega tru, þvi at umattolect er at lika guði fyri utan tru. Sanlega er sa sæll, er ret truir oc væl lifir, oc væl lifande[11] varðvæitir retta tru. En sva sem tóm er tru fyr utan goð værc, sva stoðar oc ecci goð værc ón retta tru. Sva mælte hinn sæle Jacobus postole: Hvat stoðar, brøðr minir, þo at noccor sægisc hafa tru, oc hefir hann æigi værken? æigi ma þa tru grøða hann. Tru er tóm fyrir utan goð værc; sva sem urøyndr[12] licamr er aldauðr, sva er oc tru douð fyrir utan goð værc. En annarrar tiðar er at røða um ágæte þæirrar truar, þvi at æigi ma scammu male scyra hina diupasto skynsemi almennilegrar tru, þat er þu bazt þer gera um boðorð guðs.


Vm ast

3. Ast æignasc hofðingiadóm i boðorðum guðs. On[13] þæirrar algørfi sannar Pall Postole ecci[14] mega guði lica. En hann syndi æcci mega stoða pinslarvattorð[15] eða hafnan hæims ne olmosogøðe[16] ón astar þionasto. Sva svaraðe oc sialfr drotten var, er hann var spurðr af æinum speking, hvært boðorð mæst være: Ælsca þu drotten guð þin af allu hiarta þinu, oc af allre ond þinni, oc af ollum hug þinum, þat er í allre scilningu oc af ollum vilia þinum oc af allre minningu er guð ælscande. Annat boðorð er en þesso lict: Ælsca þu nang þin sem sialfan þic. I þessom tvæim boðorðum standa log oll oc spamanna[17] mal. En guðs ælsca oll stændr saman í varðvæizlu[18] boðorða guðs, sem hann mælte sialfr: Sa er mic ælscar, hann varðvæitir mál mín. Enn mælte hann sialfr í oðrum stað: Af þvi munu aller vita, at þér eroð mínir læresvæinar, ef þer hafeð ælsco |[19] á meðal yðar. En mælte Pall postole: Ælsca er fylling laga. En Johannes euuangelista sagðe: Þat boðorð hafum mér af guði, at sa ælsce nang sin er guði ann. En ef noccor spyrr, hvær se nangr, þa viti hann hværn cristin mann ret callaðan vera nang, þvi at aller helgumc vér í scirn sunar guðs, at vér sem andleger brøðr í algorfre ast. Gofgare er andlegr getnaðr en holdlegr. Um þann getnað mælte sialfr guð í guðspialle: Nema hvær værði ændr geten af vatne oc hęlgum anda, þa ma hann æigi in ganga í riki guðs. Neme maðr boðorð guðs oc varðvæiti þau, sem hann ma bazt, oc kenni sic sva hafa ast guðs. Ðau boðorð noccor man ec syna oc nemna fyrir þinni goðfysi, hinn kærste sonr, at þu meger auðvællegra scilia aðra coste, at þesser hinir fáo se scildir.


Um vaon

4. Agætr hæims kennande þioðar syndi þriar noccorar nauðsyniar andar várrar, oc mælte: vaon oc tru oc ast, þessar þriar ero, oc er 3st þæirra męst. Engi scal orvilnasc af gøzco guðlegrar miscunnar, þo at hann[20] þrøngvisc mykilli syndabyrði, hældr scal hann biðia sér licnar af guðs mildi með hværsdagslegum[21] tarom oc [visi ván miscunnar[22]; þæirrar licnar mega retlega vætta þæir, er af syslu illz[23] værcs lata. Af þvi scolum vér æigi staðfastlega misgera, þo at ver vættem licnar, oc æigi orvilnasc[24] miscunnar, [þo at guð hęfni retlega syndugum manne,[25] hældr forðumc ver hvarntvæggia hasca, oc vættom oss licnar af mildi guðs. Slict hit sama er ręnnande með sanre v3n til hugganar yfirlegrar mildi í hværri cvol oc í møði, þvi at með guði er oll v3n vór oc hæilsa, sem spamaðr guðs mælte: I guði er þrifsęmi[26] min oc dyrð, guð er fulting mitt, oc v3n mín er í guði.


Vm costgæfe lesnengar

5. Lesneng [hæilagra ritninga[27] er kynning guðlegrar sælo, þvi at í þæim ma maðr lita sic sialfan sva sem í noccorre skuggsio, hvilicr[28] hann se eða hvært hann fysisc. Optleg[29] lesneng ræinsar ond manz oc fører til ræzlo hælvitis, oc æggiar hiarta lesandans til yfirlegra fagnaða. |[30] Sa er vill ávalt með guði vera, opt scal hann biðia fyrir sér oc opt lesa. Þvi at þa er vér bidium fyrir os, sialfer męlom vér við guð, en þa er vér lesom, þa mæler guð við os. Tvinna giof fører lesneng hæilagra ritninga, þvi at annat tvæggia er, at hon[31] lærer scilning hugar, eða læiðir mann til astar guðs fra hæims hægóma. Gofug sysla er lesning, oc stoðar mykit til andar reinsanar. Sva sem licamr føðesc af licamlegom føzlom, sva føðesc oc sæðsc onden af guðlegom malom, sem Dauid mælte: Søtre ero brioste mínu m3l þin, drotten, en hunang munni mínum. Sa er sæl, er less guðlegar[32] ritningar oc snýr orðum í værc. En oll hæilog ritning er[33] ritað til varrar hæilsu, at vér batnem með þæim í kynningu guðdóms. Oftar fællr blindr en siande; sva er oc: oftar misgerer ovitande log guðs en hin er væit. Sva sem blindr gængr æigi retta gatu ón læiðtoga, sva gængr oc æigi maðr ret ón kiænnanda.


Vm frið

6. Grøðare hæims, þa er hann stæig upp til faður sins í himna, þa gaf hann læresvæinum sinum boðorð friðar sva sem hina øzto[34] giof, oc mælte: Frið mín gef ec yðr[35], frið let ec æftir með yðr, í friði fyrirlet ec yðr, í friði mon ec finna yðr. Br3ut farande vildi hann gefa þat, er hann vildi finna með ollum, þa er hann aftr køme. Ðess friðar buning syndi hann gofuglegan í oðrum stað, oc mælte sva: Sæler ero friðsamer menn, þvi at þæir monu callasc synir guðs. Sonr guðs tæcr at callasc sa, er þegar toc at callasc friðsamr. Engi vil sa guðs sonr callasc, er æigi vil ælsca frið. Nittir sa guð vera faður sin, er hafnar at vera friðsamr. En sia friðr er haldande með góðom oc varðvæitande boðorð guðs, en æigi með ilgiarnom oc osiðsamom, þæir er frið hafa meðal sin í syndum sinum. Friðr Crist stoðar þæim til æilifrar hæilsu andar. Friðr sa er með diofli er, hann man fram coma til æilifrar glatanar. Friðr með goðum[36] saman tengir 3st n3nga oc samþycci brøðra. Friðr æignasc |[37] at æinsýnu anda guðs. Friðsæmi er moðer ælscu. Friðr er tilsaga hæilaglæics, sem drotten vár mælte sialfr með spamannz male: Elsce þer frið oc sanlæic. Friðr er hæilsa lyðs, dyrð kennimannz, oc glæði fostriarðar, oc ræzsla fianda synilegra oc usynilegra. [Af 3llu afle er friðr[38] haldande, þvi at með guði unir sa, er unir í hælgum friði með þrælom guðs.[39] Kennimannz sysla er, á at minna lyðen i friði, hvat hann scal gera, en lyðren scal lyða með litillæte þvi er aminna kennimenn[40]. Hvatke er æigi er lofat[41], er hirðisens at banna, at æigi [verði þat; en[42] lyðsens er at høyra, at æigi gere hann þat.


Vm miscunn

7. Miscunn er hin øzta goðgiærning, sva sem sialfr guð vár mælte: Sæler ero miscunsamer, þvi at þæir munu fa miscunn. Æigi ma syndugr maðr vætta miscunnar af guði, sa er ęigi gerer miscunn við þa, er misgera við hann. Af þvi fyrigefe maðr stundlega sculd, at hann oðlesc at taca eilift gott. Ef vér vilium ręinsa ander varar af synda sauri, oc nittum ver æigi miscunn misgerandum við oss, at v0r biargemsc í miscunnar vęrcum oc takem miscunn af guði á dæigi ambonar. Hvęsso ma sa miscunnar vætta af guði, er ęigi er miscunnsamr við annan. Sva sem hvær vil guð lata sér miscunna, sva miscunni hann oc sculdarum sinum. Hit visasta ma maðr vætta licnar sér, sa er oðrum vil licna. Hit bazta styrcti var drottenn oss til miscunnar værcs, þa er hann mælte þetta i guðspialle: Vere þer miscunsamer, sva sem faðer yðar himnescr er miscunnsamr, sa er sól letr scina yfir goða oc illa, oc sva regner yfir ranglata sem yfir retlata. Oll miscunn gerer stað hværium sem æinum æftir værðlæic værca sinna. Sa er gerir miscun, hann fører øret þæccia forn guði. I dømanda scal vera miscunn oc hægning, þvi at hvarge ma vera væl ǫn aðra[43]. Ef miscunn er æin saman, þa gerir hon æfling syndar misgerandum. En ef hægning er æin saman, þa snysc hugr misgeranda í orvilnan, en dømanden fær æigi miscunn af guði. En þa miscunn |[44] scal maðr upp hæfia af sialfum sér. Hversu ma sá maðr miscunsamr vera við aðra menn, er grimr er við sialfan sic. Sa er grimr við sialfan sic, er fyrir sér byr eilifan loga í syndum sinum. Væl er sa miscunsamr, er upp hæfr goð verc af siolfum ser, oc varðvæitir sic vandlega, at æigi værði hann pindr með dioflum, oc væiti hann þat siðan oðrum, er hann scilr sér vera gott.


Vm várcunnlæte

8. Drotten vár mælte i guðspialle: Fyrigæfe þer, þa man yðr fyrigæfasc. Ef þér fyrirgefeð m3nnum gløpe þæirra, þa man faðer yðar himnescr fyrigæfa yðr syndir yðrar. Ðetta atcvæðe drottens lioðar myccla miscunn yfir oss, þæim er þat scilia retlega, þvi at guð dømer retlega um oss at varom dóme, oc er á noccora lund í varom mætte, hvæsso vér dømomsc af guði domanda. Ef vér dømom miscunnsamlega vid þa, er misgera við oss, þa dømer guð miscunnsamlega við oss misgerandum við sic. Hyggium vér at dømom[45] hans, sva sem kęnnande þioðar mælte: Fyrigefe þer yðr siolfum, ef noccor hefir soc í giægn oðrum; sva sem guð fyrigaf yðr, gere þer oc sva. Sva sem guð fyrigaf oss syndir i Cristi[46], sva scalum ver oc fyrigæfa þæim er misgera við oss. Engum scalu þer giallda illu fyrir illt, cvað P3ll postole. Hirð æigi þu yfir at stigasc af illu, hældr stig þu yfir illt með goðo. Þat megom ver vita at s3nnu, at hværr sem æin man taca slica licn af guði, sem hann gæfr n3nge sinum. Su bøn fyri syndum varom man sciot koma til øyrna almatigs guðs, ef tøkelegar værða v3rom øyrum bøner misgerandum við oss. Sa er mildlega vill fyrigefa misgerandum við sic, hit visasta man hann taka miscun af mildi guðs. Þvi at sva værðr oss fyrigæfet, sem vér fyrirgefom þæim er misbuðu oss af noccorre illscu.


Vm þolenmøðe

9. I þolenmøðe yðarre munu þer æignasc sálor yðrar, sagðe drotten vár i guðspialle. I ollu mannz liui er þolenmøðe nauðsynleg. Sva sem vér scolum þolenmoðlega bera óscil þau er aðrer bioða[47] oss, sva er oc nauðsyn at bera þolenmoðlega mæinlæte þau er at |[48] hende berasc. Opt taka goðer menn mæingerðir af illum í þessom hæimi. En ef noccor tæcr mæinlæte ęftir goð værc sin, þa scal hann þat æigi mæla í hugręnningu sinni, at hann haue glatat goðom værcum sinum, þæim er hann gærði, þvi at sa er þat mæler[49] røynisc æigi gort hafa [gott værc[50] fyrir 3st guðs, hældr fyrir værckaupi þessa hæims sælo, eða fyrir manna lofe. Maðr man[51] røynasc af bardagum guðs, hværium hug hann gerer goð værc, eða hværri styrct hann standesc fræistni, er kømr yfir hann. Guð fræistar yðar, qvad P3l postole, at hann viti, ef þér ælskeð hann. Mæinlæte gerer þolenmøðe, en þolenmøðe er algort værc. Sæl er sa er stænzc fræistni, þvi at, þa er hann værðr ræyndr, hann man taka dyrð, þa er guð hét þæim m3nnum er hann ælsca. Eigi er sa væl spacr, er æigi hæfir þolenmøðe. Droten hugar sins er stærcri en yfirstigare borga. I þolenmøðe er læitande auðvældis at fyrigefa, en æigi føres at hæfna. Ðæir ero samir, er þolenmoðlega standasc oscil um stund, at siðar mege þæir auðvællegra hefna; þæir hafa æigi sanna þolenmøðe. Sonn þolenmøðe er at standasc sterclega oscil í andlæte, oc læita æigi siðan hæmdar, hældr fyrirgæfa í hiarta. Fyrir utan æld eða iarn megom vér vera píndir vattar guðs, ef vér varðvæitum sanna þolenmøðe í hug við n3nga vara. Loflegra[52] er at næigiasc fra óscilum þægiande en yfirstiga svarande. Sa er þolenmoðlega ber óskil, hann man æignasc æilífa dyrð annars hæims.


Vm litillæte

10. Avðvældlega kænnisc í orðom drottens, hvæ mykil se craftr saðr litillætes, þvi at hann fyridømde ofmetnað[53] með gyðingum[54], oc mælte: Hværr er sic hæfr upp, hann man lægiasc. Litillætes fótum scal upp stiga til himins hæðar, þvi at hár guð kænnisc æigi í ofmetnaðe, hældr í litillæte. Guð stændr i gægn dramblátom, en gæfr miscun litillátom. Hór guð litr lága luti, qvað Dauid, en háfa kænnir hann um langan veg. Litr hann lága luti, at upp hefi han, en háfa, þat er drambláter menn, kænnir hann, at hann læge þa. Nemom vér litillæte, fyrir þvi at vér megem nalgasc til guðs, sem hann mælte sialfri í |[55] guðspialle: Neme þér at mér, þvi at ec em litillátr oc miuclyndr[56] í hiarta, oc þa munu þér finna hvild á salum yðrum. Fyrir ofmetnað fell niðr gofug scępna af himni, þat varo englar. En fyrir litillæte guðs stæig upp til himins ostyrct mankynet. Gofug vænia er litillæte á meðal manna, sva sem Salomon mælte: Ðar sem værðr ofmetnaðr, þar er oc mæinmæle, en þar er litillæte er, þar er oc speki. En mælte annar spekingr forðom: Þvi mæiri sem þu est, þa læg þu þic i ollu, þa man tu finna miscun fyrir guði. En mælte guð með spamannz male: Til hværs mon ec lita nema til litilláz oc hugværs, oc þes er [huggir orð mín.[57] Hværr er æigi værðr litillátr oc hugvær, þa ma æigi miscunn hæilags anda byggva með þæim. Guð gerðisc litillátr fyrir sacar hæilsu várar. Scammesc maðr at vera dramlátr. Ðvi mæir sem maðr næigisc til lægðar í litillæte, þvi mæira stoðar honom þat til hæðar. En sa er litillátr værðr, hann man upp hæfiasc í dyrð. Hinn fyrsti pallr litillætes er at høyra litillatlega sanlæics m3l, oc halda minnilega, oc algera viliande, þvi at hit sanna flyr þann hug er æigi finzc litillátr. Því lægre sem hværr værðr af siolfum sér, þvi mæiri er hann í augliti guðs. En dramblátr[58] maðr, þvi dyrlegre sem hann sýnisc með m3nnum, þvi hærfilegre værðr hann fyri guði. En sa er gerer góð værc fyrir utan litillæte, hann ber mold í vindi. Hvat drambar iorð oc asca, þvi at dræifisc af vindi ofmetnaðar[59] þat, er sýnisc saman samnat í f3stum oc í almosogøðe. Hirð æigi þu, maðr, at dyrcasc í crapte þinum, þvi at tu scalt annan hafa domara, en æigi sialfan þic. I þess augliti læg þu sialfan þic í hiarta þinu, at hann hefi þic upp á tið ambunar þinnar. Stíg niðr þu, at upp stigir þu, lægstu, at upp hæfisc tu, at æigi læges tu, þa er þu hygr upp at hæfiasc; þvi at sa er heruilegr er með sér, fagr er sa með guði, oc sa er sér mislícar, hann lícar guði. Ver þu litill fyrir 3ugum þinum, at þu séér mykil fyrir augum guðs. En þvi dyrlegre værðr þu fyri guði, sem þu |[60] est óítarlegre fyri augum þinum. I hæstum veg þinum se þér hit hæsta[61] litillæte. [Væx lof, ef er craftr litillætes.[62]


Vm tarmælti

11. Tármælti[63] hiartans gæfsc af crafte litillætes; en af tármælti er iateng synda, en af scriftargongu iðran, en af sanre iðran man koma lícn synda. Tármælti hiartans er litillæte hugar með t3rum oc ęndrminningu synda oc ræzlo oorðens doms. Oc af tvennom brunnum viðrcomnengar[64] ero v3n fram at fliota t3r; þat er þa er hugren[65] lítr vandlega ill værc sin, eða er hann møðesc af girnd æilifs lifs. Sem prophete mælte: Ðystir ond mína til guðs lifanda; hve nær mon ec coma at vittrasc fyrir andlete þinu? T2r mín váro mer fyri brauð á dægi oc á nótt. Ond mín fysisc oc girnisc í garða drottens. Hiarta mit oc licamr mín fagnaðo með guði lifanda. Fiorer ero hætter hugrænningar, af þæim er við kømsc hugr retláz mannz [með þrifsamlego[66] læiðęndom[67], þat er, minning liðinna misværka, oc ændrminning oorðenna pinsla, oc athugi utlægðar sinnar í vesold þessa lifs, oc girnd yfirlegrar fostriarðar, at hann komesc þangat sem sciotast. En þa er þesser lutir værða i hiarta mannz, þa ma vita, at nær er miscun guðs hiarta mannzens. Sem sægir i psalme: Guð, líf mit boða ec þer, en þu sætir t8r mín í augliti þinu. Fyrirhæit licnar, þa er ver hofum af guði, væki t3r iðranar í hiartano. Ðæccileg fehirzla er i hiarta spacs[68] manz [sciotlæicr viðcomnengar.[69] Ond mannz, su er við kømsc í bøn, harðla mykit stoðar hænne til hæilsu. Þa er maðr fællir t8r í bøn, þa er æcci ifanda[70], at nær er þa hæilagr ande hi3rtum v3rum.


Vm scriftarg3ngu

12. Hvætr os oft hæilog ritning at fara til læcningar scriptarg3ngu varrar; æigi af þvi at guð þurfi scriptarg3ngu varrar, þvi at hann væit alla luti, þa er vér gerom oc mælom oc hyggium; en vér megom æigi annan væg hæilir vęrða, nema vér jattem iðrande þat, er vér gerom ranglega oc órøkelega. Sa er røger |[71] sic sialfan í syndum sinum, þann man diofullenn æigi røgia í annat sinni a domsdægi, ef maðren þvær af með iðran þat, er hann gerði, oc gerer þat æigi oftar, er hann misgerði. Jatte þer syndir hværr oðrum, qvað Jacobus postole, oc biði þer á meðal yðar, at þer hialpesc. Af munni værðr iatneng til hæilsu, sagðe P3l postole. En Salomon mælte um jattan synda: Sa er fælr gløpe sina, æigi man hann þrifasc, en sa er í gægn gængr oc lætr af, hann man fa miscunn. Mykil hæilsulæcning er, æigi at ændrnyia þat er vér gęrðum ómildlega [oc at særa þau sár er fyrr hofðu gróet.[72] Sva mælte Johannes euuangelista: Trúr er guð oc retlátr, ef vér g3ngum í gægn syndum v3rum, at hann man fyrigæfa oss syndir oc ræinsa oss af allre illzcu. Sagða ec, qvað Dauid, jatta mon ec fyri drotne í gægn mér ollu ranglæte minu, en þu fyrigaft mér umildlæic syndar minnar. Jatte syndugr maðr liuande þat er hann gęrðe, þvi at æigi er avaxtsamlect at iatta í hælviti, oc stoðar æcci su iðran til miscunnar. Nu er tið hæilsu, oc nu er tið tøkeleg guði, oc nu er tið lausnar iðrandum. En æptir dauðan þa man vera tið hæmndar þæim, er órøcto at iatta syndir sinar, þvi at aller ómilldir menn hafa bitra iðran í pinslum, en æigi stoðar þæim þat til lausnar, hældr qvælr þa hugscot til þinsla auca þæirra er þæir hafa. Ðæir matto[73] varasc við mykillæic cvala fyrir scriptag3ngu, en þæir orøcto, oc sva cvæliasc þæir innan í hugscote sem utan í loga. Hværsu ma læcner grøða þat sár, er hinn siuki scammesc at sýna. Guð girnisc scriptarg3ngu varrar, at hann hafe rétta soc at fyrigæfa. Sa er læynir syndum sinum oc scammesc at iatta þrifsamlega, þa man hann þan hafa hæmnanda í annat sinn, er nu hæfir hann[74] vát. Døme maðr sic væl nu í þesso lifi, at æigi fyridømesc hann af guði í æilifri fyridømengo. Tvevaldan grát scal hværr syndugr maðr hafa í iðran, þvi at af orøct giarðe hann æigi gott, oc af þvi at hann framde ilt fyri ofdirfð; þvi at þat er byriaðe, gerðe hann æigi, en þat er æigi byriaðe, þat gerði hann. Scriptaganga er læiðretting oc gæfr licn syndugum. Oll v3n licnar stændr saman i scriptag3ngu. Scriptarganga er miscunar værc, |[75] hæilsa siucs, æinga læcning afls vars með iðran.


Vm iðran

13. Þæirrar iðranar craft sýndi sialfr grøðare v8r í guðspialle, oc mælte: Gere þer iðran, þvi at þat nǫlgasc himna riki. Gere þer maclegan avoxt iðranar, qvað Johannes baptista. Maclegr áv3xtr iðranar er, at grata liðnar syndir oc gera æigi hinar somu í annat sinni; sva sem hæilog ritning mæler: Eigi leggi þer synd á synd. Þváesc þér oc vereð ræinir, qvað drotten vár með spámannz male. Ðvæsc sá oc er ræin, er grætr liðna luti oc gerer æigi í annat sin gratlega luti. Þvæsc oc er æigi ræin sa, er grætr þat er hann gerði oc lætr æigi af, hældr søker hann æftir t3rom þat er hann hafðe gratet. Vm þa menn mælte Petr postole[76] ógorlega, er aftr hverfa[77] til hinna fyrri synda eftir t8rom: Hundr er snyst aptr til spyiu sinnar. Misgerðir þu, sonr, qvað hæilog ritning, gerðu æigi þat i annat sinni, hældr bið þu, at þér fyrigæfesc hinar fyrri. Sonn iðran virðisc æigi at vættrat3lo, hældr at sarlæic andar. Af þvi toc Petr postole þegar licn af drotne varom, at hann gret sarlega gløp þrænnar næitingar. Eigi fyrilíz iðran, þo at hon se scamrar tiðar, ef gorr værðr af hinum innzta sarlæic hiartans fyri retlátom domara guði, þæim er litr løynda luti hiartans; þvi at æigi virðir guð iammioc længð tiðar sem ræinlæic hiartans iðranda mannz. En sa er af ollum hug trøystisc Cristi, þo at hann døyi í morgum syndum, þa liuir hann í tru sinni, æi oc æi, sva sem sialfr drotten mælte í guðspialle: Ec em uprisa oc lif; sa er truir á mic, þa man hann lifa, þo at hann værði d3uðr; oc hværr er lifir oc truir á mic, hann man aldrigin døyia. Um andar d3uða mælte hann, þann er at bersc fyri synda sott. Guð er miscunnsamr í øðle, buin at grøða fyri miscun, sa er alla vil hæila gera, oc engi vil hann fyrifarasc lata, sa er mælte fyri spamann sin: A hværium dægi er syndugr snysc, lif man hann lifa oc æigi døyia. Þo at hvær se syndugr oc ómildr, ifi hann æigi sic mega fa licn af guðs miscunn, ef hann snyst til iðranar. I þessom hæimi biærgr guðs miscun þæim er gera iðran. En í oðrum |[78] hæimi stoðar æcci iðran, hældr scolom vér þar gialda scynsemi værca varra. I þesso lifi lycs upp at æins frælsi iðranar, en eptir dauðan er æcci læýfi til læiðrettingar.


Vm sotta læiðretting

14. Leset er á bocom [guðlega ablásnom[79]: Sonr, dvæl þu æigi at snuasc til drottens, þvi at þu væizt æigi, [hvat fyrir byr óorðens dags.[80] Sa er dvælr at snuaz til guðs, hann gerer hásca ond sinni, þvi at dauði dvælr æigi, sa er læiðir til qvala þann, er hann finr dvalt hafa at snuasc til guðs. Sundrlaus oc lama hugrenning er, at hyggia at morgonlegre snuningu en at órøkia í dag. Hvat dvælr þu, syndugr, at snuasc til guðs, oc æigi huggir[81] þu at braðr[82] d3uði gripi fra þer læiðrettingar dag? þvi at menn døyia braðlega. Ef gott er at fyrilata syndir oc snuasc til guðs, sciot værði þat. Guð hæitr[83] þer l3usn, ef þu snýsc fra syndum, en æigi het hann þer uruglæic længi at lifa. [Af þvi snyst[84] hværr sem æín sciót til guðs, oc þa er hann finr, fyrilate ómildr g3tu sina. Ef in gængr braðlega hinn øfste[85] dagr, þa fyrifærsc dvolen, en æftir stændr dømengen. Ef þu vilt æigi fyrifarasc, hværf aftr þu til guðs oc liui. Hirð æigi þu at orvilnasc syndalausnar oc æigi træystasc langu lífi. Snusc þu til guðs oc ger iðran. A morgon man ec snuasc til guðs, montu svara. Fyri hvi æigi í dag? Hvat illa, þo at a morgon se? cvæðr þu. En hvi illa, þo at í dag se? Værðr at þvi, at þu svarer: Langt man væra lif mit. Ef langt[86] er, se þat gott, ef scamt værðr, se þat oc gott. En hværr man lengi bera ilt? Eigi vilt tu lengi hafa illan dagurð, fyri hvi vilt tu længi hafa ilt lif? Bustað kauptir þu þer, oc girniz þu goz. Kono[87] viltu æiga, oc læitar þu goðrar. Sono vilt tu æiga, oc øsker þu goðra. Oc þo at ec røða um hina hærfilægsto luti: scva caupir þu, oc vilt æigi illa. Fyri hvi ælscar þu illt lif? hvat græmr þic lif þit, er þu vilt þat æit saman er ilt er, at tu sér æinsaman ilr á meðal alra goðra luta þinna? Dvæl þu æigi at snuasc til drottens þins, oc fresta æigi dag fra dæigi. Guðs orð ero þessor, en æigi min; æigi hœyrir þu þetta af mér, hældr ec með þér af guði. Værðr at þvi, at þu |[88] svarer: Á morgen, á morgen man ec snuasc. Þat er ramnleg rod. Ramnen hvarf æigi aftr til ærcrænnar Noa, en duuan hvarf aftr. En ef þu vilt iðran gera, þa er þu mat æigi misgera, [þa fyrlætr þu syndir, en þær æigi þic.[89] [Œret utlænzcr[90] er af tru sa er bíðr ællitiðar at gera iðran; þæim er hugganda, at hann falle i falzdóm,[91] þa er hann vætter miscunnar. Eigi ma finna miscunn sa er glatar maclegre tið miscunnar. Eigi ma þar geta at guði þat er hann biðr, sa er hær vill æigi hæyra þat er hann byðr. Sa er órøcer gefna tið iðranar, at þarflausu hann hęllir ut bøner fyrir domstol Cristz. Scynda scal hvær maðr sem æin at snuasc til guðs, medan hann ma, [at æigi sæini hann[92] oc mege æigi um siðir, þa er han vildi æigi, meðan hann matte.


Vm ræzlo

15. Uphaf spæki er ræzla drotens. Mykil varan syndar er at ræðasc ávalt navistu guðs. Sa er algorlega ræðesc guð, hann varðvæitir sic vandlega viðr syndum. Væl m3n þæim værða a hinum æfsta dægi, er ræðesc guð, oc man væra værcacaup hans ei oc ei. Sa er scammesc at misgera í augliti manna, scammesc hann mycclo mæir ilt at gera í augliti guðs, þess er lítr æigi at æins værcen hældr oc hiortun. Þæir er ræðasc guð hæilagre ræzlo, þæir læita þes er honom licar væl. Onnur er ræzla sona, en onnur er ræzla þræla. Ðrælar ræðasc drotten fyrir cvalar, en scynir ræðasc fæðr fyrir 3st. Ef vér erom synir guðs, ræðomc vér hann af astar sœtleic, en æigi af sarlæic ræzlo. Spacr maðr ræðesc guð i ollum vercum sinum, vitande sic hværgi mega flyia navistu hans, sva sem Dauið mælte við guð: Hvært mon ec fara fra anda þinum, eða hvært mon ec flyia af augliti þinu, þvi at æigi lycz up staðr í vestre ne í austri at flyia þic, guð. Sa er ræðesc droten man taka kænning hans, oc sa er vaker í boðorðom hans man finna at uruggu æilifa blæzan. Sæl er ond þess manz er ræðesc guð, oc urugg af diofullęgre fræistni. Sæl er maðr sa er ávalt er ræðr, oc þæim er gefet avalt at hafa guðs ræzlo |[93] fyrir augum. Sa er ræðesc drotten, braut man hann fara fra illri g3tu oc græiða g3ngu sina til dugnaðar stígs. Ræzla drottens ræcr a braut syndir oc sændir til crafta. Ræzla gerir man varan oc ahyggiusaman, at æigi [gere hann á miss.[94] Ðar er æigi er ræzla guðs, þar er sundrl3ust lif. Sa er æigi ræðesc guð i farsælom, þa flyi hann þo til[95] hans í mæinum, þvi at hann bær til þess at hann grøðe. Sæll er sa maðr er ræðesc guð oc fysisc mioc til boðorða hans. Ræzla guðs hon ræcr a br3ut ræzlo hælvitis. Ræðomc ver guð, sva at ver ælscum hann, þvi at algorr 3st hon ræcr á br3ut þrælslega ræzlo.


Vm f3stu

16. Algorr fasta er su er læiðir til himins með olmosogøðe oc bønom, oc mon koma til dómstóls Crist drottens várs; þvi at þa geresc maðr andlegr oc samtængisc frialslega[96] guði oc ænglum, ef hann upp hæfsc með bønom oc með mæinlæte licams. Fyrir f3stur oc bøner vittrasc læyndir lutir himnęscra crafta oc guðlegra stormerkia. Meðan Adamr fastaðe, þa var hann í paradiso; át hann, oc var a braut rekenn. F3stur ero styrc vópn i gægn fræistni diofla, þvi at sciot stigasc þæir yfir fyri viðvarnan. Sva minti oc drotten grøðare var, at yfir mætte stiga um ácast diofla með f3stum oc bønom oc með mæinlæte, oc mælte sva: Þetta kyn diofla ma æigi a br3ut rekasc nema fyrir bøn oc f3stur, þvi at in flíuga dioflar traustlega, þar sem þeir sia opt fremt værða ofát oc ofdryccio. Viðvarnan føzlo þat megrir licamen oc fæitir ondena, læmr holdet en styrkir hugscotet. En vitande er, at f3stur ero þægelegar guði með goðum værcum. En þæir er fasta oc gera ranglega, þæir likiasc æftir dioflum, þæim er æigi hafa licams føzlo en avalt andlega ilzcu. Sa varnar væl við mat, er fastar við ilzcu værcum oc veraldar agirni. [Bættra er at føða lifanda hug með æilifre ond føzlo hæilagrar kęnningar,[97] en at sęðia cvið dauðlegs licams með lystilegom crásom.


Vm almosogøðe

17. Ðat er vitanda mildlect værc vist, at vér biargem oðrum af þæim lutum, er miscunsamlega himnescr faðer hæuir oss let. Þvi at þæir ero marger, er engi æigu auðæfe i jorðum, ne í gulle |[98] ne í silfri ne í oðrum auðæfum, en þæirra vesold scolom vér hugga af þæirri gnótt, er oss gaf drotten var, at sialfer lofe þæir drotten með oss fyrir avæxti iarðar, oc þæir fagne gefet hafa veret þat æigandom, er var samæigit fatøkium[99] oc utlænzcum. Sæl er su byglaða oc hin værðasta auca allra avaxta, er af þæirri sæðsc hungr þurfanda oc vanhæila oc utlænzcra. En þa lætr retlæte guðs til þess menn starfa í ymsom mæinlætom, at hann[100] dyrki vesla menn þolenmøðe en miscunsama fyrir goðan vilia. Hin aldyggvazta bøn er fyrir syndum olmosogiærð oc f3stur, oc man sciot coma til guðs æyrna upphafen bøn með slicu fultingi, þvi at sva er ritat, at væl getr miscunsamr maðr ond sinni. Þvi at lutr licamlegrar æigu sa er væitr er þurfandum[101], hann snysc í æilif auðøue þæim er væitir. Sva æignumc vér miscunn guðs oc lausn synda varra í miscunnsæmi við auma menn oc olmosogøðe; þvi at sa er æigi snyr hug sinum fra aumum manne, sciot snyr hann til sin hug guðs, sva sem drotten vár mælte: Vere þer miscunsamer, sva sem faðer yðar himnęscr er miscunsamr. Væiti maðr veslom þat er guð hét sic myndu gialda. Vær þu staðfastr, cristin maðr væitare, gef þu þat er þu taker, sa þu þat er þu scerer, dræif þu þat er þu samner. Hirð æigi þu at hugga scaða, oc æigi at gruna óifanlega framcvamo. Vaxa man æiga þin, ef þu væitir væl. Vil væitare þin þic aruan[102]. Oc sa er gefr, at þu hafer, byðr hann, at tu væitir, oc sva mæler hann: Gefe þer, oc mon yðr gefet vera. Ðu singiarn, ef þu ælscar gull eða auðøfe veraldar, gef þu, at æigi glater þu. Ef þu varðvæitir, ifanlaust glatar[103] þu; en ef [þu væitir[104], ollyngis montu hafa þau ei oc ei; sva sem guð mælte: Hirði þer auðøfe yður á himni, þar er æigi grandar ryð ne molr, oc æigi grafa upp þiofar ne stela. Þar er fehirzla þin er, þar er oc hiarta þit. Hirð æigi rædr at vera, þa er þu væitir, at þu værðir óræigi a tið ambunar. Sa er sparréga sær, sparlega man hann scæra, en sa er miscunnar aumum, sæl man hann værða, þvi at lausn andar manz ero auðæfe hans. Gofgar guð þann mann, er miscunnar aumum manne. Fel þu olmoso i scauti vesals[105] mannz, qvað |[106] hæilog ritning, oc mun hon biðia fyrir þér. Sva sem vatn sløcver æld, sva sløcver almosa synd. Eigi scaltu fyriláta hungranda ond, oc æigi hærstasc á auman mann i kalle sinu[107]. Sa er æyru[108] sin snyr fra calle vęsals mannz, hans bøn mon æigi oðlasc mildi guðs. Ger þu væl við ond þina i lifi þinu oc gef olmoso, þvi at þu hæfir æigi mat til væl at gera æptir d3uðan. Fœð þu auma menn at samcundum þinum, oc Crist með þæim. Ðriu ero kyn olmosogerðar: eit licamlegt, at gęfa aumum þat er hann biðr; annat andlect, at fyrgefa þæim er misgort hævir við þic; hit þriðia er, at hirta þann er misgęrir oc læiða viltan á gatu sanlæics.


Vm ræinlíui

18. Ræinlifi er ængla lif. Ræinlifi með litillæte man hafa lannzbygð [hæilags anda, þann er br3ut recr óræin loste[109], sva sem hæilog ritning mælte: Flyia mon hæilagr ande licam þann, er undir syndir lægs. Liðir oc limir[110] varer sculu vera guði æignaðer, en æigi hordome. Seti maðr a mot girndum sinum loga æilifra cvala. Vænisc ungr maðr ræinlifi, at hann se værðr spæki guðs. Þar sem er saurlifi licams, þar er bygð diofullegs anda, þess er mest fagnar saurgan holz vars. Alt saurlifi mislicar guði, oc þat mest er æigi er i æðli. Aminnir oss hæilog ritning mælande: Eigi scaltu ganga æptir girndum þinum, oc snus þu fra vilia þinum. Ef þu væitir ond þinni girndir hænnar, þa mon hon coma þer i fagnað ovina þinna. Ðetta atcvæðe scyrði hinn spacaste Salomon um viðvarnan licamlęgs saurliuis, oc mælte: Sva sem driupanda hunang ero varrar portkono, oc biartare[111] viðsmiorvi háls hænnar. En hinir æfsto lutir hænnar ero bitrir sem æitr oc olyfian, oc hvassir sem tuiæggiat[112] sværð. Føtr hennar stiga niðr til d3uda, oc liggia g3tur hennar til hælvitis. Oc gængr hon æigi á stig lifsens, ræikande[113] ero gongur hennar oc æigi eftirførelegar. En nu høyr þu mic, sonr, oc far æigi fra orðum munz mins. Langt[114] ger þu fra hænne gotu þina, oc nolgasc æig husdyrr hænnar. Ðetta mælte hann æigi at æins um saurlifi portcvenna, hældr |[115] oc um alla licams munuð, þa er tøygir ondena at lifa æftir girndum sinum. En scynsæmi hugar scal banna holz bæiðni oc halda aptr rangar munuðir þess. Sva bannaðe Salomon samvistu cvænna ungum m3nnum,oc mælte: Eigi ma maðr fela æld i scauti sinu, sva at æigi brenne clæðe hans, eða ganga yfir gløðr, sva at æigi brenne iliar hans. Sva er oc sa er in gængr til kono n3ngs sins, æigi værðr hann ræin, þa er hann tæcr á hænne. Sva minnir oss oc P3l postole, mælande: Gott er manne æigi at taca á cono, sva sem þegar se háske i at3cunni. Fogr er ræin grandværi ungra manna, oc ynnileg guði oc nyt til alz góz. Sa er hæfir sono andlega eða licamlega, føðe hann þa guði til handa i ræinlifi, en æigi diofli i hordome. Hvat stoðar manne at æiga sono, oc føða oc ælsca, ef hann fœðer þa til æilifra qvala. Ðæir er i ræinlifi lifa, þæir hafa ængla atfærð á iorðu. Ræinlifi samtængir mann[116] himni oc gerer borgarmann ængla. Sa er a logsamlega kono, hafe hana logsamlega a maclegom tiðum, at hann oðlesc at taca blæzan sona af guði. Sæigi engi sic æigi mega varðvæita við hordome; þvi at guð er trur, sagðe P3l postole, oc lætr æigi fræista vár yfir þat er vér megom, hældr mon hann gera fulting með fræistni. Slic fræistni[117] gefsc hværium manne i licams munuð, eða i veraldar væggirni, eða i annarre noccore fræistni, sem hann ma annat tvæggia yfirstiga með lofe, eða undirliggia með brigxli. Ollum er ræinlifi nauðsynligt, en allra mest þionandum altaris Crist, þvi at þæirra lif scal vera annarra læring oc oflug kænning hæilsu. Þa þiona[118] samer drotne varum at hafa, er æigi saurgisc i æinigri licams óræinsu, hældr scini[119] þæir í ræinlifi oc bindęndi, oc lysi fyri lyðenom døme alrar siðsemi oc gouuglæics.


De fraude cafenda

19. Sa er oss minnir goðgiarna at vera af æigu varre við auma menn, hann bannar oss alla singirni oc ranga agirni fear. Sa er mælte: Gef þu almoso af retto ærfęðe þinu, sialfr mælte hann oc minnir oss mælande með postola orðom: Hirðið æigi þer at gera vél á meðal yðar. Sa er æignasc noccot með vélum, hann glatar iamgirni oc retlæte. |[120] Sæg þu singiarn, sæg þu agiarn, sæg þu syndugr[121], hvat þu æignaðesc? Værðr at þvi, at tu svarer: Gull æignaðomc ec. Satt sægir þu, gull æignaðesc þu með vél, en þu glataðer tru fyrir ranglæte. Ef þu fynnir a torge tru fala[122], hværsu myndir þu caupa hana, ef þu værer goðr maðr? Hvi ræðesc þu æigi at glata þvi, er guð vil at tu hafer i hiarta? Gull heuir þu, eða silfr, eða annat noccot dyrlect i orc þinni, en scaða i hiarta. Ðessum lutum ollum bettrum 3uðæfum glatar þu, þat er tru oc retlæte, oc ælsca guðs oc n3ngs. At hygr þu avęxti þinum, en æigi lítr þu scaða þin. Ef þu fagnar avexti þessum, fyrir hvi grætr þu æigi þat, er þu glataðer? Mæira glataðer þu en þu æignaðesc. Þu 3uðigr maðr, gripr þu fyrir ofriki þat, er þér licar at hafa, en þu glatar fyrir ranglæte þat, er guð vil at tu hafer, þat er æilif fullsæla. Ef hværr þiofr eða vikingr misti auga sins i stuld eða i rane, þa myndi hann aldrigi siðan stela ne ræna. Oc væit hann æigi, at i þes kyns synd glatar hann liose hiartans, þvi er bættra er hværiu licams liose. Ðu singiarn maðr, gæf þu hældr veslom þat[123] er þu hæfir, at tu finnir á himni þat er þu gaft á iorðu. Hvat ræðesc þu at gefa fe þit, en þu ræðesc æigi, at alr fyrirfarez tu. Fyrir agirni fear sægir þu lygivitni, lygr þu, gripr þu þat er þu mát, svær þu usørt, gerer þu þat er log banna. Þa er þu gerer slica luti, fyri hvi ræðesc þu æigi, at allr brenner þu ei oc ei? Hvi ælscar þu mæir gull en ond þina? Hvat stoðar þer, þo at tu æignisc allan hæimen, en þu biðir scaða andar þinnar? Drotten sialfr mælte i guðspialle: Varezc þer við alla singirni, þvi at 3udgir døyia slict hit sama sem aumir. Eigi munu auðæfe stoða a hæmðar dægi, oc munu æigi løysa þa af æilifum þinslum, er illa nøyta þæirra. Ecci er fégiarnum manne gløpnare, þæim er ond sina hæfir fala firi agirni fear. Agirni kan æigi hát, oc æigi kan hon sæðiasc, þo at hon svælgi alla luti. Hungrað er hon avalt oc oræiga. Fegiarn maðr er licr hælviti, þvi er aldrigin sæðisc.


Vm dømendr

20. Hværr er rétdømr er, hann ber retlætes vag[124] i hendi sér, oc innan handar bęr hann hvartvæggia, retlæte oc miscunn. Ef hann giældr[125] ræfsing syndar fyrir retlæte, stilli hann pinsl syndar |[126] fyrir miskunn. Áon metnaðar virðing scolu domar vera. Ecci er illgiarnlegra en taka mutur i domum, þvi at mutur blinda hiortu spaccra oc snua orðum retlátra. Ðæim dome er þer dømeð, cvað guð, mon dømt værða um yðr. Fyrir þvi ræðesc dømande guðs doma, at æigi fyrirdømesc hann af guði, ef hann fyrirdømer saclausan, en liuir sæckium [fyri mutum[127], eða fyri 3st eða hattre noccors mannz. Engi hofðingi scal sætia hæimsca dømændr ne illgiarna, þvi at hæimscr væit æigi retlæte guðs fyrir ókønsco, en illgiarn snyr um sanlæic þæim, er hann væit, fyrir fegirni. Þunglegra mæiðasc vesler menn oc facungir af illum dømændum en af hinum grimastum fiandom. [Engi vikingr er iamgiarn á annars æigu sem illgiarn dømande á sinna[128]. Fiandom vęrri ero illgiarnir dømændr. Opt ma forðasc fiandr með flotta, en æigi ma flyia riki dømanda, þæirra er costgæfa at samna 3uðøuom af mæiðingu bygðarmanna. Stundum hafa goðer[129] dømændr tocvisa þiona[130], en þæir saurgasc af þæirra gløp, ef þæir banna æigi tocvisi þæirra. Þesser fyrirfarasc i annarra syndum, þvi at sva mælte hæims kænnande: Æigi at æins þæir er misgera, hældr oc þæir er lata at misgerandum, værða macleger æilifs dauða. Rangláter dømændr dvælia opt doma eða missnua fyri fegirni sacar, oc æigi ænda þæir sacar aðr en fulr se sioðr þæirra. En þa er þæir døma, æigi lita þæir a socena, hældr a giafarnar. Rangláter dømændr, sem prophete mælte, sva sem vargar, þat er þæir gripa at apne, æigi lata þæir æptir á morne. Ðat er, at þæir hyggia á hagræðe þessa lifs at æins, en ecci á annat. A varga væniu gripa þæir alla luti, en væita fát veslom. Ræiðr dømande ma æigi at fullu lita rettan dom, þvi at hann sér æigi lios retlætes fyri ræiði þoco. Eigi er virðande asiona[131] manna i dómom, hældr socen[132], þvi at sva er scrifat: Eigi scal tu lita ásiono i dome. Ranglater dømændr villasc af sannu atcvæðe, þa er þæir hyggia at asiono tiginna manna, oc granda þæir opt retlátom, þa er þæir lifa ómildum. Yfirstaplan sanlæics er at taca mutur i domom. En þæir er ræðasc guð oc ret døma, þæir monu taka æilifa ombun af guði.


Vm lygvitni

21. |[133] Scrøcvátr mon værða æigi ópindr, cvað Salomón. Sa er sægir lygivitni i gægn n3nge sinum, slocna man licn hans á hinum æfsta dægi. En sa er læynir s3nnu fyrir ræzslo noccors rikis, fram æggiar hann yfir sic ræiði guðs, þvi at hann ræðesc mæir man en guð. Scrøcvátr er a þria vega sæcr: fyrst fyri guði, þvi at hann fyrilæit navistu hans oc ræðesc mæir riki manzens en guð; siðan dømanda, þæim er hann [tælde liugande[134]; en siðarsta hinum saclausa, þæim er hann grandaðe með lygivitni. Ef scildir værða scrøcvattar, þa munu þæir þegar finnasc lygnir. En hvartvæggi er sæcr, sa er læynir sonnu, oc sa er sægir lygi, þvi at annar vil æigi duga, en annar girnisc at granda. Sæl er sa, er hans vitni finsc dyrlect í augliti guðs. I fiorom hattom villisc retlæte i dome: af ræzlo, oc af fegirni, oc hattre, oc 3st. Ræzla er þa, ef noccor óasc satt at sægia eða døma fyrir rikis s3cum noccors mannz. Fegirni er þa, er dømanden saurgasc af 3mbun noccorrar giafar. Hattr er þa, er maðr girnisc at granda oðrum af soc noccorrar úvinato. Ast er þa, er hann lifir vinum sinum eða frændom i giægn rettlæte. Af þessom fiorum hattom villisc opt iamgirni dóms, oc værðr grandat saclausum. Mæir ero þæir harmande, er misbioða veslom eða oðrum monnum, en þæir er þola þæirra óskil. Ðvi at þæir er her mæiðasc, sciot enda þæir stundlega vesold, en þæir er þæim granda fyri ranglæte, munu fyrirdømasc til æilifs loga. Her dømasc opt goðer af illum, en i oðru lifi fyridømasc ávalt illir af goðom. Opt ero her goðer menn vesler oc aumir fyrir monnum, en illir sæler. En í æilifri ambun ero ávalt goðer sæler, en illir avalt vesaler. Þæir er goða luti haua i þessom hæimi, þa costgæfe þæir sem mest, at æigi glate þæir æilifu goðo; en þæir er mæinlæte hafa, standesc þæir þau stærclega, at þæir geresc værðir æilifrar sælo.


Vm ofund

22. Af ofund diofuls gec dauði in i hring[135] iarðar, þa er hann ofyndi[136] iarðlegom manne himin, oc læitaðe hværsu hann glataðe honom fyrir yfirstoplan þess boðorz, |[137] er scapare vár hafðe boðet manne. Ecki ma vęrra vera en ofund, su er cvælsc[138] af annars goðo oc [ofundar[139] oðrum[140] at hafa þat, er hann hæfir æigi sialfr. Aollu goðo er ofund gagnstaðleg. Þar sem er ofund, þar ma æigi vera ast, en þar sem æigi er 3st, þar ma æcki vera gott. Sa er ofundar, licr er sa diofli, þæim er fyrir ofund rac mannen br3ut fra paradisar sælo. Mykil maðr er sa, er stigr yfir ofund męð litillæte oc brytr syndrþycci með 3st. Hvat er manne vesalegra en auka[141] cvol sina af annars goðo? þvi at hværr ofundsamr qvælsc i hug, oc þaðan er goðr batnar, þaðan qvælsc ouundsamr. Bættra er æptir at likia dømom goðra manna, en at søkia þa með broddom ofundar. Ofund bitr scilning oc brenner briostet oc cvælr hugen. Harme engi af annars goðo, ne ryggvisc af annars sælo. Ma maðr annars gott gera sér at goðo, þa er hann ælscar annars goðgęrning, þa[142] er hann gærir æigi sialfr.


Vm ofmetnað

23. Gvð stændr i gægn dramlatom, en gæfr miscun litillatom. En mesta synd var diofli ofmetnaðr. Fyri þær sacar er ofmetnaðr hværium læsti værri, þvi at hann gęrisc opt af goðum værcum, [þa er maðr drambar i goðgerningum[143] sinum oc glatar þvi fyrir ofmetnað, er hann hafðe æignasc fyrir 3st. Allra lasta værstr[144] er ofmetnaðr, þa er maðr pryðisc i craftum oc tæcr at dramba i þæim. Hværrar syndar upphaf er ofmetnaðr, þa er onden fyrirlitr boðorð scapara sins, oc fællr þegar í grof noccorrar syndar. Allr ofmetnaðr ligr þvi neðar, sem hann hæfr sic up holegar, oc fællr þvi diupara, sem hann drambar mæir í hæð. Þvi at sa er upp hæfsc fyri æigin metnað, hann fyridømesc fyrir retlæte guðs. Fyrir falle mannz drambar ande hans. Ecci er cristnum manne mæir flyianda en ofmetnaðr, sa er fram æggiar ræiði guðs. Þvi at ofmetnaðr gærði diofla or ænglum, en litillæte gerer menn lica ænglum. Dramlátr girnisc at boða í sér þat er hann gerer æigi, en litillatr at flyia at hæyra þat er hann gerer væl. Hæfisc maðr æigi upp í goðo sinu oc læiti æigi ser lofs, þo at hann gere noccot got, |[145] hældr scal hann lofa guð í giofum sinum, þvi at hann gerir æcki gott nema þat er honom værðr gefet af guði at gera.


Vm hæift

24. Agætr hæims kęnnande mælte: Oll hæift, oc ræiði, oc bræðe, oc call, oc guðlastan takesc fra yðr. Ræiði fyr utan stilling er laus scynsęmi. Miucleg svor stoðva ræiði, hæstileg m3l væcia[146] bræðe. Ræiðr maðr, sem Salomón mælte, æggiar fram þrættor, en sa er þolenmoðr er, hann stoðfar vacta ræiði. En hværr man standasc anda auðvældan at ræiðasc? Ræiði hęfir æigi miscunn, oc æigi can upsprotten[147] bræðe enda hæfndar. Su ræiði er ill, er ukyrrir hug, at hann glate retto raðe. Su ręiði er rétt oc nauðsynleg, er maðr ræiðisc í gægn syndum oc í giægn siolfum sér, þa er hann gęrer illa. Þvi at sva mælte prophete: Ræiðisc þer oc hirðið æigi at misgæra. Lofaðe hann þat er æðlis er, en af toc hann þat er til synda er. Stillisc annars ræiði af þinni þolenmøðe. Hirð æigi þu yfir at stigasc af illu, hældr stig þu yfir illt í góðo. Se annars synd þin dyrð. Mislici[148] þér annars ræiði. Mislicar þer við sialfan þic þat, er þer mislícar við annan. Hirð æigi þu at saurga kyrlæic hugar þins af annars ræiði. Hirð æigi þu at gera þic lican hæimscum manne, þvi at ræiði hvilisc í scaute hæimscs. Ef þu ræiðisc í gægn honom, þa værða tvæir illir af æinum, þu oc hann. Bættra er þer at vera goðum, þo at hann se illr. Fyrir hvi gerez þu illr af annars illzcu?


Vm manna lof

25. Drotten vár mælte i guðspialle: Hyggið at þer, at æigi gere þer retlæte yðart fyrir monnum, at þer værðið séner af þæim. Ðat er, at þer gereð æigi með þæim áhuga góð værc, at þér hafeð tomt lof af m3nnum; hældr gere maðr fyrir guðs 3st oc hæilsu andar sinnar oc fyri broðorlega ælscu, hvatke sem hann gerer gott. Þvi mælte drotten sialfr um noccora; þa er olmoso gera eða bøner eða fastur, at þæir take lof af monnum: [Satt ec sægi yðr, toco þæir værccaup sitt. Sa er til þess gerer, hvatke er hann vinr góz, at hann lofesc af monnum[149], þa er þat værccaup hans, er hann læitaðe, oc man hann æinnigrar ombunar vætta af guði, þvi at hann gerði æigi gott fyri hans 3st, hældr fyrir toma røsne |[150] manlægs lofs, sva sem scrópamenn ero vaner at gera. Þann lost at lofasc af mǫnnum í goðom værkum, lastaðe Cristr mioc, oc avitaðe opt með ogorlegre bolfan gyðinga, þa er slikir váro á Gyðingalande. Sa er dyrcasc, cvað Paulus postole, dyrkisc hann með guði. Sa er æigi girnisc lofs, æigi ryggvisc hann i mæinmælom. Ętle æigi maðr sic af þvi goðan, þo at hann lofesc af monnum, þvi at drotten vár litr hiortun. En hvat stoðar illum, þo at hann sægisc góðr. Ða er sanlega gott þat er maðr gerir, ef hann girnisc at líca guði, þæim er honom gaf hvatke er hann hæfir gott eða gerir. Sa maðr er syniz gera gott, oc girnisc hann at lica fyri þat hældr monnum en guði, til onyz starfar hann, oc sær hann í vindi. Coste hværr sem æin at vera mykil í værkum sinum, oc læiti æigi manna lofs fyri mykillæic sin, at glate hann þvi er hann[151] hafðe oc værði litill. Þvi at hvatke er maðr gerer gott, viti hann sic þat æigi hafa af sér, hældr af guði. Avitar Pall postole þa, er dyrcasc í værcum sinum goðom, oc mæler sva: Hvat hefir þu þat, er þu tóct æigi? En ef þu tóct, hvat dyrcaz tu? Sa er snyr í sit lof góðo noccoro, þvi er hann gærir eða æignasc, ón ifan snýr hann coste í lost, oc goðo þvi er hann gærði í synd. Ða er vesal maðr er fødr af røsnes socom, þa snysc miscunnar værc í synd. Hvatke er maðr gerir gott, þa læiti hann guði lofs en æigi sér, sva sem drotten vár sialfr mælte i guðspialle: Sva lysi lios yðart fyrir monnum, at þæir se værc yður goð oc dyrki faður yðarn, þann er a himni er.


Vm staðfæsti

26. Æigi værðr læitat með cristnum monnum upphaf góz værcs[152] hældr ęnda. Þvi at þæir ero, er væl hæfia upp atfærð sina oc ænda illa, sva sem Judas, er fyrst var postole en siðan drottens svikare[153] oc sæliare hans, oc vitande værcs[154] sins hængdisc hann í sn3ru. En P3l postole hof illa oc ændi væl, oc var fyrst anscote guðs oc allra cristinna manna, en siðan kænnande. Craftr góz værcs[155] er staðfæsta, sem sialfr drotten mælte: Sa er staðfastr er alt til ænda, sa man hæil værða. Eigi sa er upphæfr gott værc, hældr sa er staðfæstisc[156] í goðo, hann man hæil værða. Ðvi at þa licar guði atfærð |[157] vór, ef vér fyllum með staðfostum ænda gott værc, þat er vér hofum up. Craftr er æigi upp at hæfia, hældr at gera gott, þvi at hæitit er launum upphæfiandum, en gefet staðfastum. Avalt læitasc í líui manz, huilícr hann se á hinni æfstu tið lifs síns[158], þvi at hværr mon annat tvæggia réttasc eða fyrdømasc af ænda sinna værca. Þvi coste hværr sem æin[159] staðfastlegast at algera gott, þat er hann hof upp, at hann mege taka æilift værccaup af guði.


Vm atta hofuðlasta

27. Atta ero hofuðlæstir oc upphaf allra synda, af þæim spretta upp sem af rotom aller læstir oc ilzcur[160] saurgaðs hugar oc óræins licams. Af þæim hofum vér raðet at sægia noccora luti, oc hværir cvistir lastfulrar grøðingar synaz vaxa af hværiungi rotom, at hværr viti sic auðvællegar mega af sniða limar at undan hoggnom rotom. Fyrstr[161] andlegr lostr er ofmetnaðr. Vm þann lost er sva mælt: Upphaf allra synda er ofmetnaðr, sa er konongr alrar ilzcu. Fyrir þann fello niðr ænglar af himni oc urðu at dioflum. Sa gærisc af hafnan boðorða guðs, oc geresc hann þa er hugr mannz hæfsc up af goðum værcum sinum, oc hann ætlar sic bættra en annan, oc er hann þvi værri en aðrer, sem hann ætlar sic bættra. Værðr oc ofmetnaðr af þriozsco, þa er menn fyrilita at lyða hinum ællrum monnum sinum. Af þessum ofmetnaðe geresc oll olyðni, oc oll dirfð oc þriozca, þrættor oc villur oc hølne. Þessa alla luti ma auðvællega yfirstiga sat litillæte þræla guðs.


Vm mattvisi

28. Fyrst licamleg synd er afát, þat er ostilt fysi áz oc drycs. Fyr þat glataðo hinir fyrsto fæðr mankyns paradisar sælo oc varo br3ut reken í mæinsamlega vesold þessa lifs, þar er hværr maðr gezc með synd, oc livir við ærfęðe, oc døyr með sarlæic. Ętne synisc riki hafa yfir manne í þræmr háttom. Þat er þa er maðr girnisc af mattbræðes socum at nøyta matar sins fyrir maclega tið eða setta stund, eða hann byðr ser fyribua dyrlegre føzlor en bæiði nauðsyn licams eða tignar hans, eða hann tæcr mæira í áte eða í dryc fyri girnd óstillingar sinnar en stoðe hæilsu hans. Af þæirri ætne geresc óstilt glæði, glima, hægóme, gæðlæysi, oræinsa licams, ostaðfæsti hugar, ofdryccia, lostasæmi. Ðvi at offylli qviðar |[162] samnasc licams loste, þat stigs yfir með fostum oc viðvarnan synda oc syslu noccors goðs værcs.


Vm hordom

29. Hordomr er oll oræinsa licamleg, su er vón er at værða af vanstillingu losta oc ostyrcð[163] andar, þæirrar er lifir æptir holde sinu at misgera. Þvi at ond scal vera drotning oc styra holde, en holdet ambott oc lyða drotningo sinni, þat er scynsamlegre ond. Hordómr værðr af samlage licams með cono noccorre, eða i nøccve oðru saurlifi at fylla hita lostans. Ðaðan af geresc blindlæicr hugar, óstaðfæsti augna oc alz licams, ostilt ast, opt háske lifs, slaug oc læicar, bæiðni oc oll ostilling, hattr boðorða guðs, oc ómægin hugar oc rangar girndir, orøct uorðens lifs, en tøyging nylægs. Ðat stigsc yfir með ræinlifi, oc vanda bindændi, oc ændrminning æilifs ælz, oc fyri ræzlo navistar guðs.


Vm fegirni

30. Agirni er mykil girnd at samna 3uðøfom, oc haua oc halda. Su sót er ufyllileg, sva sem vatnkalfr, sa er þvi mæir þystir, sem hann dræcr mæira. Sva er oc singiarn maðr, þvi flæira sem hann hæfir, þvi flæira girnisc hann. Oc þa er honom er ængi hatr at haua, æigi værðr honom hóf at girnasc. Þaðan geresc ofund, stuldir, viking, mandráp, lygi, æiðar ósører, rân, ofriki, óróe, ranger domar, hafnan sanlæics, gløyming óorðennar sælo, oc harðlæicr hiarta, sa er værðr gagnstaðlegr miscunn oc olmosegøðe við vesla menn oc allre mildi við auma menn. Singirni stigs yfir með ræzlo guðs, oc fyri miscunnar værc oc olmosogærðar við væsla menn, oc fyri v3n oorðennar sælo, þvi at falsleg auðœfe þessa hæims stigasc yfir fyri son auðøfe óorðennar sælo.


Vm ræidi

31. Ræiði er æin af atta hofuðlastum. En ef hon værðr æigi stilt með scynsæmi, þa snysc hon í øðe, sva at maðr værðr ómattogr hugar sins, gerande þat er æigi gægnir. Ef ræiði stoðvasc æigi, þa tæcr hon fra manne alla forsio værcs, oc ma hann æigi scynsæmi afls læita rettrar ne crapz gofulegra álita, oc ma hann æigi hafa algørfi rétz raðs, hældr sýniz hann gera alt [fyri noccora soc.[164] En af þæirri ræiði sprettr[165] |[166] upp þrutnan hugar, þrættor, mæinmæle, call, hæift, guðlastan, manndrap, fysi at hæfna, oc minning óskila. Su ræiði stigsc yfir með þolenmøðe oc biðlyndi, oc scilsamlegre scynsæmi, þa er guð væitir manlegom hugum, oc fyr ændrminning drottenlegrar bønar, þa er vér mælom við guð: Fyrgæf þu oss syndir v3rar, sva sem ver fyrigæfom sculdarum v3rom.


Vm læti

32. Læti er sót su er mioc grandar þrælum guðs. Þa dvenar tómr maðr í licamlegom girndum, oc fagnar æigi í andlego værki ne glæðsc i hæilsu sinni, oc æigi fagnar hann í fultingi broðorlegs ærvæðes, hældr rænr hugren tomr[167] um alla luti oc fysisc onytz at æins. Leti er sva at mest recr munka or æinseto til veraldar, oc fra stiornlegre atfærð til synda foraðs[168]. Ða er leti sæter vesalegom hug, þa fyllir hon hann margrar vesaldar oc kænnir mart illt. Af þvi geresc svøfne, tómlæte góz værcs, óstaðfæsti staðar, torvældi ærvæðes, læiðendi hiarta, mogglan oc lausyrði. Þetta stigs yfir með costgæfe lesningar, fyri syslu[169] goðs værcs, oc fyri girnd óoðrennar sælo, fyri iatning fræistni þæirrar er maðr hæfir í hug ser, oc fyrir [staðfæsti staðar oc[170] ætlanar sinnar, oc fyrir framneng noccorrar iþrottar, ærfæðes eða bøna eða v3cu, sva at aldrigi finnisc unytr þræll guðs. Torvællegar fiðr diofull fræistni stað með þæim manne, er syslir goð værc, en syslulausum[171] oc æcci góz gerande.


Vm uglæði

33. Tvin ero kyn óglæði: annat þrifsamleg, en annat scaðvænleg. Ðrifsamleg óglæði er þa er hugr syndugs ryggvisc af syndum sinum, oc sva ryggvisc hann, at hann læiti scriptag3ngu oc at gera iðran, oc girnisc hann at snuasc til guðs. Onnur er óglæði þessa hæims, su er gerer d3uða andar oc ma æcci stoða í goðo værki, su er ukyrrir hugen oc sændir hann opt í órvilnan, oc tæcr á braut v8m óoðrenna luta. Þaðan gæriz ilzca oc tormøðe hugar, huglæysi, illyndi, oc opt uyndi nylegs lifs. Ðetta stigs yfir með andlegre glæði oc v3n óorðenna luta, oc huggan ritninga, oc broðorlego viðmæle í andlegre scæmtan.


Vm væggirni

34. Tóm dyrð er, þa er maðr girnisc at lofasc í goðum lutum sinum, |[172] oc gæfr æigi guði væg, ne æignar[173] guðs miscunn þat er hann gęrir væl, hældr ætlar hann, at hann hafe af ser veg veraldar tignar eða fægrð andlegrar spæki, þar er hann ma æcci gott hafa 8n guðs miscunn eða fulting, sem guð mælte við læresvæina sina í guðspialle: Ecci mego þer gera 8n mic. Fyrir þær sacar dyrki hvær drotten varn, sa er dyrcasc, þvi at hann ma æcci góz hafa 8n guði gæfande. Ef þess lastar rot væx, þa synaz gróa margar[174] ilzcu limar: røsne, hølne, hæift, sundrþycci, girnd tómrar dyrðar, oc scropar, þat er liking[175] góz værcs, þa[176] er maðr vil lata lofa sic fyri þat, er hann can æigi gera sialfr. Allra hællzt gerer hann með þæirri scipan allt þat er hann gerir, at hann lofesc af m3nnum. Vm þa mælte drotten var sialfr: Satt sægi ec yðr, tóco þæir værccaup[177] sit. Ðæirrar sottar læcning er ændrminning guðlegrar gøzco, fyrir þat er oss ero væittir aller goðer lutir, þæir er ver houum, oc æilif ast hans. I hans lofe scolum ver gera hvatke er vér vinnum góz í þessom hæimi, oc girnasc mæir at lofasc af guði á æilifrar ambunar dægi, en af noccorom manne í atfærð þessa scammelegs lifs.


Vm hina somu[178] luti

35. Ðesser ero atta læiðtogar allrar umildi, hværr með sinum fylkingum[179], oc hinir stærcstu hærmenn diofuls værca oc vela í giægn mankyni, þæir er auðvællega[180] stigasc yfir af hærmonnom Crist fyrir hælga coste at tyianda guði: fyrst ofmetnaðr fyri litillæte, ętne fyrir f3stur, hordomr fyrir ræinlifi, singirni[181] fyri spæci, ræiði fyri þolenmøðe, leti fyri staðfæsti góz værcs, oglæði ill fyri andlega glæði, tóm dyrð fyri 3st guðs. En þessom hærm3nnum diofullegrar omildi þar sætium ver a mot fiora læiðtoga, þæir er fyrir ganga, cristins siðlætes; þæirra nómn ero þessor: vittra, retlæte, styrcð oc hofsæmi.


Vm fiora crafta

36. Fyrst er vitanda, hvat se craftr. Craftr er gørfi hugar, pryði øðles, scynsęmi[182] lífs, mildi siða, gofgan guðdóms, vægr mannz, oc værðlæicr æilifrar sælo. Ðesser lutir ero fiorer upphafleger, sem vér sægium[183], þat er vitra oc retlæte, styrcð oc hofsæmi. Vittra er hyggiændi guðlegra luta [oc mannlegra[184], sva sem gefet er manne. |[185] I þæirri er skiliande, hvat manne se geranda eða við hvi sianda, sva sem leset er í psalme: Declina a malo et fac bonum, snustu fra illu oc gerr gott. Retlæte er gofuglæicr hugar, væitande[186] hværium sem æinum lut æiginlegan metnað. I þvi varðvæitisc gofgan guðdóms oc log manna, oc retter domar oc iamgirni alz lifs. Styrcð er mykil þolenmøðe hugar oc staðfæsti i goðum lutum, oc sigr i gægn ollu kyni lasta. Hofsæmi er hátr alz lifs, at maðr ælsci æcki of mioc ne hafe at hattre, hældr stilli hann allar ymisar girndir þessa lifs með alitlegom athuga. En þæim, er þessa luti varðvæita í tru oc sanlæic, er hæitit lounum æilifrar dyrðar af siolfum Jesu Crist drotne v3rom. Enge er bærre speki en su, er i þæirri scilr maðr oc ræðesc guð oc truir uorðen dóm hans eptir hætte hugar. Eða hvat er rettara en ælsca guð oc varðvæita boðorð hans, fyrir þann er vér erom scapaðer, oc[187] hann løysti oss af diofullegre þionosto oc gaf oss alt gott þat er ver hauum. En hvat er þæiri styrcð bættra, en stiga yfir dioful[188] oc allar hans tœygingar, oc standasc[189] stærclega allar mæingærðir hæimsens fyrir guðs namne?


Vm hofsæmi

37. Harða gofugr er craftr hofsæmi, fyrir[190] þa er saman stændr alr végr þessa lífs á meðal manna, at maðr hyggi oc mæle oc gere stillilega alla luti í hværri sem æinni soc með ráðe hæilsu sinnar. En þesser ero létter oc søter ælscandum guð, þann er sva mælte: Neme þer at mér, þvi at ec em miuclyndr oc litillátr í hiarta, oc munu þer finna hvild á sálum yðrum. Ðvi at óc mitt er høgt oc søtt, oc byrðr mín lett. Bættra er oc sællegra at ælsca guð, þann er er æilífr sœtlæicr, ęilíf fægrð, ęilífr hilmr, ęilíf scæmtan, ęilífr végr, oc uþrotleg sæla, en at ælsca fagrar asióner þessa hæims oc søta bęrging, oc fogr lioð, oc dyrlegan hilm, scæmtileg átoc, vég eða sælor þessa framfaranda lifs. Þesser aller lutir fara á brout oc líða umb sem scuggi fogls, oc svicva þa er ælsca, oc sænda þa í æilifa cvol oc vesold. En sa er trulega ælscar guð almatkan oc gofgar hann uaflátlega oc fyllir boðorð hans staðfastlega, maclega[191] man hann gęrasc at æignasc æilífa dyrð með ænglum guðs drottens vars Jesu Crist ei oc ei utan ænda.


Peroratio[192]

|[193] Þessa luti orta ec þer, hinn kærste sonr Widoni, með scommu male, sva sem þu batt, at tu hafer þat hværn dag í augliti þinu sva sem handbóc. I þæirri mát tu lita sialfan þic, við hvi þu scalt sia eða hvat tu scalt gera, oc fræmiasc sva fyri serhværiar farsælor [eða mæinsemder[194] þessa lifs, at tu meger upp stiga til himinrikis sælo. Lat æigi þu ræða þic um buning veraldlegrar atfærðar, sva sem þu meger æigi in ganga með þæim buningi i dyrð himnæsc lifs. Ðvi at sva sem ollum er iamt boðat sæla rikis guðs, sva lycs oc upp inganga himinrikis iamt[195] hværium á sinu oc aldre oc kyni æptir tign værðlæics, þar er æigi er græin, hværr veret hæfir hær í hæimi, lærðr eða ulærðr, auðigr eða aumr, vngr eða gamall, þræl eða drotten, hældr munu þar dyrcasc hværr sem æin æptir værðlæic góz værcs sins i æilifri dyrð faður oc sonar oc andans hælga. Amen.



Fotnoter:

  1. ↑ Nærværende Bog er Aftryk af den gamle Membram, Codex Arn. Magn. 619 qv. Rettelser ere foretagne i Texten, og Haandskriftets Læsemaade i saa Fald anført i Noterne med Talhenvisninger. Vedkommer Rettelsen mere end et Ord, antydes det Sted i Texten, hvorpa Rettelsen tager sin Begyndelse, ved en Klammer [, og det, eller de, hertil svarende Ord i Haandskriftet anføres paa samme Maade i Noterne. Forkortningen mgl. Cd., betyder, at det Ord i Texten, hvortil Tallet henviser, mangler i Haandskriftet, og at det her i Udgaven er indsat efter Gisning. Gjælder dette flere Ord, udtrykkes det ved [mgl. Cd. Anføres noget i Noterne med Tilføielse af tilf. Cd., antydes herved, at Haandskriftet har dette, med at det, som meningsforstyrrende er borttaget af Texten. De af Klammer [ ] Texten indsluttede Tal angive Haandskriftets Sidetal (her gjengitt med |).
  2. ↑ Alcuin var født 735 i York, hvor han senere blev Forstander for Klosterskolen. Paa en Reise fra Rom tilbage til England, gjorde han i Parma Bekjendtskab med Carl den Store, som kaldte ham til Frankrig 782 for at organisere Skolevæsenet der. Her levede han først ved Hoffet, hvor han underviste Carl og hans Børn og grundlagde en Hofskole (schola palatina), senere, 801, forlod han Hoffet og begav sig til Tours, hvor han underviste i den forhen af ham stiftede Skole i Abbediet St. Martin. Han døde 804.
    Den her benyttede Udgave af Alcuins Verker har følgende Titel: Beati Flacci Albini seu Alcuini abbatia, Caroli Magni regis ac imperatoris, magistri Opera. Cura ac studio Frobenii, Ratisbonnæ 1777 fol. Afhandlingen „Om Dyderne og Lasterne“ findes der i 2den Tome, 128-145. Med Hensyn til den latinske Texts Behandling maa bemærkes, at blandt de forskjellige Læsemaader har man altid søgt at vælge dem, der, paa Grund af deres Overensstemmelse med Oversættelsen, efter al Rimelighed maa antages at have foreligget den norske Oversætter i den af ham benyttede Original. Hvad der i Latinen er trykt med Cursiv, er Citater af den hellige Skrift. (Den latinske teksten er ikke tatt med i denne utgaven).
  3. ↑ Den Mand, for hvem Alcuin efter Opfordring har skrevet nærværende Religionshaandbog, og som af det indledende Brev kan skjønnes at have været en Kriger, er rimeligvis den Greve Guido (Wido comes), der omtales i Annales Loiselliani ved Aar 799 som Undertvinger af Bretagne (Britanniam ingressus, totamque perlustrans, in deditionem accepit).
  4. ↑ yðart Cd.
  5. ↑ [den hellige Iver for Eders Salighed.
  6. ↑ mgl. Cd.
  7. ↑ gostgæflega Cd.
  8. ↑ 2
  9. ↑ æ Cd.
  10. ↑ [mgl. Cd.
  11. ↑ oc tilf. Cd.
  12. ↑ d. e. örendr.
  13. ↑ En Cd.
  14. ↑ Ec Cd.
  15. ↑ þat orð Cd; her er Haandskriftets þat orð en aabenbar Feil for váttorð, og muligens havde ikke Tilføielsen af Ordet pinslar været nødvendig, da váttr, Vidne, undertiden synes at bruges for pínslarváttr eller píningarváttr. Martyr (jvfr. 1412 pindir vattar guðs).
  16. ↑ ölmusugœði. n., det at være god, gavmild med Almisse (satt ölmusugœði Bps. II. 57; naut hann at því olmusugœðis sins, Membr. Fragm. i Rigsarkivet). Nángr er i dette Haandskrift den stadige sammendragne Form for det sædvanlige náungr, m. Næste.
  17. ↑ sva manna Cd.
  18. ↑ værðvæizlu Cd.
  19. ↑ 3
  20. ↑ hon Cd.
  21. ↑ En oprindeligere men sjælden forekommende Form for hversdaglegr.
  22. ↑ [viti ván Cd; vísi (d. e. vísri) ván, med sikkert Haab om Barmhjertighed.
  23. ↑ ilcs Cd.
  24. ↑ olvilnasc Cd.
  25. ↑ [skjønt Gud straffer med Rette Synderen; i denne Betydning staar ogsaa hefna senere 15317.
  26. ↑ Held, Lykke; jvf. 183 þrifsamlegr, heldig, gavnlig.
  27. ↑ [hæilagrar ritningar Cd.
  28. ↑ hvilic Cd.
  29. ↑ Opleg Cd.
  30. ↑ 4
  31. ↑ mgl. Cd.
  32. ↑ goðlegar Cd.
  33. ↑ ero Cd.
  34. ↑ øzta Cd.
  35. ↑ yrðr Cd.
  36. ↑ er tilf. Cd.
  37. ↑ 5
  38. ↑ frið Cd.
  39. ↑ [Vor Oversætters Text har her rimeligvis lydt saaledes: Omnibus viribus pax est custodienda, quia cum deo manet, qui in pace sancta cum servis dei manet.
  40. ↑ k . . . . . . Cd.
  41. ↑ oc tilf. Cd.
  42. ↑ [verð . . . . Cd.
  43. ↑ anðnar Cd.
  44. ↑ 6
  45. ↑ domom Cd.
  46. ↑ cristni Cd.
  47. ↑ bioðia Cd.
  48. ↑ 7
  49. ↑ mgl. Cd.
  50. ↑ [er gott værc er Cd.
  51. ↑ mān Cd.
  52. ↑ Loglegra Cd.
  53. ↑ ofmetnaðr Cd.
  54. ↑ gyðingium Cd.
  55. ↑ 9
  56. ↑ miuclundr Cd.
  57. ↑ [Huggir (d. e. uggir) orð min, frygter mine Ord.
  58. ↑ drablátr Cd.
  59. ↑ ofmetnaðr Cd.
  60. ↑ 9
  61. ↑ hæste Cd.
  62. ↑ [Dette Sted burde have været rettet overensstemmende med Latinen: væx (d. e. vegs) lof er craftr litillætes, honoris laus est humilitatis virtus. Afskriveren har i den ham foreliggende Original antaget væx for at være Præsens af vaxa, voxe, istedenfor Gen. af vegr, Hæder, Ære, og tilsat ef, for at faa Mening: Hæderen voxer, dersom Ydmyghedens Kraft er (tilstede).
  63. ↑ tarmælti, d. e. tármelti, (eg. Hensmelten i Taarer) Sønderknuselse, Ruelse, Samvittighedsnag.
  64. ↑ viðrkomneng, f. Rørelse, Sindsbevægelse; komast við, at blive rørt.
  65. ↑ hugrn Cd.
  66. ↑ þrifsamlegō Cd.
  67. ↑ [i Haandskriftet staar: þrifsamlegō læiðęndi; rigtigst bør her læses þrifsamlego læiðęndi; skjønt dette Ord hyppigst forekommer som n. pl, finder man dog ogsaa ellers sing. f. Ex. Barl. 173.
  68. ↑ spacz Cd.
  69. ↑ [Her er sciotleicr rimeligvis Skrivfeil for sœtleikr = lat. dulcedo.
  70. ↑ yfanda Cd.
  71. ↑ 10
  72. ↑ [Her maa foran at særa Nægtelsen suppleres fra det foregaaende æigi at ændrnyia: og ikke at oprippe de Saar, som før vare lægte.
  73. ↑ mætto Cd.
  74. ↑ mgl. Cd.
  75. ↑ 11
  76. ↑ postola Cd.
  77. ↑ hyrfa Cd.
  78. ↑ 12
  79. ↑ [guðleg ablásnón Cd.
  80. ↑ [Efter Latinen skulde man vente óorðenn dagr, quid futura pariat dies: hvad Fremtiden bærer i sit Skjød; óorðens dags maa tages sem Tidens Genitiv: hvad der forestaar i Fremtiden.
  81. ↑ huggir = uggir.
  82. ↑ brað Cd; Rettelsen bráðr dauði er vistnok ufornøden, da man kan læse bráðdauði, pludselig Død, som eet Ord.
  83. ↑ hæitir Cd; burde vel ikke have været rettet til hæitr, da den samme Form ogsaa gjentager sig senere i denne Codex, skjønt ellers stadig Formen heit, heitr forekommer som Præs. Sing. af heita i Betydn. love, paakalder, heiti, heitir i Betydn. hede.
  84. ↑ [Bør være Conjunetiv, snúist: convertat se.
  85. ↑ øste Cd.
  86. ↑ Lang Cd.
  87. ↑ Kona Cd.
  88. ↑ 13
  89. ↑ [Maa i Følge Latinen være: þá fyrirláta syndir þik, en þú eigi þær.
  90. ↑ [Œyret utlænzr Cd.
  91. ↑ fallsdómr, Domfældelse; dómr fellr, Dom falder, dómr fellr á hann, deraf det sædvanlige áfallsdómr, Fordømmelse, Straffedom.
  92. ↑ [At han ikke kommer for silde.
  93. ↑ 14
  94. ↑ [gera á miss(mis) = misgera, forsee sig, synde.
  95. ↑ talu Cd.
  96. ↑ frialslega bør sikkert læses frialslegar efter Latinens liberius.
  97. ↑ [Her er Udtrykket með æilifre ond føzlo uden Tvivl urigtigt, og man bør herfor rimeligvis læse: með æilifu orðe oc føzlo, dette vilde saa temmelig stemme med enkelte Haandskrifter af den latinske Original, som indskyde et verbi dei pabulo efter prædicationis sanctæ convivio: at føde den levende Aand (i lat. victuram in perpetuo mentem) med det evige Ord og den hellige Prædikens Maaltid.
  98. ↑ 15
  99. ↑ mgl. Cd.
  100. ↑ þæir Cd.
  101. ↑ þufandum Cd.
  102. ↑ aruar Cd; arvan = orvan d.e. örvan, Acc. Masc. af örr, gavmild, munificus.
  103. ↑ glagar Cd.
  104. ↑ [væl varðvæitir Cd.
  105. ↑ vesálz Cd.
  106. ↑ 16
  107. ↑ þinu Cd.
  108. ↑ æuru Cd.
  109. ↑ óræinan losta Cd; [den almindeligere Sprogbrug fordrer þess er, da Demonstrativet i Forbindelsen med Relativpartikelen retter sig i Casus efter det Ord det gaar tilbage paa, uden Hensyn til, hvad Casus Relativet forestiller i Sætningen. Accusativen þann er skriver sig her utvivlsomt fra det latinske quem: „Kydskhed forenet med Ydmyghed vil have Bolig for den Helligaand, hvem uren Lyst forjager.“
  110. ↑ limar Cd.
  111. ↑ biartara Cd.
  112. ↑ tíu æggiat Cd.
  113. ↑ Ræckiande Cd.
  114. ↑ Lang Cd.
  115. ↑ 17
  116. ↑ á tilf. Cd.
  117. ↑ fræisti Cd.
  118. ↑ þionan Cd.
  119. ↑ scyni Cd.
  120. ↑ 18
  121. ↑ synduðr Cd.
  122. ↑ fal Cd.
  123. ↑ þa Cd.
  124. ↑ veg Cd.
  125. ↑ glæðr Cd.
  126. ↑ 19
  127. ↑ [mgl. Cd.
  128. ↑ af sinni Cd; [Ingen Røver er saa grisk paa Andres Eiendom, som den slette Dommer paa Sines, sine Egnes.
  129. ↑ menn Cd.
  130. ↑ þiofa Cd.
  131. ↑ asioner Cd.
  132. ↑ socena Cd.
  133. ↑ 20
  134. ↑ [talde liuganda Cd.
  135. ↑ hriug Cd.
  136. ↑ oyndi Cd.
  137. ↑ 21
  138. ↑ cvælr Cd.
  139. ↑ a tilf. Cd.
  140. ↑ [Her er maaske a oðrum at læse aoðrum = Aollo i næste Linie; altsaa ao paa begge Steder = det sædvanlige sammenslyngede 3.
  141. ↑ auga Cd.
  142. ↑ goða þ Cd.
  143. ↑ [mgl. Cd.
  144. ↑ værst Cd.
  145. ↑ 22
  146. ↑ væcr Cd.
  147. ↑ up st liten Cd.
  148. ↑ Mislicar Cd..
  149. ↑ [mgl. Cd.
  150. ↑ 23
  151. ↑ mgl. Cd.
  152. ↑ værs Cd.
  153. ↑ svik. . Cd.
  154. ↑ værs Cd.
  155. ↑ værz Cd.
  156. ↑ staðfæstic Cd.
  157. ↑ 24
  158. ↑ séns Cd.
  159. ↑ æ Cd.
  160. ↑ ilzur Cd.
  161. ↑ Fyrst Cd.
  162. ↑ 25
  163. ↑ ostyrcðs Cd.
  164. ↑ [Da Latinen her har per præcipitium queddam, er soc uden Tvivl en Feil; i den Afskriveren foreliggende Original kunde der maaske have staaet flog eller flug (brat Styrtning), at dette Ord ogsaa har været brugt sem Hunkjønsord, synes at fremgaa af Barl. 56 .v. l. 6.
  165. ↑ spreptr Cd.
  166. ↑ 26
  167. ↑ of tilskrevet i Margen med Henvisningstegn hid.
  168. ↑ forraða Cd.
  169. ↑ sysla Cd.
  170. ↑ [mgl. Cd.
  171. ↑ syslulausan Cd.
  172. ↑ 27
  173. ↑ æignasc Cd.
  174. ↑ marger Cd.
  175. ↑ likin Cd.
  176. ↑ þat Cd.
  177. ↑ værc Cd.
  178. ↑ sonnu Cd.
  179. ↑ mgl. Cd.
  180. ↑ auðvælla Cd.
  181. ↑ singiarna Cd.
  182. ↑ Ynsęmi Cd.
  183. ↑ sæigum Cd.
  184. ↑ [mgl. Cd.
  185. ↑ 28
  186. ↑ vitande Cd.
  187. ↑ at Cd.
  188. ↑ diofull Cd.
  189. ↑ standa Cd.
  190. ↑ þvi at tilf. Cd.
  191. ↑ Uden Tvivl Skrivfeil for maclegr („dignus“) foranlediget ved det forangaaende staðfastlega.
  192. ↑ Overskriften mangler i Cd.
  193. ↑ 29
  194. ↑ [mgl. Cd.
  195. ↑ hiamt Cd.
Hentet fra «http://heimskringla.no/index.php?title=Cveðiusending_Alquini_diaconi&oldid=46825»