Dialogi Gregorii

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.

Heilagra Manna Sögur

Dialogi Gregorii
(Cd. 677 qvarto, A; Cd. 239 folio, B; Fragm i Norske Rigsarkiv, C)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Incipit primus liber dialogorum quem fecit beatus Gregorius papa

A nockurum degi þa er Gregorius var hryggr af optligum fiIlskylldum þessa heims, þa for hann at sitia einn saman i nockurum leyndum stad ok hafdi i hug ser Ill vandrędi, þau er at hendi honum baruz af heimi þessum. Enn er hann hafdi þar lengi setit ogladr af miklum harmi, þa kom þangat enn vitrasti diakn hans ok fostri Petrus. Enn er hann sa Gregorium mędazt af harmi, þa męllti hann: «Hefir nockut þat nytt at hendi þer borit, er ek se þik ogladara enn vant er?» Gregorius svaradi: «Harmr sa, er ek þoli hvern dag, er mer forn fyrir vanda enn nyr fyrir auka: þviat vesall hugr minn sęrdr af mIrgum fiIlskylldum minniz a þat, hvilikr hann var fyrr i munklifi, þa er hann var upphafidr yfir alla hluti, þa er her i heimi velltaz, ok girntiz engiss nema himneska hluti eina, ok hann elskadi daudann sialfan sva sem inngIngu lifs ok Imbun erfidis sins. Enn nu þolir hann hvern dag fiolskylldi veralldligra hluta af hirdis ahyggiu ok saurgaz af dusti iardligrar syslu eptir fagra asionu hvilldar sinnar. Ok þa er hugr dreifir sik til inna ytri hluta, þeira er hann vill vorkynna, þa kemr hann minni aptr til inna idri hluta, þott hann girniz þangat. Virdi ek, hvat ek hefi tekit eda hveriu ok hefi tynt. Enn þa er ek lít, hveriu ek tynda, þa verdr mer þung byrdr, su er ek ber. Nu reida mik storar bylgiur mikils siofar ok margar hridir a hugar skipi. Enn (er) ek minnumz ens fyrra lifs, þa er sem ek lita aptr til strandar þeirrar, er ek fyrirlet. Ok þa er mik reida miklar barur, þa ma ek traut hIfn sia, þa er ek hvarf fra; þviat su er nattura hugar, at hann [tynir fyrst þvi godu er hann helldr, ok minniz þess, at hann hefir þvi tynt; ok er hann hverfr þadan langt a brott, þa gleymir hann þvi godu, er (hann) tyndi, ok tekr eigi at muna þat, er hann elskadi fyrr, medan hann hellt pvi. Þviat þa er ver siglum langt i haf, þa megum ver eigi sea hvilldarhIfn, þa er ver fyrirletum. Þat geriz enn til auka harms mins, er mer kemr i hug lif þeira nockurra, er af ollum hug fyrirlitu heim þenna. Ok þa er ek lit hęd þeira, þa skil ek, hve lagt ek ligg. En þeir likudu margir sva skapara sinum vel i leyndu lifi, at almattigr gud villdi eigi þrongva þa i fiIlskylldum þessa heims. Enn þa ma ek þat betr skyra, er ek sagda, ef ek greini þa at nafni, þa er ek vil fra segia.»

Petrus. Eigi ero mer ęrid kunnir þeir menn, er her skina i kraptalifi þvi, er þu megir af þeira samvirþingu hitna til guds astar. Eigi efa ek marga goda vera a þvi landi, enn eigi ętla ek þa iarteinir gera, eda ella er þvi sva leynt, at ver vitum eigi iarteinir þeirra.

Gregorius. Þott ek segia þa hluti eina, er ek nam af enum skynsImuztum mInnum eda ek matta sia eda heyra, þa ętla ek fyrr munu dag þenna þriota enn dęmisIgur.

Petrus. Þat villda ek, at þu segdir mer nockut fra þeim, þviat iIfn kenning geriz af skyringu ok af minningu krapta. I skyringu ritninganna kennum ver, hversu finna skal ok hallda krIptum, en i minningu iarteina vitum ver, hversu lukaz fundnir kraptar ok halldnir; ok ero þeir sumir, er betr styrkiaz til astar guds af dęmum enn af kenningum. Opt geriz tvifIlld hialp i hugskoti heyranda af dęmum heilagra fedra, þviat hugr kyndiz til astar ovordins lifs af samvirþingu þeira, ok lęgiz hann, þa er hann heyrir sagt fra Idrum ser betrum, ef hann þottiz adr nockurr fyrir ser vera.

Gregorius. Þa eina hluti mun ek segia, er ek heyrda af skynsImum mInnum, eptir þeim dęmum sem Marcus ok Lucas ritudu gudspiIll, meir af heyrn enn at syn.

1. Bęr mikill er i heradi þvi er Samnia heitir. A þeim bę bio madr, sa er son atti, þann er Honoratus het. Enn sa sneriz þegar a unga alldri til himneskrar astar ok męddi likam sinn i fIstum. Enn er hann skein af godri atferd ok sa miok vid onytum hlutum ok męddi holld sitt i meinlętum, þa gerþu fręndr hans mannbod a nockurum degi, ok var kiIt buit til bordz. Enn er honum var eigi hugr a þvi at eta kiot, þa hlogu frendr hans at honum: «Ettu þessa fędzlu, sIgdu þeir, þviat ver megum eigi þa þer her fisk a fialli.» Þviat sa bęr var sva upplegr, at þar hafdi alldri fiskr sén verit. Enn er Honoratus var hlegin i slikum malum, þa for þręll til brunnz at taka vatn. Enn er (hann) sIkti fItunni i brunninn, þa var þar i fiskr, ok matti sa fiskr þIrf vinna Honorato þann dag til fęzlu. Þa undruduz allir, ok letu frendr hans af at hlęgia at honum, ok lofudu tru hans, þa er þeir hlogu adr at. Enn er Honoratus vóx i krIptum, þa setti hann munklifi i stad þeim er Fundis heitir, ok var hann aboti yfir .cc. munka, ok gaf mIrgum god demi i sínu lifi. A nockurum degi lostnadi steinn mikill ur fialli upp fra munklifinu, enn er steinn hliop ofan, þa horfir hann a klaustrid ok ęgdi bana Illum brędrum. Enn er heilagr Honoratus sa þat, þa kalladi hann a nafn Kristz ok gerdi krossmark i mot steininum. Enn steinnin nam þar stadar i midri fiallzhlid, þar er engum manni var von, at hann mętti festaz. Enn sa steinn stendr þar sidan fastr i þeim stad, ok þickir sem hann muni þa ok þa ofan falla.

Petrus. Hvers lęrisveinn var sia enn gIfgi madr, er sva margra lerifadir vard sidan, þa er hann red fyrir .cc. munka?

Gregorius. Engis mannz lerisveinn hefir hann verit, enn eigi ero giafir heilags anda undir manna lIgum. Þat er vandi rettrar atferdar, at engi dirfi sik at vera lerifadir, nema hann hafi fyrr verit lęrisveinn, ne bioda hlydni undirmInnum sinum, nema hann nęmi fyrr at veita hlydni ifirmInnum. Enn þo ero nockurir þeir, er lęraz af helgum anda, ok hafa þeir radning ens idra lęrifIdur, þviat þeir hafa eigi ena ytri lering af mInnum. Enn ostyrkum mInnum er eigi fallit at hafa ser at dęmum frelsi lifs þeira, at eigi verdi þeir lęrifedr villu, þa er þeir fyrirlíta at vera lerisveinar manna, ok treystaz, at þeir se lęrdir af helgum anda slikt sem hinir. En hugr, sa er fylliz af helgum anda, hefir mark a ser, þat er kraptr ok litillęti. En er þat kemr saman hvartveggia i einu hugskoti, þa berr þat vitni navistu heilags anda. Sva sem Johannes baptista var eigi af mInnum lęrdr, sva sem Kristr sialfr lęrdi adra likamligri navistu ok var eigi likamligr lęrisveinn, sva var ok Moises i eydimIrk lęrdr af engli guds ok nam þar bodord, er eigi kendi madr honum. Enn þessir hlutir, er ver segium, ero ostyrkum mInnum gIfgandi enn eigi eptirlikiandi.

Petrus. Hugnar mer þat er þu segir, enn þat villda ek vita, hvart sia enn helgi Honoratus let eptir sik nockurn lęrisvein ser likan.

2. Gregorius. Libertinus het enn gIfgazti madr, sa er fęddr var ok lęrdr i munklifi Honoratus, ok var sidan forradsmadr munklifissins. Fra honum ero mer margar iarteinir sagdar, þott ek muna fꜳr segia. Sia madr Libertinus atti fIr skyllda fyrir naudsynium munklifissins i Samnia herad. Enn er hann reid leidar sinnar, þa kom a mot honum hertugi þiodar þeirar, er Gothi ero kalladir, ok toku lidsmenn iarlsins hest undan Libertino. En hann bar þolinmodliga ok selldi þeim svipu, er hann keyrdi med hestin, enn sidan geck hann til bęnar. Enn lidsmenn iarlsins foru leidar sinnar skyndiliga, unz þeir komu til ár þeirar, er Wlturnus heitir, þa namu hestar þeira stadar ok gengu eigi a ána helldr enn á hit mesta forad. Enn er þeir keyrdu hestana med svipum edr sporum, þa mattu hestarnir mędaz enn eigi or stad ręraz. Enn er þeir mędduz, er hestana keyrdu, þa gat einn þeira, at þeir mundu þess at giallda, er þeir gerdu guds þręli oskil um gItu. Þa hurfu þeir aptr ok fundu Libertinum a bęnum, ok męlltu vid hann: «Ris upp þu ok tak hest þinn!» Enn hann svaradi: «Farit er i fridi, eigi þarf ek nu hestin.» Þa stigu þeir af hestum ok hofu Libertinum sialfir a hestin, þann er þeir hIfdu af honum tekit, ok foru þa leidar sinnar. Þa foru hestar þeira sva skyndiliga yfir ána, þa er þeir mattu eigi adr yfir fara, sem eigi vęri vatn i anni, ok nutu þa allir sinna hesta, er þeir letu guds þręl hafa sinn hest.

A þeiri tid kom hIfþingi, sa er Bucellinus het, med Fracka her miklum i Campania herad. Enn (er) hann fra þat, at Idęfi voru mikil i munklifi Libertini, þa gengu Frackar inn i kirkiu, þar er Libertinus var a bęnum, ok leitudu hans ok kIlludu akafliga. Þa vard undarligr hlutr, er þeir leitudu hans, þeir gengu a hann ok drapu fotum ok mattu eigi finna hann ne sia hann. En er þeir urdu sva tęldir af blindi sinni, þa foru þeir a brott fra munklifinu ok hIfdu Ingan eyri þadan.

A annarri tid for Libertinus til borgar þeirar, er Ravenna heitir, enn hann hafdi sendan aboti, sa er nęstr var Honorato lęrifIdur hans. Enn fyrir elsku lerifedr sins var Libertinus vanr at hafa med ser skoleist hans, hvargi sem hann for. Enn er hann for leidar sinnar, þa mętti hann konu nockurri, er for med lik sonar sins nyandads. Enn er hon leit guds þręl, þa tok hon i tauma hesti hans ok męllti: «Eigi muntu hedan fara, nema þu reisir upp son minn.» Enn hann oadiz akafa bęnar hennar, þviat hann var eigi vanr at gera slikar iarteinir, ok villdi fordaz konuna ok matti eigi. Þa tok at beriaz i briosti hans litillęti ok miskunsemi, hrezla ok harmr: hręddiz hann at freista oreyndrar iarteinar, ok harmadi hann þo med sonlaussi konu. Enn til guds dyrdar ste milldi yfir kraptaudikt briost, þviat eigi vęri kraptaudikt, ef eigi stigi milldi yfir þat. Þa ste Libertinus af hesti ok fell a kne ok hellt hIndum til himins, ok tok skoleist lęrifIdur sins ur serk ser ok lagdi a briost enum dauda. Sidan hvarf aptr Ind sveinsins til likams, ok tok Libertinus i hInd honum ok selldi hann lifanda modur sinni, enn hann for leidar sinnar.

Petrus. Hvat ętlum ver, hvart þessa iartein gęti af gudi verdleikr Honorati edr bęn Libertini?

Gregorius. Slika iartein matti syna kraptr hvarstveggia þeira ok trua konunnar; ok ętla ek, at af (þvi) mętti Libertinus þetta geta, at hann treysti meirr lęrifedr sinum enn ser sialfum, þviat hann ętladi sik geta þat, er hann bad, af þess verdleikum, er hann lagdi skoleist yfir lik ens andada. Sva gerdi Heliseus fordum, er hann kom til Jordanar, at hann laust mItli lerifIdur sins a vatnit (ok męllti): «Hvar ertu nu gud Helie?» Þa gerdiz þegar gata ifir ana. I þessum hlut megum ver virda, hversu mikit litillętis kraptr vinnr, at þa matti Heliseus vinna krapt lęrifIdur sins, er hann mintiz nafns hans.

Petrus. Er nockut enn at segia fra þessum manni, þat er oss megi stoda til kenninga?

Gregorius. Er til at segia, ef nockurr villdi eptir likia, þviat ek ętla ędri vera þolinmędi enn iartein. Aboti sa var bradlyndr, er nęst var eptir Honoratum. Enn hann var reidr um dag Libertino, sva at hann matti varlla stilla sik. Enn er hann fann eigi vInd at liosta hann, greip hann upp fotskemmil ok laust i andlit honum, sva at allt andlit hans blanadi ok þrutnadi. Þa for Libertinus þegiandi til reckiu sinnar. Enn naudsynia fIr nockura vard annan dag at fara fra munklifinu. Enn er ottutidum var lokit, þa geck Libertinus til reckiu abota ok qvaddi litillatliga blezunar. Aboti vissi, at Libertinus var Illum kunnr at gęzku, ok ętladi hann, at hann mundi vilia brott fara or munklifiau fyrir oskil, þau er honum voru gior, ok męllti vid hann: «Hvert villtu fara?» Enn hann svaradi: «Skylld er fIr at fara naudsyn munklifissins, fadir, ok ma ek eigi þa fIr fordaz, þviat ek het i gęr at fara þangat i dag.» Þa komz aboti vid af enu(m) inztum rotum hiartans, er hann sa hardleik hiarta sins, enn hogvęri Libertini, ok reis upp þegar ur reckiu sinni ok fell til fota Libertini ok taldiz sekr vera ok misgert hafa, er hann gerdi slika meingerd guds þręli. Enn Libertinus fell til fota abota, ok qvad helldr þetta ordit af sinni synd enn af grimleik hans. Þa sneriz aboti til hogveris, ok var þolinmędi lerisveins lerimodir lerifIdurs. Enn er Libertinus kom þangat, er hann atti fIr or munklifinu, þa spurdu kunningiar hans ok vinir, hvi andlit hans vęre sva blatt ok þrutit. Enn hann svaradi: «Fyrir syndir minar laust ek i gęr aptan andliti minu a fotskemmil.» Sva hirdi heilagr madr i briosti ser będi sannsIgli ok gIfgun lęrifIdur, at hann leyndi synd hans ok gerdi eigi sialfr synd i lygi. Sia madr, er ver segium nu fra iarteinum, atti marga lęrisveina, þa er iarteinir gerdu, enn ek mun þo fra fám segia, þviat ek skyndi til annars. Einn hlut mun ek þann segia, er mer þickir eigi fallit at þegia yfir.

3. I þvi sama munklifi var munkr, sa er gofugt lif hafdi, enn sa vardveitti kálgard. Enn þiofr var vanr at koma iduliga i gardin ok stela. Enn er gardvIrdr fann, at stolit var or gardinum, enn sumt var spillt ok trodit, þat er eigi var a brott tekit, þa geck hann um gardin utan ok innan, ok fann um sidir stettir þęr, er þiofrin hafdi gervar. Enn er hann kom i gardin, þa fann hann þar hIggorm ok męllti vid hann: «Fylgdu mer.» Enn er hann kom þangat, er þiofrin hafdi stettirnar gert i gardinum, þa męllti hann vid orminn: «I nafni Jesus Kristz byd ek þer, at þu verir þiofinum gItu þessa.» Þa lagdiz ormrin i hring hia stettunum, enn munkr for heim til hussins. Enn þiofr kom til gardz eptir vana sinum, þa er allir munkar svofu um middegi. Enn er hann villdi stiga inn um gardin, þa sa hann, at hIggormr la a gItunni, ok vard hann hręddr ok fell af gardinum ut. Enn fotr hans vard fastr, þviat gardstaurr krękti i sko honum, ok heck hann þar, unnz munkr kom til gardzsins. Enn er hann kom i gardin, þa męllti hann vid ormin: «Gudi þauck, gerdir þu sem ek baud, far brott nu!» Þa for hann brott þegar. Enn er munkr kom at, þar er þiofr heck, þa męllti hann vid hann: «Hvat er nu, brodir? Gud selldi þik mer nu. Fyrir hvi þordir þu sva opt at stela fra brędrum?» Þa leysti hann fot þiofsins ok let hann s(t)íga nidr hogliga ok bad hann fylgia ser. Þa leiddi hann hann heim til gardzhlids ok gaf honum alldin, þat er hann villdi stela, ok męllti vid hann: «Far þu nu ok stel eigi sidan, enn ef þer verdr þorf, þa kom þu til min, ok mun ek gefa þer vid godan hug þat, er þu villdir stela med syndum.» Þa for þiofr a brott ok var alldri fundinn at stulld sidan.

4. Eqvicius het einn enn helgazti madr i Valeria heradi, hann var agętr at heilagleik sinum ok iarteinum, ok red hann fyrir mIrgum munklifum i þvi heradi. En er hann var a ungum alldri, þa hafdi hann freistni mikla a likam sinum til munudlifis. Enn hann sotti til bęna skiols ok bad af Illum hug gud fulltings a freistunar tid. Þa syndiz honum engill guds i draumi a nIckurri nott ok braut or likam hans alla lostasemi, sva at hann kenndi alldri sidan freistni a likam sinum. Enn er hann hafdi þenna krapt fengit af gudi, þa tok hann iafnt at hafa forrad a nunnum sem a munkum. Enn hann taldi þat þo fyrir lęrisveinum sinum, at þeir treystiz eigi ser eptir hans dęmum, at eigi felli þeir i synd, ef þeir treystiz þeiri giIf guds, er þeir hIfdu eigi.

A þeiri tid, er fiIlkunnigir menn voru teknir i Romaborg, þa flydi einn þeira, sa er kunnigaztr var, ok het sa Basilius, ok kom i munks buningi til byskups þess, er Castorius het i Valeria heradi, ok bad hann byskup, at hann kvęmi honum til munklifis Equicij, at hann mętti leidrettaz. Þa kom byskup til munklifis ok hafdi Basilium med ser ok bad guds þręl Equicium, at hann tęki vid honum. Equicius leit vid honum ok męllti: «Sia er þu felr mer a hendi, hann syniz mer helldr diIfull enn munkr . . .

. . . . . . eigi þegar a. Þa bad Equicius Julianum dveliaz med ser nIckura daga ok . . . . . . dum . . . . [Muntu vita þ]a, i hviliku vardhalldi [guds þeir eru, er] sialfir sik fyrirlita, [ok hver]n veg þeir hafa [med Idrum mInnum, er] eigi skammaz at verda fyrirlitnir af mInnum. Enn þar i gegn liggia þeir lagt i guds Igliti, er dramba i [Igliti sinu] ok naunga sinna. Sva sem drottirm męllti vid nockura: «Er drambit fyrir mInnum, enn gud veit hiortu ydr, þviat þat er rękt fyrir gudi, er hátt er mInnum.»

Petrus. Đat undrumz ek i þessu mali, er gofugr byskup skylldi trua lognu fra helgum manni.

Gregorius. Hvort undraz þu, Petrus, þat, þott ver verdim tęldir af lygi iardligir menn, þar er David, sa er spaleiksanda hafdi opt, ok trudi hann ordum sveins þess, er ló at honum, ok let drepa saklausan son Jonathe. Hvat er undarlikt, þott lygimenn tęli oss, er eigi erum spamenn, þviat hugr byskupa er opt i mikilli ahyggiu, ok verdr þa minni athugi einshvers hlutar, er hann dreifiz til margs, ok ma hann þvi audvelligar tęldr verda i einum hlut, sem hann annaz um fleira.

Enn er heilagr Equicius for af heimi, þa var lik hans grafit i Laurencius kirkiu. Enn þorpkarll nockurr setti byrdu hveitis fulla um dag a leidi hans ok hugdi eigi at, hversu heilagr sa var, er þar var grafin. Þa kom hvirvilvindr ur lopti ok hof upp byrduna ok kastadi langt a brott fra leidi Eqvicij. Enn sa vindr hręrdi ecki annat, ok mattu þa allir skilia, hversu mikill dyrdar(madr) fyrir gudi er þar var grafin. Enn þa er Langbardar heriudu i Valeria herad, þa flydu munkar til Laurencius kirkiu ok til leidis Eqvicij. En Langbardar þustu inn eptir þeim i kirkiuna ok toku at draga þa ut ok villdu bana þeim edr pina þa. Þa kalladi einn þeira oc męllti: «Likar þer þat, heilagr fadir Eqvicius, at ver sém sva dregnir, ok hlifir þu oss ecki?» En er sa hafdi þetta męllt, þa greip ohrein andi alla þa hermenn, er i kirkiunni voru, ok fellu þar til iardar ok voru qvalldir, allt til þess er hinir hetu, er uti voru, at þeir mundu alldri sidan heria i sva helgan stad. Ok hlifdi Eqvicius sva lerisveinum sinum, at hann veitti morgum odrum hialp i þvi.

5. I borg þeiri, er Anchonitana heitir, var kirkia heilags guds piningarvotz Stephani. Þa kirkiu vardveitti heilagr madr, sa er Constancius het. En sa var vida agętr af heilagleik sinum, þviat hann fyrirlet alla iardliga hluti, enn hann hafdi allt kostgęfi til himneskrar dyrdar. Enn er hann hafdi eigi um dag vidsmior at lyda i kirkiunni, þa let hann fylla Ill liosker kirkiunnar af vatni ok setti kveik i midiu, sem hann var vanr. Enn er hann bar elld til ok tendradi, þa brann sva vatnit i lysikerum, sem þar veri vidsmiIr i.

Petrus. Undarligan hlut heyri ek nu, enn vita vil ek, hvert litillęti sia madr hafdi innan rifia, er slikan krapt matti syna.

Gregorius. Maklikt er at vita litillęti þeira manna, er iarteinir syna, þviat iarteinir, þęr er mInnum ero syndar, męda hugin med mikilli freistni. Enn ef þu heyrir einn hlut, þann er sia madr gerdi, þa muntu vita bratt, hvert litillęti hann hafdi. Þa er saga geck fra heilagleik hans, þa sottu margir fund hans, ok for þorpkall nockurr um dag langan veg at sia hann. Enn þa bar sva til, at Constancius stod a knacki ok gerdi at liosi. Enn hann var manna minztr at vexti ok liotr at aliti. Þorpkarlin spurdi, hvar Constancius veri, ok var honum sagt. Enn er hann sa mann liotan ok lágan, þa trudi hann eigi, þviat heimskr hugr dęmir verdleik eptir likams aliti. Þa gerdiz þręta nockur i hug þorpkallzins a milli þess er hann sa ok heyrdi sagt, þviat hann hugdi eigi sva lagan mega vera þann, er (hann) heyrdi sva háfan taldan i iarteinum. Enn er margir sIgdu honum, at þat var hann Constancius, þa hlo þorpkarlin at honum oc męllti: «Ek truda þenna mann mikinn vera, enn hann er afstyrmi.» Enn er Constancius heyrdi þat, þa vard hann gladr, ok geck þegar fra liosinu ok hvarf þegar til þorpkarlzins ok qvaddi hann sva blidliga ok feginsamliga, sem þa er hinir kęrstu vinir finnaz: «Þu einn er sa, er rettum Igum litr a mik.» I þessum hlut er merkianda, hvert litillęti Constancius hafdi, er hann qvaddi sva hyrliga þann, er hlo at honum. Þviat af meinmęlum verdr hverr reyndr, hvilikr hann leyndiz adr at sin sialfs; þviat fagna litillatir, er þeir ero fyrirlitnir, sem dramblatir fagna, þa er þeir eru dyrkadir, ok fagna þeir af þvi, þa er þeir ero litils virdir af Idrum, at þeim þickia þa adrir þann dom sanna, er þeir dęmdu adr sialfir um sik.

6. I enni sImu borg Anchonitana var byskup heilagr, sa er Marcellus het, en fotaverkr bannadi honum gIngu, ok baru sveinar hans hann a handknIckum þangat, er hann atti naudsyn at fara. Enn a nIckurum degi kom elldr i borgina, ok toku mIrg hus at loga, sva at til þess þotti horfa, at borgin mundi Ill brenna, þviat menn mattu eigi slIckva elldin. Enn er elldrin sotti sva miok borgina, þa bad byskup bera sik i mot elldinum, ok męllti vid þa, er hann baru: «Setit er mik i mot elldinum.» Enn er þeir gerdu sva, at þeir settu hann i mot elldinum, þa er login var akafastr, þa tok elldrin at snuaz aptr ok syndi þat, at hann matti eigi granda helgum byskupi. Enn er login stIdvadiz af þessu endimarki, þa slocknadi elldrin ok þordi ecki hus at brenna sidan.

7. Munklifi stendr i fialli þvi er Soractis heitir. I þvi munklifi var guds þręll, sa er het Nunnosus. Enn hann hafdi þat velldi ok forrad munklifissins, er nęst var abotanum. Aboti var hardlyndr, enn hann bar þolinmodliga riklyndi hans ok stillti opt reidi hans med hogvęri sinni ok litillęti. Enn munklifit var sett i fiallzhlid, sva at engi var slettr sta(dr), sa er munkar mętti setia kálgard. En hialli litill sa var i hlidinni, ok skutti þar yfir biarg mikit. Enn sa stadr syndiz Nunnoso hellz fallit til kálgardzins, ef eigi meinadi biargit, en honum syndiz steinn sa sva mikill, at eigi mundi hundrat yxna draga. Enn er hann sa eigi lidsmegin til at hręra steinin, þa leitadi hann af gudi fulltings ok hvarf til bęnar um nott. Enn at morni þa var inn mikli steinn langt a brott hręrdr ur þeim stad, ok gafz þa munkum ęrit rum at setia kalgardin.

A annarri tid, þa er heilagr Nunnosus fęgdi glerker, þau er kirkiulios brunnu i, þa fell eitt ur hIndum honum ok brottnadi i smatt. Enn hann hręddiz reidi abota, ok samnadi hann saman brotunum ok lagdi nidr fyrir alltari ok hvarf til bęnar. Enn er hann reis upp af bęninni, þa var glerkerit alheillt, sva at eigi var brestr a þvi. Þat var enn, at vidsmior þraut i munklifinu, þviat vidsmiorstre gafu eigi avIxt a sinni tid. Þa syndiz abota þat radlikt, at munkarnir fęri vida at samna vidsmiorstream ok vinna med mInnum, at þeir mętti nockut vidsmior bera til munklifissins af verkkaupi sinu. Enn guds madr Nunnosus latti þess, þviat hann ugdi þat, at brędr mundi fa andar skada, þa er þeir leitadi vidsmiors avaxtar ok fęri brott or munklifinu. Þa bad hans brędr fęra þat litla vidsmior, er þeir gatu af þeim inum fám vidsmiorstriam, er i munklifinu voru. Enn er honum var þat fært i enu minzsta keri, þa setti hann fyrir alltari, ok hvarf til bęnar, þa er adrir gengu fra. Sidan heimti hann þangat munka ok bad hella i Ill vidsmiorsker af þessu vidsmiori. Enn er þat var gert, þa lauk hann aptr Illum kerum. Enn annan dag þa voru Ill vidsmiorsker full, þau er inn fyrra dag voru Ill tóm.

8. Anastasius het madr, sa er verit hafdi i Romaborg ok vardveitti mikla aura. Enn hann fystiz at lika gudi einum ok fyrirlet heims audęfi ok setti munklifi i stad þeim, er Suppentona heitir, ok lifdi þar marga vetr ok hafdi þar forrad yfir munklifinu. Enn er almattigr gud villdi launa gIfugt erfidi Anastasio, þa kom rIdd um nott a hafu biargi, þvi er nęr var munklifinu, ok kalladi rIddin ok męllti: «Kom þu Anastadi!» Enn er hann var kalladr, þa voru ok kalladir siI adrir brędr. Þa fagnadi rIddin litla þa stund, ok nefndi enn litlu sidar enn .viii. munk. En er allir munkar heyrdu rIddina, þa var iflaust Illum, at andlat hans nalgadiz ok þeira, er kalladir voru. Enn er fair dagar lidu þadan, þa andadiz Anastasius fyrstr, enn þar eptir adrir .vii. hverr ad Idrum, at þeiri skipun sem rIddin kalladi þa af hamrinum. Enn sa brodir, er rIddin þagnadi nockura stund, adr nefndr vęri, hann lifdi nockura daga sidan, er adrir voru andadir, ok merkti su dvIl raddarinnar þa stund, er hann lifdi lengr en adrir, þeir er kalladir voru. Enn er Anastasius andadiz, þa var sa einn brodir, er eigi villdi lifa eptir hann, ok fell til fota honum Indudum ok męllti: «Fyrir þann sialfan sęri ek þik, er þa sottir nu heim, at þu latir mik eigi .vii. daga lifa i þessum heimi eptir þik.» Enn sa var andadr, adr .vii. dagar voru lidnir, ok hafdi hann eigi kalladr verit med audrum, þeim er Induduz, at þat mętti skyraz, at bęn ein saman Anastasii audladiz andlat hans.

Petrus. Ef sa brodir var eigi kalladr med Idrum, ok for hann þo ur heimi af bęnum heilags mannz, þa syniz mer sva, sem guds dyrlingar megi stundum þat geta af bęnum at gudi, er eigi er fyrirętlat.

Gregorius. Eigi megu þeir þat geta, er eigi er fyriretlat, enn þat er helgir menn geta med bęnum, þa er sva fyrirętlat, at med bęnum skal getaz; þviat himinrikis vist sealf er sva sett af gudi ok fyrirętlud guds vinum, at þeir megu eigi eignaz nema med erfidi ok bęnum.

Petrus. Sannadu þat framar, hversu bęnir megu stydia fyrirętlan guds.

Gregorius. Audvellt er þat mal at sanna. Gud męllti sva vid Abraham fordum: «Fra Ysꜳc mun þrifaz allt kyn þitt, en ek lęt þik verda fIdur margra þioda, ok mun ek kyn þitt gera margt sva sem stiornur himins edr siofar sand.» I þessum ordum er þat synt, at gud hafdi fyrirętlat at fiIlmenna kyn Abrahe fra Isꜳc, ok segir þo sva heilIg ritning, at Isꜳc bad fyrir konu sinni, er obyria var, ok heyrdi gud bęn hans. Ef attar ęxsling Abrahams var fyrirętlud edr heitin Isꜳc, fyrir hvi tok hann þa konu, þa er obyria var? Enn af þvi er vist, at fyrirętlan guds fylliz med bęnum, er sa gat þat af bęnum, at hann etti son, er þat var fyrirętlat af gudi, at kyn hans skylldi fiolment verda.

9. LifgIfugr madr var i borg þeiri, er Serentis heitir, en sa het Bonifacius, ok var hann sva sem hann het, en þat þydiz velgerandi. Enn hann sannadi nafn sitt a ungum alldri ok gerdi snemma iarteinir, þa er hann var heima med modur sinni; hvert sinn er hann geck ut or husi sinu, þa kom hann kyrtillaus edr skyrtulaus heim, þviat hann gaf klędi sin fatlausum mInnum, er a gItu hans urdu. Enn modir hans avitadi hann opt um þat ok qvad honum ofallit at gefa veslum mInnum klędi sin. Þat var um dag einn, at Bonifacius hafdi gefit aumum manni allt hveiti, þat er modir hans hafdi samnat til atvinnu ser þau misseri. Enn er hon kom til kornhlIdu, þa vard hon akafliga hrygg vid skada sinn. Enn Bonifacius kom til ok leitadi vid at hugga hana modur sina i blidum ordum. Enn er hon villdi eigi huggaz, þa męllti hann, at hon fęri a brott ur hlIdunni. Enn er hon for a brott, þa hvarf hann til bęnar, enn sidan geck hann ut ok leiddi hana þangat. Enn þa var kornhladan full hveitis, sva at hon hafdi alldri fyrr verit iafnfull. Enn er modir hans sa þessa iartein, þa fysti hon iafnan sidan at gefa fleira enn fęrra. Enn hon var þvi vIn at fęda hęsn i husi sinu, enn refr kom stundum or skogi ok tok a brott hęsnin. A nockurum degi var Bonifacius hia staddr, þa er refr kom ok tok hęnu eina. Þa for Bonifacius til kirkiu ok fell a kne til benar ok męllti: «Likar þer þat, drottinn, at refr taki hęsn modur minnar, enn ek mega eigi niota?» Þa reis hann upp ok geck ut or kirkiu. Enn refrin kom þegar aptr ok let lausa hęnuna, ok fell þegar daudr nidr.

Petrus. Đat er undarlikt, er drottinn heyrir bęn vina sinna i sva smam hlutum.

Gregorius pavi. Þat geriz af mikilli forsia guðs, at ver vęntim ens meira, þa er ver getum it minna. Heilagr sveinn ok emfalldr var heyrdr i litium hlut, at hann nęmi i smam hlutum, hversu hann skylldi treystaz gudi til ens meira. Enn er heilagr Bonifacius var til byskups tekin i Serentis borg, þa fylldi hann byskups tign i godum tidum. Enn sa byskupsstoll var þa faskrudigr, ok var þar ecki annat til atvinnu enn vingardr einn. Enn a nIckurum degi hafdi hrid mikil spillt vingardinum, sva at fa vintre voru eptir, þau er avIxt mętti gera. Enn er Bonifacius byskup kom i vingardin, þa gerdi þann þackir gudi, sem hann var vanr i naudsynium. Enn er su tid nalgadiz, er þau enu fa vintre, er eptir voru, mętti avIxt gera, þa baud hann Constancio presti fænda sinum at bua til ok bika innan allar vintunnor, þęr er til hIfdu verit, sem vant var, þa er godr avIxtr hafdi verit. Enn prestrin undradiz, er byskup baud at bua til margar vintunnur, ok þordi hann eigi at spyria, hvi þat gegndi, ok gerdi sem byskup baud. Sidan geck byskup i vingardin ok samnadi vinber(i)um ok bar til vinþrongvar, ok bad hann alla menn utganga þadan. Enn hann var einn eptir ok sveinn ungr hia honum, ok bad hann sveinin troda vinþrongina. Enn er þadan kom litit vin, sem von var, þa hellti guds þręll þvi i allar tunnur, þer er til voru, ok kom þa litit a emnar hlut, er litlu var skipt i marga stadi. Enn sidan let hann kalla þangat volada menn. Þa tok vin at vaxa i vinþronginni, unz fylld voru Ill ker, þau er voladir menn baru þangat. Sidan sendi hann sveinin i brott ok lauk aptr vandliga vinklifanum ok geck þegar til kirkiu. Enn a inum þridia degi heimti hann þangat Constancium prest ok lauk upp vinclifanum, ok voru þa allar tunnur fullar vins, sva at þa mundi yfir ganga of allar, ef eigi kęmi byskup til. Þa baud hann prestinum varnat á at segia iartein þessa, þviat hann ugdi þat, ef kraptr hans yrdi mIrgum kunnr, at manna lof mundi minka verdleik hans fyrir guði, ok likti hann eptir drottni vorum sialfum, er oss gaf litillętis dęmi, þa er hann bannadi lerisveinum sinum at segia syn, þa er þeir sa, þar til er sonr manz risi af dauda.

Petrus. Hvi gegnir þat, er sagt er fra lausnara vorum, þa er hann gaf syn blindum mInnum .ii. ok bad þa engum manni segia, enn þeir foru ok sIgdu hverium, er þeir fundu. Hvat mundi guds sonr þess vilia, er hann mętti eigi fylla sva, at iartein su mętti eigi felaz, er hann villdi at leynd veri?

Gregorius. Lausnari vorr veitti oss dęmi i Illum verkum, þeim er hann gerdi i mannligum likam, at ver gangim honum i spor i Illu þvi, er ver megum, a gItu þessa lifs. Drottinn bad leyna iartein sinni, ok vard eigi leynt, til þess at valdir menn hans nęmi þat af hans dęmum at vilia leynaz (i) godum hlutum, þeim er þeir gera, enn þo verda þeir fundnir naudgir, at Idrum megi stoda god verk þeira. Enn ecki villdi drottin þess verda lata, er eigi mętti hann verda lata, helldr syndi hann dęmi, hvat lidir hans skulu vilia, edr hvat þeim mun verda oviliIndum.

Enn ero nockurir hlutir eptir at segia fra Bonifacio byskupi. Hatid var su heilags manz, þess er Proculus het. Enn audigr madr, sa er Fortunatus het, baud heim med ser Bonifacio byskupi a þeim degi. Enn guds madr veitti þat, er Fortunatus baud med ast, ok for heim med honum, þa er lokit var tidum. Enn þa er bord var fram komit, ok adr byskup hafdi mat signdan, þa kom leikari nockurr fyrir dyrum ok bles i trumbu, sem margir leikarar ero vanir at fa ser fęzlu af idrottum sinum. Enn er byskup heyrdi trumbuliodit, þa reiddiz hann ok męllti: «Daudr er vesalingr sia! Ek kom til bordz ok lauk ek eigi upp munni minum til lofs guds, enn sia kom ok bles i trumbu sina. Farit er ek gefit fęzlu vesalingi fyrir ast guds. Enn þat skulu þer vita, at hann er daudr.» Enn er leikarin hafdi þadan fęzlu þegit, þa villdi hann ut ganga, enn steinn fell i hIfut honum af vegg, ok fell hann nidr ok lamdiz ok var daudr annars dags, sem guds madr sagdi. [I þessum hlut er virdanda, hversu mikil heidsęi er v(e)itandi helgum monnum, þviat þeir ero musteri guds. Ok þa er heilagr madr er til reidi eggiadr, þa reidiz sa er byggvir i musterinu. Af þvi er mest uggandi reidi rettlatra manna, at þat er vist, at sa er nalęgr hiortum þeira, er matt hefir til at hefna þeira.

A nIckurum degi var byskup gengin i calgard sinn, ok hIfdu þa fuglar margir ok meinkviqvendi komit i gardin ok spillt Illu þvi, er i gardinum var. Þa męllti Bonifacius vid meinqvikvendin: «Ek sęri ydr i nafni drottins vars Jesus Kristz, at þer farit a brott ok spillit eigi fęzlu þręla guds.» En er hann hafdi þetta męllt, þa foru a brott or gardinum Ill kviqvendi þessi ok komu alldri þar sidan.

A annarri tid hafdi Constancius prestr frendi Bonifacii byskups selldan hest sinn vid .xii. gullpenningum, ok lagdi hann i ork sina ok for sidan til syslu sinnar. Enn er hann var a brott farin, þa komu voladir menn til byskups ok badu hann gefa ser nIckura huggan volads sins. Enn er guds madr hafdi ecki þar med hIndum, þat er hann mętti gefa, enn hann villdi eigi lata ina voludu menn med tomar hendr brott fara, þa kom honum i hug, at Constancius prestr hafdi selldan hest sinn litlu adr ok lagt verd hans i Irk sina. Þa geck byskup til erkrinnar ok braut upp lásin ok tok þadan .xii. gullpeninga ok skipti med þurfamInnum, sem hann villdi. Enn er Constancius kom ok sa lás brotinn fra Irk sinni ok brott tekna gullpeningana, vard hann reidr akafliga ok męllti: «Þott allir se her, þa er mer eigi vęrt.» Þa heimti byskup hann til mals vid sik ok leitadi vid at stodva reidi hans med blidum ordum, enn hann svaradi med reidi ok þrętu: «Eigi er mer her vęrt, qvad hann, gialltu mer penninga mina.» Þa geck byskup til kirkiu heilagrar Marie ok hellt hIndum til himins ok bad, at gud gęfi honum þat, er hann mętti stodva reidi prestz. Þa leit hann i kapu sina fyrir, er upp hafdi borit milli handa honum, þa er hann hellt hIndum til himins, ok sa þar liggia .xii. gullpenninga sva biarta, sem nyteknir vęri ur afli. Þa geck byskup ut or kirkiu ok kastadi penningum i kne Constancio presti ok męllti: «Þar er(u) nu penningar þinir, þeir er þu leitadir, enn þat scalltu vita, at þu munt eigi her byskup eptir mik fyrir fegirni þina.» Af þessu atqvędi byskups lysti yfir þvi, at prestr ętladi at kaupa byskups velldi med gullpenningum, enn ord byskups fyllduz i þvi, at Constancius vard eigi byskup.

A annarri tid komu gestir .ii. til byskups, þeir er fara letuz vilia til borgar þeirar, er Ravenna heitir. Enn Bonifacius gaf þeim vin i bolla, þat er þeim mętti þIrf vinna at dagbolla. Enn þat vin vann þeim at nogu, þar til er þeir komu i Ravennam, ok dvIlduz þeir þar nockura daga ok drucku hvern dag af þessu vini, er Bonifacius hafdi þeim gefit, ok vann þeim þorf vinit allt til þess, er þeir komu aptr til byskups, sva sem gerdiz vinit i bollanum.

10. Enn var annarr heilagr byskup, sa er Fortunatus het, i borg þeiri er Tudercina heitir, enn sa (hafdi) mikinn krapt guds miskunnar til þess, at hann rak ohreinan anda fra odum mInnum ok ste yfir med bęna krapti margfallda freistni diofla. Nockur gIfug kona var i Tuscia heradi, enn sonr hennar qvangadiz. Enn er fair dagar lidu þadan, þa var þeim snor ok svęru bodit til hatidardags, þess er vigia skylldi kirkiu Sebastiani. Enn a þeiri nott, er enn nęsta dag skylldi kirkiu vigia, þa urdu en ungu hiu yfirstigin af likams munud, ok gadu eigi hatidarinnar. Enn er at morni kom, þa velkti enn unga kona fyrir ser, hvart hon skylldi fara til kirkiuvigslunnar, likams munud latti hana, enn hon skammadiz fyrir mInnum at fara eigi, enn þo skammadiz hon meirr manna Iglit enn guds dom; þa for hon med svęru sinni. Enn er heilagr domr Sebastiani var borin inn i kirkiu, þa vard enn unga kona od af dioni fyrir Illum lyd. Enn er kirkiuprestr sa hana mędda af diofli, þa tok hann þegar duk af alltari ok kastadi yfir hana. Þa greip ohrein andi prestin, þviat hann treysti ser framar, enn hann hafdi verdleik, ok reyndi hann i meini sinu, hvat hann matti. Enn þeir er hia stodu baru konuna heim til hus sins. Enn er hon hafdi langt mein af ohreinum anda, þa toku fręndr hennar þat rad upp, er oþarfaz var ondu hennar, ok selldu hana fiIlkunnigum mInnum til lękningar. Enn þeir kIstudu henni ut a á ok leitudu vid lengi med gIlldrum sinum, at sa fiandi flydi, er hana qvaldi. Enn þat gerdiz at guds domi, at þa er einn fiandi var fra henni rekin med fiolkyngi, þa komu margir i stadin, ok var hon miklu ęrri enn adr, ok tok hon lata iafnmIrgum rIddum, sem hon var qvold af diIflum. Þa toku frendr konunnar at idraz otru sinnar ok leiddu hana fyrir Fortunatum byskup; enn hann styrkti sik marga daga ok nętr i bęnum ok fIstum, þviat hann sa marga diofla i einum likam standa i gegn ser. Enn hann gerdi hana sva alheila af bęnum sinum, sem alldri hefdi ohreinn andi haft velldi yfir henni.

A annarri tid hafdi guds þrell Fortunatus rekit illgiarnan anda fra manni. Enn sa andi bra a sik utlendz manz asionu ok for um aptan dags um stręti borgarinnar ok męllti: «Sia þer nu, hvat byskup gerdi, hann rak utlendan mann af gistingu, enn nu leitar ek hvilldar, ok vill engi vid mer taka i borginni.» Enn bondi einn, sa er sat vid elld i husi sinu, ok konu hans ok sonr ungr, sa er heyrdi ord ins utlenda, er hann hugdi at veri, ok þat hversu byskup hafdi gert, þa ladadi hann þann ok bad sitia vid elld hia ser. Enn er þeir rędduz vid, þa greip illgiarn andi son bondans ok varp honum i elldin, ok do þar, ok varþ bondi viss, hvern hann ladadi edr hvern byskup rak a brott.

Petrus. Hvi gegnir þat, at fiandin matti þar grand gera a gistingu, er madr ladadi hann af þvi, at hann hugdi hann utlendan mann vera?

Gregorius. Margir hlutir synaz þeir godir, at eigi ero godir, þviat eigi ero af godum hug gervir; þviat eigi ero god verk, þo at god syniz, ef eigi ero af godum hug giorr. Enn ek ętla þenna mann af þvi mein fengit (hafa) af gest sinum, at hann þecktiz meirr atIlur, þęr er hin taldi a hendr byskupi, enn miskunnar verk, þviat viti, þat er hann feck, syndi, at eigi var syndlaus vidtakan gestzins, þviat þeir ero sumir, er til þess gera god verk, at þeir syniz þa betri en þeir adrir, er eigi gera slik verk. Af þvi ętla ek þenna mann, er fianda tok a gisting, fyrir þa hręsni vid honum tekit hafa, at hann syndiz framar gera enn byskup, þa er (hann) ladadi þann, er Fortunatus rak. A annarri tid var nockurr blindr madr leiddr fyrir Fortunatum byskup, ok bad hann ser hialpar af guds þręli ok gat þat er hann bad, þviat guds madr gerdi krossmark yfir Igum hans, ok tok hann syn sina.

Hestr riddara eins ęrdiz, sva at traut matti ahendr verda, ok beit hann menn, ef a gItu hans urdu. Þa gerdu menn til lidssamnad, ok vard hestrin tekinn ok leiddr til byskups. Enn hann gerdi krossmark yfir hIfdi hestzins, ok stIdvadiz þegar oll ędi hans, ok vard hann sidan hegri, enn adr hann hafdi ęrr ordit. Enn er riddarin sa hest sinn med sva storu takni snum fra ędi, þa villdi hann gefa byskupi hestin. Enn er byskup villdi eigi þiggia hestin, þa bad riddarin, at hann fyrirliti eigi giof hans. Enn byskup fyrirleit eigi bęn riddarans ok tok eigi giIf fyrir iartein, þviat hann gaf riddaranum fullvirdi fyrir hestin ok tok sidan vid hestinum, ok þreytti hann ast til þess, er honum var bodit at gefa.

A nockurum degi komu hermenn, þeir er Gothi heita, til Tudercina borgar, enn þeir attu leid til Ravennam. Enn þeir toku sveina .ii. ur bę þeim er Fortunatus atti. Enn er honum var þat sagt, þa sendi hann mann eptir lidshIfþingium ok lezt eiga skyllt mal vid þa. Enn er þeir qvomu, þa qvaddi hann þa fyrst blidum ordum ok villdi sva stIdva grimleik þeira, enn sidan męllti hann vid þa: «Hvert verd vilit er, at ek gefa ydr fyrir sveina þessa, er þer tokut?» Enn lidshofþingi svaradi: «Giora munum ver, hvat er þu bydr annat, enn sveina þessa munum ver eigi selia.» «Hryggvir þu mik nu, sonr, qvad byskup, er þu hlydir eigi fIdur þinum; hird eigi at hryggva mik, þviat þer gegnir þat eigi.» En hIfþingin hellt hardleik hiarta sins ok syniadi byskupi þess, er hann bad, ok for a brott. Enn er þeir funduz annan dag, þa hafdi byskup upp it sama mal at fala sveinana. En er hinn villdi þa eigi selia, þa vard byskup hryggr ok męllti: «Veit ek, at þer gegnir eigi þat, er þu hryggvir mik.» Enn hIfþingin gaf eigi gaum at ordum byskups ok setti sveinana a hross ok let fara fyrir ser i midiu lidi, en hann ste ok a hest sinn sialfr ok reid eptir. Enn er hann kom fyrir Petrus kirkiu postola, þa drap hestr hans fęti, ok fell hann af baki, ok brotnadi þioleggr hans. Þa baru forunautar hans hann til hus, þar er hann hafdi gisting, ok let hann þegar senda eptir sveinunum, ok bad hann þau ord bera byskupi, at hann sendi nockum diakn sin. En er diaknin kom, þa let hann þangat leida sveinana ok męllti; «Fardu ok seg drottni minum Fortunato byskupi, at hann taki vid sveinum þessum, er hann faladi, ok bidi fyrir mer, þviat hann bIlvadi mer.» Þa leiddi diaknin aptr sveinana til byskups. Enn Fortunatus sendi vatn vigt ok męllti vid diaknin: «Fardu ok kasta vatni þessu yfir enn siuka!» Diaknin for ok gerdi, sem byskup baud. Undarligr hlutr gerdiz þegar; er þetta vatn kom yfir enn siuka, þa festiz þegar þioleggr hans, adr var brotin i þria luti, ok reis hann heill upp ok ste a hest sin ok for leidar sinnar, sem honum hefdi ecki at meini vordit.

Marcellus het einn godr madr, sa er hus atti i Tudercina, ok voru systr hans tvęr med honum. Enn hann tok sott ok andadiz þvatdagin nęsta paskum at aptni. Enn lik hans var eigi grafit a þeim degi, þviat langt skylldi fęra. En er helgi hotiþarennar dvalþi lengi groft ens andaþa, þa runno systr hans gratande til bvscops oc melto: «Vitom uit, at þu hevir postola velde, grøþer licþro, lvser blinda. Com þu oc reis up broþor occarn af d2þa.» En er Fortunatus fra andlat hans, þa felldi han tǫ́r oc svaraþi þeim svstrom: «Farit a br2t it oc meliþ eigi þetta, engi maþr ma góra i gegn boþorþi gvþs, er alra lifi ręþr.» En er þęr foro a bravt, þa var bvscop eptir hrvggr af andlati Marcellus. En i dagsting of morgoninn þa for hann til hus ens andaþa manz, oc diacnar hans .ii. meþ honom, oc stoþ hann lengi a bøn yvir licino. En er hann hafþi bón locit, þa settisc hann hia likino oc nefndi en andaþa [a nafn oc melti lagt: «Marcelle frater!» En en andaþi hof up 2go sin þegar, sem hann vere or svefni vacþr oc leit til bvscops oc melti: «Hvat gørþir þv, hvat gørþir þu?» Bvscop svaraþi: «Hvat þotti þer sem ek gørþa?» «Tveir menn, qvad hann, qvomo i gęr oc leido 2nd mina fra licam i goþan staþ. En i dag vas .i. senndr, sa es melte viþ hina .ii.: Leiþiþ [it aptr hann, þviat Fortunatus episcopus es comenn i hus hans.» En eptir þessi orþ reis Marcellus heill up oc lifþi lengi siþan. En þat es vist, at hann mónde eigi týna goþom staþ, þeim es hann hafþi tecit, þvi at ifl2st es, at hann matti af bónom bvscops betra lif hafa eptir andlat en fvrir, þott hann lifþi vel aþr. En ver þurfom eigi mart at segia fra lifi Fortunatus byscops, þar er ver si3m allt til þessa dags margar iarteinir verþa at leiþi hans; þar fa sivkir menn helso, oc fløia dioflar fra oþom, oc geta þeir bønir, es meþ rettre tru biþia.

11. Martirius het .i. gvþs þrell i Valeria heraþi, en sa þionaþi trulega gvþi, oc boro iarteinir vitni heilagleic hans. A necqveriom degi, þa er muncar hofþo gorvan bvlming, oc com þeim eigi i hug at gøra crossmarc a bravþhleifin[om], sem vanþi vas til, þa s2gþo þeir Martirio, at hlefren vas eigi mercþr, oc [var borin aþr i eimyrio, þa górþi gvþs þrell meþ fingri sinom crossmarc yvir gloþonom. Þa toc bravþit at spraca sem steinn micill i eldenom. En es hleifrinn var bacaþr oc or elde tecenn, þa vas crossmarc fundit a hleifinom, þat es meþ tru vas gort heldr en meþ hende.

12. Dalr heitir Intertrina, i þeim dal steindr(!) gvþs moþor kirkia. En þeire kirkio þionaþe heilagr prestr, sa es Severus het. Honom sende orþ .i. buande, þa es sa la á nastrǫm, at hann scylde coma oc veita honom scriptir oc bønir, at hann levstisc fra synþom, aþr hann andaþisc. En es sendemenn buandans qvomo, þa atti Severus prestr scylda svslo i vingarþi, oc melti viþ þa sendemennena, at þeir føri fvrir, en hann lezc coma móndo litlo siþarr. Oc er litit vas eptir vanunnit i vingarþinom, þo l2c hann svslo sinni, aþr hann føri til ens sivca. En es hann vas a leiþ comenn, þa qvomo þeir a mot honom, es fvrr voro sendir, oc melto: «Fvr hvi dvalþir þu faþir? Eigi þarptu lengr at møþa þic a farveg þessom, andaþr er hann nu.» Severus varþ þa acafliga hrvgr, es hann heyrþi þetta, oc virde hann sic verþa secian af andlati hans, oc fór kløcqvande, unz hann com til hus ens andaþa, oc fel allr til iarþar fvrir rekio hans oc kallaþi a gvþ med torom. En es hann greit(!) acafliga oc hof eigi hofoþ af iorþo oc talþi sic sekian fvr gvþi af d2þa hins, þa toc en andaþi 2nd sina oc lifnaþe. En es þeir sǫ́ þat, es hia stóþo, þa toco þeir at undrasc oc feldo t3r fvr fagnaþi, oc spurþo hvar hann hefþi verit, eþa hverso hann hvrfi aptr. En hann svaraþi: «Svartir menn oc hreþilegir leido mic, en eldr brann or munni þeim oc n2som. En es þeir lédo mic of mvrqvastaþi, þa com a mot oss ungr maþr, fagr at aliti, oc melti viþ þa es mic leido: «Leiþit [aptr er hann, þvi at Severus grętr.» En es Severus hevrþi þetta, þa reis hann vp af iorþo oc veitti buandanom scriptir oc bónir. En es enndr lifnaþr var en sivci, oc hafþi gorva iþron .vii. daga fvr svnþer sinar, þa andaþisc hann a enom atta degi oc vas þa fus at devia.

Petrus dixit. Lengi hafa leynd verit fvrir mer mikil ageti, þ2 es nu heyrþa ec. En hvi gegnir þat, er nu svnasc eigi slikir menn?

Gregorius respondit. Enn etla ec [slica marga vera i þessom heimi, þott þeir gøri eigi sliqar iarteinir, þvi at s2nn virþing lifs dómisc at siþom en eigi at iarteinom, þvi at margir góra þeir eigi iarteinir, es slikir ero sem hinir, es iarteinir gøra.

Petrus dixit. Hverso mattv þat sanna, at þeir se slikir, es eigi gøra iarteinir, sem hinir es gera?

Gregorius. Veiztv at P2ll postole es kallaþr iamningi oc broþir Petrs postola i sinni syslo.

Petrus. Vist es þat, at hann var 2llom framarr at erfiþi, þott hann telþi sic sialfr minztan postola.

(Gregorius. ) Þat mondv muna sagt fra Petro postola, at hann gek þurrom fotvm of sę, en P2ll gek .iii. af bro(t)no scipi. A enne somo scepno gek Petr þurrom fotom, es P2ll matti eigi comasc meþ heilo scipi. En þat es vist, at eigi es verþleicr þeira misiamn a himni, þott craptar þeira veri misiamnir i iartein.

Petrus. Hugnar mer alluel þat es þu segir, þvi at nu veit ec vist, at meira es virþanda heilagleicr lifs heldr an(!) iarteinir. En fvr þvi at iarteinir bera vitni goþs lifs, þa biþ ec þic, at þu segir en fléri goþ dómi heilagra, þ2 es fóþa megi hungrande 2nd mina.

Gregorius. Segia etla ec þer nacqvat fra iarteinom heilags Benedictus, en nu ma eigi vinna dagr til þess. En þa megom ver þetta fulligarr af hende leyda, ef ver gerom annat uphaf at þesso male.

Incipit liber secvndus

Benedictus var gofogr i lifi sino, oc vas atferþ hans eptir nafni hans, en þat þvþisc blezaþr. Hann hafþi þegar gamals manz atferþ i øsco sinne oc lifþi eki eptir licams munoþ, heldr fvrleit hann heim þenna sva sem þornaþan, þott hann mette niota fegrþar hans her a iorþo. En hann var ętscaþr at flesto kvni or heraþi þvi, es Nursia heitir, en seldr i Rumaborg til leringar. En es hann sa marga villasc af veralligre speki, þa hvarf hann af þeire goto veradligs nams, es hann hafþi up tekit, oc vildi hann eki bergia af vitro þessa heims, at eigi fvrfórisc hann i veradligom ahvggiom. Þa fvrlét hann bocnam ok for br2t fra husi f2þor sins, þvi at hann vildi gvþi enom þiona i heilagri atferþ. En hann for oviss visliga oc olęrþr spacliga.

1. En es hann hafþi raþit at ganga i einseto, þa fvlgþi honom fostra hans, es honom unni mikit. En es þ2 qvomo til staþar þess, es Effide heitir, þa 3tto þ2 þar dvol necqveria daga. En fostra hans hafþi beþit conor at lia ser trogs at sęlda miol; oc setti hon þat yvir borþ ovarla, en þat fell [af borþino oc brotnaþi i .ii. hluti. En fostra hans varþ hrvg, er hon sa trog þat brotiþ, es conor hofþo let henne. En es Benedictus en mildi sveinn sa fostro sina grata, þa bar hann a br2t meþ ser trogsbrotin oc felde tǫ́r a bɵ́n. En es hann reis up af bøn, þa vas trogit sva heilt, at engi brestr var a þvi. Þa huggaþi hann fostro sina oc selde henne heilt trog, þat es hann toc brotiþ. Sia iartein varþ bóiarmonnom sva tiþ, at þeir festo up til svnis i kirciodurom þat it sama trog, at allir metti sia, hverso dvrlega Benedictus hof up atferþ sina, oc hek trog þat marga vetr siþan yvir kirciodurom. En Benedictus vildi heldr móþa sic fvr gvþi i erfiþi en hefiasc up i manna lofi; þa floþi hann fra fostro sinni levniliga til þess staþar es Sublacus heitir. Sa staþr es .xl. milna fra Rumaborg, oc spretr þar up kalt vatn oc fellr þaþan løcr or þeim brunni. En es gvþs maþr com þangat, þa fann hann a goto munc þann es Romanus het, oc spurþi sa, hvert hann føri. En es Benedictus sagþi honom, hvat hann vilde, þa fec Romanus honom munks bvning oc þionaþi honom sem hann matti. En gvþs þrell bvrgþi sic þar i litlom helli oc var þar .iii. vetr, sva at engi maþr vissi til hans nema Romanus .i. En Romanus vas scamt þaþan i munklifi, oc for hann a bravt þaþan, sva at abote hans vissi eigi, oc fórþi Benedicto br2þ, þat er hann dro af sinni føzlo. En Romanus matti eigi fara gangstig fra munklifino, þvi at hamarr gegg(!) a milli til hellis Benedictus, en hann let siga ofan til hans bravþ i l2ngom streng. I þeim streng hafþi hann festa biollo, til þess at Benedictus vissi, a hverre stundo honom veri fótsla fórþ. En en forni fiandi ofundaþi 3st annars, en føtslo annars, oc kastaþi steini i biollona of dag oc bravt i sundr. En Romanus let eigi af at þiona Benedicto a þa lund sem hann cunni.

En es gvþ almatigr vildi Romanvm lata hvilasc af erfiþi, en svna monnom lif Benedictus til dømis, at allir þeir, er i gvþs huse ero, sęi lios gøzco hans, þa svndisc drottinn presti necqveriom a paschadeginom fvrsta oc melti vit hann: «Pul letr góra þer crasir, en þrel minn hungrar scamt fra þer.» Þa reis prestrinn up þegar oc for meþ føtslo þeire, es hann hafþi ser buna, oc leitaþi gvþs þrels of fialdala oc of dølar oc fann hann of siþir i hellinom. En þeir qvodosc oc lofoþo gvþ. Þa melte prestrinn, es comenn var: «Ris up þu, frater, oc tocom vit til fózlo, þvi at nu ero pascar.» Benedictus svaraþi: «Pascar ero mer nu, er ec naþa at sia þic.» Benedictus vissi eigi, at þa var pascatiþ, þvi at hann vas fiarri 2þrom monnom. Qvaþ hann prestrinn: «Vist er nu pascatiþ oc uprisodagr drotins, oc gegnir þer eigi at fasta, þvi at ec em til þess hingat sendr, at vit tacim baþir saman giafar gvþs.» En er þeir voro mettir, þa for prestr aptr heim til kircio sinnar. Siþan fundo smalamenn Benedictum fvr durom hellissins. En es þeir só hann scinncleþom scrvdan, þa hugþo þeir fyrst at dvr veri, en er þeir cendo gvþs þrel, þa snórosc þeir margir til miscunnar fra dvra lifi. Þa toc nafn hans at cvnnasc i enom nestom stoþom, oc qvomo margir at føra honom licams føzlo, en þeir toco andar føzlo af honom i gegn.

2. A necqveriom degi þa es Benedictus vas .i. saman, þa com frestni at honom, þvi at nacqvarr svartr fogl litill flo sva nęr andliti hans, at hann matti 2þvelliga taca hende, ef hann vilde. En hann górþi cross marc a mot oc flóþi foglinn. Þa varþ gvþs maþr fvr sva micilli licams frestni, at hann hafþi aldregi slica revnda, fvr þvi at ilgiarn andi leidi fvrir hugsco(t)s 2go honom necqveria cono, þa es hann hafþi fvrr sena. En sva micill girndar eldr brann i briosti hans i aliti cono þeirar, at hann hafþi mioc sva einraþit at hverfa eptir munoþ sinni oc ganga a bravt or evþimorc. Þa let gvþs mildi til hans, oc hvarf hann aptr til sins sialfs, oc sa hann hia ser clungr oc þvrni, oc for hann þegar or cleþom sinom oc veltisc lengi berr i þyrninom. Þa grodi hann sǫ́r andar sinnar, þvi at hann snóri þeim i licamligan sarleic, oc slócþi hann girndar brunann, þa es hann svidi utan af þornonom. En fra þeiri tiþ hvarf sva gorsamliga fra honom licams freistni, at hann cende aldregi siþan slicrar freistni. Siþan toco margir at fvrlata heim þenna oc gørasc lerisveinar hans, þvi at þa górfisc hann macligr at vera lerifaþir crapta, es hann hafþi aþr stigit yvir losto, sva sem Moyses b2þ, at eigi scvlde ɵ́re diacnar þiona en halfþritøgir i musteri gvþs, en þeir scvlde varþveita heilog ker, es fimtógir veri.

Petrvs. Lyser nacqvat fvr 2gom mer of scilning þessa hlutar, en þo biþ ec, at þu scvrir þetta framarr.

Gregorius. Þat es svnt, at a øsco aldre es heitost 2ll licams frestni, en hon colnar fra enom fimtogonda vetri. En heilog ker ero hugscot truaþra manna. En meþan gvþs vinir ero i freistni, þa es þeim n2þsvn at móþa sic i erfiþi oc þiona litillatliga. En þa es licams hiti hverfr fra þeim, þa verþa þeir varþveitlsomenn(!) heilagra kera, þat ero lerifeþr anda.

Petrus. Fvr þvi at mer scilsc nu þat, er þu segir, þa vil ec, at þu haldir fram sogonni, sva sem þu hoft up at segia.

3. Gregorius. Þa er gvþs maþr vas hreinsaþr af freistni, sva sem goþ iorþ af þornom, þa gaf hann margan crapta avoxt, oc varþ nafn hans agętt of alla ena nęsto staþi. Munclif vas scamt þaþan a bravt, oc vas þar aboti andaþr. Þa qvomo allir munkar ór þvi munclifi oc boþo mioc Benedictvm, at hann scvlde vera aboti þeira. En hann dvalþi lengi at veita þat, er þeir b2þo, ok sagþi hann, at eigi mónde saman coma siþir hans oc þeira. En þo vetti hann þeim of siþir þat es þeir b2þo. En er hann helt scvnsamliga atferþ i þvi munklifi oc lofaþi engom at hneigiasc af gvþs goto til høgre handar ne vinstre, þa toco munkar at reiþasc oc socoþo fvrst sic, es þeir b3þo þann vera [stiornara sinn, er sva fiarlęgr var siþom þeira. En es þeir so ser bannaþa vera alla ranga hluti, oc voro ofvsir at fvrlata vanþa sinn, þa reþo þeir fiorroþom umb hann oc blendo drvc hans eitri. En es honom vas sia d2þadrvcr forþr i glercere, þa górþi hann þegar cross marc a mot, aþr honom veri glerkerit selt, sem hann var opt vanr. En þa sprac i sundr glerkerit, sva sem hann lvsti steini a þat. Þa scilþi gvþs maþr, at þat ker hafþi d2þadrvc, er eigi matti standasc lifs marc. Þa reis hann þegar up oc callaþi til sin alla broþr oc melti viþ þa bliþliga: «Gvþ almattigr miscunni yþr, broþr! fvr hvi gorþoþ er sva viþ mic? Eþa sagþa ec yþr eigi fvrir, at siþir minir oc yþ(r)ir mónde eigi saman coma? Farit er nu oc leitit yþr abota eptir siþom yþrom, þvi at er monoþ eigi mic lengr hafa.» Þa for hann aptr til einseto sinnar oc bvgþi meþ ser einn i 2gliti gvþs.

Petrus: Eigi ma ec scilia, hverso hann matti byggva meþ ser einn.

Gregorius. Ef sanctus maþr vilde lengr vera þar viþ vandreþi þeira, es sva oglikir voro honom, at þeir vildo raþa bana hans, þa mętti verþa at þvi, at hann tvndi kvrleic hugar sins oc hnegþi hugscots ǫgo sin fra goþligri uplitningo oc fvrleti sialfan sic, oc hvgþi miþr at sino lifi, ef hann beri ahvggio hvern dag fvr þeira vandreþom, þvi at hvert sinn er hugr varr recar langt fra þurpt varri, þa erom ver oc eigi sialfir meþ oss, þvi at ver litom eigi sialfa oss, en hvggiom at 2þrom; eþa segiom ver þann verit hafa meþ ser siolfom, er for langt fra feþr sinom oc logaþi 2llom 2rom sinom, siþan þionaþi hann enom borgannanni oc gętti svina hans, oc hungraþi hann. Þa mintisc hann á, hvi hann hafþi tvnt, oc es sva [ritiþ of hann, at hann hvarff aptr til [sins sialfs oc melti: «Margir legomenn hafa gnogt i husi foþor mins, en ec svellt her.» En ef hann var aþr meþ ser, hvaþan hvarf hann þa [aptr til sin? En sia sanctus Benedictus bygþi meþ ser, þvi at hann varþveitti sic avalt i 2gliti scapara sins [oc rende aldregi hugscots 2gom fra ser til onvtra hluta.

Petrvs. Hvat es þat, es sagt es fra Petro postola, þa es engill gvþs lédi hann or mvrqvastofo, þa hvarf hann aptr til sin sialfs oc melti: «Nu veit ec vist, at drotinn sende engil sinn oc levsti mic or hondom Herodis oc or 2llo clande gvþinga.»

Gregorivs. Tveim hottom verþom ver leidir fra oss siolfom, annattveggia at ver follom undir oss fvr reicon hugrenningar, eþa ver hefiomsc yvir oss fyr miscun uplitningar. Sa maþr es svina gętti oc svalt, hann fell undir ser siolfom í reicon hugar oc ohrenso; en sia es engill gvþs levsti, hann var leidr fra ser siolfom oc hafiþr up yvir sic. En hvartveggi hvarf aptr til sin, þa er annarr vitkaþisc af villo, en annarr hvarf aptr fra uplitningar hęþ til þeirar scilningar, er hann hafþi sameiginliga meþ 2þrom m2nnom. En gofogr Benedictus bvgþi meþ ser i þvi, es hann varþveitti avallt hug sinn, en hann var opt uphafiþr yvir sialfan sic fvr 3st uplitningar.

Petrvs. Hugnar mer þat er þu segir, en þat vil ec vita, ef Benedicto veri lofat at fvrlata þa bróþr, er hann toc of sinn at varþveita.

Gregorivs. Þat etla ec vel fallit vera at sitia ollom monnom meingorþir, þar er necqverir ero goþir meþ þeim, þeir es hialpisc. En þar er tomt erfiþi fvr illom, er engi verþr avoxtr af goþom. En fvr hveriom goþom metti gvþs maþr þar erfiþi drvgia, er allir vildo raþa bana hans. Þat górisc oft i hug heilagra manna, þa er þeir sia erfiþi sit avaxtalaust, at þeir fari i annan stað til nvtsamligra erfiþis, sva sem P2ll postoli górþi, sa er fus var at andasc oc lifa meþ Cristi oc taca pislir fvr gvþs nanmi oc fvsti aþra til þolinmóþi. Þa er hann varþ fvr ofriþi i Damosco, þa let hann sic niþr siga i vandl2pi fvr borgarvegg, oc flóþi eigi af þvi, at hann hreddesc banann, heldr af þvi at hann sa i þeim stað erfiþi sitt micit en avoxt litinn, oc hirdi hann sic til avaxtsamligra erfiþis. Gvþs riþari vildi eigi hondlaþr verþa i borginni, held(r) gek hann ut a voll til orrosto. Sva gørþi oc sia helgi Benedictus, þa er hann fvrlet þessa munka, es hann mati eigi lęra til lifs, þa reisti hann marga aþra up af andar d2þa i 2þrom st2þom, sem scvrasc mon i þvi, er enn ferr eptir.

Þa er gvþs maþr scein iarteinom i einseto sinni, þa qvomo margir til hans oc górþosc lerisveinar hans, oc setti hann .xii. munklif i nond ser, þ2 er .xii. munkar voro i hverio, en forraþsmaþr enn .xiii. En hann hafþi fa munka meþ ser, þa er honom þotto maclicstir sinnar kenningar. Þa toco Rumaborgar menn at selia honom sono sina til leringar at þiona gvþi; Eqvitius g2fogr maþr selde honom son sinn M2rum, en Tertullus Placidum. M2rus scein brat i goþom siþom oc glicþi eptir lerifoþor sinom, en Placidus var ungr sveinn oc þotti gott manzefni vera.

4. I eno munclid, þvi es Benedictus hafþi sett, uas einn munkr, sa es eigi matti standa a bInom, oc recaþi hann svslol2ss, þa es aþrir munkar boþo fvr ser. En es aboti hans matti [eigi honom snua aleiþis, þa var hann leidr fvr Benedictum, oc avitaþi hann muncinn of heimsco sina. En es munkr com heim, þa varþveiti hann eigi lengr en .ii. daga orþ Benedictus, en a enom þriþia degi hvarf hann aptr til vanþa sins. En es þat var sagt Benedicto, þa melti hann sva: «Ec mon coma oc bóta hann.» En gvþs maþr com til þess munklifs, oc muncar stoþo a bønom eptir tiþir, þa sa hann, at svartr sveinn toc [i cleþi munksins, þess er eigi matti standa a bónom, oc leidi hann ut. Þa melti Benedictus viþ Pompeianum abota oc viþ M2rrum lerisvein sinn: «[Seþ it eigi, hverr þenna munc leiþir ut?» En es þeir letosc eigi sia, þa melti hann: «Biþiom ver gvð, at it megit sia, hveriom muncr sia fvlgir.» En es þeir boþo þess, þa sa M2rus aboti, en Pompeianus aboti matti eigi sia. Þa gec Benedictus ut eptir muncinom oc sa hann standa uti oc l2st til hans vende. En fra þeim degi com en svarti sveinn eigi at frésta muncsins, oc vas hann avalt siþan staþfastr a bønom sem aþrir muncar, oc þorþi en forni fiande eigi at [frøsfa(!) i hugrenningom hans siþan, es hann var bravt recinn meþ bardaga ór þvi licnesci.

5. Af þeim munclifom es Benedictus let setia voro .iii. munclif ovaria i fialli, oc otto munkar beþi langt oc bratgengt til vats, sva at ner var manhasci at fara. Þa qvomo bróþr or þeim iii. munklifom oc melto viþ Benedictum: «Torveliga leiþ [eigum ver til vats, oc es þer fyrir þvi n2þsvn at føra bvgþ ora.» Gvþs maþr huggaþi þa oc baþ þa heim fara. En hann for nott ena somo eptir oc Placidus ungr sveinn meþ honom til fialsins, oc stoþ hann lengi a bøn a gnipo nacqvarri, oc setti hann up þar drangsteina .iii. til marcs, oc for hann heim, sva at engi vissi, at hann hefþi farit. En er munkar qvomo annan dag oc boro up vandreþi sin, þa melti Benedictus viþ þa: «Farit er til gnipo þeirar, er drangsteinar .iii. ero upsettir, oc holit innan biargit; en gvþ almattigr ma letta erfiþi yþro oc gefa yþr vatn i fialli.» Þeir foro til biargsens, oc var þat þegar alvatt allt. En es þeir holoþo biargit innan, þa fvldi grofina þegar vats, oc fell þaþan lócr a iofno niþr, oc heltsc þat [allt til þessa dags.

6. A annarri tiþ com litillatr maþr nacqvarr til gvþs þrels, oc toc Benedictus viþ honom. En hann selde sniþil i hond honom of dag oc sende hann at hoggva up þorna or staþ þeim, er hann vilde setia lata calgarþ. En þar var hia diup tiorn, oc var þetta a bakanom tiarnarennar. En es hann hreinsaþi staþinn oc hio up þornana, þa fell sniþillinn or hepti oc hr2t a tiornina, þar er hon var divpost. Vercmaþrinn varþ hrvggr oc sagþi M2ro, at hann hafþi glatat sniþlinom. En es M2rus sagþi Benedicto, þa gek Benedictus til tiarnarennar oc toc sniþilsheptit ór hende vercmannenom oc retti þat i tiornena. Þa rende iarnit neþan sem fiscr at ongli, oc varþ þegar [fast i hefti, oc selde hann sniþilinn vercmanninom oc melti: «Vinn þu nu oc ves eigi oglaþr.»

7. Þa es Benedictus sat i husi sino, þa for Placidus sveinn til tiarnar at taca vatn. En er hann søcþi ovarliga keraldi i vatnit, þa fell hann eptir ut a tiornena, oc drogo str2mar hann oc vindar ut fra lande mioc sva ordrag allt. Benedictus vissi [þat es orþit var oc melti viþ M2rum: «Rendo scvndeliga, frater, þvi at sveinn es [vant(!) for taca fell a tiornena, oc bar stravmr hann langt fra lande. M2rus to[c blezon] af Benedicto oc for at boþorþi hans, oc hugþisc hann a iorþo fara, þa es hann gek a vatn[i, oc dro] hann sveininn til lannds. En es hann ste a land af vatnino, þa let hann aptr oc sa, a[t hann ha]fþi a vatni gengit, oc undraþisc, er þat hafþi hlvt þar, er hann mønde eigi trevsta[sc, ef] hann vissi, oc sagþi þat Benedicto, es hann com heim. Benedictus eignaþi þat hlyþni hans en eigi v[erþleic] sinom. En M2rus qvad þetta orþit vera af boþorþi eino saman Benedictus oc blezon oc [qvaþsc] engi hlut eiga i þeim crapti, es hann gørþi ovitandi. En sveinnenn scilþi þessa litell[etis] þreto med þeim oc melti: «Þa es ec vas af vatni dreginn, þa sa ec cleþi abota mins c[oma] vfir hofoþ mer, oc dro hann mic utan af vatne.»

8. Þa er margir hurfo til gvþs eptir dømom Benedictus oc fvrleto veradlict lif, þa var[þ prestr] nacqvarr lostinn af diofols ilsco, en sa het Florentius, oc toc hann at ofunda oc a at leita á atferþ Benedictus, sva sem vandra manna [vanþi] es at ofunda aþra fvr þa goþa hluti, er þeir vilia eigi sialvir hafa. En er hann sa, at hann matti eke at vinna at þverra ageti crapta hans i gagnstoþo sinni, þa cvndisc hann af ofundar elde oc versnaþi, þa er hann scvlde batna, þvi at hann vilde hafa lof manna, en hann fvrleit lofsamligt lif. Þa fvldesc prestrinn þeirar illzco, at hann sende gvþs manni eitrblandenn hleif. Benedictus toc viþ hleifmom oc vissi, hvat grand i var i br2þino. En hramn var vanr at coma or scogi [hvert] matmal at taca føtslo or hende Benedictus. En er hramninn com at vanþa sinom, þa ca[sta]þi Benedictus fvrir hann þeim hleid, es Florentius hafþi sent honom, oc melti viþ hramninn: «I nafni drott[ens] tac þu hleif þenna oc casta þu honom þar niþr, er aldregi finnisc.» Hramninn gapþi mu[nni] oc flócti umhverfis hleifinn oc scręcti, sva sem hann svnde þat, at hann vilde hlvþa þvi, es honom vas boþit, en þorþi eigi. Þa melti gvþs maþr viþ hann: «Hef up þu hleifinn evruggr oc ber hann þar, es hann megi eigi finnasc. Þa toc hrafninn up hleifinn of siþir oc flo a bravt meþ. En hann com eptir .iii. stundir oc toc føtslo or hende Benedictus, sem hann var vanr. En es gvþs maþr sa 2fund vaxa i gegn ser, þa harmaþi hann hug cennimannzins. En es Florentius matti eigi devþa licam lerifoþor, þa leitaþi hann at glata ondom lerisveina hans oc sende .vii. møiar, at þęr leci i 2gliti þeira oc letaþi at tela hugscot þeira i leic sinom. En es Benedictus sa þat oc vissi, at fvr hans sacar vas gort, þa vgþi hann fréstni lerisveinom sinom, oc gaf hann rvm reiþi, oc com hann at vitia allra munclifa þeira es hann hafþi sett, oc scipaþi hann þvi es hann vilde i munklifonom oc fórþi bvgþ sina oc [flóþi hatr Florentius. En es prestrinn fra bravtfor Benedictus oc fagnaþi, þa er hann stoþ i lopsti necqverio, þa fell ofan loptit allt, oc lamþisc [ovinr Benedictus oc dó. En M2rus muncr fra þat oc sagþi Benedicto, þa es hann var of x. milor á leiþ comenn: «Hverf aptr, faþir, qvad M2rus, d2þr er prestrinn, sa er þic hataþi.» Þa varþ Benedictus hrvggr oc gret d2þa ovinar sins oc þat annat, er lerisveinn hans sagþi honom þetta meþ fagnaþi, oc b2þ honom script fvrir þat, es hann fagnaþi d2þa ovinar sins.

Petrvs. Micils er vert of þessa hluti, er hier(!) ero sagþir, þvi at hann glicþisc Moysi i þvi, er hann gat vatn or steini, en Eliseo i þvi, er iarn rende til eptis, en Petro postola i vats yvirgongo, en Elia i hlvþni hrafns, en David i þvi, es hann gret d2þa ovinar sins, oc virþisc mer, sem hann veri fullr af anda allra þessa manna.

Gregorivs. Benedictus hafþi eins anda, þess er miscunnar fvllir hiorto allra sin(n)a vina, sem Johannes sagþe: Satt lios var þat, er lvsir hvern mann, er cømr i heim þenna, [oc tocom ver] allir miscunnaf hans fvllingo. Helgir menn mego hafa crapt af gvþi en selia [eigi oþr]om, en Cristr gefr sinom monnom crapt oc iarteinir, sa er dramlatom monnom synde d2þa sinn [en l]itill3tom dvrþ oc fognoþ upriso sinnar.

[Þa e]s heilagr maþr førþi bvgþ sina, þa matti hann eigi of fløia fianda gagnstoþo, þvi at en forni andscoti gec siþan [mei]rr [i berhogg viþ hann en aþr. Þorp heitir Cassinom, þat er stendr i fialli þar er [Norþ]menn calla Montacassin, en þar es .iii. milna for af iomno til þorpsins, [en þ]ar stoþ fornt hof, þat er blotinn var diofoll sa es callaþr vas solar áss, oc voro [þa]r umbhverfis þeir staþir, es allt þangat til hofþo heiþnir menn blotit. En er Benedictus com þangat, þa br2t hann scurþgoþit oc brende blotviþo umhverfis oc górþi or hofino kircio oc helgaþi Martino. En þar er scurþgoþit hafþi staþit, þar let hann gora [Jons] altare, oc snóri hann til tru retrar i kenningo sinni 2llom lvþ et nęsta, oc hurfo margir [til m]unca atferþar oc górþosc lerisveinar hans. En en forni fiande [ofundi þat oc gegg opt i berhogg viþ hann oc leitaþi viþ at scelfa hann i hreþiligom sionhverfingom oc ogorligom rodom. En gvþs maþr hafþi þvi dvrligra sigr, sem fiandinn gørþi honom fleri þravtir.

9. Þa es munkar smiþuþo hus of dag, þa vas steinn sa einn, es þeir motto eigi up of hefia, þa gengo fleri til, es eigi motto .ii. eþa .iii. of hróra steininn. En es þeir motto eki at vinna at heldr, þa scilþo [þeir a]t ohreinn ande hofgaþi steininn, oc b3þo þa Benedictum coma til oc reca niþing a bravt meþ [bø]nom, at þeir metti up hefia steininn. Þa for Benedictus til oc blezaþi steininn, oc varþ steinninn þegar lettr.

10. Þa melti gvþs maþr, at þar scvlde grafa iorþ undir steininom. En es munkar grofo, þa fundo þeir þar scurþgoþ or eiri gort oc kostoþo þvi i elldhus of aptaninn. En þa nott svndesc munkom eldr brenna af scurþgoþino, oc þotti þeim ollom sem eldhusit logaþi allt. En es þeir boro til vatn at slócqva eldinn, þa vacnaþi Benedictus [viþ gl2m þeira oc com til oc sagþi þeim, at sionhverfingar eldr vere [i 2gom þeira, þvi at hann sa eigi eldinn. Þa gek hann til bønar oc baþ munca gøra crossmarc fvr 2gom ser. En es þeir górþo sva, þa sɵ́ þeir [eigi eldinn oc sa eldhusit heilt, oc fundo þa at sionhverfing hafþi tęlda þa.

11. Þa es muncar gørþo husvegg of dag, þa sat Benedictus i husi sino. En inn forni fiande com at honom oc hló oc letsc fara til brøþra. Gvþs maþr sende mann þegar til munca oc melti: «Vesit er varir, fratres, illgiarn ande mon coma til yþvar.» Þa es sa hafþi þetta męlt, er sendr var, þa felde ohreinn ande vegginn, oc varþ þar undir sveinn nacqvarr oc lamþisc. Muncar urþu hrvggvir viþ scaþa sveinsins oc sogþo þat er orþit var. Þa let Benedictus bera en lamþa svein i hus sit, oc vas hann borinn i .iiii. sc2tom, þvi at beþi var costat hold hans oc bein. Gvþs maþr lagþi sveinenn i mottol sinn oc sende bravt alla munca oc l2c aptr husino oc baþ lengi fvrir enom lamþa. Þa stvrþisc sveinnenn oc varþ hell þegar, oc sende gvþs þrell hann til vercs sins, oc naþi fiande eigi at fagna bana hans, sem hann hugþi.

12. En Benedictus toc at hafa spalécs anda oc segia fvrir oorþna hluti oc vita þat, er fiarri honom górþisc i levndom hlutom.

Þat vas vanþi, þott muncar vere nacqvar sendir, at þeir scvldo eigi annarstaþar matasc en heima. En nacqvarir broþr voro sendir of dag or munclifino, oc varþ þeim dvalsamt, oc como þeir i hus nacqvarrar trufastrar cono oc motoþosc þar. En es þeir qvomo heim siþ of aptaninn oc beido Benedictum blezonar, sem vanþi vas til, þa spurþi hann þa þegar, hvar þeir hefþi matazc. En es þeir letosc hvergi hafa matasc, þa męlti hann: «Fyr hvi livgit er? [Eigi qvomoþ er i hus cononnar oc otoþ þar oc drukoþ?» En er hann qvad a gistingina oc sva hvat þeir hofþo at verþi, þa fello [þeir til fota Benedicto oc boþo] ser licnar fvr afgɵrþ sina oc qvoþosc misgort hafa. [En hann veitti þeim þat es þeir boþo], oc sa at þeir mondo odiarfligar misgera i annat sinn, [es þeir motto nu eigi levnasc.]

13. Lerisveinn Benedictus, sa es Valentinianus hét, atti br[oþor olerþan mann] oc trufastan, þann es a hveriom misserom vas vanr at coma [til munklifis Benedictus oc fastaþi] hann þann dag. En es hann for þangat of dag, þa slosc bravtingi [nacqvarr i for meþ honom], sa es leigar nest hafþi. En es þeir hofþo neqveria stund [faret, þa męlti bravtinginn], at þeir monde hvilasc oc matasc. En hann svaraþi: «Eigi mon ek þat [gora, þvi at ec em vanr at] fasta, þa es ec þer til Benedictum.» Þa hetti hinn fvrst þvi mali. [En þo minti hann a, es] scamt [vas a miþli oc let frater munksins eigi at þvi. En es þeir hofþo [lengi farit baþir saman] oc leiþ a dag, þa varþ a goto þeira vollr fagr oc bruþr [hreinn, oc melti brautinginn], at þeir móndi hvilasc, oc qvad þar vel fallit at dveliasc, es [sva vas fagr staþr. En es] orþ bliþ vord fvr evrom en staþr fagr fvr 2gom, þa let hann [at þvi es hinn męlti oc] mataþisc. En hann com at aptni til munklifs oc qvadi Benedictum ble[zonar. En gvþs maþr] bar þegar a brvnn honom þat es hann hafþi gort of gotona oc [melti viþ hann: «Hvat es nu], frater? Illgiarn ande tevgþi þic fvr munu bravtingians of sinn, [oc matti eigi tela þic]; tevgþi hann þic i annat sinn, oc vann þic eigi teldan; tevgþi hann þic [i þriþia sinn oc teldi] þic.» Þa scamþisc hinn ostvrcþar sinnar oc fell til fota Benedicto oc saca[þi sic þvi meirr svndar] sinnar, sem hann vissi, at Benedictus sa þat es hann hafþi gort, [þott hann veri fia[rri].

14. Konongr þioþar þeirar, es Goþi ero callaþir, het Totila, en [hann spurþi at Benedictus] hafþi spalex anda oc truþi þvi eigi, oc vildi þo revna oc baþ [þ2 orþ bera, at] hann mønde coma til munklifisens. En es hann var a léþ comenn, þa nam [hann staþar. Þionn hans] .i. het Riggo vén at aliti, þann [scrvde hann scruþi sino oc sende til [munklifs Benedictus, oc let hann] fvlgia honom þa þegna oc þiona, er kononge voro vanir at fvlgia, oc g[vþs maþr metti þat hv]ggia, at þar veri konongrinn sialfr. En es Riggo vas scrvdr konongs scruþi [oc com til munklifs] meþ þvi liþi es honom fvlgþi, þa sat Benedictus uti oc callaþi a hann, þe[gar es call matti a miþli] nema: «Legg niþr þu, sonr, þat er þu ber, era þat þitt eigin.» Þa hre[disc Riggo oc fell allr til] iarþar, oc allir þeir es honom fvlgþo, oc iþroþosc þess es þeir hofþo h[legit at gvþs þreli] oc boþo ser licnar. En es þeir riso up af iorþo, þa þorþo þeir eigi nę[rr coma þessom gvþs] manni oc sogþo kononge sinom, hverso brat þeir voro fundnir.

15. En es Totila konongr com [til munklifs þar er] Benedictus sat, þa þorþi hann eigi nerr at ganga oc fell til iarþar. Benedictus [melti til hans tvs]var eþa .iii, at hann scvldi up risa af iorþo, en hann þorþi eigi. Þa g[ec Benedictus i mot] honom oc toc i hond honom oc reisti hann up oc avitaþi hann of grimleic hans [oc sagþi honom] þa hluti er eptir gengo. «Mart illt hevir þu gort, qvaþ Benedictus, latt tu a[f illzco þinni] siþan. Coma monþu til Rumaborgar oc allt ut of sę, vera .ix. vetr konongr e[n devia a enom .x.]» Conongi vas ogn at orþom hans, oc for hann a bravt oc vas ogrimare siþan en aþr. En [þeir hlutir] allir gingo eptir, es Benedictus sagþi honom, at hann com til Rumaborgar oc for til Sicileviar [oc do a] enom .x. vetri.

16. Bvscop necqverr com til mals viþ Benedictum oc rød[i viþ hann] um þat er Totila konongr heriaþi til Rumaborgar. «Þat hvgg ec, qvad episcopvs, at konongr sia món[i evþa] Rumaborg, sva at aldregi møni bvggvasc.» Benedictus svaraþi: «Eigi mon Rvmaborg evþasc [af þioþom heldr af eldingom oc] landsciolptom.» Þa spasogo siom ver nu fram comna, þvi at nu [ero brotnir borgarveggir oc mar]gar kircior falnar af landsciolptum i Rumaborg, oc þverr[a herbergin oc hrørnar b]orgin 2ll oc fvrnisc oc er at falli comin.

17. [Klercr nacqvarr varþ diofoloþr i bor]g þeiri es Aqvinensis heitir. En Consta(n)cius byscop let fóra hann [til margra heilagra staþa], at hann metti heilso fa. En gvþs vattar vildo honom eigi heilso [gefa, at ollom metti 2gliost verþa], hve mikill craptr Benedictus var. Þa vas en óþi leidr fvr Benedictum, [en hann rac a bravt] ilgiarnan anda, es hann baþ fvr honom. En es klercrinn var heill, [þa męlti Benedictus viþ] hann: «Far þu nu heim oc iet(!) eigi kiot siþan oc tac aldregi vigslor [fleiri en nu hefir þu, en] a þeim degi es þu dirfir þic at taca vigslo meiri en nu [hefir þu, þa monþu] seldr verþa enom sama diofli.» Clercr for heim oc hellt nec[qveria stund þat er boþit hafþi] Benedictus, þvi at hann hredisc nyliþna pisl. En es margir vetr liþo [þaþan, þa ondoþosc þeir er ellri] voro, en enir óre toco meiri vigslor. Þa glevmþi klercrinn orþom [Benedictus, þvi at þ2 foro honom at] fvrnasc, er langt vas fra liþit, oc toc vigslor. En hann varþ [þegar diofoloþr], oc helt þvi meþan hann lifþi siþan.

Petrvs. [Avgliost es at] Benedictus vissi levnda hluti gvþs, es hann of leit, at klercrinn vas af þvi diofolóþr, at hann scvldi eigi vigslor taca.

Gregorivs. [Hvi scvldi sa] eigi vita levnda hluti gvþs, [es helt boþo]rþ hans, þvi at sva es ritit, at .i. ande es gvþs oc þess er honom þionar vel.

Petrvs. [Ef .i. er ande gvþs] oc þess er honom þionar vel, fvr hvi [segir Poll postole, at] hverr megi vita r3þ eþa vilia drottins? En þat svnisc mer eigi samberi[lict, at sa viti eigi] gvþs r3þ, es einn anda hevir meþ gvþi.

Gregorivs. [Helgir menn es þio]na gvþi, vito þeir roþ hans, sva sem Poll melti: Sva sem engi vet hug manz ne[ma manz ande, er] i siolfom er, sva vet oc engi þa hluti es gvþs ero, nema gvþs ande. [Oc enn segir hann: Ver hofom eigi þes]sa heims anda, heldr þann anda es af gvþi er. Enn męlti hann sva i oþrom [staþ: Mart þat] vittraþi gvþ oss fvr anda sinn, er 2ga manz sa eigi, ne evra hevrþi [ne hiarta kend]i, þat es gvþ het astvinom sinom.

[Petrvs. Ef postolanom voro þessir hl]utir vitraþir es gvþs ero, fvr hvi męlti hann þetta: Hverso oumróþiligir ero domar gvþs, [oc sva vegar hans]. En þvi i gegn melti David spamaþr: I vorrom minom boþaþa ec alla doma [munnz þins. En meþ þvi at av]þveldra er at vita en fra segia, fvr hvi talþi Poll oumrøþiliga [doma gvþs, en David] letsc eigi at eins doma hans nema heldr oc kunna fra at segia.

[Gregorivs. Allir þeir menn es] þiona gvþi, þa ero þeir meþ gvþi i tru sinni oc elsco, en þeir ero [eigi meþ honom es eigi þiona gv]þi, af þvi er þeir þvngiasc af d2þligo holde. Levnda doma gvþs of vito [allir þeir es] ero samtengþir gvþi, en þeir vito eigi i þvi es þeir ero fiarlęgir gvþi, oc callasc [af þvi dom]ar gvþs oumróþiligir, at eigi verþa algorliga scilþir. En af þvi letsc David þa [doma boþa, at] þeir es meþ hreinom hug þiona gvþi, mego bęþi vita oc segia þat es þeir [mono vita] af helgom ritningom eþa gvþs vitron. Þa doma vito þeir eigi er gvþ þegir yfir, [þvi at þat ein]a vito þeir es hann segir. Af þvi męlti David sva: Ec boþaþa alla doma munz þins, sem [opinberliga] melti hann: Þa doma þina matta ec vita oc boþa, es þu sagþir, drottinn, en þeir ero [levnd]ir fvr orom hvgscots gom er þu melir eigi. Sva samtengis spamanzens atqveþi [oc postol]ans, at oumróþiligir ero domar gvþs, oc mego þo menn of vita oc segia þa doma es [fram] ero forþir af hans munni sialfs oc sagþir.

18. Peoprobus het maþr sa er tru hafþi tekit af kenningo Benedictus, hann sa þat, at gvþs þrell var oglaþari en vanþi vere, þa es hann vas eigi a bønom, oc felde hann tór af hrvg[leic] einom saman. Þa spurþi Peoprobus, hvat ogleþi hans mercþi. Gvþs maþr svaraþi: «Allt m[unklif] þetta mon evþasc at gvþs domi.» Þessi orþ hevrþi Theoprobus oc sagþi fra. En ver vitom nu, hverso Langbarþar evdo munklifit, þa es þeir como þar of nott at sofondom broþrom, oc toco bravt þaþan allt þat (es) femęt vas, en þeir gørþo ongom munki geig, þvi at þat fvldisc es drotinn het þreli sinom Benedicto, at hann mondi varþveita andir, þott hann seldi eigo þeira til 2þnar.

19. Enn vas sendr sveinn necqverr of dag meþ vintunnor .ii. til munklif[sins], en sa fal aþra tunnona of goto, en aþra fórþi hann til staþar. En gvþs [maþr vissi], hvat hinn haþi gort, oc toc viþ þvi feginsamliga, es honom vas fórt, en melti [viþ] sveinenn, aþr hann for a bravt: «Se viþ þu at drecca or tunnonni er þu falt, [halla] þu henni varliga oc hvgg at, hvat i se.» Sveininn vilde reyna þat es gvþs [maþr] sagþi, þa es hann for aptr, oc hallaþi tunnonni, en þa screiþ þar or hoggormr. [Þa] iþraþisc sveininn ilsco þeirar, er hann górþi, er hann fann grand i vinino.

20. Beór fiolmeþr vas scamt fra munklifi Benedictus, oc voro þar nunnor oc mart manna þeira e[s] tru h[ofþo tecit] af kenningom Benedictus, oc sende hann oft þangat munka sina at kenna þeim tru. En es munkr necqverr vas sendr of dag, þa boþo nunnor hann taca viþ ducom þeim es þęr sendo til munklifs Benedictus, en hann toc vit duconom oc fal i serc ser. En es hann com heim, þa toc Benedictus þegar at avita hann oc melti: «Fyr hvi com ilzca i serc þer?» Þa fell munkrinn til fota Benedicto oc iþraþisc ilzco sinnar oc toc ducana ór serc ser.

21. A necqveriom apni sat Benedictus of borþi, oc helt munkr liosi fvr honom, en sa vas ri[cs] manz sonr, oc toc sa at dramba i hug ser: «Hvat manna er sia, hugþisc hann, þess es ec scal honom þiona oc halda liosi fvr honom?» Gvþs maþr leit til hans oc melti: «Hvi gegnir þat er þu melir? Sign þu þic, frater.» Þa heimti hann þangat munkinn oc let taca kertiþ or hende honom oc baþ hann fara at sitia. En es munkar spurþo hvat honom veri of hendr, þa sagþi hann sialfr, hverso hugr hans hafþi dramþat i gegn gvþs manni, oc hvat hann hafþi melt i hugrenningo sinni. Þa þotti 2llom svnt, at ecci matti of levnasc fvr Benedicto, es hann vissi hugrenningar manna.

22. A nacqvarri tiþ górþi óaran micit, oc toc þat viþa, oc varþ þa vant fotslo i munklifi Benedictus, svat eigi var meirr en v. bravþleifar 3llom muncom til fotslo .i. hve(r)n aptan. En es Benedictus sa broþr hrvgva fvr fótslolévsi, þa huggaþi hann þa oc melti: «I dag es yþr føtslo vant, en a morgon monoþ er gnot hafa.» En er annarr dagr com, þa fundosc .cc. męla miols fvr durom hus Benedictus, oc vissi engi, hverir þat hofþo þangat borit. Bróþr þokoþo þat gvþi, es þeir só þetta oc noþo þa at hafa dat es þeir vildo.

Petrvs. Hvart scolom ver trua, at gvþs þrell hefþi avalt spaleics anda, eþa varþ þess a miþli stundom?

Gregorivs. Spaleics ande fvllir eigi avalt hvg spamanna, þvi at sva es ritit of helgan anda, at hann blęss þar es hann vill oc þa es hann vill. Sva sem górþisc, þa es Eliseus spamaþr sa cono necqveria oglaþa oc vissi eigi of hveria soc hon vas ogloþ, oc melti hann sva: «Ond hennar es i hrvgleic, oc levnde drottinn mic oc sagþi mer eigi, hvat henni vas.» Þat górisc af micilli gvþs forsio, es hann gefr stundom spaleics anda, en stundom tecr a bravt, at hugr spamanna hefisc til dvrþar oc haldesc þo i litillęti, [til þ]ess at þeir viti, hvilicir þeir ero af gvþi, þa es þeir taca helgan anda, oc þeir scili, [hvili]cir þeir ero af siolfom ser, þa er þeir missa spalécs anda.

23. A annarri tiþ baþ necqverr siþsamr maþr Benedictum senda ser lerisveina sina, þvi at hann vilde gora lata munklif hia borg þeiri es Terracinensis heitir. En Benedictus sende munca, sem hinn baþ, oc sagþi, hverr aboti scvlde vera eþa hverr prior, oc het þeim at coma at nemndom degi oc svna þeim, hve þeir scvldo setia munklifit, eþa hvar hvertki hus scvlde setia. [A] þeiri not, er næst vas fvrir þann dag es Benedictus hafþi heitit at coma, þa [svndisc] hann i dravmi þeim muncom, es hann hafþi annan set abota en annan prior, oc svnde þeim, hverso þeir scvldo hvertki hus setia i munklifino. Hvarr þeira sagþi oþrom sinn dr2m, [oc log]þo eigi trunoþ a þat es fvrir þa bar, oc vętto at Benedictus mønde coma, sem hann het. [En er] hann com eigi at nemndom degi, þa urþo þeir oglaþir oc foro aptr til munklifs Benedictus [oc me]lto viþ hann: «Biþom ver þin, pater, oc vettom at þu mondir coma, sem þu hezt, oc svna oss, [hvers]o ver scvldom setia munklif vart, oc comtu eigi.» En gvþs maþr svaraþi: «Fvr hvi melit er [sv]a, fratres? Com ec, sem ec het, oc svndomc i dr2mi, oc sagþa ec, hverso er scvldit hvat[ki] góra. Farit er nu oc setit munclifit, sem ec svnda yþr.» Þa hurfo þeir aptr oc undroþosc oc seto munklifit eptir þvi sem Benedictus hafþi þeim svnt.

Petrvs. Vita vilda ec, hverso þat metti verþa, at hann føri langan veg oc segþi i dravmi þat es þeir sǫ́ oc kenndesc viþ siþan hvarirtveggio.

Gregorivs. Hvat ifar þu of þenna hlut, Petre? Þat er svnt, at gofgara er øþli andar en licams. En sva es sagt aþ Abbacuc veri up numinn meþ fotslo af gvþinga lande oc setr niþr a Serclande, oc forþi hann fótslona Danieli oc vas heima nest a gvþinga lande. En ef spamaþr matti a eno 2gabragþi licamliga fara meþ licams fótslo, þa es eigi undarlict, þott Benedictus metti fara andliga oc svna andlict lif andligom broþrom i dravme.

Petrvs. Melsca þin toc ifa af hiarta mino.

24. Gregorivs. Hversdaglict mal hans misti eigi mikillar scvnsemi, þvi at hugr hans vas hafiþr til crapta heþar, oc motto af þvi orþ hans verþa eigi tóm. Ef hann melti ognarmol of necqvern hlut, þa varþ sva micill motr at mali hans, sem þat veri doms atqveþi fullt, oc varþ þegar framgengt.

Tver nunnor voro scamt fra munclifi Benedictus gofgar at kvni. En morgom verþr cvns tign at ogofugléc hugar, þvi at þeir fvrlita miþr sic sialfa i þessom heime, es i necqveriom hlut hafa meira metnir verit en aþrir. Þessar nunnor varþveito eigi vel tvngo sina oc voro avitsamar viþ þann mann, er þeim fórþi licams fótslo, oc gorþo hann opt reiþan. En hann for of siþir oc sagþi til Benedicto, hve nunnornar gersto hug hans opt. Þa er Benedictus hevrþi þetta, þa sende hann mann meþ þeim orþom, at þęr scvldo hirta tungo sina, eþa ella mónde hann þęr i bann setia. En þat let hann eigi fram fara, þott hann ógþi þvi. En þęr hirto sic eigi oc lifþo fá daga siþan, oc voro þęr i kircio grafnar. En es messor voro sungnar, þa svndesc fostro þeira sem þęr risi up or grofom sinom oc gengi út or kircionni at hverri messo. En es þat svndisc opt, þa com henne i hug, hvat Benedictus hafþi melt, þa es þęr lifdo, es hann ógþi þeim banni, ef þęr bótisc eigi. En es Benedicto vas þetta sagt meþ hrvglec . . . . . . . . .

32. . . . . . . . Hertogin callaþi acafliga a Benedictum oc hvgþisc scelfa mondo hann i ognarmolom einom saman oc melti: «Ris up þu oc sel mer 2ra þorpcals þessa, es þu toct viþ.» En es Benedictus hevrþi þessi orþ, þa let hann fra bocinni oc sa i gegn hertoganom. En es hann leit þorpcallinn bundinn, þa losnoþo sva sciot bond af honom, at engi maþr matti sva sciot levsa. En es hinn stoþ l2s, es lengi hafþi bundinn verit, þa hredisc Zalla hertogi viþ sva micinn crapt oc legþi grimleic sinn oc fell til fota Benedicto oc baþ ser licnar. Gvþs maþr reis eigi up fra boc, en hann talþi fvr hertoganom, at hann stilti sic fra grimleic. Zalla hertogi for a br2t oc þorþi eigi at clanda þorpcallinn, siþan es hann sa hann sva sciot levstan or bondom fvr gvþs crapti. Sciotleicr iarteinar sialfr berr vitni, at Benedictus gorþi þetta af velde eino saman, es hann stoþvaþi sitiande grimleic hertogans oc levsti bond af þorpcalli i tilliti sino. En ferr eptir 3nnor iartein, su es hann gat at gvþi af crapti heilagra bóna.

33. Þorpcall necqverr com of dag meþ lic sonar sins til munclifis Benedictus oc spurþi, hvar hann veri. En honom var sagt, at hann vas a acre meþ broþrom. Þa let þorpcallinn licit eptir fvr kirciodurom oc for scvndeliga at finna Benedictum. En þa for gvþs maþr heim af acre meþ broþrom. En es þorpcallinn sa hann, þa callaþi hann þegar oc melti: «Gialtu mer son minn, gialtu mer son minn!» Þa nam gvþs maþr staþar oc melti: «Eigi toc ec son þinn fra þer.» Qvad þorpcallinn: «D2þr es hann, far þu oc reis hann up.» Þa varþ gvþs maþr hrvggr, es hann hevrþi þetta oc svaraþi: «Fariþ bravt ér, broþr, oc bindit oss eigi þer bvrþar, es ver megom eigi valda. Eigi es þetta vart verc heldr postola gvþs.» En þorpcallinn vas þrahaldr a bøn sinni oc sór þess, at hann mønde eigi bravt fara, aþr Benedictus resti up son hans. Þa spurþi Benedictus, hvar licit veri. En þorpcallinn sagþi, at þat var fvr kirciodurom. En es gvþs maþr com þangat meþ muncom, þa fell hann a cne oc helt hondom til himna oc melti: «Drottinn, littu eigi svnþir minar, heldr tru þessa manz, es lifs biþr sóni sinom, oc send 2nd þa aptr i licam, es þu toct a bravt.» En es hann hafþi þessi orþ męlt, þa scalf lic sveinsens, es aptr com andinn til licams. Benedictus toc i hond honom oc selde hann lifanda oc heilan i hond foþor sinom i 2gliti allra þeira es hia voro.

Petrvs. Segþu mer þat, hvart helgir menn mego geta at gvþi allt þat es þeir vilia.

34. Gregorivs. Hverr se g2fgari i heimi en P3ll postole, oc baþ hann .iii. þess es hann matti eigi geta. Af þvi es oc scvlt at segia nacqvat þat fra Benedicto, es annan veg varþ en hann vilde vera lata.

Svstir heilags Benedictus het Scolastica, es gvþi hafþi þionat alla ęfi sina, en hon vas von at koma of sinn a hveriom .ii. missorom at finna broþor sinn, oc com hann til fundar viþ hana a bø þeim es nestr var munclifino. En es þ2 fandosc of dag a þeim bó es þ2 otto vanþa til at finnasc, þa dvolbosc þ2 þann dag allan i gvþs lofi oc helgom molom oc toco føtslo beþi saman viþ røcr. En es þ2 sǫto of borþi eptir nottorþ oc rødo enn of himnesca hlvti, þa melti Scolastica viþ broþor sinn: «Biþ ec þic, faþir, at þu farir eigi fra mer i nott, oc røþom vit nacqvat of himnesca fagnaþi alt til morgins.» Benedictus svaraþi: «Hvi gegnir þat, svstir, es þu męlir nu? Eigi ma ec annarstaþar vera en heima i nott.» En þa vas heiþ oc sa hvergi scvsc2fo a himne. En es heilog nunna hevrþi þessi orþ broþor sins, þa l2t hon fram i gopnir ser a borþit oc baþ gvþ meþ torom. En es hon hof up hofuþ sit af borþi, þa fvlgþo eldingar oc dunþo reiþarþrimor oc gorþi regn sva micit, at mannigi vas or husi ut gengt. En heilog męr hafþi ut helt miclo regni tara sinna a borþit, oc gat hon þvi sva sciot regn af himne, oc alt vas a eino 2gabragþi, at hon hof hofoþ af borþi oc regn dunþi ofan af himne. En es gvþs maþr sat veþrfastr, oc muncar þeir es honom fvlgþo, þa melti hann viþ svstor sina: «Fvrgefi gvþ þer þat es þu gorþir, svstir. Af hvi gørþir þu þetta?» Scolastica svaraþi: «Baþ ec þic, oc vildir þu eigi veita mer, baþ ec drotin minn, oc veitti hann mer. Far þu heim nu til munklifis þins fra mer, ef þu matt.» En hann matti eigi or husi ganga oc var n2þigr i þeim staþ es hann vilde eigi. En p2 vocþo nott þa alla i gegnom oc ródo of dvrþir andligs lifs. I þessom atburþ es svnt, at Benedictus vilde þat es hann matti eigi, þvi at þat vas ifl2st, at hann mønde vilia, at þat heiþviþri heldisc, sem þa vas es hann com. En hann fann gvþs crapt af qvenmans hiarta i gegn sinom vilia, oc vas þat eigi undarlict, þott a þeiri tiþ metti cona meira i gvþs crapti, þvi at hon hafþi fvr astar sacar langa leiþ farit at finna hann. Johannes segir sva, at gvþ es ost, oc es af þvi ret, at gvþ veitti þeim iartein heldr, es meira unni.

35. En Scolastica for annan dag heim til hus sins, en Benedictus for heim meþ broþrom til munclifs. En es .iii. dagar liþo þaþan, þa sat Benedictus i husi sino oc hof up 3go sin til himins oc sa 2nd svstor sinnar fara fra licam i dufo lici til himins. En hann varþ feginn dvrþ hennar oc gorþi gvþi þaccir oc sagþi broþrom andlat hennar, oc sende þa þegar eptir lici hennar oc baþ þa føra til munclifs sins oc leggia i steinþro, þa es hann hafþi ser gora latiþ; oc varþ sva at eigi scilþi groftr licami þeira, sva sem .i. vas astarhugr þeira beggia.

36. Servandus het diacn oc abote þess munklifs, es Liberius ricismaþr let gora i Campania heraþi. Hann vas vanr at coma til munclifs Benedictus, oc rødo þeir of søtléc himnescra fagnaþa oc bergþo þeim opt i hugscoti, þott þeir meti eigi ná i licam. En es at svefnmali com, þa vas Benedictus i stopli necqveriom ovarla, en Servandus diacn neþarr i enom sama stopli, oc matti þar ganga a miþli. En fyrir þeim stopli vas hus micit, oc hvildo þar lerisveinar beggia þeira. En es Benedictus vacþi oc vas a bønom, þa es aþrir svofo, oc stoþ viþ glugg, þa sa hann lios micit coma af himni, sva at þat rac a bravt oll mvrcr nętrennar. En fvlgþi undarligr hlutr liosino, þvi at hann sa allan heim fvr 2gom ser sva sem undir einom geisla. En es Benedictus sa staþfastliga a lios þetta, þa sa hann ond Germanus episcopus borna til himins af englom i eldligo aliti. Þa vildi hann hafa meþ ser annan vott sva dvrligrar svnar, oc callaþi hann a Servandom diacn hóri rodo oc nefnde hann a nafn .ii. eda .iii. Servandus vacnaþi viþ call hans oc reis up þegar, oc sa necqvern hlut af liosino, oc þotti honom micils vert um þat. Þa sagþi Benedictus honom, hvat hann hafþi set, oc sende mann þegar ena somo nott til Cǫpoborgar at spvria, hvat of Germanom bvscop veri. En episcopus vas andaþr, es sendemaþr com þangat, oc gat hann þat spurt, at hann hafþi a þeiri stundo andatsc, sem Benedictus sa ond hans fara til himins af iorþo.

Petrvs. Eigi of scil ec, þvi at eigi finnasc dómi til, hverso .i. maþr matti of sia allan heim, eþa alr heimr veri leidr fvr 2go honom sva sem undir einom solar geisla.

Gregorivs. Vittu vist þat, Petr, at hverivm þvckir litils scepnan verþ, es can scaparann, oc þott hann se litinn hlut af liosi scaparans, þa scilr hann, hverso litil scepnan es oll fvrir ser, þvi at hugr hefsc up í svn goþligs lioss oc verþr hęri en sia heimr, oc ser hann þa i gvþs liosi, hverso litils þat es vert, es honom þotti micit, meþan hann vas eigi uphafiþr. Sva sem manni svnisc her mart litit a ho fialli, þat es honom svnisc micit i divpom dal. En sia maþr es sa engla gvþs fara til himins meþ ond heilags manz, þa matti hann þat eigi sia nema hann sęi i gvþs liosi. En hvat es þat undarlict, þott hann sęi allan heim, es hann sa þat es meira vas. En þat es sagt es, at alr heimr . . . . . . . . . .

Liber tertius dialogurum Gregorii

. . . . . . . . necqvert sinn attu vitir hver hann es. En es konongr sat of borþi of dag, þa com P2linus at vanþa sinom oc førþi gott aldin drotni sinom. En es konongr sa P2linom, þa bra hann lit oc scalf oc heimti þangat mag sinn oc sagþi honom levndan hlut, þann es hann hafþi þagat vvir þangat til: «Satt es þat, es þer er sagt fra manni þessom. Nu i nott drevmþi mic, at ec sę ogorliga domendr sitia a domstolom, oc vas sia maþr i þeiri sveit, en a þeira dome vas svipa tecin or hende mer. En þu spyr, hverr hann se, þvi at ec hvgg hann eigi otiginn mann vera.» Þa heimti magr konongs P2linum til mals viþ sic, oc spurþi hvat manna hann veri. En gvþs maþr svaraþi oc qvasc vera þrell hans, sa es hann toc fvr ekio soninn. Þa spurþi hann, hvat manna hann hefþi verit a sino lande. En es hann vas þess opt spurþr oc beþinn at segia, þa sagþi hann of siþir, at hann hefþi bvscop verit. En es drotin hans hevrþi þetta, þa oaþisc hann oc melti viþ P2linom: «Biþ þu mic þess hlutar sem þu vill, oc mon ec veita þer, at þu farir meþ veg aptr til lands þins.» P2linus svaraþi: «Ein es sa hlutr es ec vilda þiggia, attu levsir or án2þ alla þa menn, er or minni borg voro hingat herleidir.» Þa vas þegar samnat þeim ollom saman, oc stigo þeir a scip med P2lino, oc vas scip þeira hlaþit corni, oc foro allfegnir meþ bvscopi. En konongr dó f3m nottom siþarr, sva sem bvscop hafþi fvrir sagt. En sva gorþisc, þa es P2linus selde sic .i. i þreldom, at hann levsti marga or án2þ med ser, oc glicþi hann i þvi eptir drotni orom, es þrels licam toc a sic, til þess at hann levsti oss or svnþa an2þ. Enn es sagt fra andlati P2linus, at þa es hann hafþi banasott tecna oc vas at bana cominn, þa scalf clifi allr, es hann hvilde i, en landscialpti sa toc eigi viþara. En ogn varþ ollom micil at iartein þessi, þeim es hia voro, en þa scilþisc ǫnd P2linus viþ licam oc for meþ gvþi til dvrþar.

2. Þa es heilagr Johannes pavi atti for til konongs þess es Justinus het, þa atti hann n2þsvn a fornom vegi at leiga ser hest. En es þat hevrþi .i. gofogr maþr, þa leþi hann honom hests þess es hann atti hogsęztan, oc melti hann sva fvrir, at pavi scvlde senda heim hestinn, þegar es annar fengisc macligr, þvi at cona hans vas von at riþa þessom hesti. Pavinn toc viþ hestinom oc hafþi, unz annarr varþ til fenginn, oc sende þa heim þenna. En þa es cona buandans scvlde riþa, þa gorþisc þess eigi costr, þvi at hestrinn toc at frvsa oc blasa oc 2sa oc scalf allr, sva sem hann svnde þat i ohøgindom sinom, at hann vilde eigi cono lata riþa ser, eptir þat es heilagr pavi hafþi riþit honom. En buande cunni þat ret virþa, oc sende hann þegar Johanni pava hestinn oc baþ mioc, at hann scvlde þiggia þann hest, es hann hafþi helgat i sinni reiþ. En es sogþ fra Johanne pava su onnor iartein, at hann gaf blindom manni svn, þa es hann vas i Miclagarþi, i 2gliti allz lvþs.

3. A nacqvarri tiþ atti Agapitus pavi for til ens sama konongs Justinus. En es hann vas a Griclande, þa vas honom fórþr sivcr maþr, sa as omali vas oc matti eigi af iorþo up risa. En es frendr hans stoþo yvir honom oc greto, þa spurþi Agapitus, ef þeir trvþi at en sivci mętte heill verþa. En es þeir letosc hafa trevzc heilso hans undir gvþi oc i velde Petrs postola, þa hof pavi up messo oc forþi fram hugaþsamlega bón i gvþs 2gliti. Siþan gek hann fra altare oc toc i hond enom sivca oc hof hann up af iorþo, oc reis hann þegar up a føtr sina i 2gliti allc(!) lvþs. En es hann gaf honom corpus domini, þa toc hann mal sitt, en allir undroþosc þeir es hia voro oc feldo tǫ́r fvr fagnaþi.

4. Of þess ens sama konongs daga Justinus atti Dacius Meilansborgar bvscop n2þsvnia for til Miclagarþs. En es hann com til borgar þeirar es Corinthis heitir, þa leitaþi hann ser til þess hus gistingar, es sva micit veri, at liþ hans metti hafa rum inni. Þa sa hann hus micit eit saman standa, þat es honom þotti hofilict at vexti, oc baþ hann lagsmenn sina bua þat hus innan til innivistar. En borgarmenn sogþo, at þat matti eigi vera, þvi at diofoll hevir lengi bvgt i þvi husi, oc er þat af þvi tomt. En gvþs maþr Dacius svaraþi: «Allra heldst scolom ver þa i þvi husi inni vera, ef diofoll hevir þat aþr bannat monnom.» Þa let hann bua innan husit oc gek orvggr at moti freistni fianda. En a miþri nott, es gvþs maþr hvildi, þa toc fiandinn at lata hvers dvrs lotom, stundom greniaþi hann sem et oarga dvr, stundom hvesti hann sem hoggormr, stundom beliaþi hann sem n2t, stundom gneggiaþi hann sem hross, stundom iarmaþi hann sem geit eþa hrein sem svin. Þa vacnaþi Dacius viþ sva margra dvra rǫd, oc reis up oc herstisc a fiandann meþ reiþi oc melti: «Ertu sa es męltir i drambi þino, at þu mondir setia stol þinn i norþri oc vera glicr gvþi; en nu hevir þu þat sem þu ert verþr, es þu glicisc geitom oc svinom.» Þa scamþisc illgiarn ande brigzla sinna, oc þorþi aldregi siþan at svna sionhverfingar sinar i þvi husi. Oc gorþisc truaþra manna bvgþ siþan i husino, þvi at otrur ande flóþi þegar, es einn sanlega trur gvþs vinr gisti i husino.

5. Sabinus het bvscop borgar þeirar es Canusia es colloþ, en hann vas maþr gamall oc sionl2ss of siþir. En hann hafþi spalex anda. En er Totila fra þat konongr Gothorum, þa truþi hann þvi eigi, en þo vilde hann þat revna. Sva bar at of dag, es konongr com þangat, at byscop b2þ honom til borþs meþ ser at d2gurþi, oc sat konongr a høgri hond bvscopi. En es þion byscops førþi honom vins drvk, þa toc konongr drvkiarkerit or hennde þioninom þegiande oc selde sia(l)fr drvciarkerit byscopi oc vilde revna, hvart hann vissi af spalex anda, hverr honom selde drvcinn. Þa toc Sabinus bvscop vit drvciarkerino oc melti: «Lifi su hond.» Conongr varþ glaþr viþ þetta orþ, þvi at hann þottisc fundit hafa spaleic meþ gvþs þreli, þann [es hann] vilde reyna. Lif Sabinus var langt oc morgom nytsamlict. En .i. diacn hans, sa es byscop hugþisc verþa mondo eptir hans dag, fvldesc þeirar ilsco, at hann blett eitri drvc hans, oc cevfti at sveini enom, at sa forþi drvccinn byscopi of aptan at notorþi. Byscop melti þegar viþ sveininn: «Drecþu sialfr þat er þu fórþir mer at dreka.» Þa fann sveinninn at byscop vissi ilsco hans, oc vildi heldr dreca etr oc devia en taca viti þat es hann vas verþr fvr gløp sinn. En es hann hof at munni ser drvciarkerit, þa melti byscop viþ hann: «Drec eigi þu, sel þu mér, ec mon dreca. En þu seg sva þeim es þer selde, at ec mon dreca eitr, en sa mon aldregi byscop verþa.» Þa gorþi Sabinus crossmarc yvir drvcinom oc drac óruggr. En diacninn fell niþr d2þr a þeire enne somo stundo, sem hann hefþi drvcit eitrit, þvi at eitr ilsco hans vá hann i 2gliti gvþs, þott eigi vetti licamlict eitr honom d2þa.

6. A þeiri tiþ er Totila konongr Gothorum com til borgar þeirar es Narnus heitir, þa gec a mot honom Cassius episcopus borgar þeirar. En hann var r2þleitr maþr. En er konongr sa hann, þa ętlaþi hann, at hann veri af þvi r2þleitr, at hann hefþi i mioþdrvcio verit, oc fvrleit hann þegar atferþ hans. En gvþ vilde svna brat, hvilicr sa maþr var es konongr fvrleit. Þa greip illgiarn ande .i. scialdsvein hans konongsins oc qvalþi grimligri sott i 2gliti alþvþo. En þa es inn oþi vas leidr fvr byscop i 2gliti konongs oc liþmanna hans, þa gorþi byscop crossmarc yvir honom oc rac bravt fra honom ohreinan anda, sva at hann com aldregi siþan [til hans]. Þa varþ sva at konongr toc at gofga gvþs þrel af iartein, þann es hann hafþi aþr l[itils] virdan af yvirliti, oc lęgþi dramlatr konongr grimleic sinn fvr þeim manni, es hann sa at sva [stvrcþi] gvþs crap[tr].

7. Enn es ver teliom stvrcra manna verc, þa minnomc ver a þat, hverso gvþs miscunn gorþi viþ Andreas byscop borgar þeirar es Fundana heitir. En sia saga ma þat [kenna] þeim es hevra, at þeir varisc viþ samvisto qvenna, es ser vilia til hreinlifis ha[lda, at] eigi verþi þeir þvi 2þvelligar teldir af vavefligri freistni, sem þeim verþr nalęgra þat es þ[eir vil]nasc. En sia Andreas hafþi gofoct lif oc crapta fullt oc helt sic vel til hreinli[fis]. Hann let vera nunno necqver(i)a i husi sino, oc gorþi henne eigi brat visa fra samvisto sinni, þvi [at] hann trevstisc vel sino hrenlifi oc hennar. Þa fann slógr fiande staþ freistonar i hiarta byscops, oc hrosaþi hann aliti cononnar fvr hvgscots 2gom hans, unz hugr hans teldesc af asiono hennar. Gvþingr necqver atti for of dag til Rvmaborgar or heraþi þvi es Campania heitir. En es hann atti scamt til Fundana borgar, þa apnaþisc fvrir honom, aþr hann metti til gistingar comasc, oc gek hann inn i blothus es varþ a goto hans. En hann hredisc, es hann sa at blothus vas, oc gorþi crossmarc vvir ser, þott hann trvþi eigi a crossinn, oc mattia sofna fvr hretslo. En a miþri nott þa sa hann micit liþ ohrenna anda þvsia inn i husit, oc þotti honom sem .i. veri hofþingi þeira oc þionaþi aþrir þeim. En sa spurþi þa, hvat hvergi þeira hefþi unnit til ilsco. En es hverr sagþi, sem spurþr vas, hverso þeir foro at frésta manna, þa reis up .i. (i) miþio liþi þeira oc sagþi, hverso hann hafþi teldan hug Andreas byscops i aliti nunno þeirar es þa(r i) husom hans vas. Þa varþ ilgiarn ande glaþr viþ þat, sa es hofþingi þeira var, oc þottisc þvi meira avoxt hafa, sem hann matti f[leirom] of spilla. En sa fiandi, es þetta sagþi, qvasc þvi framar hafa dregit hug byscops til svnþar, at en nęsta aptan hafþi hann clappat nunnonni af bliþlęti. Þa eggiaþi en forni fiande ohrenan anda at gora til lox þat es hann hafþi uptecit, at hann nęþi þeim mun meira sigri an(!) aþrir, sem hann metti betra manni fvrfara. Gvþingr vacþi oc sa þessa hluti alla oc hevrþi oc var hredr. Þa melti en mottkasti fiande þeira liþs, at farit monde at vita, hverr sa maþr veri, es þorþi of nott at vera i husi þeira. En es ohrenir andar foro oc so hann crossmarci signdan, þa undroþosc þeir þat oc veinoþo oc melto: «Cer es þar tomt oc lęst.» En es flocr ilgiarnra anda hvarf a bravt or husino, þa reis gvþingrinn up þegar oc for scvndeliga til fundar viþ Andreas byscop oc heimti hann a mal oc spurþi, hveria frestni hann hefþi. En byscop vilde eigi segia honom. Þa bar gvþingrinn a brvnn honom, at hann legþi rangan astarhug á nunnona. En es byscop dulþi þess, þa melti gvþingrinn: «Fvr hvi dvlr þu þess, oc vas þu i gięr aptan til þess eggiaþr, at þu clappaþir henne.» Þa kendisc byscop viþ sitt verc, oc gek i gegn litillatliga þvi es hann dulpi fvrr. En gvþingr sagþi honom, hvat hann hafþi set eþa hevrt a diofla motino. Oc es episcopus hevrþi þat, þa fell hann a cne til bónar oc let þegar fara bravt nunnona or husi sino. Siþan let hann briota (h)ofit oc gora þar kircio Andreas postola i staþnom, oc hvarf af hende honom licams frestni su es hann hafþi. En hann talþi tru fvr gvþinginom, oc (toc) hann scirn oc var vel cristinn alla ęfi. Oc gorþisc sva, at gvþingr naþi sialfr at hialpasc, þa es hann leitaþi at hialpa oþrom, oc ledi gvþ fvr þvi annan til goþs lifs, er hann var(þ)veiti annan i goþo lifi.

Petrvs. Sia hlutr er nu hevrþa ec, veitir mer bęþi hretslo oc von.

Gregorivs. Sva bvriar oss at viso, at ver sem avalt hredir af ostvrcþ varri, en trevstimsc gvþs miscunn. Nu hevrþom ver gvþs vin scelfþan en eigi tęldan, til þess at oss ost[vrc]om monnom gorisc hretsla af þvi es hann vas scelfþr, en travst af þvi es hann matti standasc fréstni.

8. [By]scop het Constancius i borg þeiri es Aqvina es colloþ. Hann vas cuþr at þvi viþa, at hann hafþi spalex anda. En þa es hann toc bana, þa urþo borgarmenn oglaþir oc stoþo yvir honom gratande oc melto: «Hvern scolom ver ha[fa] eptir þinn dag?» Constancius svaraþi þegar af spalex anda oc melti: «Eptir (mic) monoþ er [ha]fa hrossasvein, en þvatera eptir hrossasvein. Þa hafiþ er þats er monoþ.» En [er] Constancius hafþi þessa spasogo sagþa, þa andaþisc hann. En siþan vas til byscops [tec]inn Andreas diacn hans, en hann hafþi hrossa gęt necqveria stund ęfi sinnar. En siþan hafþi byscops velde Jovinus necqverr, sa hafþi þvattere verit i borg þeiri. En a hans dogom evdisc borgarlvþrinn sva mioc af sottom oc af heþinna manna her, at eptir hans dag vas engi sa es byscop of veri, oc eigi lyþr sa es biscop(!) of hefþi. Oc fvldesc sva oc sanna(þisc) atqvęþi gvþs þrels, es hann sagþi, at sa lvþr monde eigi hirþi hafa eptir andlat tveggia biscopa(!) þeira es honom voro nęster.

9. Frigidianus het biscop(!) i Luco, en sa vas craptamaþr micill, oc bera menn viþa lof hans oc iarteinir. Ǫ su er til borgar þeirar fellr, vas opt von at ganga or farveg sinom oc spilti okrom manna oc engiom. En er þat vas opt, þa somnoþo borgarmenn liþi til oc hofþo micit erfiþi fvrir at veita onne allri or enom forna farveg, oc motto eigi lvcþir a vinna. Þa let gvþs maþr Frigidianus gora ser hrifo oc gek til arennar oc var þar lengi a bón. Siþan melti hann viþ ona, at hon scvldi fvlgia honom, en hann for oc dro hrifona. En oen fvrlet þegar en forna farveg sin oc bravt ser annan farveg, þar er Frigidianus dro hrifona fvrir, oc hvarf hon aldregi siþan aptr i enn forna farveg ne spilti ocrom manna.

10. I borg þeiri es Placencia heitir vas .i. crapt2þigr byscop, sa het Sabinus. En diacn (hans) sagþi honom of dag, at su es Padus heitir gek or farveg sinom oc spilti ocrom. Byscop sagþi: «Far þu til arennar oc męl þetta: Byscop bvþr þer, at þu stillir þic oc hverfir aftr i farveg þinn.» Diacnin gerþi eigi fara oc hlo at mali byscops. Þa heimti byscop þangat ritera oc let rita þessi orþ: Sabinus byscop bvþr þer i nafni Jesv Cristz, at þu gangir eigi framar or farveg þinom ne spillir engiom eþa ocrom manna. En es þat rit vas ritiþ, þa melti hann viþ þann er rét: «Far þu oc casta þvi a na.» En es þat vas at gort, þa hvarf oen adr þegar i farveg sinn oc gec aldregi siþan til meins i þann staþ. I þessom (hlut) hnevcisc mioc ohlvþni manna, þar es oscvnsamlig scepna hlvde boþorþi heilagra manna i gvþs crapti.

11. Cernobius het episcopus borgar þeirar es Populonia hetir. En sa gaf morg vitni heilaglecs. En hann toc vit riþorom necqveriom of dag oc vetti þeim beina. En þeir hofþo floit undan hernaþi Gothorum, oc hlifþi hann gestom sinom viþ bana, oc com þeim a bravt or clande vicinga. En es þat var sagt cononge þeira Totila

15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . af þeire męlgi es ver tocom fvrst n2þgir up af varcunn. En es ver męlom fvrst tom orþ en siþan þ2 es verri ero, þa verþr þvi seinna bøn or hévrþ, sem muþr varr s2rgasc meirr í heimscomǫlom, sem ritiþ es: Sa es eigi vill hevra gvþs log, þess bøn verþr oþęg. Þat es eigi undarlict, þott gvþ hevri travt bønir orar, þar es ver hlyþom travt eþa eigi boþorþom hans. Sva esa þat undarlict, þott gvþ hevrþi sciott bøn Florencius, þar es hann var sciotr at hlvþa boþorþom drottins sins. En Euticius, sa es a gvþs goto var foron2tr Florencius, varþ agętr at iarteinom eptir andlat sitt. En þott mart se sagt fra honom, þa svnisc mer þat agęzt, es gvþ lętr gørasc allt hingat til fvr clęþi hans. Avallt es hiti brendi iorþ oc regns þurpti, þa somnoþosc saman borgarmenn oc boro kvrtil hans of acra, oc heldo up kvrtlinom þa es þeir stoþo a bøn, oc com þegar gnogt regn, sem þurpti. I þvi es svnt, hvilican crapt oc verþleic ond hans hevir fvr gvþi, es clęþi hans matti taca af monnom reiþi gvþs.

16.. Einsetomaþr necqverr var i fialli þvi er Narsicus heitir, en sa het Martinus. Hann var marga vetr bvrgþr i þrongom helli oc lifþi heilact lif. Þat gorþisc fvrst til iarteina of hann, þa es hann com til þessa hellis, at vatn dr2p þegar or steini i hellinom, þat es honom vann þorf at gnogo, oc varþ vatn þat hvarci minna ne meira en hann þurfti. En enn forni fiande ofundaþi staþfesti hans oc leitaþi viþ meþ sløgri iþrott at reca hann a bravt or hellinom. Hoggormr com til hellisens oc b2þ ognir Martino, þa es hann var a bónom, oc lagþisc i hring of hann oc fvlgþi honom, hvertki sem hann for. En Martinus hredisc eigi orminn oc retti hond sina eþa fot at munni hans oc męlti viþ hann: «Ef þu matt hoggva, þa moncaþ ec banna.» Þat vas .iii. vetr i samt es ormrinn vas i hellinom. En es Martinus matti eigi hreþasc þessa frestni, þa stevpþisc ormrinn ofan of dag fvrir fiallshliþna, oc brann eldr af honom, en af þeim elde brunno 2ll hris þ2 es fvrir urþo. I þessom hlut vilde gvþ svna, hverso ramr sa fiande var, es Martinus hafþi yvir stigit. Siþan es Martinus com til einseto, þa barsc hann þat fvrir at sia aldregi conor, eigi af þvi at hann fvrliti conor, heldr af þvi at hann ugþi freistni. En þat fra cona necqver oc gek diarflega til hellisins, þar es Martinus vas inni. En es hann sa, at cono cleþi como fvr dvrr hellisins, þa sneresc hann fra dvrom oc fell a cnebeþ til bónar, oc hof eigi hofoþ af iorþo aþr conan hvarf fra hellinom. En es hon gek ofan or fialshliþ, þa varþ hon braþd2þ samdøgris, oc svnde þat henne, at gvþi mislicaþi er hon freistaþi þrels hans. Hellir Martinus es i br2ttu fialli sva ofarla, at stor tre, þ2 er a iomno niþri vaxa, þvkia eigi meiri ofan til svnar en smǫ́ hris. En i einom staþ vas til gengt, oc es þar þr2gt einstigi. En es margir trufastir menn sotto fund hans, þa gek sveinn necqverr ovarliga oc fell or einstigino oc hravt allt ofan a iofno. F2ron2tar hans urþo hrvggvir oc foro at leita lics hans, oc etloþo at hann mónde bana hafa oc vera allr lamiþr. En es hans vas létaþ, þa vas hann fundinn a iofno niþri heill oc lifandi. En þat þotti 2llom einsęt, at bón Marteins barg honom. Steinn micill var i fiallino vp fra helli Martinus, sa es til þess þotti horfa at falla mónde a hus hans, es hann losnaþi. Þa com i. gofogr maþr þangat meþ liþi miclo oc b2þ Martino at levsa ofan steininn oc baþ, at hann føri a bravt or hellinom, meþan steininom veri ofan vellt. Gvþs maþr gørþi eigi a bravt fara, þo at þeir scvlde ofan velta steininom, ef þeir mętti. En es liþs fiolþi sa allr leitaþi at hróra steininn eþa hefia, sva at Marteine yrþi eigi mein at, þa slap steinninn or hondom þeim, es minzt of varþi, oc hliop yvir hellinn, svat hvarfiarri com niþr. En þat vas 2llom 2þsvnt, at engla fulting hof steininn meþ þeim, es eki varþ mein at. Þa es Martinus bygþi fvrst i þessom helli, þa batt hann iarnfesti of fot ser oc festi annan enda a hellinom, til þess at hann gengi eigi viþara en festrin toc. En es Benedictus aboti fra þat, þa sende hann lerisvein sinn oc baþ sva mela viþ Martinum: «Ef þv ert gvþs þrell, þa halde þer Cri(s)tz festr en eigi iarnfestr.» Þa levsti Martinus þegar festi af ser, en hann gek þo aldregi viþara an aþr. En siþan es hann l2c sic i hellinom, þa toc hann at hafa lerisveina. En þeir otto bvgþ scamt fra helli hans oc toco ser vatn or brunni þeim er langt var i iorþ niþr. En festr su slitnaþi oft, es vatnkeraldet var vit fest. Þa toco þeir festi, þa es Martinus levsti af føti ser, oc ioco þvi strenginn, oc slitnaþi aldregi siþan festrin, þvi at hon var þa 2ll sva seig sem iarn, es hon var 2cin meþ þeiri iarnfesti, er gvþs þrell hafþi a ser hafþa.

17. Muncr necqverr lifgofogr oc siþsamr hafþi einseto i fialli þvi er Argentarius heitir, oc fvldi hann muncs nafn i goþom siþom. En hann vas þvi vanr a hveriom missorom at coma til Petrs kircio oc gista svbdiacn þann es atti hus scamt fra kircionni, en sa het Qvadragesimus. En es muncrinn com þangat of dag at vanþa sinom, þa andaþisc nacqvarr valaþr buande i nęstom husom. Þa apnaþisc oc matti eigi grafa hann a þeim degi. En cona hans sat hia oc gret alla nott i gegnom oc matti eigi sofa. En þat matti hevra til hus subdiacnsins, þvi at þili eitt vas a miþli. Oc es conan matti eigi huggasc, þa melli heilagr muncr viþ subdiacninn: «Harmar ǫnd min meþ cono þessi, risom up viþ oc forom til bønar.» Þa foro þeir baþir til kircio oc vord lengi a bɵ́n. Oc es þeir luco bøn, þa samnaþi gvþs þrell dusti, es lagzt hafþi a altare, oc for til husa cononnar oc fell a cnebeþ hia licino oc vas lengi a bøn. Siþan reis hann up af bónenni oc toc mottol af hofþi enom andaþa, es breidr vas vvir andlit honom. En es konan sa þat, þa undraþisc hon oc vissi eigi, hvat hann vilde at gøra. Siþan gnere hann of andlit honom moldardustino þvi er hann hafþi tekit af altere. Þa toc en d2þi ond oc hof up 2go sin oc settisc up, oc þotti sem hann vere vacþr or svemni. En es conan sa þat, þa felde hon tor fvr fagnaþi, oc var þa hór2stare an aþr. En gvþs maþr stǫþvaþi horevsti hennar oc melti: «Þegi þu, þegi þu. Ef necqverr spvrr, hvi þetta sętti, þa segit er at drottinn Jesus Cristr gørþi sit verc.» En es hann hafþi þat melt, þa for hann þegar bravt af gistingo oc com aldregi siþan, þvi at hann vilde fløia veg þessa heims; oc let þa aldregi sia sic siþan i þesso lifi, es hann sǫ́ of sinn sva micla iartein góra.

Petrvs. Hvatci er aþrir męla, þa svnisc mer sa iarteina craptr mestr at gefa d2þom manni lif.

Gregorivs. Ef ver hvggiom at osvneligom hlutom, þa er vist meiri iartein at leiþretta svnþgan mann i cenningom oc bøna fultingi en at reisa up d2þan licam, þvi at licamr scal devia i annat sinn en ond lifa ei oc ei. Tvenn dømi mon ec svna, þ2 es vitni bera, hvarr meiri craptr es at réisa [ond af davþa eþa licam. Drottinn reisti up Lazarum af licams d2þa einom, þvi at hann vas goþr maþr, en hann reisti S2lum up af andar d2þa. Eftir licams upriso Lazarus es eki gefit iarteina hans, en eftir andar upriso S2lus es sva mart sagt oc svnt i croftom hans oc kenningom, at halftki ma óstvrkþ or bera, þvi at hann snere i kenningom sinom grimmom hugscotom til milde oc vas fuss at devia fvr gvþs nafni oc heilso broþra oc vas prvdr postola tign oc allre bocspeci oc upnuminn til ens þriþia himins i svet engla gvþs, oc þo vas hann litillatr oc varcunnigr iarþligom monnom i kenningom sinom, oc scvrþi hverso hvergi scvlde lifa i licamligri svslo. Þar es svnt, hverso sa lifþi es up reis af andar d2þa. Minna es at reisa mann up af licams d2þa, nema þat fvlgi at sa en sami risi up af andar d2þa oc leiþrettisc fra svnþom fvr licams upriso.

18. Maþr necqverr vas i Campania heraþi, es Benedictus het, ungr at aldri en gamall at siþom, oc helt sic stercliga i heilagri atferþ. Þenna mann fundo grimmir Goþi .i. saman i husi sitia, hermenn Totila konongs, oc logþo eld i hus hans oc vildo brenna hann inni. En eldr gørþi eigi festasc i husino, en iorþin bran umhverfis. Hermenn reidosc þess at meirr oc drogo Benedictum ut or husino oc kostoþo honom i ofn brennanda, es þeir s3 cvndan til bravþbacstrs oc bvrgþo aftr ofninn. En es þangat vas comit annan dag, þa vas Benedictus heill i ofninom oc brunnin cleþi hans oll.

Petrvs. Fornar iarteinir hevri ec nu, sva sem sagt es forþom fra .iii. sveinom, es i ofn voro settir oc brunno eigi.

Gregorivs. At þvi vas su iartein annan veg, at hendr þeira voro bundnar oc føtr, oc castat þeim sva i ofninn, en annan dag gengo þeir l2sir i ofninom, oc voro cleþi þeira obrunnin. Þar hafþi logi crapt sinn til huggonar þeim, en hann matti eigi hafa til meins, þar es hann brende b2nd af þeim en eigi cleþi þeira.

19. Þesse enni forno iartein varþ glicr hlutr oc þo af gangstaþlegri scepno, es af vatne gorþisc. A þeiri tiþ es Tifr gek or farveg sinom i Rumaborg oc varþ nęr iafnhó borgarveggiom oc spilti morgom ocrom i heraþi, þa gek up sv es Athesis heitir, es felr hia borg þeiri es Veronensis es colloþ. En es ǫen com at kircio Zenonis byscops, oc voro dvrr opin, þa óx ǫen, unz hon varþ iafnhó enom hestom gluggom. Vatnit stoþ fvr durom oc bvrgþi kirciona, svat menn mǫtto eigi at comasc, es inni voro. En es þa menn þvrsti, es i kircionni voro, þa gingo þeir til dura, oc matti þat vatn up 2sa sem annat oc drecca, en þevgi matti þat i kirciona [falla sem vatn. Vatnit stoþ fvr kirciodurom oc synde verþleic Zenonis, oc var sem vatn til þess sem hafa þurpti, en þat matti eigi granda staþnom sem vatn.

Petrvs. Undarligar ero iarteinir heilagra manna, þęr er þu segir mer. En þat vilda ec vita, hvart slikir iarteina menn urþu fvr øngri freistni fiandans, eþa b2tnoþo þeir viþ freistnina?

Gregorivs. Engi hevir sigr ǫ́n erfiþi, en þat es sigr at stiga yvir velar diofols. Ilgiarn ande sitr avallt umb hugrenningar orar oc orþ oc verc, at hann megi nacqvat þess finna es hann of røgi oss viþ gvþ.

20. Gofogr prestr het Stepbanus, sa vas i Valeria heraþi. En es hann com heim af fornom vegi of dag oc callaþi a þrel sinn herstiliga oc melti: «Com þu, diofull, oc levs scva af mer!» Þegar es hann hafþi þat melt, þa losnoþo scoþvengir sva sciott, at þat var 2þsętt, at sa var til comin es nefndr var. En es prestr fann þat, þa oaþisc þann oc baþ niþing br2t fara: «Viþ þion minn melta ec en eigi viþ þic.» Þa for diofull a br2t, en scoþvengir voro halflevstir. Þa(r) ma of mercia, hverso nálęgiar fianda velar ero hugscotom orum, er hann vas sva nęr heilagra manna hugscotom.

Petrvs. Erfiþlict es at sia avallt viþ velom ovinarins oc sem i orrosto se avallt.

Gregorivs. Eigi es erfitt, ef ver eignom gvþi varþhald vart en eigi oss siolfom, oc verom þo sem ver megom costgefstir at varþveita oss. En ef inn forni fiande verþr fra hugscoti recinn, þa gørisc þat oft af gvþs miscun, at fiandinn hreþisc crapt retlatra manna.

21. Dottir necqvers rics manz vas i borg þeiri es Spolitana heitir, en hon elscaþi himnesct lif. Faþir hennar stoþ i gegn fvsi hennar, en hon virde gvþ meira en foþor sinn oc toc nunno vigslo. Þa rédisc faþir hennar oc ręnti hana ollo fe oc arfvon þeiri er hon atti. En margar gofgar meviar lifþo at hennar dømom oc helgoþo gvþi mevdom sinn. Aboti sa es Eleutherius het com of dag til hennar at kenna henne orþ gvþs. En þorpcall necqverr vas þar cominn oc stoþ fvrir þeim, en sa varþ gripinn af ohrenom anda oc ørþisc oc fell niþr oc toc at gnista þnnom oc ɵ́pa. Heilog nunna reis up oc leit til ens oþa oc melti viþ fiandann: «Far br2ttu vesall! far bravttu vesall!» Þa svaraþi fiandinn fvr munn ens oþa: «Hvern scal ec gripa, ef ec flɵ́ heþan.» Nunnan svaraþi: «Far bravt tu fra manni þessom oc tac gris þann es her er i velli scamt fra oss.» Þa fløþi en ohreini ande fra manninom oc grep gris oc devdi oc setti br2t siþan.

Petrvs. Vita vilda ec, hvart henne vas lofat at gefa grisinn fiandanom?

Gregorivs. Verc drotins vars marca toft fvr ordm vercom. Þa es hann rac marga diofla fra einom oþom manni, þa melto þeir viþ hann: «Ef þu recr oss heþan a bravt, þa sentu oss i svina floc.» En hann vetti þeim þat, at þeir hliopo i svinin oc søcþu þeim i sevar divp. I þessom hlut scvrisc þat, at ilgiarn ande ma eki i gegn monnom ǫn levfi gvþs, þar er hann matti eigi svinin gripa nema honom veri lofat. Af þvi er oc n2þsvn at þiona þeim er 2llo stvrir, at ver verþim stvrcri en fiandr órir, þa er ver þionom scapara orom i litilleti. En hvat es undarlict, þott helgir menn lifande góri iarteinir, þar er morg tocn verþa at licomom þeira ondoþom.

22. Prestr necqverr heilagr vas i Valeria heraþi, sa es rócinn vas at tiþagórþ sinni oc goþom vercom oc lifþi heilagt lif. En es hann andaþisc, þa vas hann grafinn fvr kirciodurom. En s2þa qviar voro nęr kircionni, oc la gata til qvianna nęr leiþi prestcins. En er kennimenn veitto tiþir i kircion(n)i eina hveria not, þa com þiofr til qvianna oc toc þaþan a bravt hrut. En er hann com til leiþis prestzins, þa matti hann hvarngi fot fvr annan hefia. Þa lagþi hann ofan hrutinn af oxlom ser oc vilde l2san lata, oc matti eigi. Hann stoþ þar bundinn viþ stulþ sinn, þvi at andaþr kennimaþr hellt lifanda þiofi oc batt hendr hans oc fótr. En er tiþom var locit of morgininn, þa gengo kennimenn ut or kircionni oc s þar standa ocunnan mann oc halda á hruti, oc vas þeim ifi a, hvart sa monde vilia gefa þangat hrutinn eþa a bravt taca. En es þiofrinn sagþi til glópsins oc meins, þa undroþosc allir crapt heilags manz, er hann hafþi þiofinn bundit viþ stulþ sinn. Þa boþo þeir fvrir honom oc motto travtt þat geta, at sa fóri bravt meþ tver hendr tomar, es stela vilde fra þeim, oc setti þiofr þegar a bravt, er hann varþ l2ss, oc com eigi þar siþan.

23. Fiall er scamt fra borg þeiri er Prenestina heitir, en i þvi fialli er munclif Petrs postola. I þvi munklifi fódi aboti munc oc leidi hann til algorra siþa oc let vigia hann siþan til prestc. En es hann var vígþr, þa var fvr honom vitrat, at hann monde eigi lengi lifa, oc baþ hann abota levfis, at hann leti gøra ser grof. Abote svaraþi: «Far þu oc bu til grof þina, sem þu vill, en ec mon fvrr andasc en þu.» Prestrinn bio til grof sina, en aboti toc sott f3m nottom siþarr oc melti viþ prestinn, þa es hann la a nástróm: «Leg þu mic i grof þina.» Prestrinn svaraþi: «Ueistu at ec mon andasc a scommo bragþi, oc mon ocr eigi vinna rúm boþom i grofinni.» Qvad aboti: «Sagþa ec þer aþr, rum mon ocr boþom i grofinni.» Þa andaþisc aboti oc var lagþr i þa grof es prestrinn hafþi ser buna. En þa toc prestrinn sott oc andaþisc. Þa boro muncar lic hans til grafar þeirar, es hann hafþi ser buna, oc lucu hana up, oc só allir þeir er hia voro, at eigi var rum at leggia hann þar niþr, þvi at lic abota fvlde alla grofna. Þa callaþi .i. af broþrom oc melti: «Hvar er nu þat er þu sagþir, faþir, at ver monde boþom vinna rum i grofinni?» Þa só allir, at lic abotans snórisc i a hliþ, es aþr la a hrvgg, oc gaf rum at leggia niþr lic prestzins, oc fvlde hann þat andaþr, es hann het lifande, at þeim monde boþom vera rum i grofinni.

24. I þessi borg Prenestina varþveitti sa maþr kircio Petrs postola es Theodorus het. En es hann hafþi snimma up risit a necqverri nott oc gorþi at liosi, þa svndesc honom Petr postole i hvito cleþi oc melti viþ hann: «Fyr hvi reistu sva snimma up?» En eptir þessi orþ hvarf postolinn fra 2gliti hans. En Theodorus varþ sva hredr viþ svn þessa, at allt megin toc fra honom, oc matti hann eigi or hvilo risa marga daga siþan. Postolinn svnde navisto sina þionom sinom.

37. . . . . . . . . . . . . . . diacninn. En Langbarþar beido Sanctolum at morne, at hann selde fram diacninn. En hann sagþi at diacninn veri a bravt. Langbarþar melto viþ hann: «Eigi viliom ver qvelia þic, þvi at menn segia þic goþan mann vera. Nú kiostu þer d2þdaga þann er þu vill.» Gvþs þrell svaraþi: «I gvþs velde em ec; banit er mer þannig sem er viliþ oc gvþ lofar yþr.» En þeim þotti ollom þat raþ at hoggva hofoþ af honom oc qvelia hann eigi meirr. En es þat spurþisc, at agętr maþr vas til hoggs leidr, þa drifo til allir Langbarþar, þeir er í nond voro, at sia bana hans oc slogo hring umb hann oc voro glaþir. Þa var til valþr en sterxti maþr at hoggva hann, sa er ollom þotti einsvnt, at þegar mónde hoggva hofoþ af honom i eino hoggvi. En es gvþs maþr stoþ a miþli vapnaþra ovina, þa toc hann til sinna vapna oc baþ ser levfis til bønar necqveria stund. En es honom var þat veitt, þa fell hann a cnebeþ oc baþ fyrir ser lengi. Þa sparn vigmaþrinn føti til [hans] oc baþ hann up risa oc lia hals. Þa reis gvþs þrell up oc stoþ á cniom oc rétti halsinn. En es hann sa sverþi brugþit, þa melti hann þat eitt orþa, svat menn hevrþo: «Heilagr Johannes, tac þu viþ sverþino.» En inn sterxti vigmaþr reidi sverþit at honom, sem hann var ramr til, en hann matti eigi fram of hoggva, þvi at hond hans stir(þ)naþi. Þa toc allr Langbarþa lvþr at hreþasc, er hia stoþ, unþroþosc allir gvþs crapt, þvi at þa lysti yvir, hverso heilagr Sanctolus var, er hann batt hendr ovinar sins i lofti. Þa boþo þeir hann up risa oc gróþa hond vigmannzins. En sanctus Sanctolus svaraþi: «Eigi mon ec biþia fvr honom, nema hann svęri þess, at hann vegi aldregi cristinn mann meþ þeiri hende.» En vigmaþrinn es hond sina hof i gegn gvþi, sor þess at hann monde aldregi cristinn mann vega. Þa melti gvþs þrell viþ hann: «Hef ofan þu hond þina!» En hann gørþi sva. Þa baþ hann hann fela sverþit i sliþrom, oc gørþi hann sva. En er allir sǫ́ þenna crapt, þa vildo þeir føra Sanctolo n2t oc s2þi, es þeir toco at hernaþi. En hann vilde eigi slica giof þiggia, oc beidi þa heldr, at þeir fórþi gvþi goþan vilia, oc melti sva: «Ef er viliþ mer nocqvat veita, þa latiþ er l2sa alla þa menn, es ér hafiþ herfingna, at er hafiþ necqvern verþleic til þess at ec mega biþia fvr yþr.» Þa voro l2sir latnir meþ honom margir herleidir menn, oc levsti hann marga fra d2þa, þa es hann selde sic til d2þa einn fvr einom.

Petrvs. Agetligr hlutr es sia oc mér avallt iafnnyr er ec heyri.

Gregorivs. Ecki þarptu at undrasc Sanctolum i þessom hlut, heldr virþu, ef þu mátt, hvilicr ande sa se, es þenna mann varþveitti litillatan oc hof hann up i crapta hęþ, svat hann hredisc eigi at devia fvr nǫ́ngi, oc fvrleit her sitt lif, þa es hann com oþrom fra d2þa. Sva micil vas ǫ́st i briosti hans, at hann hredisc eigi at devia til eins mannz heilso. Þat vitom ver, at sia prestr Sanctolus var litt lęrþr oc vissi eigi laga boþorþ, en hann fvlde þo oc svnde 2ll lǫg i elsco gvþs oc nǫ́ngs, þvi at ǫ́st es fvlling laga. Oc ma verþa at þvi, at hann vissi eigi þat boþorþ es gvþs postole b2þ oc melti: Sva scolom ver lata ond ora fvr broþrom, sem gvþ let ond sina fvr oss. Oc fvlde þo Sanctolus þat boþorþ i vercom, es honom vas eigi i kunlec. Jofnom saman ver nu oc þa ovisse vitro varri oc spacri ovitro hans. Ver róþom of crapta oc erom tomir, oc drogom ilm af gózco aldini oc etom þevgi þat aldin, en Sanctolus cunni bergia crapta avexti, þott hann cynni eigi draga ilm af þeim.

Petrvs. Hvi gegnir þat er goþir menn lifa stundgi i þessom heime, oc finnasc travtt þeir es monnom megi duga i kenningom eþa i goþom dømom?

Gregorivs. Illzca þeira es eptir lifa es eigi verþ at niota lengi goþra manna, oc tecr gvþ brat sina menn ór heimenom, at eigi se þeir ena verri hluti, þa es nolgasc meþ heims enda, sva sem spamaþrinn melti: Retlatir oc miscunsamir devia, þvi at engi vill þat at huga leiþa. Þvi heldr sem heims ende nolgasc, þvi meiri n2þsvn es at lifandi steinar samnisc til smiþis himnescrar Jerusalem. En eigi mono sva allir goþir a bravt tacasc or heiminom, at engi se eptir, þvi at aldregi móndo svnþgir menn snuasc til iþronar, ef eigi tevgþi [þa goþra manna dømi].

38. Redemptus het episcopus Ferentine borgar, hann sagþi mer vitron þa es fvr honom var vitroþ, at heims ende nolgasc. Þa es hann for of byscops svslo sina, þa com hann til kircio Zoticus, en at apni let hann góra rekio sina (hia leiþi) ens helga mannz. En a miþri nott, þa es byscop vas sofnaþr sva l2st, at hann þottisc hvartce vaca ne sofa, þa svndesc honom standa hia ser sanctus Zoticus oc melti viþ hann: «Vakir þu Redemptus?» Hann svaraþi oc letck vaca. Gvþs vottr melti: «Cominn es allc endir, cominn es allc endir.» Þa hvarf gvþs vottr or 2gliti hans, en byscop reis up oc for til bónar. En þess var scamt a miþli at sén voro ogorlig undr i lofti, sva sem eldlig spiot oc 2rvar flvgi or norþri. Siþan herioþo Langbarþar oc evdo margar borgir oc heroþ, brendo kircior oc munclifi oc gørþo micit mannspell. Nu liggia morg l2nd i 2þn, oc bólasc dvr i þeim stoþom es micil bygþ manna hevir verit. Eigi vitom ver, hvat titt es i 2þrom ttom heimsins, en meþ oss svnir heimrinn enda sinn heldr en hann segi. Þvi n2þsvnligra er oss at leita eilifra hluta, sem ver siom scvndeligar um liþa stundliga hluti. Fvrlitande veri oss heimr sia, þott hann veri bliþr oc tevgþi oss meþ eptirlifi; en nu es hann þrongvir oss i meinom oc i sottom oc i bardogom oc fvllir oss harma, hvat se þa, nema hann banni oss sialfr at elsca sic? Mart veri enn til at segia fra vercom heilagra manna þat es ec mon yvir þegia, þvi at ec scvnde til annars.

Petrvs. Marga veit ec þa i heilagre cristni, es ifa of andar lif eptir licams d2þa, af þvi biþ ec þic, at þu segir mer necqver dømi þ2 es sanna megi andar lif oc svna morgom scvnsemi, at ond fvrfersc eigi meþ licam.

Gregorivs. Erfiþlict es þeim es i morgom fiolscvldom es bundinn, en þar es ec ma 2þrom of duga, þa mon ec meira virþa nytsemi [nonga minna en eptirlifi viþ mic, oc svna þat sem ec ma i þessi enne fiorþo boc, hverso ond livir eptir licams d2þa.

Explicit liber tercius et incipit liber quartus

1. Siþan es enn fvrsti maþr faþir mancvns vas br2t recinn or paradisar fagnaþi i þessa heims utlegþ, þa matti hann eigi sia himnescs oþals fagnaþi, þa es hann hafþi fvr litiþ. Maþr naþi i paradiso at hevra orþ gvþs oc sia helga engla. En siþan es hann com hingat, þa hvarf hann fra liosi þvi es hann var aþr fvldr. En ver erom comnir fra honom oc alnir i mvrcrom þessar utlegþar oc hofom hevrt, at himna dvrþ er, oc helgir englar gvþs oc heilagra manna andir i sveit meþ þeim. En licamligir menn ifa of þa hluti es þeir mego eigi [sia gom. En inn fvrsti faþir varr matti eigi of þat ifa, þvi at hann munþi þat es hann hafþi sét oc hevrt. En aþrir mego eigi a þa dvrþ minnasc, es eigi revndo. Sva sem olett cona se sett i mvrqvastofo oc ale þar son, o segi honom þa hluti, er hon sa, aþr hon com þar, oc nefndi fvrir honom sol oc tungl oc stiornor; en sa es i mvrqvastofo es fódr vét ecki nema mvrcr ein, en þott hann hevri lios nefut, þa dvlsc hann viþ, þvi at hann ma eigi sia. Sva verþr oc þeim monnom er alasc i blinde þessa heims: þa es þeir hevra sagt fra osvniligom hlutom, þa dvliasc þeir viþ, þvi at þeir mego svniliga hluti at eins revna. Af þvi com scapare svneligra hluta oc osvneligra til l2snar mancvns oc sende helgan anda i hiorto ór, at ver trvþim þeim hlutom, ef ver megom eigi revna, þvi at engi ifar of lif osvniligra hluta, es inn helga anda hevir. En sa es eigi er fastr i þessi tru, þa scal hann trua scvnsamra manna orþom, þeira es fvr helgan anda hafa r2n osvniligra hluta, þvi at sveinninn es heimscr, ef hann etlar moþor sina livga til lioss, þott hann hafi mvrcr ein revnd.

Petrvs. Sa es ifar of (o)svniliga hluti, mioc sva es hann heiþinn oc otrúr. En sa er otrur, er gruna vill of þat e[r hann] ifar en [eigi trua].

2. Gregorivs. Diarfliga segi ec þat, at heiþnir menn ero eigi trul2sir. Ef þa spvrr heiþinn mann, hverr se faþir hans eþa moþir, þa mon hann þegar nefna þ2 beþi. En ef þu spvrr hann, hve nęr hann veri getinn eþa alinn, þa mon hann þat eigi latasc vita, oc truir hann þvi, es hann hevir sogo at eins til, hvers sonr hann se. H[afa] otruir menn tru oc þevgi til gvþs, þvi at þeir vere eigi otruir, ef þeir trvþi guþi. En af þvi es rett at saca þa [of] otru sina, es þeir trua þvi of licam sinn es þeir sia eigi.

3. En berlig scvnsemi es til þess at syna meþ [tru], at ond lifir eptir licams d2þa. Þrenna lifs anda scapaþi gvþ: .i. þann es eigi er holde hul[þr], þat ero englar; en annan þann es holde es hulþr oc devr meþ holde, þat ero oscvnsamlig cvc[qvendi]; en þann en .iii. es holde es hulþr oc eigi devr meþ holde, þat ero menn. Sva sem maþr er lęgre en eng[lar] oc óþri en cvcqvende, sva hevir hann oc hlut af enni ǫ́þri scepno oc enne oǫ́þri; od2þleic andar hevir [hann] sem englar en d2þleic holde sem cvcqvende, unc upriso dvrþ evþir d2þleic holdzins, oc ferr allt sam[an] til gvþs ond oc licami, þvi at hvartvegia þionaþi her gvþi. Sva fvrfersc oc eigi vandra manna licamir i [d2þa], þvi at þeir ero ǫ́n enda i eilifom d2þa at ond oc licam, er misgórþo beþi i ond oc licam.

Petrvs. Vel lica mer allir hlutir, es þu segir. En ef sva micil grein er a miþli manna oc cvqvenda, sem þu segir, hvi gegnir þat es Salomon melir: Gvþ revnde sono manna oc synde þa glica vera dvrom, þvi at .i. er d2þi manna oc smala oc iafnt óþle hvarstvegia. Sva devr maþr sem smali, oc hevir hann eki framarr en cvqvendi. Allir hlutir liggia undir onvtiom, oc ferr allt til cins staþar; allt þat es or iorþo es scapat scal i iorþ fara.

4. Gregorivs. Sia boc Salomons, es þessi orþ ero ór tecin, er colloþ Ecclesiastés, en þat þvpisc þingheviande. En þingheviande st2þvar þretor alþvþo oc leiþir til einnar scvnsemi morg atqveþi þretanda lvþs. En sia boc er af þvi colloþ þingheviande, at i henne ero morg atqveþi þ2 er oscvnsom alþvþa metti hvggia eþa um þreta, oc er þar mart melt eptir alþvþo ahvga oc eptir svndrleitri scilningo margra manna. En aþr þingheviande stoþvar allar þretor oc leiþir alla til eins atqveþis, þa es hann melir sva i enda bocarinnar: Hevrom ver allir saman enda þessa mals: Hrezcþu gvþ oc halt boþorþ hans; þat es melt viþ alla menn. Ef Salomon hefþi eigi margra scilning sundrleita lvsta i boc þessi oc margra orþom melt, þa mónde hann (eigi) biþia alla saman at hevra enda mals meþ ser. En er hann męlir sva at niþrlagi: «hevrom ver allir saman enda mals,» þa es hann þess votr es hann hafþi eigi aþr ein(n) melt, þvi at þat es sumt i þessi boc, es melt es sva sem af oscvnsamligri spurningo, en sumt svarar af scvnsemi; sumt es męlt eptir heims munoþom, en sumt stoþvar hug fra munoþom fvr scvnsemi. Þvi at þar er sva męlt: Þat svnisc mer gott, at maþr éti oc dreci oc nioti fagnaþar af erfiþi sino. En sva er męlt siþarr i enni somo boc: Betra es at fara til hrvggleics hus en til fagnaþar. Her svnir þat, at hann męlir et fvrra mal af oscvra manna aliti, en et eptra af scvnsemi. Þvi at hann svnir þegar, hver nvtsemi er at fara til þess hus es d2þr maþr er gratinn, «þvi at þar svnisc endir allra hluta, oc hvggr lifande maþr þa at, hvilicr hann scal verþa.» Enn es þar sva ritiþ: «Gleþsc þu, ungr maþr, i øsco þinni,» oc let hann þat eptir fara: «Onvt es ósca oc munoþ.» Þa es hann fvsti þess fvrr, es hann talþi onvtt siþarr, þa scvrþi hann þvi, at hann melti annat af licamligom hug en annat af andligri scvnsemi. Sva sem hann talþi fvrr gott vera at eta oc dreca oc lifa at munoþom, en siþan lastaþi hann þat fvr retta scvnsemi, sva fórþi hann oc fram af ostvrcra manna aliti þat atqveþi, es hann melti sva: «Einn er d2þi oc iafut øþli manna oc smala, sva devr maþr sem smali oc hevir eki framarr en cvqvende.» En þar let hann eptir fara scvnsamlict atqveþi, «hvat hevir spacr maþr framarr en heimsc[r, n]ema þat at hann ferr þangat es lif es.» Þar er hann melti þat fvrr, at maþr hefþi eki framar en cv[qve]nde, en nu spvrr hann þess, hvat spacr maþr hafi framar an cvqvende oc framar en heimscr maþr, þvi þa at [hann] ferr þangat es lif es. I þvi atqveþi svnde hann, at eigi es her lif manna, er hann qvad þat annars staþar [ver]a. Þat hevir maþr framar en smali, at smali livir eigi eptir d2þa, en maþr tecr þa at lifa, [er] hann lvcr svnilict lif meþ licams d2þa. Enn melti Salomon siþarr i enne somo [bo]c: Vinn þu gott meþan þu matt, þvi at eigi es verc ne scvnsemi ne speci i helviti, [þa]ngat es þu hrapar. Hverso ma einn d2þi eþa iafnt óþli vera manna oc smala, þar es [s]mali livir eigi eptir d2þa, en andir vandra manna ero leidar til helvitis oc devia þęr eigi [þ]ar eptir licams d2þann. En i sva sundrleito atqveþi scvrþi enn sanni þingheviande, at hann melti annat af licamligri freistni en annat af andligri scvnsemi.

Petrvs. Þess vil ec þic nu biþia, at þu lovir mer at spvria necqverra hluta af ostvrcra manna hende, at þat gefi ostvrciom scvnsemi, es ec tec þeira spurningar.

Gregorivs. Fvr hvi móna ec þat eigi lofa, at þu varcvnnir ostvrciom monnom, þar es Poll melti sva: Allt varcvnda ec ollom, at ec męta ollom of hialpa. Nu ef þu górir þat af astar varcunn, þa mon þu framarla i þvi gofgasc, es þu glicisc enom ózta kennanda.

5. Petrvs. Þar var ec stadr, es maþr andaþisc, sa er litlo aþr haþi melt viþ mic. Ec sa hann andasc, en ec matta eigi sia, hvart ondin for fra licamnom eþa eigi, oc þvki mer torvellict at trua þvi, at þat móni vera oc lifa, es engi ma sia.

Gregorivs. Hvat undrasc þu þat, Petr, þott þu ser eigi ondina, es hon scilsc viþ licaminn, þar er þu ser hana eigi, meþan hon er i licamanom? Eþa etlar þu mic af þvi andl2san vera, at þu ser eigi ond mina nu, es þu melir viþ mic? Osvnilict es óþli andar, oc scilsc hon osvniliga viþ licaminn, sva sem hon es osvniliga i licamanom.

6. Petrvs. Sciliasc ma mer lif andarinnar af licams hróringom, þvi at eigi metti licamr hrórasc, nema ond vere meþ honom; en ec ma af øngom hlutom eþa vercom of scilia lif andar eptir licams d2þa, þvi at þat ma ec eigi sia.

Gregorivs. Sva sem afl andar lifgar oc hrórir licam, sva fvllir afl gvþs alla hluti, oc gefr sumom at lifa, en sumom at vera oc lifa eigi. Ef þu ifar eigi gvþ vera osvniligan allz scapanda oc stvranda oc fvllanda, sva scaldu oc eigi ifa hann hafa þionosto osvniligra hluta, þvi at þat somir, at osvniligir hlutir þioni osvniligom gvþi, en þat ero englar oc andir heilagra. Sva sem þu scilr lif andar af licams hróringo, sva scaldu scilia af gvþs mętti lif andar þeirar, es viþ licam es sciliþ, þvi at hon ma osvniliga lifa, þar es hon scal osvniligom gvþi þiona.

Petrvs. Rett es þat allt sagt, en hugr ma eigi trua þvi es licams 2ga ma eigi sia.

Gregorivs. Poll postole melti sva: «Þat es trua at vetta þess es eigi ma sia,» þvi at eigi ma þat trua callasc, þott maþr trui þvi es hann ser. En ef þu hvggr at, þa mattu óngva hluti of sia af osvniligo óþli; alla licamliga hluti ma licams ogom sia, en eki ma licams 2gom sia, nema osvnilig ond efli þ2 til svnar. Þa er osvnilig ond hverfr fra licamnom, þa ero opin ǫgo eptir i licamnom oc sia eki. Ef þ2 sia aþr maþr veri andaþr, hvi sia þ2 eki, þegar er 2ndin er a br2to? Setiom ver fvr hugscots 2go oss at gera hus oc reisa up sulor oc bera til griot oc viþ; hverr viþr þat verc, hvart heldr svniligr licamr, es byrþar berr, eþa osvnilig 2nd, es licam lifgar? Ef en osvniliga ond es fra licam tecin, þa ma licamr sic hvergi hróra, es aþr svndesc hann hróra storar bvrþar. Af þessom hlut ma marca, at eki ma scipasc ne gort verþa her i svniligom heime nema fvr osy(ni)liga scepno, þvi at sva sem gvþ lifgar oc fvllir oc hrórir osvniliga hluti, sva lifgar hann oc hrórir licamlega hluti fvr osvniliga scepno.

Petrvs. Meþ þessi malsonnon verþ ec scvldr at virþa mioc sva enscis svniliga hluti, þar es ec ifa aþr of osvniliga. En sva sem ec scil lif andar i licam af licams hrøringo, sva vilda ec scilia lif hennar eptir licam af necqveriom sannonar dómom.

Gregorivs. Eigi møndo postolar oc piningarvattar Cristc fvrlita þenna heim oc selia licam sinn til bana, ef þeir vissi eigi vist lif andarennar. Þu scilr lif andarinnar af licams hróringo, en þessir es licami sina seldo til bana oc truþo andar lifi eptir lic[ams] lif, þeir scina nu i enom hęstom iarteinom. Sivcir menn coma til d2þra licama þeira oc verþa heilir, oc flóia [dio]flar fra oþom, d2þir menn ero þangat bornir oc lifna. Virþu þa, hverso andir þeira lifa þar, er alzcv[ns] iarteinir verþa at d2þom licomom þeira. Ef þu scilr lif andar i licam af licams hróringo, fvr hvi scilr þu eigi lif hennar eptir licams d2þa af þeim iarteinom, es af beinom heilagra manna gørasc?

Petrvs. Engi hlutr stendr nu a mot þessi sonnon, þvi at ver verþom scvldir at trua af osvniligom hlutom þvi es ver siom eigi i þessom heimi.

7. Gregorivs. Fvr scommo aþr gaztu, at þu mattir eigi sia ondina, er hon scilþisc viþ licaminn. En þeir hafa margir verit, es sva hreinsoþo hugscots 2go sin i tru oc i bónom, at þeir n3þo at sia andir, þa es þęr scilþosc viþ licami. Af þvi es mer n2þsvn at scvra þat, hverso andir hafa senar verit, eþa hvat þęr hafa sét eþa sagt i br2t(for) sinni, at dómi megi stvrcia recanda hug, es eigi ma orþa scvnsemi ein saman. Þess gat ec fvrr í boc þessi, at sanctus Benedictus sa of miþia nott allan heim. I þeiri svn sa hann engla gvþs bera ond Germanus byscops til himins.

8. Bróþr .ii. gofgir voro, annarr þeira het Speciosus, en annarr Gregorivs; þeir górþosc lerisveinar Benedictus, oc let hann þa vera i munclifi þvi es scamt es fra borg þeiri es Terracinensis heitir. Þeir hofþo 2þgir verit, en hofþo 2ll 2þøfe sin gefit 2mom monnom til hialpar ondom sinom, oc þionoþo i munclifi. En þa es Speciosus vas sendr of dag fvr n2þsvniom munclifis til borgar þeirar es Capua heitir, þa sat Gregorivs of borþi meþ bróþrom, oc sa hann þa 2nd broþor sins sciliasc viþ licaminn oc sagþi þat bróþrom, oc for þegar til borgarinnar, oc vas þa broþir hans grafinn, es hann com, en a þeiri stundo andaþr, sem hann hafþi set 2nd hans sciliasc viþ licam.

9. Necqverir menn foro a scipi or Sicilevio oc til Rumaborgar. En es þeir voro i miþio hafi, þa só þeir 2nd necqvers goþs mannz, þess er var i Samnia heraþi, fara til himins. En es þeir stigo a land, þa spurþo þeir a þeim degi gvþs þrel andatsc hafa, sem þeir só 2nd hans til himens fara.

10. Einn heilagr aboti het Seps, þa atti munclif i Nursia heraþi, honom hlifþi gvþ viþ eilifom bardaga, en hann svnde honom hér beþi miscunn oc raþning; .xl. vetra vas hann sionl2ss, sva at hann matti eki sia. En engi ma standasc raþning gvþs, nema miscunn hans fvlgi, oc veiti hann þolinmóþi i meinom, þvi at fvr utan þolinmøþi gerisc su raþning at svnþa 2ca, es til svnþa bota scvlde sett vera. En gvþ ser ostvrcþ ora oc varþveitir oss a miþli bardaga oc ręþr oss til batnaþar sem sonom. Sva górþi hann oc viþ þenna mann in gamla, at (hann) let hann aldregi tvna eilofo liose, þott hann hefþi mist licamligs lios. Varþveitsla heilags anda huggaþi hiarta hans, þot bardagar módi licam hans. En es hann hafþi .xl. vetra sionl2s verit, þa gaf goþ(!) honom svn oc vitraþi fvrir honom andlat hans oc minti hann, at hann svnde muncom sinom andar lios i kenningom, þa es hann hafþi tecit licams lios. En aboti hlyde boþorþi drottins oc for of oll munclif, þ2 es i hans syslo voro, oc cende monnom i orþom þa siþo es hann helt sialfr meþ vercom. En hann com aptr a enom fimtogonda degi til munclifs oc callaþi til sin bróþr oc toc corpus domini oc hof up salmasong meþ þeim. En es þeim vas tiþast at svngva salma, þa andapisc hann. En allir so, þeir er hia voro, dufo fara ut or munni hans oc fl(i)vga or husino i gegnom glugg til himins. En 2nd hans vas af þvi svnd i dufo lici, at gvþ vilde þat svna, hverso meinl2ss sia maþr var.

11. Prestr necqver vas i Nursia heraþi, sa es meþ micilli gvþs elsco varþveitti lvþ sinn. En siþan es hann hafþi prestc vigslo tecit, þa vas hann sva varr viþ samvisto cono þeirar, es hann hafþi atta, sem þar veri fiande, en þo elscaþi hann hana sem svstor, oc let aldregi i nond ser coma. Þvi at helgir menn veria sva, at þeir qviþia ser opt lofaþa hluti, at þeir verþi langt scilþir fra olofoþom. Af þvi let prestrinn conona aldregi [ser] þiona, at hann tóci eigi freistni af henne. En a inom fertogonda vetre þaþan fra, es hann [v]as til prestc vigþr, þa toc hann sott micla. En es cona hans sa hann at bana cominn, oc náslitr vas a honom, þa gec hon at honom oc lagþi evra sit viþ andlit honom oc hlóraþi, hvart lifs ande veri i nosom hans. En hann kende þess, þott hann metti litiþ, oc leitaþi viþ at męla, oc stvrcþisc hann sva at hann melti: «Far a bravt þu cona, livir elldz gneisti, tac bravt þu sǫ́þena.» En es hon for a bravt, þa toc at vaxa megin hans, oc melte hann meþ micilli gleþi: «Comit heilir, drotnar minir, comit heilir, drotnar minir, at vitia þrels ycars.» En es hann melti opt et sama, þa spurþo þeir er hia stoþo, viþ hveria hann melti. En hann svaraþi þeim: «Seþ eigi er postola gvþs Petar oc Pól, es her ero nu comnir.» Þa snórisc hann til þeira oc melti: «Nu mon ec coma, nu mon ec coma.» En hann andaþisc þegar, es hann hafþi þat melt, oc fvlgþi postolom þeim, es honom vitroþosc. Þat berr opt at hende retlotom, at helgir menn vitrasc þeim i andlati, at þeir hreþisc þa siþr banann, heldr hvggisc þeir af heilagra samlagi.

12.. Probus het byscop borgar þeirar es Reatina heitir. En þa es nolgaþisc endemarc lifs hans, þa toc hann þunga sott. En faþir hans Maximus sende viþa menn eptir lęcnom oc hugþi, at þeir monde hann heilan góra. En es lęcnar qvomo til hans, þa visso þeir þegar oc sogþo, at hann mónde eigi lengi lifa. En es at nottorþarmali com, þa melti Probus byscop viþ foþor sinn oc viþ þa es comnir voro, at þeir mónde fara inn i scala oc matasc oc hvilasc eptir erfiþi. Allir hurfo þeir i scala inn, nema sveinn .i. vngr vas meþ byscopi. En es hann stoþ fvr rekio byscops, þa sa hann inn ganga til hans menn liosa oc scrvda hvitom clęþom, oc varþ hann hredr oc callaþi oc spurþi, hverir þar veri. En es byscop hevrþi call svein(s)ins, þa léit hann til oc sa þa, es inn gengo, oc kende oc huggaþi sveininn oc melti: «Hrezc eigi þu þat, Juuenalis oc Elevtherius gvþs vattar qvomo til min.» En sveinninn matti eigi standasc svn þessa oc rann til scala oc sagþi þeim es inni voro, hverir comit hofþo til byscops. En þeir runno scvndeliga oc fundo byscop andaþan; þvi at þeir hofþo ond hans meþ ser, es sveinninn matti eigi standasc at sia.

13. Galla het rics mannz dottir i Rvmaborg, hon var ung manni gefin, en sa lifþi .i. vetr siþan. En (þott) ena ungo ekio mętti beþi ósca oc 2þófi fvsa til manneignar i annat sinn, þa þvdisc hon heldr himnesca samcundo, þa es meþ hrvgleic hefsc oc cømr of siþir til eilifs fagnaþar, en licamliga munoþ, þa es hefsc meþ gleþi en endisc meþ grati. En þat sogþo henne lęcnar, at hon mónde sceggi3þ verþa, nema hon veri manni gefin i annat sinn, oc var þat sem þeir sogþo. En heilog cona scamþisc eigi enna ytri lýta andlits sins, þvi at hon helgaþi himnescom bruþguma ena iþri fegrþ hiarta sins. Þegar er buande hennar var andaþr, þa castaþi hon veraldar bvningi oc toc nunno vigslo oc þionaþi gvþi marga vetr i kircioscoti Petrs postola i nunnosętre meþ hreino hiarta oc staþfesti bóna, oc var mild viþ þurfamenn. En es gvþ vilde henne gialda eilifa dvrþ fvr erfiþi sitt, þa toc hon briosts sull. En hon var von at brenna liosi of nętr fvr hvilo sinni, þvi at hon elscaþi et sanna lios . . . . . . . .

18. . . . . . oc mela guðlastan oc do þegar i þeiri synð. Gvð syndi fyrir hveria sekð svein var slicrar gagnfarar verðr, þa er hann melti gvðlastan, aðr hann døi, til þess at pater hans kendi sekð sina, er hann vr3kði ond sonar sins oc hafði f3ddan hann til pinsla, þa er hann villdi eigi qviðia honom ilzco.

19. Stephanus het einn gvðs madr, sa er onga atti avra oc villdi onga eiga oc elscaði hann meirr valað sitt en avðefi, oc hafði hann þolinmøði við allar meingorðer oc flyði hann þys alþyðo, at hann metti iafnan a bǫnom vera. Eina man ek segia iartegn hans, at þaðan megi margar of merkia. A nøcorom degi hafði Stephanus upp scorinn akr sin þan ein, er hann atti til allra missara atvinno ser oc lęrisveinom sinom, oc hafði hann borit bvndin til bugghloðo . . . . . . . . . . . .

sva at enge matti upp standa, þa er anlat hans var. Þeir er engla sa, oc sva þeir er eigi sa, vrðo aller einni ogn scelfðer oc undroþo, hverso mikill craptr com i mot ondo Stephani, þviat engi matti up standa, þa er andlat hans var.

20. Þat verðr oc stvndom, at eigi verþr syndr verþleikr andar i andlate, en eptir d2ðann vitraz þat scyrra; svasem gvðs vattar toko grimmar pinsler af heiðnom monnom, en siþan [urðo] hvern dag margar iartegner at d2ðom beinom þeirra.

21. Gregorivs. Valentinus het aboti er réþ fvr munclife i heraþe Valeria. En es Langbarþar herioþo i mvnclif hans, þa gripu þeir munca tua oc festo upp i eitt tre baþa oc enn sama dag. En at aptne þa toco ander þeira at syngva salma þar oc lof guþs, svát þeir heyrþo sǫngenn, er banat hǫfþo þeim, oc vndroþosc þeir oc hręddosc þenna song. Oc þeir er herleidder voro . . . . . .

26. . . . . . . . . . . . þa es mannd2þr micill for of morg heroþ, þa toc sia maþr sott. En es hann vas at bana cominn, þa com Felix byscop til hans oc talþi fvrir honom, at hann scvldi eigi d2þa hreþasc, oc het honom enn lengra lifi oc travsti gvþs miscunnar. En hann svaraþi: «Fvld es nu tiþ min, þvi at ungr maþr vitraþisc mer oc svndi rit oc baþ mic lesa. Þar sa ec mitt nafn fvrst, en siþan allra þeira es þu scirþir, byscop, a enom nęstom poscom, oc voro allra nofn gollstofom ritin; en ec veit þat vist, at ver allir monom sciott viþ þetta lif sciliasc.» En Mellitus andaþisc in sama dag, oc es fair dagar liþo þaþan, þa voro andaþir allir þeir es á þeim p3scom vord scirþir. En af þvi sa gvþs þrell nofn þeira gollstofom ritin, at þ2 scolo aldregi scafasc af lifs boc a himni. Sva sem þessom monnom motto vitraþir verþa oorþnir hlutir, sva mego oc stundom andir, aþr þęr scilisc viþ licami, sia himnesc tcn enn heldr vacande en i dr2mom.

I husom ricismannz þess es Valerianus hét, vas smalasveinn nacqvarr einfaldr oc litillatr. En es mand2þr com i hus Valerianus, þa toc sveinninn sott. En es hann þotti mioc sva at bana cominn, þa hvarf hann aptr til lifs oc heimti þangat Valerianom harra(!) sinn oc melti viþ hann: «A himni vas ec nu, oc veit ec, hverir her mono andasc, oc monnat þu i þvi floþi verþa. En þat es at iarteinom at ec vas a himni, at ec nam þar at męla á allar tungor. Þu vissir, at ec cunna eigi girzco męla. Męl þu nu viþ mic girzct mál, oc revn at ec kann allar tungor męla.» Þa melti Valerianus viþ hann a girxco, en hann svaraþi a þa tungo, sva sem hann hefþi þar alinn verit. Einn þionn Valerianus vas ętscaþr af Norþrlondom oc męlti þvþesco, sa vas leidr til ens sivca, oc melti hann viþ hann a sina tungo. En enn sivci svaraþi a þa tungo, sem hann hefþi meþ þeiri þioþo fódr verit. Þa undroþosc allir þeir es hevrþo oc truþo, at hann cvnni á allar tungor mela, þa er þeir revndo, at hann melti a þęr .ii., es hann cunni eigi aþr. En andlat hans dvalþisc tva daga. En á enom .iii. degi þa órþisc hann oc bét meþ tonnom arma sina oc andaþisc siþan. En es hann vas andaþr, þa andaþisc hverr at oþrom þeira, es hann hafþi sagt at andasc mónde, oc óngvir aþrir i þvi husi, en hann hafþi a qveþit at andasc mónde.

Petrvs. Ogorlict mal es þat, er hann varþ siþan fvr sva micilli pisl, þar er hann naþi fvrr sva dvrligri giof.

Gregorivs. Hverr megi vita levnda doma gvþs? Hreþasc scolom ver ogn þeira, en grafa eigi um þat, es ver megom eigi scilia.

27. Þeophanius het .i. ricismaþr i borg þeiri es Centucelensis hetir. Sa var gestrisinn oc olmosogiarn oc costgęfr til goþra verca, oc bar hann ahvggio fvr morgom veradligom hlutom. En at þvi sem ęfiloc hans urþo, þa starfaþi hann meirr af n2þsvn(i)om i iarþligri svslo en af fvst sinni. En es nólgaþisc andlat hans, þa górþi hriþ micla. Kona hans varþ hrvgg vit þat oc vandredisc umb þat, hverso lic hans scvldi til grafar fóra, es eigi matti or husi ut comasc fvr hriþ. En Þeophanius melti: «Grat eigi þu, cona, þvi at þegar mon heþ vera es ec em andaþr.» Oc es hann hafþi þat melt, þa andaþisc hann oc górþi þegar héþ. Þar foro aþrar iarteinir eptir; þvi at hendr hans hofdo hr(i)vfar verit oc føtr, oc vall hvartveggia vagi. En es lici hans var þvegit, þa voro hendr hans sva heilar oc fótr, sem aldregi hefþi hrvfi á verit. Siþan var hann lagþr i steinþro. En es þaþan liþo .iiii. dagar, þa górþisc sa atburþr, at up var locit grof hans oc lagþi sva dvrligan ilm or steinþroni, sem þar veri dvrlig smvrsl en eigi fuit hold.

Petrvs. Gnogliga tel ec nu svarat vera spurningo minni, en þat es eptir, es mer þvkir þ2rf enn at spvria: ef heilagra manna andir ero þegar a himni, es þęr sciliasc viþ licami, (eþa) hvart illra manna andir se þegar i helviti, þvi at sumir ętla at eigi se svnþogra manna andir i qvolom fvrir domsdag.

28. Gregorivs. Ef þu truþir heilagra manna andir a himni vesa, sem helgar rit(n)ingar segia, þa bvriar at þa truir vandra manna andir i helviti vera; þvi at sva sem retlatir fagna af mbon retlętis í dvrþ, sva es oc n2þsvn at trua þvi, at ranglatir brenni i eilifom eldi þegar eptir andlat sitt.

Petrvs. Hverso ma þvi of trua, at licamligr eldr megi halda á olicamligom hlut?

29. Gregorivs. Ef haldasc ma olicamligr andi i lifanda licam mannz, fvr hvi megi þa eigi eptir andlat licamligr eldr of halda olicamligom anda?

Petrvs. Af þvi heldzc olicamligr andi í lifanda licam, at hann lifgar licaminn.

Gregorivs. Ef olicamligr andi ma haldasc i holdi þvi es hann lifgar, fvr þvi megi hann eigi haldasc þar es hann devþisc i qvolom? En sva segiom ver anda haldasc eþa devþasc i eldi, at hann livir þar oc kennir sin, oc er þat qvol hans oc bruni, es hann ser sic qveliasc oc brenna. Sva brennir licamligr hlutr olicamligan anda, at af svniligom eldi górisc osvniligr sarlécr, sa es qvelr olicamligan hug. En þo bera gvþspiallc orþ þat vitni, at andir qvelisc beþi svniliga oc osvniliga i helviti, sem sagt es fra oþgom manni, es grauinn var i helviti, en hann vattaþi þat, at hann vas bundinn i eldi, þa es hann melti viþ Abraham: «Sentu Lazarom, at hann drevpi a tungo mer vats dropa af enom minsta fingri sinom, þvi at ec qveliomc i þessom loga.» Hverr møni spacra manna mistrua þat, at eldr megi halda a ǫndom svnþogra, þar es drottinn sialfr sagþi svnþgan mann vera fvrdømþan til elds.

Petrvs. Scvnsamlig sonnon eggiar hug minn til tru, en harþleicr hiartans ma eigi of scilia, hverso licamligr hlutr ma halda eþa qvelia olicamligan.

Gregorivs. Hvart etlar þu ohreina anda, þa es af himni fello, vera licamliga eþa olicamliga?

Petrvs. Hverr møni heilviti maþr etla engla vera licamlega?

Gregorivs. Hvart etlar þu helvitis eld vera licamligan eþa eigi?

Petrvs. Eigi ifa ec þann eld licamligan vera, es víst es at licama brennir.

Gregorivs. Drottinn melir sva viþ rekninga a domsdegi: «Fariþ ér i eilifan eld, þann es diofli es buinn oc englom hans.» Ef diofoll oc englar hans olicamligir qveliasc i licamligom eldi, hvat es þa undarlict, þott andir kenni licamligra qvala aþr þęr taci licami?

Petrvs. Avþsę es sia scvnsemi, oc ma hugr eigi lengr ifa ne grafa um þetta mal.

30. Gregorivs. Siþan er þu truþir saþre scvnsemi, þa verþr mer n2þsvn at sanna þetta meþ necqveriom dómom. A dogom Þioþrecs konongs for rikismaþr necqverr til Sicileviar or Rumaborg a scipi. En es hann for aptr, þa lendi hann viþ ev þa es Liparis heitir; en þar var muncr necqverr heilagr i einseto. En es aþrir scipverar bøtto scipsreiþa, þa gek stvrimaþr til fundar viþ muncinn, at hann fęli sic undir bønir hans, oc foro necqverir menn meþ honom. En es gvþs maþr sa þat, þa melte hann viþ þa: «Vituþ ér at Þioþrecr konongr er andaþr?» Þér svoroþo: «Ver scilþomc viþ hann heilan oc hofom eigi spurt andlat hans siþan.» «Vist er hann d2þr, qvad gvþs þrell, þvi at i gér at noni dags toko þeir Johannes pave oc Simacus hofþing[i] oc fórþo hann or fotom oc bundo hendr hans oc fótr oc costoþo honom niþr i Sicilevio, þar er eldr cømr up or fialli.» En es þeir hevrþo þetta, þa mercþo þer þann dag oc foro aptr til Rumaborgar, oc urþo þa uisir, at konongr hafþi a þeim degi oc á þeiri stundo andastc(!), sem gvþs þreli vas svndr d2þi hans oc qvol. En af þvi vas sva vitrat, at Johannes pafi oc Simacus castaþi honom i eld, at hann hafþi þa baþa rangliga dómþa i þvisa lifi oc latiþ pina þa fvr gvþs nafni.

31. Separatus het .i. 2þigr maþr oc gofogr at veraldar metnaþi. En es hann toc banasott, þa la hann lengi stirþr oc ómale, sva at hann þotti mioc sva andaþr vera. En hiv hans stoþo yvir honom oc margir aþrir oc greto. Þa stvreþisc hann oc toc mal sitt, oc undroþosc þeir er aþr greto, en hann melte: «Sendiþ ér mann til Laurenntius kircio, oc vitiþ hvat gort se ór Tiburtio presti, oc segit mer scvndeliga.» En sa Tiburtius vas mioc þróng(þ)r i licamligom girnþom. En es sendimaþr vas farinn, þa toc Separatus at segia, hvat fvrir hann hafþi borit: «Bál sa ec micit, qvad hann, oc vas tecinn Tiburtius prestr oc lagþr a balit oc lostiþ eldi i siþan. En(n) sa ec annat bál miclo meira, oc toc logi þess allt til himins.» En es Separatus sagþi þetta, þa andaþisc hann þegar. En hinn maþr, es sendr var, hitti andaþan Tiburtium prest. En þar es Separatus vas leidr til pislarstaþa oc sa beþi sina pisl oc annars oc hvarf aptr siþan oc sagþi fra oc dó þegar, þa er svnt, at hann sa þessa hluti eigi ser til nvtia heldr oss, es enn er lofat at lifa oc hirtasc fra svnþom. Separatus sa bal hlaþit, eigi af þvi at tré brvnni í helviti til eldsqøco, heldr af þvi at þat matti heldzt lifondom monnom sciliasc, ef eptir þeim dømom veri sagt fra annars heims pislom, sem her mego licamligan eld ɵ́xla.

32. Ogorligr hlutr górþisc i Valeria heraþi. Necqverr gofogr maþr veitti goþsifiar me(v)io necqverri þvatdag fyrir pasca, en hann for heim of aptaninn til hus sins oc baþ, at męrin scvldi honom fvlgia heim. En es hann varþ of drukinn af vini, þa misþvrmþi hann mevionni a þeiri nott. En at morni þa for hann fvrst til l2gar, sva sem hann metti i l2garvatnino svnþina þva af ser. Siþan gek hann til kircio oc toc at scammasc oc hreþasc: ef hann gengi eigi i kircio a slicri hǫ́tiþ, þa scamm2þisc hann menn; en ef hann gengi inn, þa hredisc hann dóm gvþs. En þo virdi hann meira menn en gvþ, oc gek inn i kircio oc vas þo hredr um sic, oc var hveria stund von fra annarri, at hann móndi seldr verþa ohreinom anda oc qvalþr i 2gliti allz lvþs. En es honom varþ eki berlega at meini of messo, þa gek hann ut glaþr or kircionni. En annan dag gek hann órvggr inn i kircio oc sva .vi. daga ena nęsto, oc vas sva glaþr oc órvggr, sem gvþ hefþi eigi sét svnþ hans eþa þegar fvrgefit honom ella. En en .vii. dag þa varþ hann braþd2þr. En er hann var grafinn, þa svndisc ollom lengi siþan eldr brenna or leiþi hans, oc siatnaþi sva leiþit, sem allr licamr hans hefþi brunnit af þeim eldi. Þaþan af ma mercia, hveriar pislir ond hans hafþi i levndom stad, er logi brendi licam hans fvr manna 2gliti.

Petrvs. Vita vilda ec þat nu, hvart goþir kenna goþa, eþa illir illa i quolom.

33. Gregorivs. Þetta atqveþi lysisc af drottins vars orþom, þa es hann sagþi i gvþspialli, at 2þigr maþr necqverr var purpura scrvdr oc hvern dag crosom fødr. En ualaþr maþr het Lazarus, es la sivcr oc sárr fvr durom hans oc vilde fóþasc af mola þeim er fell af borþi ens 2þga mannz, en engi gaf honom þat. En es þeir ondoþosc baþir, þa vas Lazarus borinn i faþm Abrahams, en en 2þgi vas grafinn i helviti. Oc hof hann up 2go sin oc sa of lanct Abraham oc Lazarom, oc callaþi hann oc melti: «Faþir Abraham, miscunna þu mer, oc send Lazarom, at hann drevpi af enom mincsta(!) fingri sinom vats dropa a tungo mina.» Abraham svaraþi: «Mincstu(!) sonr, at þa toct goþa hluti i lifi þino, en Lazarus illa.» En er enn 2þgi órvilnaþisc sinnar heilso, þa mintisc hann nonga sinna: «Biþ ec þic þa, faþir, qvad hann, at þu sendir Lazarom til bróþra minna .v., at hann vari þa viþ þenna pislarstaþ.» Af þessom dómom er svnt, at goþir kenna goþa, eþa illir illa. Ef goþir kendi eigi goþa, þa mónde eigi Abraham segia fra liþno erfiþi Lazari, at hann hefþi tecit illa hluti i lifi sino; en ef illir kende eigi illa, þa móndi eigi enn 2þgi minnasc bróþra sinna i qvolom. Ef hann minntisc þeira es eigi voro þar, hverso mønde hann eigi kenna þa er þar voro? I þessom orþom er þat svnt, at goþir menn kenna illa, oc illir goþa. Abraham kende inn 2þga mann, þa es hann melti viþ hann: «Mincstu sonr, at þu toct goþa hluti i lifi þino.» En 2þgi maþr kende Abraham oc Lazarum, þa er hann nefnde hvarntveggia a nafn oc melti: «Abraham faþir, miscunna þu mer oc send Lazarum.» I þessi kvnningo verþr hvorom tveggiom óxling sinnar ombonar, þa er goþir fagna þess at meirr, es þeir sia vini sina gleþiasc i dvrþ meþ ser, en illom er þat 2ci sinnar qvalar, es þeir qveliasc meþ þeim er þeir elscoþo her i heimi licamligri ost, en orócþo gvþ. Þvi er oc framarr sact fra helgom monnom, at þeir kenna iamnt þa, es þeir hafa aldregi sena, sem hina, er þeir hafa sét her i heimi. Þvi at þa es þeir sia ena fvrri feþr i dvrþ, þa verþa þeim þar þeir eigi ocunnir, þvi at þeim voro her kunn avallt verc þeira.

34. Þvi at necqverr siþsamr maþr oc trufastr i Rumaborg sa á andlatstiþ sinni coma til sin spamenn gvþs Jonam oc Ezechielem oc Danielem, oc callaþi þa drotna sina. En es hann sagþi þa comna vera oc l2t þeim, þa scilþisc 2nd hans viþ licam. Af þessom hlut ma marca, hverso micill cunnlécr er a miþli manna i eilifri dvrþ, es sia maþr i d2(þ)ligom licam matti cenna spamenn gvþs, þa es hann hafþi aldregi sena. Þat górisc oc oft, aþr andir scilisc viþ licami, at þęr kenna þa menn helzt, er iafnan verþléc hafa þeim annattveggia i dvrþ eþa i qvol.

35. Johannes het broþir Eleutherius, þess es fra vas sagt i enni fvrri boc, en hann vissi oc sagþi andlat sitt .xiiii. dogom fvrr en yrþe. En þrimr dogom aþr hann andaþisc þa toc hann riþosott. En á andlatsdegi sinom toc Johannes corpus domini oc heimti þangat munca oc baþ þa syngva salma fvrir ond sinni, oc hof sialfr antemno þessa Aperite mihi portas. En hon þvþisc sva: Luciþ up er mer hliþ retlętis, oc mon ec in ganga oc iata drotni, þvi at retlatir ganga inn i hliþ drottins. En es bróþr sungo salma, þa kallaþi Johannes oc melti: «Com þu, biorn.» En þegar es hann hafþi þat melt, þa andaþisc hann. Brøþrom þotti cvnlect þat, er hann hafþi melt, oc visso eigi hvi gegndi. En eptir andlat hans vas ogleþi micil i munclifino. En inn fiorþa dag eptir þa ótto muncar for til annars munclifs langt þaþan. En es þeir qvomo þangat, þa voro þar oc allir munear oglaþir. Þa spurþo þeir es comnir voro, hvat hinom veri at ogleþi. En þeir svoroþo: «Auþn staþar vars gratom ver, þvi at sa broþir andaþisc fvrir .iiii. nottom, es baztr var i voro munclifi.» Þa spurþo þeir, er comnir voro, hvat sa heti. En þat var sagt, at hann het Biorn. En es þer spurþo, a hverri tiþ hann andaþisc, þa revndo þeir þat, at hann hafþi á þeiri stundo andatsc sem Johannes callaþi hann. I þessom atburþ scvrisc þat, at verþleicr þeira vas iafn beggia, oc otto baþir til einnar vistar at fara, es baþir ondoþosc a einni stundo.

Eckia ein het Galla, en hon atti son þann er Eumorphius het; en þaþan scamt a br2t atti sa maþr hus, es Stephanus het. En es Eumorphius hafþi tekit banasott, þa callaþi hann svein sinn til sin oc melti: «Far þu oc seg Stephano, at hann comi hingat, þvi at scip es buit, oc scolom vit fara til Sicileviar.» En sveinninn hugþi, at hann melti orar oc vildi eigi hlvþa orþom hans. Þa melti Evmorphius enn viþ sveininn: «Far þu oc seg honom þat es ec melta, þvi at eigi ero þetta orar.» En es sveinninn for oc vas miþleiþis cominn, þa møtti hann manni, oc spurþi sa hann, hvert hann fóri. En hann qvasc sendr vera eptir Stephano. En hinn svaraþi oc qvazc cominn þaþan oc sagþi Stephanum andaþan. Sveinninn hvarf aftr, oc var Eumorphius andaþr, es hann com heim. En at for svein(s)ins matti mercia, at þeir ondoþosc baþir a einni stundo, es hann fra andlat Stephanus a miþri goto.

Petrvs. Hvi gegnir þat, er fegom manni svndisc scip, eþa af hvi sagþi hann sic fara móndo til Sicileviar?

Gregorivs. Ond þarf eigi fararsciota, en þat var eigi undarlict, þott farscostr svndisc honom, þa es hann var i licam, sem licamr matti sia. En þat var ogorlict, es hann letsc til Sicileviar fara scvldo, þvi at þar ero 2þsęri pislarstaþir en hvar annars staþar, þar cø(m)r eldr up or fialli i morgom stoþom, oc segia þeir sva, es þar ero i nond, at þvi fléri pislarstaþir opnasc, sem meirr nolgasc heims endir, oc ma þaþan af scilia, at þeir flęri samnasc þangat til pisla, sem þar opnasc viþara pislarstaþir. En gvþ svnir til þess her i heimi pislarstaþi, at otruir menn hręþisc þęr qvalar es þeir mego of sia, ef þeir trua eigi aþr ne hreþasc helvitis qvalar. En þat sanna gvþspials orþ, þott eigi gefi onnor dómi til, at iafnir menn i verci sino scolo iafnar vistir hafa, hvart sem þeir ero goþir eþa illir. Ef eigi veri misiafnar vistir goþra manna i eilifri dvrþ, þa móndi eigi drottinn sva męla: Margar ero vistir i husi foþor mins. Margar vistir ero i eino husi foþor, þvi at gvþs vinir taca sundrleita ombon at verþleic sinom oc vercom i eilifri dvrþ oc sęlo. Sva ródi oc drottinn of illa menn: Ec mon mela viþ cornscvrþarmenn, at þeir samni illom grosom oc bindi saman i bundin oc casti i eld. Cornscurþarmenn ero englar, þeir binda ill gros i bundin, þa es þeir samtengia glica glicom i qvolom, at dramlatir brenni meþ dramblǫtom, en s2rlivir meþ s2rlifom, fegiarnir meþ fegiornom, sløgir meþ sløgiom, oc otruir meþ otruum.

Petrvs. Gnog scvnsemi com a mot spurningo minni; en hvi gegnir þat, er necqveriar andir verþa sva sem mistecnar fra lic2mom, oc cunno þer þat segia, es þęr coma aptr, at annars ond vas boþit fra at leiþa licam.

36. Gregorivs. Ef rétt er virt, Petr, þa es þat kenning en eigi misfangi. Gvþs miscunn es þat, es necqveriar andir na aptr at hverfa til licams, at þęr se helvitis pislir oc hreþisc sena qvol, ef þęr truþo eigi aþr þvi es þęr hørþo.

Petrvs het einsetomuncr necqverr etscaþr or Hiberia heraþi. En aþr hann gengi i einseto, þa toc hann sott oc þotti andaþr vera necqveria stund. En ond hans com aptr til licams oc qvatsc set hafa helvitis pislir oc necqveria þessa heims metnaþarmenn i eldi. En es hann vas sialfr leidr at eldinom, þa uitraþisc lioss engill, oc let eigi hrinda honom i logann oc melti viþ hann: «Hverf aptr þu nu oc hvgg at vanliga, hverso þu scalt siþan lifa.» Þa toc Petrvs at lifna, oc ornoþo liþir hans, es hann vas allr caldr orþinn, oc sagþi hann þa hluti, es of ond hans gørþosc, oc vas sva micill meinlętamaþr siþan i vocom oc i fostom, at atferþ hans vattaþi þat, at hann hafþi sét pislarstaþi oc orþit hredr, þvi at almattigr gvþ veitti honom þat i d2þanom, at hann scvldi eigi devia slicom d2þa siþan.

En þeira manna hiorto ero horþ, er eigi batna viþ þat, þott þeim se svndar annars heims pislir. Þvi at gofogr maþr nacqvarr het Stephanus, en hann toc sott, þa es hann var i Miclagarþi oc andaþisc, en lic hans var eigi grafit a þeim degi, þvi at kisto scvlde at honom gøra. Ond hans var leid til pislarstaþa, oc sa hann þęr ognir, er hann hafþi fvrr eigi truat. En es hann var leidr fvrir domanda, þa melti dómandi: «Eigi baþ ec þenna hingat leiþa, heldr Stephanum iarnsmiþ, es þessom es nalęgr at bygþ.» Þa vas sia Stephanus aptr leidr; en Stephanus iarnsmiþr do a þeiri stundo, oc vattaþi andlat smiþ(s)ins þat, at hinom voro sannir hlutir svndir. En sia Stephanus andaþisc i þeiri sott oc mand2þ, er acafligast evdi Rumaborg, þa er noqvorom svndosc 2rvar fl(i)vga or lofti a menn. Þa vas oc ond riðara necqvers leid fra licama sinom, oc voro honom svndir annars heims hlutir, oc com aptr siþan til licams. En hann sagþi sva, at hann sa ǫ́ micla, þa es brú vas yvir, oc ór þeiri ǫ́ up lagþi þoco svarta oc illan d2n. En oþrom megin arennar voro fagrir staþir oc vellir blomgaþir ollom enom fegrstom grosom, oc vas þar ilmr dvrligr oc fiólþi liosa manna. Þa sa hann bói fagra oc hallir lioss fullar, oc sa þar smiþat .i. hus or golli, oc vissi eigi, hverr þat hus atti. Enn sa hann nocqvor hus sva nęr ǫ́nni, at yvir lagþi stundom ena svorto þoco oc d2n inn illa es fvlgþi. En a brunni gørþisc su mannr2n, at vandir menn fello i ǫ́ena, es yvir vildo ganga, en þeir es svnþal2sir voro, runno yfir bruna øruggir til ens fagra staþar. Þar sa hann enn hofþingia, er Petrvs het, bundinn iarni i myrcom staþ, oc spurþi hann, hvi hann hefþi sva micla qvol. Honom vas sact, at Petrvs veri þvi i pisl þeiri, at honom gek heldr grimlecr en retlęti til þess es

37. . . . . . . . . . . . . . . . . . . hallda sik fra likams munuð, þa kemr eigi davnn sá ne þoka yfir hvs þeira, þvi at likams mvnvð davggvir hvgskotz avgon, ok ser hvgrinn þvi ogiorr himneska hlvti, sem hann vnir meirr við it iarðliga.

Petrvs. Hveriar sannanir finnr þv a þvi, at likams synðir se i fnyk pindar?

Gregorivs dixit. Sva er sagt i vppreistar savgo, at borg sv fyrirforst, er Sodoma het, ok drottinn let rigna yfir þa elldi ok brennosteini, at bæði kvelþi þa elldr ok illr davnn. Allir forvz þeir i elldi ok fnyk, þvi at þeir brvnno aðr i olofoðo lifi ok girndvm davþligs hollz.

38. Þat verþr enn stvndvm, at andir sia, þa er þær ero likam, nockvt af andligvm ognvm, ok er stvndvm þeim gagn at þvi, er sia, en stvndvm hinvm, er fra heyra sagt.

Theodorvs het nockvrr otamr sveinn, sa er fylgði bræðr sinvm til mvnklifiss at navðsynivm en eigi at vilia. Þvi at honvm var allt leitt at heyra, þat er honvm var it betra kent, hlo hann at avllo athæfi mvnka ok sor þess, at hann mvndi eigi þeira sið faga. Avllvm mvnkvm var hann leiðr, þo sato þeir honvm vel oskil sin sakir broðvr hans. En er manndavþr mikill for vm Romaborg, þa tok Theodorvs sott harða ok var hættr, sva [at] andi var i briosti honvm at eins, en likami hans var kolnaþr svmr. Þa komv mvnkar til ok baðo fyrir honvm þvi kostgefligarr, sem þeir visso andlat hans meirr nalgaz. Þa leitaði Theodorvs við at stavðva bænir þeira ok mællti: «Farit brott ér, farit brott ér. I dreka mvnni em ek, ok ma hann eigi svelgia mik fyrir bænvm yðrvm, Havfvt mitt hefir hann i mvnni ser, gefi þer honvm rvm, at hann geri þat skiott, er ætlat er, ok kveli mik eigi þanneg lengr.» Þa mællto mvnkar: «Hverio gegnir þat er þv mælir? Sign þv þik, broþir!» Hann mællti: «Signa vil ek mik, ok ma ek eigi, þvi at ormrinn þrongvir mer.» Þa fello allir mvnkar til bænar ok baðo fyrir honvm med tarvm. Þa tok inn sivki at styrkiaz oc mællti: «Gvþi þacka ek, þvi at nv let drekinn mik lavsan af bænvm yðrvm; biði þer fyrir mer, þvi at ek em bvinn at snvaz til mvnka atferþar ok fyrirlita veralldar lif.» Þa sneriz hann af avllo hiarta til gvðs ok lifði við mikit vanheilindi þa stvnd, er hann var siþan i þessvm heimi, ok andaþiz sva, at ver hyggivm hann leystan fra invm forna dreka, þeim er hann varaþiz við i leiðrettingo sinni.

Criserivs het einn avþigr madr ok synþygr, fvllr metnaþar ok fegirni, ok lifði at likams mvnvþvm. En er gvþ villdi gera enda a hans fegirni ok illzko; þa tok Criserivs sott, ok er hann var at bana kominn, þa sa hann standa fyrir ser svarta anda, þa er draga villdo avnd hans til kvala. Þa tok hann at skialfa ok blikna ok sveitaz ok kallaþi son sinn, er Maximvs het: «Renn þu, Maxime, oc biarg mer i trv þinni, þvi at ecki gerþa ek þer til meins.» Sveinninn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sa er bindr fætr mina, havfvt mitt hefir hann i mvnni ser . . . . . þegar hann hafþi þetta mællt, ok var af þvi vist, at hann sa avðrvm til viðvavronar en eigi ser til nytsemþar þann fianda, er hann matti eigi forðaz.

Petrvs ait. Vita villda ek þat, hvart þvi ma rettliga trva, at hreinsonar elldr se eptir andlat.

39. Gregorivs dixit. Drottinn sialfr segir i gvðspialli: «Gangi þer, meþan þer hafið lios, at eigi gripi yðr myrkr.» Enn mællti hann fyrir spamanninn: «A tækiligri tið heyrda ek þik, ok a heilsodegi barg ek þer.» Þat skyrði ok Pall postoli: «Nv er tið tækilig, qvaþ hann, ok nv ero heilsodagar.» Sva mællti Salomon: «Vinn þv gott, meþan þv mátt, þvi at eigi stoðar verk ne speki ne skynsemi i helviti, þangat er þv skyndar.» Davið mælir sva: «I verolld er miskvnn hans.» Af slikvm dæmvm er vist, at hverr kemr slikr til doms, sem hann ferr heþan. En þo ma þvi trva, at hreinsonar elldr se friðon fyrir nockvrar inar smæri synþir, þvi at drottinn mælir sva: «Sa er mælir gvðlastan i gegn helgvm anda, þeim fyrirgefzt þat hvarki þessa heims ne annars.» I þesso atkvæði synir hann þat, at nockvrar synþir fyrirgefaz i þessom heimi ok nockvrar annars heims. En þvi ma trva vm inar minni synþir, at þær þyngia miok avndinni eptir andlat, ef þær ero aþr obættar, sva sem ero tom orð, ostilltr hlatr, ok margir hlvtir aðrir, þeir er til hvers dags synða koma. Þa er Pall postoli sagði Crist vera grvndvavll, ok let þat fylgia: at hverr sem smiþar yfir þenna grvndvavll, sagþi hann, gvll ok silfr ok dyrliga steina, tre eða lyng eða gras, þa mvn hann reyna allra verk; sa hefir skaða, er verk hans brennr, en hann mvn sialfr hialpaz fyrir elldinn. Þessi orð er rett at skilia vm meinlætis elldinn, þann er i þvisa livi er, en ef nockvrr maðr vill þetta þyða til hreinsonar ellz, þa hyggi hann at þvi, er Pall postoli sagði eigi þann mega hreinsaz fyrir elld, er smiþar yfir þenna grvndvavll iarn eða eir eða bly, þat ero havfvðsynþir, helldr þann er smiþar tre eða lyng, þat ero smæri synþir, þær er elldr ma brenna; en þat ma vita, at engi ma leysaz annars heims fra hvers dags synðvm i hreinsonar elldi, nema hann nioti at þvi goðra verka, þeira er hann gerþi her i heimi.

40. Paschasivs het diakn i Romaborg, pryddr lærdom ok goðvm siþvm, ok var milldr við þvrfamenn. Þa er menn atto vm þat at dæma, hvarn til pafa skylldi taka Simakvm eða Lavrencivm, þa valpi Paschasivs helldr Lavrencivm, ok varþ hann einn a sino mali, ok hellt hann sino mali allt til davðadags, ok virþi hann þann meira en hinn, er alþyða tok til pafa at byskvpa raði. Hann andaðiz a dogvm þessa Simachus pafa, ok tok þa oðr maðr heilso, er kom við klæði þat er breitt var yfir bararnar, þa er lik Paschasivs var til gravar bvit. Þa er Germanvs byskvp af Kapoborg varþ fyrir vanheilso, þa reðo læknar honvm at fara til lavgar, þar er heit votn sprvttv vpp or iorðv. En er byskvp kom til lavgar, þa sa hann Paschasivm standa i heito vatni, ok hræddiz hann ok spvrði, hvi sva goðr maðr væri i pislarstað. Diakninn svaraþi: «Fyrir enga aðra savk en þa, er ek fvlltingða Lavrencio, en ek var i gegn Simacho; en þv bið gvð fyrir mer, ok mattv þat vita, at bæn þin mvn heyrð, ef þv finnr mik eigi her, er þv kemr hingat.» Þa var Germanvs byskvp a bænvm þrasamliga. Hann kom fam dogvm siþarr til lavgarinnar ok fann eigi Paschasivm, ok matti hann af þvi hreinsaz af synð eptir andlat, at hann misgerþi ovitandi. En þvi ma trva, at hann navt at þvi olmvsogeþis sins, er hann fann þa synðalavsn, er hann matti ecki vinna.

Petrvs ait. Hvi gegnir þat, er nv vm stvndir vitraz sva margir hlvtir vm andir manna, þeir er leyndoz hingat til?

41. Gregorivs dixit. Sva sem sia verolld nalgaz heimsslitvm, sva lykz vpp avnnr verolld með berligvm taknvm. En fyrir þvi at her i heimi ma engi annars hvgrenning sia, en annars heims ma hverr annars hvg sia, þa kalla ek þessa verolld nott, en aðra verolld dag. Sva sem nv blenz saman lios ok myrkr fyrir solar vppras, þa er nott endiz en dagr kemr, þar til er oll nætrmyrkr stigaz yfir af dagsliosi, sva blenz ok endir heims þessa við vpphaf oorþinnar veralldar, ok geriz nockvrt skrim af liosi andligra hlvta, sva at ver litim marga þa hlvti, er annars heims ero, [en ver kennvm þa eigi algiorliga, þvi at ver siam sva sem i myrkrvm skrimi hvgar fyrir solar vppras.

Petrvs ait. Hvgnar mer þat, er þy segir; en vndrvmz ek, er sagt er fra þessom Paschasio, er hann var leiddr til pislar eptir andlat, en oðr maðr feck heilso, er hann kom við klæði þat er breitt var yfir lik hans.

Gregorivs dixit. Af þessom hlvt ma marka, hverso margfavlld gvðs forsia er, þar sem sia maðr Paschasivs tok nockvra stvnd giolld þess, er hann misgerþi, en þo syndiz fyrir manna avgvm vm likam hans lavn þess, er hann gerþi vel; ok þar hefði gott vitni olmosogeþis hans, er hann sa vel gera, en hann væri sialfr eigi hefndarlavss fyrir þa synð, er hann iðraðiz af þvi eigi, at hann hvgði eigi synð vera.

Petrvs ait. Af þessi skynsemi verþ ek skylldr at hræðaz eigi at eins þær minar synþir, er ek skil, nema ok hinar, er ek ma eigi skilia; en þess vil ek nv spyria, hvart ver skolom þvi trva, at helviti se her i heimi eða vndir iorþvnni?

42. Gregorivs dixit. Eigi vil ek þat vist segia, þvi at svmir menn ætla helviti vera i nockvrvm leyndvm stað i iorðo, en svmir vndir iorðv. En i þvi er salmaskalldit segir, at þv leystir ond mina fra ino neðra helviti, þa syniz mer sva, sem it efra helviti se a iorðo, en it neðra vndir iorðv. En þat sannar Johannes i sino atqvæþi, þa er hann sa himneska bok aptr lokna ok mællti: Engi var fvndinn makligr a himni ne á iorðo ne vndir iorðo at lvka vpp bokinni. Sia bok merkir takn heilagra ritninga, þar er engi matti vpp lvka a himni, þat ero englar, en a iorðo menn lifandi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mæla at drottinn ægði til þess eilifri kvol synðogvm monnvm, at hann hræddi þa við synðir.

Gregorivs dixit. Ef logit væri þat, at hann ægði ranglatvm, þa væri þat ok eigi satt, er hann het rettlatvm. En hverr er sva heimskr, at þat mælir, at hann ægi þvi, er hann efnir eigi? Þa er sem ver segim hann lyginn vera, þar er ver vilivm hann sanna miskvnnsaman.

Petrvs. Vita vil ek, hverso þat er rett at hefna an enda þeirar synþar, er með enda er ger.

Gregorivs dixit. Þess væri rett spvrt, ef gloggdæmr domari virði verk manna en eigi hiorto. Af þvi misgiorðo illir, sva at eptir varþ, at þeir lifðo eigi avallt. Villdo þeir æ lifa, at þeir mætti æ misgera, ok syna þeir þat i þvi, at þeir lata alldri af synðvm, meþan þeir lifa. En þat er mikit rettlæti domandans, at þeir se alldri pislalavsir, er alldri villde vera synðalavsir.

Petrvs ait. Ef engi rettlatr vnir við grimleik, ok berr til þess rettlæti við misgioranda þræl, at hann batni ok hverfi fra illzko, til hvers skolo þa illir brenna ávallt i helvitis elldi, ef þeir koma eigi til batnaþar?

Gregorivs dixit. Almattigr gvð vnir eigi við qvol illra, þvi at hann er miskvnnsamr, ok eigi stoðvar hann hefnd við þa, þvi at hann er rettlatr. Illir pinaz fyrir synþir sinar i qvolvm ok brenna, til þess at allir siai rettlatir bæði fagnaði, þa er þeir tokv med gvði, ok pislir vandra, þær er þeir forðvþvz, til þess at þeir þacki gvði þvi framarr þa miskvnn, er hann gaf þeim at stiga yfir þa hlvti, er þeir sia vanda menn iafnan pinda fyrir.

Petrvs dixit. Fyrir hvi biðia eigi helgir menn þa fyrir ovinvm sinvm, þeim er þeir sia brenna, þa er drottinn varr mællti sva: biði þer fyrir ovinvm yðrvm?

Gregorivs dixit. Biðia þeir fyrir ovinvm sinvm a þeiri tið, at þeir megi snva hiortvm þeira til sannrar iðronar ok leiðrettingar. Eða hvers se annars biðianda fyrir ovinvm, nema þess er Pall postoli sagði, at gvð gefi þeim iðron ok skilning ins sanna, at þeir vitkizt ok leysizt or snorvm diofvlsins, er þeir vorv aðr i netiaþir. En hvat megi þa biðia fyrir þeim, er þeir mego eigi snvaz til rettlætis verka fra illzko? Sv savk er þa til at biðia eigi fyrir þeim monnvm, er i eilifvm elldi ero, sem nv er til þess at biðia eigi fyrir dioflvm, þeim er i eilifri kvol ero. Hver savk er nv til þess, at helgir menn biðia eigi fyrir heiðnvm monnvm ondoðvm, nema sv at þeir vilia eigi spilla verþleik bænar sinnar i þvi at biðia fyrir þeim, er þeir vita, at gvð hefir fyrirdæmða. Ef livandi menn rettlatir várkynna nv eigi vandvm monnvm ok fyrirdæmþo(m) vesolð sina, hvat se þa vndarligt, þot þeir varkynni þeim þa eigi kvol sina, er þeir sialfir ero ódavðligir ok samtengþir rettlæti gvðs, þvi at þeir ero sva nalægir gvði, at þa fysir alldri at svndrþyckia rettlęti hans.

Petrvs. Eigi ma ek svara i gegn saðri skynsemi, en þo vil ek nv spyria, hvi ond er davðlig kolloð, ef hon skal brenna eilifvm davða.

45. Gregorivs dixit. Sva sem tvennt er lif, sva er ok tvennr davði. Annat er þat lif er ver lifvm sælliga med gvði . . . . . . . davðlig ok odavðlig, þvi . . . . . . .

---

Fotnoter: