Elisabetar leiðsla

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Heilagra Manna Sögur

Elisabetar leiðsla

Elisabeth av Schönau

Þá er liðit var frá híngatburð várs herra Jesu Christi M. c. l. ok ij ár, á dögum postuligs herra Evgenii páfa tertii var ein nunna Elisabeth at nafni í því klaustri er Skanogia heitir, ok liggr undir Treveris borg á Saxlandi. Yfir þeim lifnaði var sú abbadís, er Hildilín hèt, vel geymandi þat, er hún hafði til stjórnar tekit af guðs hálfu. Fyrrnefnd systir Elisabeth hafði ellifu ára gömul í klaustr gengit, ok lifði svá dýrligu lífi, sem allsvaldandi guð ok hans blezaða móðir virðust bæði vitni um bera, þvíat þann tíma sem þessi nunna hafði lifað í klaustri önnur ellifu ár, háfandi tvá vetr ok tuttugu, auðgaði guð hana svá úendaligri huggan, at heilug guðs móðir María birtist henni optliga, talandi með henni ýmisligar greinir ok skynsemdir heilagra ritnínga. Hèr meðr birtir henni enn optligarr einn guðs engill, sá er vandist hana at læra með einkanligri speki; kendi hún þenna engil jafnan hinn sama til sín komanda sem sannan vín ok kæran fèlaga. Ok er hún blómgast með þvílíkum gjöfum, stundar hún því framarr at líka sem bezt guði í öllum hlutum, geymandi sitt lítillæti með góðum verkum. Ok þat gerist, síðan hún skilr at vár frú guðs móðir Maria virðist hennar optliga at vitja, at hún segir leyni[li]ga einum andligum feðr sínum þar í klaustranum, hverr henni gefr þat ráð, at spyrja nökkurs drottníngina, þá er hún birtist henni næsta sinn. Systirin segist þess spyrja vilja sem hinn gamli maðr vill henni ráð til gefa. Hann segir: þat biðr ek, dóttir mín, at þú spyrir hana hvort hún hafi af dauða risit, ok lifi nú í guði bæði með önd ok líkama. Nú á næsta tíma, sem blómstr allra meyja virðulig Maria birtist Elisabeth, tala þær miðal sín harðla kærliga. Þat var in octava assumptionis sanctæ Mariæ, meðan guðs þjónusta fluttist í kirkjunni; leið þá lèttr höfgi yfir hana nunnuna, í hverjum henni birtist eptir vana heilug mær Maria. Elisabet spurði þá djarfliga, svá segjandi: drottníng mín sætasta, ef þat líkaði þínum góðleika, vildum vèr vita gjarna hvort þú hefðir í andanum upprisit ok ríki tekit með þínum syni, eðr reis þú af dauða upp numin yfir öll engla fylki bæði með önd ok líkama; spyr ek fyrir þá grein þessa hlutar þína mildi, at mèr er sagt efanligt skrifat í letrum hellagra feðra af þinni uppnumníng. Drottníngin svarar svá hennar máli: þat er þú spyrr, máttu eigi at sinni víss verða, en þó er þat ætlað, at þessi hlutr skal fyrir þik birtast ok auðsýnast. Sem þessi sýn hverfr bröt, gerir systirin kunnigt hinum gamla manni hversu farit hafði spurníng ok ansvör með drottníngunni, en sá góðr bróðir leggr þat til, at nunnan taki upp einkanligar bænir guðs móður til sæmdar í minníng þessa fyrirheits, ok haldi þeim dagliga þar til fram kemr vitranin. Líðr nú svá fram heilt ár, at þessa hlutar þorir nunnan hvárki spyrja guðs móður nè sinn heimonligan engil, þótt þau birtist henni bæði eptir vana, þar til at Assumptio sanctæ Mariæ stendr nálæg á öðru ári, þá sýkist Elisabeth svá framt, at á sjálfa hátíðina liggr hún mjök máttfarin í rekkju, en þann tíma, sem háleit þjónusta gerist á þeim blezaða degi, líðr yfir hana þúngi eðr úmegin, ok því næst sèr hún mjök fjarri eina steinþró. Í þrónni lítr hún liggja einn kvennligan líkama; alla vega umbergis stóðu heimamenn himinríkis, bjartir guðs englar með skínanda ljósi skærrar birti. Ok eptir lítinn tíma ríss þessi upp meðr dýrð mikilli, er áðr lá í gröfinni; lúta þá heilagir englar, ok til koma, flytjandi allir samt hátt í lopt upp með göfugligri skipan sætra hljóða, þar til móti kemr af himinríkis kuria, fagr ok dýrligr umfram sonu manna, lifandi guðs son með mörgum þúsundruðum sinna hirðsveita; sá sami drottinn berr í sinni hendi heilagan kross með dýrligu merki. Er þá skípuð einkanliga himnesk ok háleit processio, langt um þat fram, er mannligt hjarta má hugsan á koma; gengr sú blezaða drottníng inn þann virðuliga fagnað, er áðr hafði skömmu upp risit af gröfinni, at sjálfr himna konúngrinn mót rennandi leiðir hana með sinni hendi, svá skipandi umbergis alla vega, sem henni mátti mestan sóma inn bera, ok því næst byrgist háleitasta processio bröt af augum Elisabeth. Líðr þá lítil stund, áðr blezuð Maria birtist henni með sama ljósi, sem fyrr var vant, svá at hún mátti vel standast í andarkraptinum; sýnir drottníngin henni þá sitt anlit blítt ok þekkiligt, en talar ekki við hana, ok sem hún líðr á bröt kemr á sömu stund til hennar heimonligr guðs engill, ok þegar talar hún til hans svá segjandi: herra minn, hvat merkir sú sýn, er mèr skömmu birtist? Engillinn svarar: í þessi vitran, er guð veitti þèr, birtist þat auðsýniliga, hversu vár drottníng, frú sancta Maria, var uppnumin til himinríkis, bæði samt með önd ok líkama. Eptir þessa sýn fær systir Elisabeth fljóta heilsu; líðr nú svá fram til octavam assumptionis, ok í sjálfri octava birtist henni sami engill með ágætri blíðu, hvar fyrir hún spyrr miðil annarra hluta: herra minn, bið ek þik, at þú segir mèr hversu langr tími leið milli frá uppnumníng minnar frú, áðr fylldist hennar líkamlig upprisa? - Engillinn svarar henni mjök virðuliga: á þeim sama degi, sem nú dýrkast hennar assumptio í kirkjunni, leið hún brott af þessu lífi, en á fjórða degi þaðan, þat er fjortánda kalendas Septembris, reis hún af dauða, en heilagir feðr, þeir sem skipuðu hennar uppnumníngardag hátíðliga haldast í kristninni, höfðu öngva vissu af hennar líkamligri upprisu. En því kölluðu þeir hennar andlátsdag assumptionem, at þeir trúðu hana úefasamliga bæði samt upp numna með önd ok líkama. Sem systir Elisabeth hefir þvílíka luti heyrt ok sèð, er hún efanlig, hvort hún skal opinbera birtíngina, því hún óttast, at hún muni dæmast svá sem upphafsmaðr ok efni óheyrðra nýjúnga; ok svá sem líða hèðan tvau ár, þar til at enn á sömu hátíð guðs móður birtist hún sjálf optnefndri nunnu. Elisabeth spyrr þá drottnínguna eptir þeima lut, sem hún hafði áðr optliga hugsað, ok segir svá: frú mín, hvárt eðr eigi munu vèr opinbera þat orð, sem mèr er birt af þinni upprisu? - Vár frú sancta Maria svarar henni: eigi skal þat með lýðnum orðfleytast ok opinberast, þvíat veröldin er minnr góðgjörn en þyrfti, ok því munu þeir, sem heyra, sáluháska fyrir taka ef þeir mistrúa sanna luti, ok í háði hafa guðlig stórmerki. Systirin spyrr þá enn: nú þá drottníng mín, villtu at vèr skafim af með öllu þat sem skrifat er af þessi birtíng? - Guðs móðir svarar: eigi eru þessir lutir til þess birtir, at þeir afmáist ok síðan gleymist, heldr til þess, at mitt lof margfaldist meðal þeirra, er einkanliga mik elska, því skulu þessor orð kunnig verða vinum mínum at eins fyrir þinn framburð, ok munu þeim þessir lutir kærir verða, er mèr auðsýna sitt hjarta, at hèr fyrir geri þeir mèr einkanligt lof ok taki af mèr einkanligt verðkaup þar fyrir; margir eru þeir, at með miklum fagnaði ok virðíng munu þessur orð með taka ok í verki varðveita, sakir elsku við mik. Eptir þessa vitran tók múnklífi Skanogianense at sýngja hátíðliga guðs móður lof fjórtánda kal. Septembris, haldandi með sæmd hennar upprisutíð, [meirr þó í fyrstu, sem boðit var, í leyniligri kapellu en opinberri sóknarkirkju. Nú þeir sem sýngja þetta festum, segir klerkrinn, er skrifar til herra Guðmundar biskups, hafa þetta [letr] fyrir lectiones í óttusöng, sem hèr er norrænat, en allt annat officium sem Maríumessu fyrri. Nú biðr ek yðvarn sælan biskupsdóm, at þèr minnist mín ok minna bræðra í yðrum heilögum bænum, felandi oss alla undir vald ok verðleika Maríe drottníngar, at þèr ok vèr megim eilífliga njótandi verða himneskrar hirðvistar með göfugligum fagnaði guðligrar ásýndar. In Christo Valete. - Var herra Guðmundi í þessum letrum mikil gleði sakir ástar ok vináttu várrar frú sancte Maríe. Er öllum vel skiljandi mönnum efalaus þessi birtíng, þvíat sú lögtekin bók, er heitir Speculum históriale, setr skýrliga á hverju ári hún varð, [þá er liðit var frá [holdgan] várs herra M. c. l. ok .vj. Er þat svá at [skilja], er klerkrinn setti fjórum árum fyrr í upphafi sinnar frásagnar ok á dögum Evgenii páfa, at systir Elisabeth hefir á hans dögum gengit í klaustra lifnat, ok staðit svá um hans daga ok næsta, Anastasii páfa, með heilögum andar iðnum, áðr hún öðlaðist vitran þessa; hefir því birtíngin eigi vorðit á dögum Evgenii, heldr á öðru ári Adriani quarti, er fyrstr var nefndr í sögunni, sem lýsist í áratölu þar ok hèr, þvíat prologus setr eptir Cronicam quartum annum Adriani, en Speculum sem hèr stendr í Latínu: Anno domini M^o̱. c. l^o̱ vj^o̱ in partibus Saxoniæ sanctimonialis Elisabeth mirabiles visiones vidit, inter quas etiam angelus familiaris ei librum, qui dicitur Var[i]um dei, annuntiavit et diem translationis sacri corporis beatissimæ virginis in celum demonstravit. Sama bók segir í kapitulo, at þann tíma, sem vitranin varð, blómgaðist heilagr Thomas í Englandi, þá vorðinn kanciler Heinreks konúngs, á dögum Theobaldi erkibiskups Kantuariensis, þat var fimm árum fyrir fæðíng herra Guðmundar. Sæll Augustinus magnus sýnist ok framt vitni bera birtíng þessi, þá er hann skýrir evangelium: Intravit Jesus, ok setr svá: Letatur igitur Maria letitia inenarrabili anima et corpore, in proprio filio, cum filio proprio, per filium proprium, et cet. Leiðist þat af vináttu várrar frú ok herra Guðmundar, at drottníngin eignast þvílíkan part í hans lífssögu.

---

Athugasemdir: