Erex saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Riddarasögur

Erex saga

efter handskrifterna utgifven

af

Gustaf Cederschiöld

Köpenhamn, 1880

Inledning

Den lilla saga, hvilken här för första gången utgifves, tillhör sannolikt det antal utländska riddaredikter, som under konung Håkan Håkanssons regeringstid (1217-1263) införlifvades med den norska literaturen. Sverres sonson hade i allmänhet lugnare tider och mera obestridd makt inom landet, än hans företradare haft; han sökte ock genom att satta sig i förbindelse med främmande hof och i någon mån antaga deras seder (framför alt den högtidliga kröningen) öka kronans glans i sine undersåtars ögon. Dessa omständigheter i förening med konungens egen smak för läsning måste hafva synnerligen befordrat öfversättandet (eller snarare bearbetandet) af sådana skaldeverk, som på den tiden voro mest omtykta i de af Europas kulturländer, med hvilka Norge underhöll fredliga forbindelser. Men i dessa stater värderades nästan uteslutande den franska riddaredikten - liksom och i öfrigt chevaleriets idéer från Frankrike kraftigt utbredt sig samt till och med i Norden vunnit något insteg. Vi ega också bestämda intyg af fornskrifterna själfva, att konung Håkan låtit öfversätta så väl de «lais» (strengleikar), man tillskrifver Marie de France, som sagorna om Tristram och Isond, om Elis och Rosamunda, om den förtrollade manteln vid Artus hof (Möttuls saga) och om Ivein (Ivent).

De båda sistnämda jämte Parcevals saga med den dithörande Valvens þáttr samt denna Erex saga tillhöra den krets af vidunderliga berättelser om konung Artus och riddarne vid hans runda bord, som de nordfranske skalderne lånat från den bretonska literaturen och efter sin tids och sitt folks smak omgestaltat. Särdeles berömd för sådana omdiktningar blef Chrestiens de Troyes (död omkring år 1195), liksom han också därigenom för den nordiska literaturhistorien blifvit af vigt, att det var hans episka dikter «Li chevaliers au lyon» (= Ivents saga, Ivan lejonriddaren i Eufemiavisorna), «Erec et Enide» (= Erex saga), «Li conte del Graal» (=Parcevals saga och Valvens þáttr), som företrädesvis införts till Norden; ja, må hända tillhör honom äfven den lilla fabliau «Li Mantels», hvilken synes vara den berättelse af Artus-cykeln, som tidigast öfverflyttats till norskan.

Hvad särskildt angår «Erec et Enide», utgör denna, som bekant, ett slags motstycke till «Li chevaliers au lyon» och har i likhet med den senare blifvit på tyska omdiktad af den berömde skalden Hartmann von der Aue. I sin «Erec und Enite», som skall vara författad mot slutet af 1180-talet, har Hartmann väl i allmänhet troget följt sitt original, men tillåtit sig åtskilliga ändringar, beroende af hans poetiska takt, af sträfvan att inlägga mera känsla i framställningen eller att förklara det osannolika.

Vill man åter jämföra den nordiska bearbetningen med Chrestiens' dikt, så måste man först taga hänsyn till några omständigheter, som delvis göra undersökningen mindre säker. Å ena sidan visar det sig nämligen, att den franska text af «Erec et Enide», man nu har att tillgå, rätt mycket skiljer sig från den, som förelegat den norske bearbetaren; detta röjes dels af de afvikelser från den Bekkerska texten, hvilka äro gemensamma för Erex saga och Hartmanns Erec och sannolikast böra tilläggas de gamla franska originalen, dels af ett och annat drag i Erex saga, som hvarken återfinnes i den franska eller den tyska texten men dock torde vara ursprungligt. Å andra sidan försvåras jamförelsen däraf, att den nordiska sagans text i sin till vår tid bevarade gestalt genomgått månge afskrifvares händer och därvid nödvändigt lidit flere, ofta kanske betydliga ändringar.

Oaktadt dessa svårigheter är det ännu möjligt att i det stora hela bedömma, huru den norske öfversättaren förhållit sig till sitt franska original. I allmänhet har han troget följt Chrestiens, icke sällan nästan ordagrant återgifvit hans framställning. Bland de förändringar, han har tillåtit sig, förtjänar i främsta rummet anföras, att han gjort starka förkortningar och uteslutningar, hvilka dels drabba åtskilliga obetydligare biomständigheter dels (och i synnerhet) de utförliga beskrifningar eller samtal, som visserligen i Chrestiens' prydliga verser kunde ega värde, men icke lämpade sig för prosaiskt återgifvande eller kunde falla den tidens norrmän i smaken. Stundom måste man medgifva, att förkortningarna verkstälts med mycken smak och skicklighet, såsom då de långa talen om Enide's kläder vid resan till Artus' hof (Chrest. 1345-95, 1544-76), utbytas mot det eleganta: «dróttning - sèr; at hennar klæðnaðr hefir beðit hennar örlætis» Kap. V., eller då Erex' båda strider med röfvare (Chrest. 2779-3069) sammanslås till en, hvarigenom berättelsen onekligen vunnit, eller då den andra, till följd af Erex' utmattning osannolika striden med Guivrez (Guimar) vv. 4962 följ. alldeles utelemnas. Erex' sammanträffande (efter Kæi's besegrande) med Valven och Artus torde hafva förefallit bearbetaren mindre intressant, eftersom han ej upptagit detta. Icke blott mycket kortare än hos Chrest. (1083-1164) utan ock i annat tämligen afvikande är framställningen af Malpirants ankomst till Kardigan; sagan öfverensstämmer här icke så litet med Möttuls saga kap. 3-4 (i «Versions nordiques» etc.). - Ytterligare böra vi anmärka ett par ställen, där sagoskrifvaren för att göra berättelsen mera sannolik ändrat Chrestiens' uppgifter: Kap. VII., där han låter Guimar vara en storväxt riddare (i st. f. en dvärg) och hvarest Erex säges hvila ut hos Guimar en half månad efter striderna (i st. f. att genast resa vidare). Af annat slag äro de förändringar, som skett i skildringarna af de med hjortjagten förbundna ceremonierna («kyssen») och af täflingen om sparfhöken; norrmannen har ej förstått, att i båda fallen varit fråga om häfdvunna plägseder, utan tillagt händelserna enskilda initiativ. Ett par smådrag tyckas ega bestämd nordisk karakter: att Erex afslår Malpirants begäran om vapenhvila (Kap. IV.), och att så väl Malpirant som Malbanaring sägas blifva upptagne som hirdmän hos Artus. Dess utom synas de kristliga reflexioner, som på några ställen (12^1-3, 22^4-8, 24^2-7, 28^15,16, 33^6-8) tillagts, antyda, att öfversättaren tillhört det andliga ståndet.

Det återstår att nämna, att två hela äfventyr - de, som innehållas i det tionde kapitlet, - äfvensom sagans slut (43^7-16) sakna motsvarighet så väl hos Chrestiens som Hartmann. Troligast är, att dessa stycken blifvit tilldiktade i Norden, hälst som intet af deras innehåll synes tala emot ett sådant antagande. Detta är äfven Kölbings åsigt (anf. skrift 412-414); utom det, han anför, önska vi påpeka, att äfventyret med draken erinrar om Þiðreks saga kapp. 105-107.

____

Att sagans öfversättande skett i Norge och snarast under det 13:de århundradets förra hälft, måste man på grund af de allmänna, genom andra fornskrifter tillräckligt bekanta, literaturhistoriska förhållandena antaga. Några spår af norska handskrifter till sagan äro dock icke kända, utan den föreligger nu endast i isländska pappershandskrifter från det 17:de århundradet; men äfven af de öfriga i Norge öfversatta romantiska sagorna hafva, som bekant, de norska handskrifterna med ett par undantag gått förlorade. Isländingarne äro de, som äfven med afseende på denna literaturgren räddat de flesta lemningarna af Nordens medeltidskultur.

Huru tidigt de romantiska sagoöfversättningarna började öfverföras till Island, torde väl vara svårt att afgöra; mig veterligt finnes intet bestämdt intyg, att detta skett före år 1300; från de första åren af det 14:de århundradet härröra de älsta bevarade isländska membranfragmenten af sådana sagor: 1º de kvarlefvor af en stor sagobok, som finnas dels i skinnboken 7, 4:to å kgl. bibl. i Stockholm, dels i AM. 580, 4:to A och B; särskildt de däri upptagna sagorna om Bæring och Flovent synas vara afskrifna efter en norsk handskrift; 2º det älsta bladet af Möttuls saga, i AM. 598, 4:to); 3º Hauksbók, AM. 544, 4:to, innehållande Trojumanna och Breta sögur; 4º stycken af Karlamagnus saga (Ungers uppl. 558-562); 5º älsta hds. af Alexanders saga. Häraf torde man kunna draga den slutsatsen, att åt minstone ej förr än mot slutet af 13:de århundradet de norska öfversättningarna af romantisk literatur fått någon betydligare utbredning på Island.

Därför har jag ock i denna upplaga sökt lemna texten af Erex saga i den normaliserade språkform, som jag anser närmast motsvara isländskan från slutet af nämda århundrade. De båda öfriga alternativen, nämligen att antingen söka återställa den äldre norska språkformen eller ock att aftrycka pappershandskrifterna oförändrade, fann jag mindre lämpliga: det förra på grund af de oproportionerligt ökade kritiska svårigheterna, det senare såsom görande texten onjutbar för flertalet af de läsare, for hvilka sagans innehåll ar af mera intresse än dess språk.

De handskrifter af Erex saga, som ännu finnas i behåll, äro (så vidt jag vet) endast

1º Cod. chart. AM. 181 B, fol., skrifven mellan 1640 och 1650 (jfr. «Versions Nordiques» etc. pag. 35);

2º Cod. chart. «add. 8459» (follo) å British Museum, en god afskrift af den föregående; synes vara skrifven omkring år 1700;

3º Cod. chart. 46 fol. å kgl. bibl. i Stockholm, skrifven år 1690 af Jón Vigfússon.

Handskrifterna AM. 181 B fol., som i det följande kallas a, och Holm. 46 fol., som vi benämna b, synas båda vara direkt afskrifna af en och samma membran, oberoende af hvarandra. De hafva ock båda användts för konstituerende af sagans text. Största värdet har a, hvars skrifvare (såsom vi af de hans afskrifter, till hvilka originalen äro i behåll, kunnat öfvertyga oss) ganska samvetsgrant plägar följa sitt original; hans fornämsta fel är, att han emellanåt öfverhoppar ett eller flere ord; mera sällan missförstår han originalet. Jón Vigfússon däremot, som skrifvet b, plägar ofta företaga godtyckliga ändringar utan att mycket tänka på sammanhanget. Emellertid har denna hans afskrift af Erex saga kunnat göra god tjänst; ty, fastän vi naturligtvis lagt a till grund för vår text, hafva läsarter ur b ofta upptagits, då något varit i a öfverhoppadt eller förvridet; icke sällan har den franska texten härvid kunnat lemna ledning. Vi hafva dess utom i noterna anfört de flesta varianterna ur b, så att endast de alldeles betydelselösa uteslutits.

Att i alla detaljer redogöra för dessa pappershandskrifters skrifsätt och de förändringer, jag däri vidtagit, torde icke här vara nödigt. Endast följande vigtigare ändringar, af hvilka någras berättiganda må hända kan anses tvifvelaktigt, önskar jag påpeka. Partikeln sem inledande relativ- och temporalsatser har utbytts mot er; framför adjektiv i bestämd form har artikeln hinn blifvit tillagd 2⁶, 5¹⁸, 11²¹, 19², 24^4,5, (24²⁰), 36²²; former af bestämda artikeln hinn hafva blifvit insatta i st. f. motsvarande af sá 5⁵, 43¹⁵; genitiv af personligt pronomen (i attributiv ställning) har utbytts mot possessivpronomen. Vidare har jag ändrat i morgin till á m. 10¹²; burt till á brott (i burt till i brott); uppá till á 42¹¹; «huort» till hvárt er 2¹³; hversu - er till hversu 42²⁶; endar (-az b), frelsar, frelsat, vendar till endiz 18³, frelsir 27¹³, frelst 28¹⁶, 30⁴, 32⁴, vendir 29¹⁴; sparhaukr (sparihaukr b) till spörhaukr; skuld till skyld 9⁶; aunkar till aumkar 32¹⁵; mjóa, mjóu till mjófa, mjófu; elskuhuga (elskuhug b) till elskhuga 6; leiðinlig till leiðilig 4⁷; handskrifternas «ridu» 17¹⁶ har jag betraktat som konjunktiv. - Däremot har jag, om ock med någon tvekan, behållit vitanlig 7², hundrað som adjektiv 4²⁴, ackusativ vid verben missa 22⁹, 23²⁰, 29¹², 33^{7, 8}, 37¹⁶ och geyma 30²², 38^{9, 10}, hvarjämte jag lämnat den sannolikt korrumperade texten i 19¹⁹ oförandrad. Möjligen har också genom oaktsamhet på ett eller annat ställe något nyisländskt uttryck fått kvarstå.

I Holm. 46 fol. förekomma kapitelöfverskrifter; väl äro dessa utan tvifvel författade af Jón Vigfússon, men då han därvid möjligen upptagit något ur rubrikerna i den membran, han afskrifvit, kunna de förtjäna att här aftryckas.

Kap. II: «Erix sækir eptir Malpriant Riddara.» - Kap. III: «Lifgiøf Málprians af Erix.» - Kap. IV: «Erix kemur heim á Artus Kongs Gard medur sína Unnustu.» - Kap. V: «Brúkaup (!) Erix á Artus Kóngſs Gardi all fiolment.» - Kap. VI: «Burtreid ok Einvige Erix.» - Kap. VII: «Dráp Valúns ok Einvige þeirra Erix ok Gunners Kóngſs.» - Kap. VIII: «Dráp Jøtuns ok Dráp margra Riddara.» Kap. IX: «Er (så!) Erix hiálpar Pláto Hertoga or Vallde flugdrekans.» - Kap. X.: «Úmáttur Erix ok fall Placidus Jarls.» Kap. XI: «Medurtal þeirra Gunnvers Kóngs ok Erix.» - Kap. XII: «Reid Erix j Bardigá, ok umm þrekvirki þau er hann vann þar.» - Kap. XIII: «Utlausn Erix frá Ession Kongi.»

I samma handskrift har sagan dessa öfverskrifter: «Hier byrjaz Erix saga Artus Kappa j Einglande,» och «Erix Saga, hvör ed var eirn af Köppum Artus Kóngs ens Wídfræga i Einglande.» - I AM. 181 B, fol. har sagan till öfverskrift: «Hier hefst Saga af Erex Artus Kappa.»

Erex saga

Kap. I.

Þat er upphaf þessarar frásögu, at Artus konungr sat í sínum kastala, er Kardigan hèt, - þat var páskatíð, - ok hèlt þá enn virðuliga sína hirð, sem vanði hans var til, svá at engi þóttiz sèt hafa slíka konungsprýði.

Með honum váru tólf spekingar hans ok ráðgjafar, er dagliga riðu út með honum. Einn af þeim var sonr Ilax konungs, mikill kappi í riddaraskap, fríðr sýnum ok íþróttamaðr mikill, eigi ellri enn hálfþrítugr, er saga þessi görðiz. Hann hèt Erex. Hann var vel virðr af konungi ok dróttningu ok allri hirðinni.

Þá mátti sjá margan góðan riddara, konunga ok jarla ok aðra dýra menn, bæði unga ok gamla, er vel kunnu riddaraskap, - ok fúsir frammi at hafa sinn röskleika fyrir dýrum mönnum. Margar váru dýrar konur ok meyjar í hirð dróttningar; ok váru þær allfár, er eigi höfðu kosit sèr unnasta. Skemtan var þar at heyra ok hafa, sem hverr vildi kjósa, hverr talaði við sína unnustu ok annat, þat er lysti, hverr var við annan eptirlátr ok góðviljaðr.

Ok er allir váru sem glaðastir, kveðr konungr sèr hljóðs ok mælti: «Yðr er kunnigt, at hèr á skóginum er einn hjörtr, er vèr fám aldri veiddan. Nú sá, er þat vinnr, skal kjósa einn koss af þeiri hinni fríðustu jungfrú, er í er hirð minni. Ok því sè allir búnir á morgin, þeir er mèr vilja fylgja.» Valven, ágætr riddari, systurson konungs, svaraði máli konungs: «Herra!» segir hann, «af þessari ferð megu hljótaz stór vándræði, því at fyrri munum vèr berjaz enn þola þat, at annars unnasta sè fríðari kölluð enn annars.» Konungr reiddiz orðum hans ok mælti: «Hvárt er þèr líkar vel eða illa, Valven! þá skal þó fara sem áðr; því at engi þjónustumaðr á at neita því, er hans meistari býðr honum.»

Kap. II.

Árla um morgininn ríðr konungr á skóginn með hirð sinni. Eftir nú hverr, sem má, hjörtinn: sumir æptu, sumir blèsu í lúðra, ok varð þar þá ok glam mikit af hestagneggjum ok hundageyi; enn Artus konungr er fremstr á hlaupara einum sterkum ok mjök skjótum.

Dróttningin reið ok í skóginn með sinni hirð ok með henni hinn ungi Erex á góðu essi, er komit var af Spanialandi. Yfirklæði hans var af rauðu silki, kyrtill af hvítum purpura, hosur af silki, bitill af silfri, söðull af fílsbeini, sporar af brendu gulli. Dróttning reið svá mikit á skóginn, at engi fylgði henni nema Erex ok ein jungfrú konungsdóttir. Þau nema stað í einu rjóðri langt frá öðrum mönnum. Erex hafði ekki vápn nema eitt sverð. Þau stíga af baki sínum hestum ok láta renna af þeim mæði.

Þessu næst sjá þau ríða fram ór skóginum einn riddara alvápnaðan ok með honum eina fríða mey - ok fyrir þeim einn ljótr dvergr á stórum hesti, hafandi eina asnasvipu. Dróttning mælti nú við meyna: «Far þú skjótt ok bið þenna riddara til mín koma! Ek vil vita, hverr hann er.» Mærin fór nú ok kemr þar, er dvergrinn er. Hann talar til hennar: «Þú, jungfrú!» segir hann, «seg mèr, hvers þú leitar!» Mærin svarar: «Dróttning sendi mik til þessa riddara at vita, hverr hann er, ok bað hann til sín koma.» Dvergrinn mælti: «Snú aptr! eigi kemztu lengra fram.» - «Góði dvergr!» segir mærin, «lát mik koma fram minni ferð!» Dvergrinn reiddiz henni ok slær til hennar með svipunni á höndina, svá at blóðit rann um hana alla. Ok við þat snýz hón grátandi aptr ok segir dróttningu sína ferð. Hón mælti: «Víst er þetta eigi kurteiss riddari, er hann vill þola sínum dverg óhefnt þetta níðingsverk at göra einni mey slíka skömm. Ok þú, hinn góði riddari Erex! ríð fram ok vit, hverr hann er!» Hann hleypir nú at fram þar, er dvergrinn er. Hann kallaði á Erex ok mælti: «Snú aptr, þú fól! eigi kemz þú fram lengra.» Erex segir: «Skríð á brott, leiðilig skepna! enn ek mun fara minn veg fyrir þèr,» ok skaut honum frá sèr. «Nei, nei,» segir dvergrinn, «ek hræðumz ekki hik, því at minn meistari hefnir mín skjótt, ef þú görir mèr ilt,» hefr síðan upp svipuna báðum höndum ok slær Erex á hálsinn, svá at húðin fylgði svipunni ok honum lá við óviti. Varð hann við þetta bæði hryggr ok reiðr, ok hefndi sín þó eigi at sinni; því at hann treysti sèr eigi vápnlausum við ókunnan mann at berjaz alvápnaðan; snýr aptr við svá búit ok segir dróttningu af ferðum sínum ok (at) sèr væri til fallnar tvær skammir, «enn sú þó einka verst, er ek þorða ekki at hefna mín. Enn þess sver ek, dróttning!» segir hann, «at ek skal eigi fyrr aptr koma til hirðar Artus konungs, enn ek hefi hefnt þessarar þinnar ok minnar skammar, - eða fá aðra hálfu meiri. Skal ek nú ríða eptir þeim skyndiliga. Ok lifið í guðs gleði!» Enn dróttning þakkar honum sín svör; heilsa þær honum meir enn hundrað sinnum at skilnaði.

Nú ríðr Erex á brott. Enn dróttning dvalðiz í skóginum eptir þar til, at konungr kemr at með sínum monnum. Hafði konungr veitt hjörtinn; ríða nú heim til kastalans, fara síðan til borða. Ok er allir váru sem glaðastir, þá tók konungr til orða: «Nú vil ek þann koss þiggja hèr af hinni fríðustu jungfrú, er ek hefi til unnit með mínu spjóti.» Viðr þessa beiðslu varð sundrþykki mikit, svá at búit var, at öll hirðin mundi berjaz; því at hverr kallaði sína unnstu fegrsta. Ok er í þessum váða stóð, kveðr drottning sèr hljóðs ok fær þat; segir nú Artus konungi frá þeim atburðum, er í skóginum höfðu görz um brottför Erex; bað hann bíða þar til um þenna koss, er frèttuz ný tíðendi. Játaði hann því gjarna ok öll hirðin.

Kap. III.

Erex riðr nú, sem fyrr var sagt, eptir riddaranum alt til aptans, þar til er þeir koma í einn kastala, sterkan ok stóran. Þar var mart fólk ok mikil gleði; enn hverr þeira lèt sína gleði, þá er þeir sá þenna hinn vápnaða riddara, ok fylgðu honum til herbergja. Engi lèt, sem Erex sæi.

Hann reið nú fram þar, er einn gamall maðr sat á skörum kastalans lítt klæddr ok fríðr sýnum ok nökkut sorgmóðr. Þessi hinn gamli maðr biðr Erex vel kominn með sèr; ok þat þiggr hann gjarna, stígr þar af baki; enn húsbóndinn kallar sína dóttur at taka hans hest. Mærin var í einum línkyrtli fornum ok slitnum; enn þó eigi at síðr var allr hennar líkami svá fríðr, at Erex þóttiz öngva slíka sèt hafa; þar fylgðu allir líkamans burðir ok kurteisi, svá at sjálf náttúran mundi eigi annan veg á kjósa ok undraðiz, hversu hón var svá fríð sköpuð. Ok þegar feldi hann allan sinn elskhuga til hennar. Enn er hón sá Erex, þá feldi hón alla ást til hans, ok þótti þó undarligt, er hón skyldi kunna at elska ókunnan mann. Stóð nú hvárt ok horfði á annat. Þetta sèr húsbóndinn, tekr nú hest hans ok leiðir hann til stalls ok gefr honum korn ok mungát. Enn jungfrúin þjónar Erex ok leiðir hann til sætis, ok skemtir hvárt öðru með blíðu.

Ok er húsbóndinn kemr inn, fagnar Erex honum allvingjarnliga ok talar til hans: «Þín dóttir er hin fríðasta mær í allri veröldinni; enn þat undra ek, at hón er svá fátækliga klædd. Enn yðr satt af at segja, þá er þat minn vili ok bænarstaðr, at þú giptir mèr þessa jungfrú; ok betr ann ek henni enn öllu gulli ok ríki míns föður. Ok skal yðr þat fyrir sæmð verða, ef ek má ráða. Vil ek eigi mínu nafni leyna: ek heiti Erex, son Ilax konungs; hefi ek verit með Artus konungi fimm ár. Ok viðr þessa jungfrú vil ek bæði lifa ok deyja. Nú görið, sem yðr líkar, um várt örendi!»

Húsbóndinn varð glaðr við, er hans ætt var honum vitanlig orðin, ok mælti: «Opt hefi ek heyrt þín getit at hreysti ok riddaraskap; ok öngum kosti vil ek því neita at gipta þèr mína dóttur, ef þat er hennar vili. Ok eigi er hón af því fátækliga klædd, at hón sè þrælborin; því at Melan jarlsson var móðurbróðir hennar. Enn svá lengi hefi ek í hernaði verit ok ófriði, at bæði hefi ek týnt eignum ok óðulum. Ek var fyrri ríkr ok mikils ráðandi af höfðingjum; enn nú þykkir öngum um mik vert, síðan fátæktin sótti mik. Enn þess væntir mik, at af viti ok kvennligum listum hafi mín dóttir eigi síðr enn vænleik. Ok nú segi hón sinn vilja!»

Enn þat var auðsótt við hana, ok fara þar nú festar fram; ganga síðan til borðs öll ok eru nú glöð ok kát. Einn steikari var þar at matgöra, enn öngvir þjónustumenn aðrir.

Erex spurði, hverr sá riddari væri, er um kveldit reið í kastalann með jungfrúna - ok dvergrinn þeim með fylgjandi. Húsbóndinn svaraði: «Þessi riddari heitir Malpirant; hann er hinn mesti kappi ok íþróttamaðr. Hefir hann margan góðan riddara yfir unnit. Hann stofnar hvert ár einn leik, ok nú á morgin skal hann vera. Hann er svá orðinn, at þessi riddari á einn spörhauk af gulli görvan; þar er undir ein stöng sjau alna löng af silfri gör; hana skal setja niðr í einn völl; þessi riddari á fríða unnustu; ok ef nökkurr riddari er svá djarfr, at þessa stöng vili á brott bera fyrir ástar sakir sinnar mjófu ok sèr eigna þenna spörhauk, þá skal hann ríða í turniment ok berjaz við Malpirant; liggr þar við líf ok góðs, hverr sem sigraðr verðr.»

Nú segir Erex, hvat hann dregr til þessarar ferðar, ok hverju hann átti at ömbuna þeim riddara. «Já,» segir húsbóndinn, «ek vil fá þèr til þessa einvígis bæði góð vápn ok góðan hest.» Erex þakkaði honum sinn góðvilja. Sidan gèngu þau at sofa; var Erex lítt hugsjúkr um hag sinn.

Um morgininn stendr Erex upp ok gengr til kirkju ok lèt segja sèr messu de spiritu sancto ok hlýðir messu. Eveda, hans unnasta, kom einnig, ok fálu sik guði á hendr. Síðan herklæddiz hann eptir dagdrykkju, stígr á sitt ess - ok studdiz hvárki við stigreip nè söðulboga - ok reiddi með sèr sína mjófu; hennar búningr var fára penninga verðr.

Kap. IV.

Erex riðr nú á þann völl, er leikrinn var stofnaðr. Hann sèr, hvar stöngin er ok spörhaukrinn, er honum var frá sagt, ok þar nærri hinn röskvasti riddari Malpirant á góðum hesti ok hans mjófan ok hinn leiði dvergr með ljótu andliti. Var þar mikit fjölmenni saman komit, ok þorði engi at ráða til hauksins.

Nú ríðr Erex fram ok grípr stöngina ok kallar hári röddu, svá at allir heyrðu, er hjá váru: «Þessa stöng, er ek held á, ok þann spörhauk, er hèr er á, þá ber ek á brott, ok hann vil ek sverði verja fyrir skyld minnar mjófu, ef nökkurr þorir til at kalla.»

Viðr þessi orð hleypir Malpirant fram með mikilli reiði ok mælti: «Þat veit trúa mín,» segir hann, «at þú talar sem einn snápr; því at þenna hauk skaltu dýrt kaupa, ok þar skal við leggja beggja okkart líf ok góðs.» - «Já, já,» segir Erex, «kom til, ef þú þorir! því at ek bila ekki.»

Nú riðaz þeir svá hart at, at allr þeira söðulreiði gengr í sundr, ok bar hvárr annan aptr af hestunum, ok kómu standandi á jörð. Síðan brugðu þeir sínum sverðum ok hjugguz til grimmliga, svá hart ok snart, at skildirnir brustu, hjálmarnir stukku, enn brynjurnar slitnuðu, ok hvárrtveggi var svá sárr ok móðr, at varla fèngu þeir staðit.

Malpirant mælti þá til Erex: «Hvílumz við!» - «Nei,» segir Erex, «fyrr skaltu fá hèr mart stórt slag (ok) þar með láta lífit, ella skal ek dauðr liggja,» reiddi síðan upp sverðit báðum höndum ok (hjó) sundr hjálminn ok mikit stykki af hausinum. Fèll Malpirant við höggit til jarðar, enn Erex á hann ofan, búinn til at höggva hann.

Malpirant mælti: «Miskunna þú mèr, góði riddari! því at mitt góðs ok líf er í þínu valdi; skal ek ok mín unnasta þjóna yðr, meðan við lifum bæði.» Erex segir: «At vísu ertu dauða verðr fyrir þá skömm, er þinn dvergr görði mèr í gær ok minni unnustu; því at ek em sá riddari, er (til) yðvar kom.» Malpirant svaraði: «At sönnu hefi ek illa gört; enn þó vilda ek gjarna, at þú gæfir mèr líf.» Erex segir: «Með því at þú ert nú kominn á mitt vald uppgefinn ok yfirkominn, þá skaltu fara í stað í kastalann Kardigam með þína unnustu ok dverg, ok gef þik á vald dróttningar til slíkrar miskunnar, er hón vill þèr gört hafa. Seg, at á morgin skal ek þar koma með mína unnustu!»

Þessu játar Malpirant gjarna ok dvelr ekki sína ferð; því at hann vill halda heit sinnar trúar ok orð þau, er hann hafði við Erex hèr um; snýr á brott af kastalanum. Stóðu vinir ok frændr hryggvir eptir ok harma hans ósigr.

Malpirant riðr nú til þess, er hann kemr í kastalann Kardigan til hallar konungs, ok stígr af baki. Valven ok Kæi, ræðismaðr Artus konungs, ok margir riddarar váru þar fyrir ok spyrja tíðenda; því at þeir sá hans skjold höggvinn, brynju slitna ok hann sjálfan særðan stórum sárum. Hann svarar: «Góðir drengir!» segir hann, «hvar er dróttningin? Því at ek á við hana skyld örendi - ok henni munu góð þykkja; em ek skyldugr á trú mína henni fyrstri ný tíðendi at segja.» Nú tók Valven í hönd honum ok leiðir hann fyrir konung ok dróttning - ok hans unnustu ok dverg. Kveðr hann konunginn kurteisliga, gengr síðan fyrir dróttning ok fellr alt til jarðar fyrir henni, heilsandi á hana kurteisliga ok vegliga, ok mælti síðan, svá at allir heyrðu, er hjá váru: «Frú dróttning!» segir hann, «ek em sigraðr ok yfirkominn ok hingat sendr - ok mín unnasta ok dvergr - til slíkrar miskunnar, sem þèr vilið á göra. Enn mik hefir sigrat hinn röskvasti riddari Erex í einvígi. Enn hann er kátr í kastala, þeim er Roson heitir, ok hans unnasta, er hann hefir sèr nýpúsat; er hón svá fögr ok kurteis, at víða um lönd fær eigi hennar líka. Varð ek aldri fyrr sigraðr í einvígi. Görið nú skjótan órskurð á várt mál eptir yðvarri miskunn meir enn várri tilgörð! Segi ek yðr, at hann kemr hèr á morgin með sína hina fríðu unnustu.»

Dróttning mælti: «Sannliga ertu dauða verðr fyrir þá skömm, er þinn dvergr görði minni mey ok mínum riddara, ok ert öngrar miskunnar verðr fyrir oss. Enn af því, at þat er mestr sigr at sigra reiði sjálfs síns enn hjálpa óverðugum, þeim er þarf, - þá stattu upp, riddari! með þinni fylgð, ok skaltu vera hèr vel kominn!»

Hann þakkar nú dróttningu sitt líf ok þetta frelsi. Síðan fær dróttning menn til at taka við hestum þeira ok klæðum ok geyma; hón fèkk ok lækna til at græða hans sár; ok var þetta gört alt með lítillæti ok auðmjúkri þjónustu. Síðan görði Artus konungr hann hirðmann sinn; var hann þar vel virðr í góðu yfirlæti.

Kap. V.

Þat er at segja frá Erex, at hann sat í sama kastala eptir þetta einvígi. Jarl einn þessa kastala hèt Balsant; hann býðr Erex með mörgum mönnum til veizlu ok hvat af sèr at þiggja, er hann vildi. Enn hann vildi til sama herbergis heim ríða með sínum húsbónda ok unnustu. Ok er jarlinn veit þat, görir hann þar veizlu af sínum kosti ok fylgir honum sjálfr með sínum mönnum; ok lofa allir Erex fyrir þetta afreksverk.

Ok árla annan dag býr Erex sik til ferðar. Jarlinn fær honum til fylgðar þrjá tigu riddara ok gefr honum tvau ess ok marga aðra gripi ok ríðr í veg með þeim, ok skilja með vináttu.

Nú ríðr Erex ok hans frú í kastala þann, er Artus konungr sat í. Gengr konungr sjálfr í móti honum ok hefr frúna af baki; ok tekr dróttning við hennar geymslu ok sèr, at hennar klæðnaðr hefir beðit hennar örlætis; ok þat brast eigi, því at dróttning klæðir þegar meyna guðvefjarkyrtli með dýrligum búningi, er eigi var minna verðr enn tíu merkr gulls, - þar með guðvefjarskikkju, fóðraða hvítum skinnum enn reflaða svörtum safala ok gullhlöðum setta þar, er bæta þótti. Birti víða af þeim búningi, enn þó bar meira ljóma af hári meyjarinnar enn af gullhlöðunum. Síðan tekr dróttning í hönd henni ok leiðir hana inn með sínum meyjum til hallar konungs. Var konungr þá fyrir með sinni hirð ok Erex. Konungr stóð upp móti dróttningu ok meyjunni ok setti meyna niðr hjá sèr ok horfði á hana - ok öll hirðin, ok undruðu hennar fegrð. Enn hón hafði roðnat nökkut, er hón var inn leidd í höllina, því at hón var eigi vön dagliga þvílíku fjölmenni; ok var hennar andlitslitr sem hin rauða rósa með samtengðan hvítan lit sem lilja, eða hit rauða blóð í nýfallinn snæ, eða sólar birti í heiðríkju veðri. Mátulig váru hennar tiltæki í sessi ok göngu ok öllu athæfi.

Nú talar dróttning til konungsins: «Mikillar sæmðar er sá verðr, er svá mikla prýði vann ok hreysti ok slíka mey flutti til várrar hirðar; ok því sè hann öllum oss vel kominn.» - «Satt er þat,» segir konungr, «ok eigi hefi ek sèt fríðari mey. Ok ef þat er samþykki hirðarinnar ok allra dómr, at hón megi vel fríðust ok kurteisust heita af öllum meyjum í várri hirð, þá vil ek þann koss af henni þiggja, er ek vann til með mínu spjóti.» Lauk konungr svá sinni ræðu, at allir játa með einni röddu, at hón ein muni maklig at þiggja af konungi þenna koss fyrir sína fegrð; síðan var þat allra dómr, ok því næst snýr konungr at jungfrúnni ok mælti: «Þú, hin fríða mær! þenna koss gef ek þèr af öngri undirhyggju nè illvilja, heldr af heilagri ást ok góðum hug, því at þat skal þèr heimilt, meðan við lifum bæði, fyrir útan allan illan grun.»

Kap. VI.

Nú biðr Erex Artus konung at veita sitt brúðlaup, ok játar konungr því, sendir þegar boð um alt sitt ríki konungum ok jörlum ok öðrum höfðingjum, at þeir komi allir til hans í Linkólne at pikkisdögum, er sumir kalla pentecost eða hvítasunnu, til þessa brúðkaups, enn at öðrum kosti hefði þeir hans reiði.

Erex sendir nú þrjá tigu riddara eptir föður ok móður sinnar unnustu með góðum hestum ok dýrum klæðum. Hann görir ok orð Ilax konungi, födur sínum, at hann komi til brúðkaupsins á nefndum dögum.

Ok eptir konungs boði kemr þar saman mikit fjölmenni ok dýrir höfðingjar, þeir er ek mun nú fram telja. Fyrst kom Ilax konungr, fadir hans, með fimm hundruð riddara vel búinna. Þar næst kemr Variens konungr af Salicusborg með sex hundruð riddara vel búinna. Þá kom Aretus konungr með sínum tveimr sonum, ágætum mönnum, með tíu hundruð riddara; þeir höfdu allir síð skegg, ok engi þeira var yngri enn sjau tiga vetra. Þessu næst kemr Baldvin konungr af Germaína med sjau hundruð riddara; allir höfðu þeir grán eða hvítan hauk vel mútaðan. Þessu næst kemr Parsius konungr af Rumil - hann var ungr konungr ok fríðr - ok með honum átta hundruð riddara ok ungra manna, ok hafði engi þeira skegg. Hér eptir kom Herculus dvergakonungr ok með honum fimm hundruð dverga - hann var ok sjálfr dvergr - ok með honum Barit ok Rinald, bræðr hans. Þar næst kom Skati jarl ok Algeyr jarl, bróðir hans, af Andigonie með fjögur hundruð riddara. Þar kom Marginus af Starlzborg með þrjú hundruð riddara, Jotun jarl ok Berald jarl með tvau hundruð riddara; þeir váru af Floresborg. Þar næst kom Arasade jarl af ey þeiri, er Visio heitir, með þrjú hundruð riddara - af þeiri ey, er hvárki er í ormr nè padda, þar verðr ok hvárki ofheitt nè ofkalt ok eigi vetr. Þar kom Krafst ok Slention, miklir höfðingjar, ok Gorgunr, bróðir þeira, - þeir váru af Florisborg ór Flæmingjalandi - með níu hundruð riddara. Þar næst kómu þeir hertogar ok greifar: Gorgum hertogi, Langalíf ok Flavent, bræðr hans, Galadin ok Ralaun, Klerus, Rorian ok Rinald ok hinn mikli Askantan ok mart annarra höfðingja; þessir höfðu þrjár þúsundir manna.

Nú er komit til Artus konungs mikit stórmenni ok mikit fjölmenni, er víða um heiminn höfðu til sótt. Ok er konungr leit yfir þetta fjölmenni, þykkir honum mikit sitt vald ok megn, er mikill hlutr heimsins skal undir hann þjóna ok mektugir höfðingjar; ok gleðz nú í sínu hjarta enn miklar sik eigi af þegnavaldi, gleðr nú ok sæmir þá alla, er komnir váru til hans, ok setr þetta brúðlaup með allri prýði ok gleði. Dubbar hann margan ungan mann til riddara, gefr þeim öllum einföld vápn ok ágæt klæði.

Ok nú er púsanardagr kemr, er eptirfrètt nafni meyjarinnar, sem skyldugt er í guðs lögum, enn hón nefndiz Evida, ok eigi vissi Erex fyrr hennar nafn. Erkibiskup af Cantuaria púsaði þau saman, ok leið þessi dagr með fögnuði. Enn at kveldi leiðir dróttning jungfrúna til sængr; enn Erex leiddu konungar ok jarlar ok biskupar ok aðrir dýrir höfðingjar. Ok er þeira hjúskapr helgaðr með bænahaldi ok alls konar prýði.

Stóð þetta brúðlaup yfir mánuð með allri blíðu ok allra handa gleði. Ok at veizlunni liðinni váru höfðingjarnir virðuligum gjöfum út leystir, ok engi fór þaðan gjafalauss.

Enn áðr höfðingjarnir riði á brott, bíðr Valven Artus konung ljá til viku frest at hafa burtreið, ok (at) þeir fèngi sitt lof, er mesta frægð vinna, ok riddarar prófi sik. Ok þessu játar konungr ok býðr öllum á þann kost. Mátti þar líta margan riddara vel búinn með góðum hestum ok gullofnum klæðum ok ágætum vápnum. Tókz þar sem snarpasta atreið. Enn í öllum þeim mannfjölda fèkkz engi líki Erex útan herra Valven: þeir váru jafnir á riddaraskap; báru þeir nú frægð ok lof af konungi ok dróttningu ok af öllum höfðingjum ok þar með af öllum almúganum. Endiz með þessu þessi burtreið, at höfðingjarnir skiljaz með vináttu, ok ferr hverr heim til síns ríkis.

Kap. VII.

Erex biðr konung ok dróttning gefa sèr gott orlof heim til síns föður; því at hann hafði langan tíma í brott verit. Konungr ok dróttning veita honum þetta ok fá honum sæmillgt föruneyti, ok skiljaz með mikilli virðingu ok vináttu. Ríðr hann til borgar síns föður með sína unnustu; ok gengr konungr sjálfr móti sínum syni með sinni hirð, ok leiða hann til hallar, ok var þar fyrir búin ágæt veizla.

Síðan setz Erex um kyrt ok ann svá mikit sinni unnustu, at hann fyrirlætr alla gleði ok skemtan ungra manna. Vel er hann virðr af öllum góðum mönnum, enn þó fær hann nökkut ámæli fyrir sitt hóglífi; ok angrar þat hans frú mjök, er hón heyrir honum hallmælt.

Ok einn morgin, er hón liggr í sæng hjá bónda sínum ok hón hyggr, at hann sofi, talar hón lágt fyrir munni sèr ok mælti: «Harmr er mèr þat, herra minn! er þú fær mikit ámæli af þinni ást, er þú leggr á mik, ok þínu hóglífi.» Erex heyrði orð hennar ok sprettr upp þegar í stað, klæðir sik ok mælti til hennar: «Bú þik í stað með þínum hinum bezta búnaði! Því at í dag skulum við af þessari borg bæði ríða, ok eigi lengr vil ek þola ámæli fyrir mitt hóglífi af þeim landsmönnum.» Hón iðraz nú orða sinna, enn klæðiz þó með mikilli skyndi.

Herra Erex tekr nú sin herklæði ok þeira hesta, söðlar þá ok setr á bak sína frú. Síðan gengr hann til síns föður ok segir honum sína ætlan. Enn hann angrar mjök ok alla hirðina hans tiltekju, ok fá þó ekki at gört. Hleypr síðan Erex á sinn hest ok ríðr með sína unnustu út af staðnum ok ekki manna með honum, því at hann heitr hverjum þeim manni bráðum dauða, er honum vildi fylgja, ok því þorði þat engi at göra.

Hann ríðr nú á þá mörk, er Hervida heitir. Þar lágu úti átta spillvirkjar, er drápu menn ok ræntu fè; ok því eyddiz þar almannavegr, ok var þat mörgum mikit mein. Erex biðr nú sína frú ríða fyrir sèr ok óttaz ekki þat fuðr eða hverr váði sem at hendi ferr, ok tala ekki við sik.

Þau ríða nú lengi um skóginn, þar til er þau ríða svá, at þau sjá einn kastala - ok þar úti fyrir þrír riddarar, allir sitjandi á góðum hestum, ok skemta sèr; ok veit Erex, at þeir eru spillvirkjar. Ok er þeir, er í kastalanum váru, sá ferð hans, kalla þeir hátt á sína kompána ok segjaz sjá einn riddara vel búinn ok með honum fríða mey. Þá mælti einn: «Þat veit trúa mín,» segir hann, «at ek skal eiga hans frú; því at ek em yðvarr húsbóndi, því á er fyrstr at kjósa af váru herfangi.» Annarr mælti: «Ek skal eiga hans sverð.» Þriði mælti: «Ek skal eiga hans brynju.» Hinn fjórði mælti: «Ek skal eiga hans skjöld ok spjót.» Hinn fimti mælti: «Ek skal eiga hans hjálm, merki ok gyrðil.» Hinn sètti mælti: «Ek skal eiga öll klæði hans.» Hinn sjaundi mælti: «Ek skal eiga hans hest ok söðulreiði.» Þá mælti hinn átti: «Þèr skiptið ójafnt við mik ok rangliga; ok með því at ek fæ ekki fè, þá skal ek eiga hans hægri hönd, fót ok lífit með.» Nú ríða þessir þrír fram at Erex, er búnir váru; enn hinir herklæðaz á meðan, er í kastalanum váru, ok búaz at veita lið sínum kompánum, ef þarf.

Nú sèr Evida, hvar þessir þrír riddarar ríða ok láta ófrýnliga. Hón minniz á þögn, er henni var boðin, enn má þó ekki annat fyrir ástar sakir við Erex enn snúa nú aptr ok segir honum; því at hón var langt fram undan í veginn. Fær hón óþökk af honum þar fyrir. Ok jafnskjótt er þeir finnaz, leggr einn þeira til hans í skjöldinn, ok beit ekki á; enn lagit hljóp út af ok niðr í völlinn, enn hann laut eptir. Erex sló hann með sinni burtstöng svá fast á hálsinn, at augun hrutu ór höfðinu, fèll hann til jarðar í óvit, ok hestr hans trað hann undir fótum til bana. Annarr höggr sínu sverði í skjöldinn svá fast, at festi í skildinum; Erex snarar svá skjöldinn, at hinum varð laust sverðit, ok slær hann svá fast með skjaldarröndinni, at heilinn lá úti. Þriði snýr undan, skýtr hann þann í gegnum með spjóti, fèll hann dauðr á jörð. Í þessu kómu at fimm þeira kompánar; tekz þar hin snarpasta orrusta ok lauk svá, at Erex feldi þá alla, enn varð lítt sárr. Tekr hann vápn þeira ok hesta, ríðr með sína frú í kastalann, sefr þar um nóttina; ok var þar ekki manna fyrir.

Kap. VIII.

Um morgininn í ár ríðr Erex af kastalanum ok læsir honum sterkliga. Hefir hann þaðan átta hesta klyfjaða með herfang, ok var þó meira eptir. Ríðr hans frú fyrir, enn hann rekr hestana eptir, ok fara svá marga daga, enn liggja úti um nætr, unz þau koma í eina borg, er Pulchra heitir. Þar rèð fyrir Milon jarl. Þar tekr Erex sèr náttstað innan borgar hjá einum bónda. Allir undruðuz hennar fegrð. Þetta var sagt jarlinum; hann gengr síðan til móts við Evida ok Erex ok fagnar þeim vel, enn þó kendi hann þau ekki. Þó var hans auga hvergi útan á Evida ok eigi síðr hans hjarta, ok allr þóttiz hann brenna fyrir ástar sakir, ok talar til hennar leyniliga: «Heyr mik, hin fríðasta kona í allri veröldinni! þín fegrð sigrar alla veraldar prýði, ok lofaðr sè guð, er kann svá skapa fríða skepnu. Mitt hjarta stiknar alt fyrir þína fegrð; skaltu mín frú vera ok alla hluti skipa í mínu ríki eptir þínum vilja.» Hón segir: «Guð gæti þín, jarl! þú ert ríkr höfðingi ok af guði skipaðr at hefja hans kristni ok refsa ranglátum, enn ek em bundin í helgum hjúskap, ok munt þú eigi vilja ræna skaparann tveimr sálum senn ok kaupa þèr ok mèr helvíti.» Jarlinn svarar: «Svá fastliga er mèr þetta í vilja komit, at ek missi eigi þenna kost fyrir alt veraldar gull, ok ek skal þín fá enn þíns bónda höfuð láta af slá, þótt þar liggi guðs reiði á; ok ertu svá ær ok vitlaus, at þèr þykkir betra at fylgja einum vallara fátækjum enn sitja í hásæti hjá mèr ok stýra öllu mínu ríki með mèr.» Evida angrar nú mjök, ok tekr þó snjalt ráð ok skjótt ok mælti svá: «Herra!» segir hón, «ek finn þinn vilja öruggan til mín; ok því vil ek þat gjarna göra, ef þèr hlítið mínum ráðum: látið okkr hjón bæði sofa í fríði í nótt, at ek sýnumz eigi ráða honum bana, enn at morni görið, sem yðr líkar, við hann; ok haldið yður orð við mik, ok fáið mèr yðvart innsigli!» Þessu játar jarlinn glaðliga ok görir svá, gengr síðan á brott með sínum mönnum. Enn þau fara til náða; ok þegar þau ganga í sæng, segir hón Erex alt þeira viðskraf ok sýnir honum innsigli jarlsins til jartegna. Ok jafnskjótt klæðiz hann, ok búaz þau á brott ok riðu út af staðnum ok gáfu bónda góðan hlaupara fyrir sinn greiðskap.

Ok er jarlinn verðr þessa víss, herklæðiz hann skjótt ok hans ráðgjafi, er Bolvin hèt, ok hundrað riddara, ok ríða hart eptir Erex, ok finna hann við einn skóg á slèttum völlum. Jarlinn ok ráðgjafinn váru lengst fram undan liðinu. Evida segir Erex eptirreiðina, ok fær hón óþökk af honum þar fyrir. Þó snýr hann aptr móti Bolvin ok leggr sínu spjóti í gegnum hann ok kastar honum dauðum af hestinum. Í því kemr at Milon jarl ok leggr í skjöldinn Erex, svá at rifnaði hinn ýzti hlutr brynjunnar í sundr, ok hefði Erex dauða af fengit, ef hrynjan hefði eigi hlíft honum, ok varð hann þó mjok sárr. Hann höggr í sundr spjótskaptit fyrir jarlinum ok annat högg í hjálminn, svá at af sneið hjálminum þat, er nam, ok fylgði þar með hárit ok hausfillan ok þar með eyrat, ok sverðit kom niðr á öxlina ok sneið af þat, er tók, svá at jarlinn misti höndina, ok fèll hann við þetta í óvit af hestinum til jarðar. Erex forðar sèr á skóginn, enn jarlsmenn koma þar at, er hann liggr, ok styrma nú sumir yfir honum, enn sumir ríða eptir Erex. Í því raknar jarlinn við ok kallar hári röddu, bíðr öngvan svá djarfan vera, at eptir honum ríði eða mein göri, ok talar svá: «Guð hefir rèttum dómi yfir oss komit: ek vilda honum dauða fá, enn hans hinni vitru konu skömm ok skaða ofan á, enn þat er nú á mèr niðr komit, er minn hinn æzti ráðgjafi er dauðr, enn ek sárr. Fari, sem guð vill! ok ráði (hann), hvárt ek lifi lengr eða skemmr! enn at vísu skal þessa óhefnt af mèr, ok skulu þau í fríði fara fyrir mèr.»

Snýr jarlinn aptr við þetta; enn Erex riðr nú sinn veg þann dag um skóginn, ok taka þau náttstað í einu rjóðri um kveldit, ok bindr (Erex) sár sitt. Enn at morni riðu þau af skóginum fram hjá einum kastala. Af þeim kastala ríðr út einn riddari svá stórr ok þrekligr, at Erex þóttiz öngvan annan þvílíkan sèt hafa. Hann hafði öll vápn gulli búin (ok þar) með vænt ess; hans söðulreiði var af purpura ok hans bliat, enn hans merki af baldrkinn, alt gullskotit. Hann ríðr hart at Erex ok talar til hans: «Þú, riddari!» segir hann, «fá mèr þína hina fríðu unnustu! því at þat sómir vel, (at) hón skuli mín vera, ok hana vil ek gjarna fá ok þar lífit leggja á.» Erex segir: «Ek em lítt til einvígis færr, enn fyrr vil ek berjaz enn láta mína unnustu; því at ek hefi rèttara at mæla.» Hefz hèr upp hin snarpasta orrusta ok svá sterklig atreið, at þeir fara báðir aptr af hestunum ok koma standandi á jörð, ok bregða sínum sverðum; ok höggr hvárr til annars í ákafa, þar til er þeir eru svá móðir ok sárir, at þeir geta varla reitt sverðin; ok um síðír standa þeir á knjánum. Ok gengr svá, at Evida græt sárliga, er hón sèr farar síns bónda, svá at hón liggr stundum í óviti af harmi.

Nú biðr kastalamaðrinn hvíldar, ok fær hann þat ok spyrr Erex at nafni. Enn hann segir, at hann skal fyrri segja sitt nafn; ok svá görir hann ok mælti: «Ek em konungr at löndum ok auðæfum, svá at mèr þjóna fjórir jarlar ok sjau greifar ok mart annat stórmenni; enn nafn mitt er Guimar, ok em ek systurson Ilax konungs. Enn nú segið mèr yðvart nafn! Enn aldri fann ek betra riddara enn þik.» Erex segir nú sitt nafn, föður ok ætt. Ok nú kastar riddari Guimar sverðinu ok rennr á háls Erex ok fagnar honum blíðliga ok biðr af sèr reiði ok býðr honum með sèr alla kosti. Erex gefr honum upp sína reiði fyrir frændsemis sakir, ok ríða heim til kastalans, ok dvalðiz þar hálfan mánuð. Græðir Erex sár sin, ok gróa þau snart; ok þegar er honum er aptrbata, býz hann á brott, ok vill eigi föruneyti með sèr hafa; enn Guimar, frænda sinn, biðr hann veita sèr lið, ef þarf. Hann játar því gjarna, ok skiljaz með vináttu; harmar hann þat mjök, er hann vill öngva menn með sèr hafa ór sínu ríki, þar er hann eigi þó margar torfærur um at fara.

Kap. IX.

Nú ríðr Erex marga daga, þar til er hann kemr á einn eyðiskóg þykkvan ok víðan; taka þau sèr þar náttstað í einu rjóðri. Ok um miðnætti heyra þau mikinn grát ok ill lætí. Erex stendr upp ok tekr hest sinn ok ríðr eptir þeim látum, þar til er hann sèr eina konu grátandi hlaupandi um skóginn; hón reif af sèr klæðin ok þreif í sitt hár. Hann spyrr, hvat hón grætr. Hón svarar: «Ek var rík kona ok átta ek mèr ágætan bónda; við riðum á þenna skóg með tuttugu riddara ok mikilli gleði; enn at oss kómu tveir jötnar í gærkveld ok drápu alla riddara, enn tóku bónda minn harðliga ok börðu ok bundu á bak; enn ek kómumz undan; em ek nú fátæk ok aum ok vesul orðin; tóku þeir ok vára hesta ok klæði; eru þeir skamt hèðan. Nú várkunnið mèr minn harm, þott þèr fáið eigi meira at gört; því at ófært er við þá at eiga.» Erex mælti: «Grát eigi, kona! ok bið mín hèr! enn at vísu skal ek þá finna ok freista, hvat ek fæ at gört.»

Hann tekr Evida af baki, harmsfulla um ætlan síns bónda. Hann hleypir nú í brott í skóginn sem harðast. Ok brátt getr hann at líta, hvar tveir jötnar fara; ok rekr annarr þeira marga hesta klyfjaða af góðum vápnum ok dýrum klæðum; annarr ríðr miklu síðar ok hefir hest í togi; á honum var alnökkviðr maðr - ok bundnar hendr á bak aptr, enn fætr niðr undir kvið, - svá barðr ok víða lamðr, at hestrinn ok maðrinn flóði allr í blóði, ok víða runnu þá blóðlækir af honum, ok var hann nú svá nær kominn at bana. Erex snýr at þeim, er með manninn ferr, ok mælti til hans: «Góði herra!» segir hann, «lát lausan þann mann, er svá er hörmuliga haldinn, ok haf þar fyrir mína vináttu!» Jötunninn lítr til hans grimmliga ok mælti: «Dragztu á brott, þú leiðr skálkr! ef þú vilt líf hafa! enn aldri frelsir þú manninn af mínum fundi.» Erex mælti: «At vísu skal ek frelsa hann, ef ek má.» Jötunninn hló at honum ok mælti: «Þú, fól! talar sem einn snápr; því at ekki hefir þú meira við mik at göra enn lamb við león.» Erex höggr til jötunsins með sínu sverði á öxlina ok sneið um þvert brjóstit ok út um síðuna annars vegar, ok steypir honum dauðum af hestinum. Í þessu kemr at hans kompánn ok reiðir upp stóra járnklumbu ok slær til Erex; hann brá fyrir sik skildinum af öllu afli, ok lamðiz hann allr; enn höggit kom á háls hestinum, ok fèll hann dauðr til jarðar. Enn Erex hafði þykk mikinn af högginu, þótt eigi kæmi glöggt á hann ómætti af, ok rasaði til jarðar. Þetta sèr jötunninn ok reiðir upp kylfuna af öllu afli ok ætlar at slá hann í höfuðit, svá at heilinn liggi úti. Erex spratt á fætr ok hleypr aptr í millum fóta honum. Þetta högg varð svá mikit, at járnkylfan sökk at höndum honum í jörðina, ok laut hann mjök eptir högginu. Erex reiðir nú upp sverðit tveim höndum af öllu afli ok höggr á hrygginn jötninum ok sníðr hann sundr í miðjunni. Síðan leysir hann hinn bundna riddara ok frèttir hann at nafni. Enn hann fellr fram til jarðar fyrir hans fótum ok þakkar honum fagrliga sína lausn ok lífgjöf ok mælti: «Nafn mitt er Kalviel; ek em ættaðr af Karinlisborg; mín unnasta heitir Favida, dóttir Ubba jarls af Buderisborg; enn ek em hertogi af Folkborg. Nú gef ek mik ok mína unnustu til æfinligrar þjónustu þat alt at göra, er þer bjóðið oss.» Erex mælti ok þakkar honum sitt boð, segiz eigi þann þrælka, er guð hefir frelst með sinni miskunn, enn bað hann ríða til Artus konungs ok segja honum sannendi af sínum ferðum; enn hann játar því gjarna; tóku síðan hesta sína ok alt herfangit, er jötnarnir höfðu með farit, ok finna sínar unnustur. Varð þar fagnafundr mikill með þeim; skilja síðan með vináttu, ok ríðr Kalvil til hirðar Artus konungs ok segir frá ferðum Erex. Ok varð konungr glaðr við þessa sögu ok svá hans hirð, ok fagna hans undarligum röskleik.

Kap. X.

Frá Erex er þat at segja, at hann ríðr lengi um skóginn ok hans unnasta, ok hafa öngva fæðu útan aldin af viðum. Ok einn dag heyra þau ógurlig læti; því næst sá þau, hvar einn flugdreki flýgr ok hefir einn mann í sèr alvápnaðan ok hefir sólgit hann meir enn í beltisstað. Hann lifði enn. Drekanum varð maðrinn þungr, ok flaug lágt.

Erex harmar nú dauða dýrðligs drengs ok heitr af öllu hjarta á guð sèr til hjálpar enn manninum til lífs; ríðr síðan fram at honum með öruggu hjarta, vill heldr missa sitt líf enn leita eigi við at hjálpa þeim manni, ok höggr á bæxl drekanum, svá at hann kiknaði. Við þetta högg lætr hann upp manninn ok vendir sèr at Erex, ok hleypr nú at honum með gapanda munni. Erex hleypr af baki hestinum ok leggr sínu spjóti í munn drekans af öllu afli til hjartans; ok fèll hann dauðr á ess Erex, ok fèkk þat þegar bana.

Nú gengr Erex at þeim manni, er á vellinum lá í óviti, ok hans frú Evida, ok leita þau honum lífs, sem þau megu. Ok er hann raknar við, þakkar hann þeim hjartanliga sína lífgjöf. Þá spyrja þau hann at nafni. Hann svarar: «Ek heiti Plato, Vigdæiborgar hertogi, systursonr herra Valvens af Artus garði. Enn þessi dreki tók mik í morgin sofanda af mínum skildi; ok er mín frú ok hirðsveinar skamt á brott hèðan leitandi mín. Nú gef ek mitt ríki ok mik í þitt vald.» Nú þakkar Erex guði, er hann hefir frelst svá góðan riddara; því at görla kennir hvárr þeira annan, ok varð þar fagnaðarfundr með þeim. Ok skjótt koma þar menn Plato ok hans unnasta, sorgmóð af hans brotthvarfi, ok ætlaði hann dauðan. Ok er þau sá hann frelstan ok fundu hann lífs vera ok vita, hversu at hefir borit, verða þau fegnari, enn frá megi segja, fallandi til fóta Erex, þakkandi honum mikilliga þenna sigr ok mildiverk, bjóðandi honum sína fylgð ok þjónustu. Enn hann neitti því skjótt ok biðr þau fara til Artus konungs ok segja honum, hvat til tíðenda hefir borit í þessari ferð. Enn þau göra svá, ok þó nauðig; skilja svá við hann at sinni.

Enn Erex ríðr um skóginn með sína unnustu langa hríð, unz hann sèr, hvar ríða sjau menn alvápnaðir; reka þeir marga hesta klyfjaða af dýrum gripum til eins kastala, er skamt stóð þaðan, ok þar á fjóra riddara bundna ok sára ok fjórar jungfrúr harla vænar. Ok þeir sjá, hvar Erex ríðr, ok þegar snúa þrír at honum; enn fjórir ríða til kastalans at geyma herfangit. Sá er fyrir þeim var, kallar hári röddu: «Þú, riddari!» segir hann, «ríðr sem fól í hendr oss öllum. Enn ef þú vilt líf hafa, þá fá oss vápn þín ok klæði, hest ok unnustu, enn gakk í línklæðum einum - ef þú vilt líf hafa - ok berfættr, ok þakka oss æfinliga lífgjöf!» Erex svarar: «Þessir eru ójafnir kostir; ok dýrt skulu þèr mitt líf áðr kaupa, enn þèr fáið þat.» Nú ríðr (Erex) at þeim ok leggr sínu spjóti fyrir brjóst einum þeira ok hrindr honum dauðum af hestinum. Enn til annars höggr hann sinni hægri hendi ok sneið hjálminn, svá at heilinn lá á jörðinni. Enn hinn þriði sneri undan við fall sinna fèlaga, ok fær skjótan dauða, því at Erex höggr á hans bak, svá at hann tók sundr í miðju. Í því kómu at honum fjórir, ok riðu allir senn at Erex; ok var höfðingi þeira verri einn viðreignar enn hinir allir. Fær Erex nú mörg sár ok stór, ok svá rifna upp hin fornu sár. Enn svá lýkr, at Erex fellir þá alla; enda er hann þá mjök yfirkominn af sárum ok mæði. Ok þó ríðr hann skjótliga þangat, er hinir bundna váru, ok leysir þá; spyrr þá síðan at nafni. Enn sá segir, er fyrir þeim var: «Ek heiti Juben hertogi af Freiheimi; enn þessir eru þrír mínir bræðr, Perant ok Jodim ok Malides hertogar af Manaheimi; eru þessar várar unnustur. Enn vèr frèttum til þessara illvirkja ok hugðum at freista með várri frægð, enn viljum þèr nú gjarna þjóna.» Erex mæltir: «Þèr góðir herrar!» segir hann, «farið í guðs fríði fyrir góð boð! enn yðra þjónustu vil ek ekki hafa. Enn ef þèr vilið mèr nökkut (til sæmðar) göra, þá fari þèr skjótt ok segið Artus konungi, at Erex Ilax son hefir yðr frelst!» Enn þeira foringi játar því gjarna ok bíðr hann af baki at stíga ok binda sár sín ok hvílaz þar hjá þeim um stund; enn hann vill þat eigi ok snýr á skóginn með Evida; þeir vilja þá fylgja honum, enn hann fyrirbýðr þeim þat; ok snúa þeir aptr í kastalann ok binda sár sín ok dveljaz þar nökkurar nætr ok ríða þaðan á Artus fund.

Kap. XI.

Gustave Doré: Erex ok Evida

Þat er at segja frá Erex ok hans frú, (at) þau ríða fram á skóginn á græna völlu; þá sækir hann svá fast blóðrás, at hann fellr af sínum hesti. Enn þat óvit var svá lengi, at Evida ætlar hann dauðan, ok aumkar sik alla vega ok grætr sárliga ok leggz á líkamann ofan ok mælti þessom orðum: «Vesul em ok orðin af dauða bónda míns, ok þess annars, at með minni tungu kom ek honum á þessa ferð, er ek þagða eigi yfir rangligu ámæli vándra manna. Eða hversu má ek lifa við harm eptir þvílíkan bónda? Því mun ek fá mèr skjótan dauða með hans sverði.» Hón bregðr þá sverðinu með hörmuligum gráti, svá at langt mátti heyra, ok vildi reisa þat á hjöltin; enn þat var svá þungt, at hón gat varla af jörðu lypt; ok jafnan er hón skeindi fingrna, þá kipti hón at sèr hendinni; ok þá ætlar hón at fallaz á eggjarnar.

Ok er hón var at þessu starfi, kom at henni ríðandi með mikinn flokk manna einn jarl, er Placidus hèt, ok firrir hana þessum váða, ok tölðu þat óráð, at hón týndi bæði lífi ok sálu, ok missa þar fyrir himnaríki. Jarlinn segir, at hennar fegrð ok kurteisi megi skjótt fá henni fremra bónda; enn hón fyrirlítr öll hans ráð. Jarlinn býðr sínum mönnum at til búa barar í skóginum. Ok er þat var gört, er líkit heim borit til hallar ok virðuliga um búit.

Jarlinn setr Evida í knè sèr ok er fúss við hana at tala ok býðr henni sik at eiga ok alt sitt ríki; enn þó veit hann eigi hennar nafn. Enn hón neitar þessum kosti þverliga. Jarlinn þykkiz eldi ausinn, er hann skal eigi þegar við hana eiga samræði, ok biðr nú sinn hirðprest púsa þau saman. Enn hann segir: «Þat eru guðs lög eigi, nema hón gefi leyfi til.» Enn þat fèkkz eigi af henni. Jarlinn birtir nú eigi at síðr mikla ást til hennar, ok lætr eigi at síðr bjóða mönnum til veizlu. Ok eru borð upp tekin ok skipuð höllin af hirð jarls ok borgarmönnum. Hann lætr fram fyrir Evidam gull ok görsemar ok alls konar dýrgripi, ok blíðkar hana, sem hann má, alla vega. Enn hón kastar öllu ok neitar ok segir hann aldri skulu verða sinn bónda. Jarlinn reiðdiz nú ok slær hana pústr ok biðr hana eta með sínum bónda. Hón grætr sárliga; enn hirðinni líkar illa tiltæki jarlsins, ok verðr af þessu mikit hark í höllinni.

Ok þessu næst tekr Erex at vitkaz ok lítr brátt Evidam ok skilr brátt, hvat fram ferr; líkar nú illa ok hleypr af börunum ok bregðr sverði ok höggr til jarlsins í höfuðit, svá at heilinn lá á jörðunni. Af þessu verki kemr svá mikill ótti yfir hirðina alla, at hverr hleypr út af höllinni, sem mest má, svá mælandi: «Skundum undan, sem mest megum vèr! því at fjandinn er í líkinu ok hefir drepit jarlinn.» Görðu nú svá allir ok fálu sik, hverr sem einn.

Enn Erex ok hans frú búaz af höllinni, sína hesta í garðinum skjótt finnandi, stíga á bak ok ríða í brott af borginni; ríða skyndiliga allan þann dag ok nóttina með, þar til er þau taka sèr náttstað á einum fögrum velli við einn brunn vænan. Ok bindr Evida um sár Erex, ok sofa síðan til dags; ok taka síðan hesta sína ok ríða til eins kastala, ok dvölðu(z) þar þrjár nætr ok hvíla sik. Þaðan ríða þau langan veg.

Ok einn dag sèr Erex, hvar ríðr einn riddari, ok kennir, at þar er þá kominn Kæi, ræðismaðr Artus konungs. Enn hann kennir eigi Erex, ok þar þegar er þeir finnaz, býðr hann Erex burtreið. Enn þótt hann væri mjök sárr, þá vill hann þó eigi neita. Ok í hinni fyrstu atreið fellir hann Kæa ræðismann af baki ok tekr hest hans ok hefir með sèr. Ok þá kennir hann Erex at vápnabúnaði, ok bíðr Erex gefa sèr hest sinn; ok fèkkz eigi þat fyrr, enn hann sagði, at Valven ætti þann hest; ok skilðuz með því at sinni.

Kap. XII.

Nú er at segja frá Erex ok hans frú, at þau ríða leið sína ok taka sèr náttstað í einu rjóðri. Hann ómætti þá fast, ok talar þá til Evida þessum orðum: «Í mörgum þrautum höfum við um hríð verit, ok hefir guð ór öllum vel leyst; enn nú hefi ek reynt af þèr sanna ást, dygð ok trúfesti. Er nú ok meiri ván, er skjótr verði skilnaðr okkarr, því at fast angra mik stór sár ok langt matleysi.» Ok þessu næst fellr hann í óvit.

Evida grætr nú sárliga. Ok í þessu bili kemr at ríðandi Guimar konungr með marga riddara, ok kennir skjótt Erex ok Evidam, ok huggar hana skjótt, enn lætr Erex í hægjan vagn ok flytr hann heim í sína borg - því at hón var skamt þaðan, - ok fær honum til lækningar systur sína, er Godilna hèt; því at hón gat alt heilt grætt. Ok hressiz hann skjótt ok er þar í góðum fagnaði.

Ok er hann er heill orðinn sinna sára, biðr hann konung orlofs ok fær þat með því, at hann sjálfr vill fylgja honum; ok þat þiggr Erex. Guimar konungr gefr Erex þrjá tigu riddara alvápnaðra til fylgðar ok gott ess, komit af Lombarði ok keypt fyrir tuttugu merkr gulls. Ok hann gaf Evida góðan gangara með gyldum söðli - ok víða settan gimsteinum, enn beisl ok ístöð með gulli gör með svá mik(l)um hagleik, at á söðulboganum váru skrifuð öll stórmerki Trojumanna, enn söðulklæðin af hvítum purpura, víða gullsett. Þetta smíði var með svá miklum hagleik, at hinn fljótasti ok hinn bezti höfuðsmiðr í öllu Bretlandi gat þat eigi fullgört á sjau árum. Þar með fylgði kvennmannsbúningr eigi minna verðr enn sex tiga marka gulls. Riðu síðan út af borginni öll samt með mikilli gleði til einnar ágætrar borgar margra dagleiða þaðan. Þar rèð fyrir Estuen konungr. Sú borg var sterkliga bygð; hón hèt Bardiga. Nú vill Guimar konungr ekki þar koma; enn Erex spyrr, hvat því veldr; enn hann segir: «Í þessari borg er sá staðr, er heitir Hirðar-fagnaðr, ok hann hefir mörgum góðum riddara orðit ófagnaðr; því at margr hefir forvitnaz, hvat þar bygði í, ok hefir engi aptr komit innan hinna næstu sjau ára, sá er farit hefir, þó at allröskr riddari verit hafi. Enn þetta er eitt pláz af borginni ok sterkliga múrat. Ek óttumz, at þú vilir þar koma, ef við ríðum í borgina.» Erex segir: «Svá frægt er þetta nafn, at ek verð fyrir víst þar at koma í borgina; eða „hvat veit sá, er enskis freistar“?»

Kap. XIII.

Nú ríða þeir í borgina ok konungsgarðinn; ok er þeim þar vel fagnat, ok sjálfr Essuen konungr gengr í móti þeim ok leiðir þá til sinnar hallar ok görir þeim ágæta veizlu. Nú spyrr Erex, hvar sá staðr er, er Hirðarfagnaðr heitir, ok segir þat sitt örendi þangat at reyna sik þar, ef nökkut mætti til frægðar verða; ok biðr hann orlofs, ok þykkir sèr ósæmð í, ef synjat er. Konungr svarar svá: «Ek vil yðr því eigi leyna,» segir hann, «at þessi beiðsla hefir mörgum manni at skaða orðit, svá at á þessum sjau árum hafa allir lífit mist; ok þar vil ek gefa yðr til hálft mitt ríki, at þèr komið aldri í þann stað. Enn ef yðra ferð hepta hvárki gjafar nè ummæli, þá görið, sem yðr líkar!» Erex þakkar konunginum sitt boð enn segiz at vísu vita vilja, hvat byggir þann stað. Nú hryggviz konungrinn ok mest Evida, ok gefz upp gleðin; ok fara menn til náða.

Enn um morgininn þegar vápnaz Erex ok hleypr á sinn hest; enn konungrinn ok öll hirðin fylgja honum til þess staðar, er hann forvitnaði um, ok skiljaz þar við hann með mikilli áhyggju, ok báðu guð honum miskunnar.

Um þenna stað var einn múrr ok eitt port með sterkri járnhurð, ok var hón eigi læst, því at hana geymði einn dvergr, ok lèt upp fyrir þeim, er inn vildu. Útan á múrnum váru margar stengr ok þar á mannahöfuð, med þeim smyrslum, at aldri máttu fúna; þar máttu margir líta sinn ástvin. Nú ríðr Erex inn um þetta port ok hans frú. Þar var fagr völlr; þar lá margr skjöldr brotinn, mörg brynja slitin. Þau riðu at einum grasgarði mjök fríðum; í honum stóð eitt tjald alt gullskotit með eximo; í því var ein sæng af brendu silfri gör með ágætum búnaði; í henni sat ein kona svá fögr, at Erex þóttiz öngva fegri sèt hafa útan Evidam. Þau nema staðar við þessa sýn. Í þessu kemr at þeim ríðandi einn riddari sterkligr ok alvápnaðr, á einu essi, ok hefr svá sína ræðu til Erex með illyrðum, svá segjandi: «Hverr ertu, hinn heimski ok hinn djarfi! er á brott ætlar at stela minni eigu ok unnustu? Margr hefir hingat sótt dauða ok ilt örendi, ok svá skalt þú.» Erex segir: «Hvat skulu slík stóryrði? því at karlmenn skulu með vápnum vegaz enn ekki með illyrðum. Ok ef þik fýsir ilt at leika, þá skaltu slíkt í móti hafa.»

Nú tekz þar hinn harðasta atreið, ok brýtr hvárr sína burtstöng á öðrum, enn hvárrgi gèkk ór söðli fyrir öðrum. Síðan hlaupa þeir af sínum hestum ok berjaz með sínum sverðum; ok gefr hvárr öðrum stór slög, ok báðir eru þeir svá móðir ok sárir, at varla orka þeir at standa uppi. Enn svá lýkr með þeim, at sá fèll, er fangit bauð, ok biðr griða, ok fær þat.

Erex spyrr hann at nafni, enn hann segir: «Malbanaring er mitt nafn. Ek var lengi með hinum frægja Ilax konungi. Enn þessa jungfrú nam ek á brott frá föður sínum, þó með hennar vilja; trúlofadi ek henni hina fyrstu bæn at veita, enn hón bað mik í þenna stað at fara ok hèr vera ok aldri við hana skilja fyrr, enn ek yrða sigraðr af einum riddara; enn hón ætlaði þat aldri verða mundu. Enn hennar faðir er Tracon jarl af Arnsborg, ríkr ok mikill kappi. Ok því görði hón svá, at henni þótti ósæmd í, at menn víssi, at hón ætti einn riddara, enn óttaðiz, at hennar faðir mundi mik með miklu fjölmenni vinna, ef hann vissi, hvar ek væra. Nú görið svá vel ok segið mèr yðvart nafn! at ek mega vita, hverr mik hefir sigrat.» Erex segir nú sitt nafn ok síns föður; ok görla kennir hann Malbanaring. Verðr þar mikill fagnaðarfundr, því at Evida kennir hèr sína frændkonu, er Elena hèt; váru þær bræðra dætr. Ríða síðan öll saman á brott þaðan í konungsgarðinn. Ok verðr þar af þeira tilkómu mikil gleði, fyrst konunginum ok síðan öllum út í frá. Lofa allir Erex fyrir sína hreysti ok riddaraskap.

Kap. XIV.

Essuen konungr leiðir þá virðuliga af garði, ok þakkar Erex honum gott yfirlæti. Ok eptir tíu daga liðna koma þau til kastalans Kardigan. Þar var Artus konungr ok hans dróttning. Konungrinn sjálfr gengr í móti honum fagnandi með mikilli blíðu, svá ok Guimari konungi ok öllu þeira föruneyti, leiðandi þá til hallar, skipandi hit næsta sèr í hásæti, - enn Evidam hjá dróttningu ok hina fríðu Elenam, hennar frændkonu, - spyrjandi Erex tíðenda af sèrhverjum hans ferðum, þótt hann vissi mörg hans afreksverk áðr. Enn Erex sagði honum greiniliga alt, hvat yfir hann hafði gengit. Konungi þótti mikit um hans hreysti, ok lofar öll hirðin hans hraustleika.

Þá gengr fram fyrir konunginn Malbanaring ok fellr til fóta konunginum, segjandi honum sína æfisögu, gefandi sik allan á hans vald, biðjandi sèr miskunnar, ok fær þat fyrir bænarstað Erex. Göriz hann nú konungs maðr ok fær skjótt mikit metorð fyrir sína hreysti; því at hann prófaðiz, sem var, hinn bezti riddari í öllum mannraunum.

Artus konungr talar þá til Erex: «Þèr, herra Erex!» segir hann, «hafið reynt yðr í mörgum mannraunum, ok hefir guð ór öllum vel leyst. Nú er þat mitt ráð, at þèr lèttið þessari ónáð ok takið nú hvíld ok frelsi; því at ek kann at segja yðr, at Ilax konungr, faðir yðvarr, er andaðr, ok stendr hans ríki geymslulaust undir margskonar háska ok ófriði. Vil ek, at þèr ríðið fyrst heim ok frelsið yðvart ríki ok hafið þar til várn styrk, enn komið til mín at jólum með erkibiskup yðvars ríkis ok öðrum höfðingjum ok takið hèr vígslur.» Erex þakkar honum vel sín heilræði ok frábæran vinskap, er hann hafði honum sýnt, ok játar svá at göra, sem hann beiddi. Ok eptir liðinn tíma tekr hann orlof af konungi ok dróttningu. Reið hann heim í ríki sitt, friðandi þat ok frelsandi, enn at jólum öllum höfðingjum síns lands til sín stefnandi, síðan sína ferð til Artus konungs byrjandi, jóladaginn hinn fyrsta eptir konungs boði með miklu fjölmenni þar komandi, þar miklum fagnaði af konungi ok dróttningu mætandi.

Var síðan þar öllum fyrir búin ágæt veizla. Váru þar fyrir konungar ok hertogar, jarlar ok barónar, greifar ok riddarar með mörgum þúsundum liðsfjölða. Ok leið svá hinn fyrsti jóladagr með mikinn prís ok þessa heims gleði. Annan dag jóla var Erex til konungs vígðr af sjau erkibiskupum ok þrettán lýðbiskupum, er studdu þessa vígslu; svá ok var vígð Evida. Artus kónungr gaf Erex kórónu af gulli görva í vígslunni, dýrligum gimsteinum setta, setjandi hana á hans höfuð; hón var eigi minna verði keypt í Africa enn þrimr tigum marka gulls. Enn Evida gaf hann dýrliga skikkju; þar váru á skr(i)faðar allar höfuðlistir; hón var öll skínandi ok svá dýr, at engi kaupmaðr kunni hana at meta; hón var ofin níu rastir í jörð niðr af fjórum álfkonum í jarðhúsi, þar er aldri kom dagsljós.

Ok at lyktuðum tíðum váru þau heim leidd til hallar með sæmð. Ok síðan var til borðs gengit ok skipat höfðingjum í hásæti í tólf hallir, - ok engi af þeim minna háttar enn konungar ok erkibiskupar, hertogar ok lýðbiskupar, barónar ok greifar; enn riddaraliði ok öðru fólki váru skipuð önnur herbergi ok um grasgarða, er í váru skipaðir borginni; ok þó varð at reisa tjöld því fólki, er eigi tók borgin við, ok váru þat margar þúsundir. Ok þar af má marka, hversu mart fólk þar var saman komit, at þar váru sex þúsundir þjónustumanna. Var nú alt til skemtanar haft, þat er menn mátti gleðja; ok stóð sú veizla yfir mánuð. Síðan váru höfðingjar út leystir með dýrðligum gjöfum, ok þakka allir Artus konungi ok dróttningu ok hinum unga Erex ok frú Evida dýrðliga veizlu, ok ríða heim til sinna ríkja.

Erex konungr ok Evida dróttning skilja við Artus konung ok hans dróttning með miklum vinskap, ok hèlz hann, meðan þau lifðu. Síðan riðu þau heim í sitt ríki, ok stýrðu því með sæmð ok heiðri ok fullum friði. Þau gátu tvá sonu, hèt annarr eptir föður Evidæ, enn annarr Ilax eptir föður Erex; urðu þeir báðir konungar ok afburðarmenn ok líkir föður sínum at hreysti ok riddaraskap ok tóku ríki eptir föður sinn.

Lýkr hèr þessari sögu af hinum ágæta Erex konungi ok hans frú, hinni vænu Evida.

Erex saga (med noter)

Kap. I.

Þat er upphaf þessarar frásögu, at Artus konungr sat í sínum kastala, er Kardigan hèt, - þat var páskatíð, - ok hèlt þá enn virðuliga sína hirð, sem vanði hans var til, svá at engi þóttiz sèt hafa slíka konungsprýði.

Með honum váru tólf spekingar hans ok ráðgjafar, er dagliga [riðu út með honum. Einn af þeim var sonr Ilax konungs, mikill kappi [í riddaraskap, fríðr sýnum ok íþróttamaðr mikill, eigi ellri enn hálfþrítugr, er saga þessi görðiz. Hann hèt Erex. Hann var vel virðr af konungi ok dróttningu ok allri hirðinni.

Þá mátti sjá [margan góðan riddara, konunga ok jarla ok aðra dýra menn, bæði unga ok gamla, [er vel kunnu riddaraskap, - ok fúsir frammi at hafa [sinn röskleika fyrir dýrum mönnum. Margar váru dýrar konur ok meyjar í hirð dróttningar; ok váru þær allfár, er eigi höfðu kosit sèr unnasta. Skemtan [var þar at heyra ok hafa, sem hverr vildi kjósa, hverr talaði við sína unnustu ok annat, þat er lysti, [hverr var við annan eptirlátr ok góðviljaðr.

Ok er allir váru sem glaðastir, [kveðr konungr sèr hljóðs ok mælti: «Yðr er kunnigt, at hèr [á skóginum er einn hjörtr, er vèr fám aldri veiddan. Nú sá, er þat vinnr, skal [kjósa einn koss af þeiri hinni fríðustu jungfrú, er í er hirð minni. Ok því sè allir búnir [á morgin, þeir er mèr vilja fylgja.» Valven, ágætr riddari, systurson konungs, svaraði máli konungs: «Herra!» segir hann, «af þessari ferð megu hljótaz stór vándræði, því at fyrri munum vèr berjaz enn [þola þat, at annars unnasta sè fríðari kölluð [enn annars.» Konungr reiddiz orðum hans ok mælti: «Hvárt er þèr líkar vel eða illa, Valven! þá skal þó fara sem áðr; því at engi þjónustumaðr á at neita því, er hans meistari býðr honum.»

Kap. II.

Árla um morgininn ríðr konungr á skóginn með hirð sinni. Eftir nú hverr, sem má, hjörtinn: sumir [æptu, sumir blèsu í lúðra, ok varð þar þá ok glam mikit af hestagneggjum ok hundageyi; enn Artus konungr er fremstr á hlaupara einum sterkum ok [mjök skjótum.

Dróttningin reið ok í skóginn með sinni hirð ok með henni hinn ungi Erex á góðu essi, er komit var af Spanialandi. Yfirklæði [hans var af rauðu silki, kyrtill af hvítum purpura, hosur af silki, bitill af silfri, söðull af fílsbeini, sporar af brendu gulli. Dróttning reið svá mikit á skóginn, at engi fylgði henni nema Erex ok ein jungfrú konungsdóttir. Þau nema stað í einu rjóðri langt frá öðrum mönnum. [Erex hafði ekki vápn nema eitt sverð. Þau stíga af baki sínum hestum ok láta renna af þeim mæði.

Þessu næst sjá þau ríða fram ór skóginum einn riddara alvápnaðan ok með honum eina fríða mey - ok fyrir þeim einn ljótr dvergr á stórum hesti, hafandi [eina asnasvipu. Dróttning mælti nú við meyna: «Far þú skjótt ok bið þenna riddara til mín koma! Ek vil vita, hverr hann er.» Mærin [fór nú ok kemr þar, er dvergrinn er. Hann talar til hennar: «Þú, jungfrú!» segir hann, «seg mèr, hvers þú leitar!» Mærin svarar: «Dróttning sendi mik til þessa riddara at vita, hverr hann er, ok bað hann til sín koma.» Dvergrinn mælti: «Snú aptr! eigi [kemztu lengra fram.» - «Góði dvergr!» segir mærin, «lát mik [koma fram minni ferð!» Dvergrinn reiddiz henni ok slær til hennar með svipunni á [höndina, svá at blóðit rann um hana alla. Ok við þat snýz hón grátandi aptr ok segir dróttningu sína ferð. Hón mælti: «[Víst er þetta eigi kurteiss riddari, er hann vill þola sínum dverg [óhefnt þetta níðingsverk at göra einni mey slíka skömm. Ok þú, hinn góði riddari Erex! ríð fram ok vit, hverr hann er!» Hann hleypir nú at fram þar, er dvergrinn er. Hann kallaði á Erex ok mælti: «Snú aptr, þú fól! [eigi kemz þú fram lengra.» Erex segir: «Skríð á brott, leiðilig skepna! enn ek mun fara minn veg fyrir þèr,» ok skaut honum frá sèr. «Nei, nei,» segir dvergrinn, «ek hræðumz ekki hik, því at minn meistari hefnir mín skjótt, ef þú görir mèr ilt,» hefr síðan upp svipuna báðum höndum ok slær Erex á hálsinn, svá at húðin fylgði svipunni ok honum lá við óviti. Varð hann við þetta bæði hryggr ok reiðr, ok hefndi sín þó eigi at sinni; því at hann treysti sèr eigi vápnlausum við ókunnan mann [at berjaz[ alvápnaðan; snýr aptr við svá búit ok segir dróttningu [af ferðum sínum ok (at) sèr væri til fallnar tvær skammir, «enn sú þó einka verst, er ek þorða ekki at hefna mín. Enn þess sver ek, dróttning!» segir hann, «at ek skal eigi fyrr aptr koma til hirðar Artus konungs, enn ek hefi hefnt þessarar [þinnar ok minnar skammar, - eða fá aðra hálfu meiri. Skal ek nú ríða eptir þeim skyndiliga. Ok lifið í guðs gleði!» Enn dróttning þakkar honum sín svör; heilsa þær honum meir enn hundrað sinnum at skilnaði.

Nú ríðr Erex á brott. Enn dróttning dvalðiz í skóginum eptir þar til, at konungr kemr at með sínum monnum. [Hafði konungr veitt hjörtinn; ríða nú heim til kastalans, fara síðan til borða. Ok er allir váru sem glaðastir, þá tók konungr til orða: «Nú vil ek þann koss þiggja hèr af hinni fríðustu jungfrú, er ek hefi til unnit með mínu spjóti.» Viðr þessa beiðslu varð sundrþykki mikit, svá at búit var, at öll hirðin mundi berjaz; því at hverr kallaði sína unnstu fegrsta. Ok [er í þessum váða stóð, kveðr drottning sèr hljóðs ok fær þat; segir nú Artus konungi frá þeim atburðum, er í skóginum höfðu [görz um brottför Erex; bað hann bíða þar til um þenna koss, er frèttuz ný tíðendi. Játaði hann því gjarna ok öll hirðin.

Kap. III.

Erex riðr nú, sem fyrr var sagt, eptir riddaranum alt til aptans, þar til er þeir koma í einn kastala, sterkan ok stóran. Þar var mart fólk ok mikil gleði; enn hverr [þeira lèt sína gleði, þá er þeir sá þenna hinn vápnaða riddara, ok fylgðu honum til herbergja. Engi lèt, sem [Erex sæi.

Hann reið nú fram [þar, er einn gamall maðr sat á skörum kastalans lítt klæddr ok fríðr sýnum ok nökkut sorgmóðr. Þessi hinn gamli maðr biðr Erex vel kominn með sèr; ok þat þiggr hann gjarna, stígr þar af baki; enn húsbóndinn kallar sína dóttur at taka hans hest. Mærin var í [einum línkyrtli fornum ok slitnum; enn þó eigi [at síðr var allr hennar líkami svá fríðr, at Erex þóttiz öngva slíka sèt hafa; þar [fylgðu allir líkamans burðir ok kurteisi, svá at sjálf náttúran [mundi eigi annan veg á kjósa ok undraðiz, hversu hón var svá fríð sköpuð. [Ok þegar feldi hann allan sinn elskhuga til hennar. Enn er hón sá Erex, þá feldi hón [alla ást til hans, ok þótti þó undarligt, [er hón skyldi kunna at elska ókunnan mann. Stóð nú hvárt ok horfði á annat. Þetta sèr húsbóndinn, tekr nú hest hans ok leiðir hann til stalls ok gefr honum korn ok mungát. Enn jungfrúin þjónar Erex ok leiðir hann til sætis, ok skemtir hvárt öðru með blíðu.

Ok er húsbóndinn kemr inn, fagnar Erex honum allvingjarnliga ok talar til hans: «Þín dóttir er hin fríðasta mær í allri veröldinni; enn þat undra ek, at hón er svá fátækliga klædd. Enn yðr [satt af at segja, þá er þat minn vili ok bænarstaðr, at þú giptir mèr þessa jungfrú; [ok betr ann ek henni enn öllu gulli ok ríki míns föður. Ok skal yðr þat [fyrir sæmð verða, ef ek má ráða. Vil ek eigi [mínu nafni leyna: ek heiti Erex, son Ilax konungs; hefi ek verit með Artus konungi fimm ár. Ok [viðr þessa jungfrú vil ek bæði lifa ok deyja. Nú görið, [sem yðr líkar, um várt örendi!»

Húsbóndinn varð glaðr við, er [hans ætt var honum vitanlig orðin, ok mælti: «Opt hefi ek heyrt þín getit at hreysti ok riddaraskap; ok öngum kosti vil ek því neita at gipta þèr mína dóttur, ef þat er hennar vili. Ok eigi er hón af því fátækliga klædd, at hón sè þrælborin; því at Melan [jarlsson var móðurbróðir hennar. Enn svá lengi hefi ek í hernaði verit ok ófriði, at bæði hefi ek týnt eignum ok óðulum. Ek var fyrri ríkr ok mikils ráðandi af höfðingjum; enn nú þykkir öngum um mik vert, síðan fátæktin sótti mik. Enn þess væntir mik, at [af viti ok kvennligum listum hafi mín dóttir eigi síðr enn vænleik. Ok nú segi hón sinn vilja!»

Enn þat var auðsótt við hana, ok fara þar nú festar fram; ganga síðan til borðs öll ok eru nú glöð ok kát. Einn steikari var þar at matgöra, enn öngvir þjónustumenn aðrir.

Erex spurði, hverr sá riddari væri, er um kveldit reið í kastalann með [jungfrúna - ok dvergrinn þeim með fylgjandi. Húsbóndinn svaraði: «Þessi riddari heitir Malpirant; hann er hinn mesti kappi ok íþróttamaðr. Hefir hann margan góðan riddara yfir unnit. Hann stofnar hvert ár einn leik, ok [nú á morgin skal hann vera. Hann er svá orðinn, at þessi riddari á einn spörhauk af gulli görvan; þar er undir ein stöng [sjau alna löng af silfri gör; hana skal setja niðr í einn völl; þessi riddari á fríða unnustu; ok ef nökkurr riddari er svá djarfr, at þessa stöng vili á brott bera fyrir [ástar sakir sinnar mjófu ok sèr eigna þenna spörhauk, þá skal hann ríða í turniment ok berjaz við Malpirant; liggr þar við líf ok góðs, [hverr sem sigraðr verðr.»

[Nú segir Erex, hvat hann dregr til þessarar ferðar, ok hverju hann átti at ömbuna þeim riddara. «Já,» segir húsbóndinn, «ek vil fá þèr til þessa einvígis bæði góð vápn ok góðan hest.» Erex þakkaði honum sinn góðvilja. Sidan gèngu þau at sofa; var Erex lítt hugsjúkr um hag sinn.

Um morgininn stendr Erex upp ok gengr til kirkju ok [lèt segja sèr messu de spiritu sancto ok [hlýðir messu. Eveda, hans unnasta, kom einnig, ok fálu sik guði á hendr. Síðan herklæddiz hann eptir dagdrykkju, stígr á sitt ess - ok studdiz hvárki við stigreip nè söðulboga - ok reiddi með sèr sína mjófu; hennar búningr var fára penninga verðr.

Kap. IV.

Erex riðr nú á þann völl, er leikrinn var stofnaðr. Hann sèr, [hvar stöngin er ok spörhaukrinn, er honum var frá sagt, ok þar nærri hinn röskvasti riddari Malpirant á góðum hesti ok hans mjófan ok hinn leiði dvergr með ljótu andliti. Var þar mikit fjölmenni saman komit, ok þorði engi [at ráða til hauksins.

Nú ríðr Erex fram ok grípr stöngina ok kallar hári röddu, svá at [allir heyrðu, er hjá váru: «Þessa stöng, er ek held á, ok þann spörhauk, er hèr [er á, þá ber ek á brott, ok hann vil ek sverði verja fyrir skyld minnar mjófu, ef nökkurr þorir til at kalla.»

Viðr þessi orð hleypir Malpirant fram með mikilli reiði ok mælti: «Þat veit trúa mín,» segir hann, «at þú talar sem einn snápr; því at þenna hauk skaltu dýrt kaupa, ok þar skal við leggja beggja okkart líf [ok góðs.» - «Já, já,» segir Erex, «kom til, ef þú þorir! því at ek bila ekki.»

Nú ríðaz þeir svá hart at, at allr þeira söðulreiði gengr í sundr, ok bar hvárr annan aptr af hestunum, ok kómu standandi [á jörð. Síðan brugðu þeir sínum sverðum ok hjugguz til grimmliga, svá hart ok snart, at skildirnir brustu, hjálmarnir stukku, enn brynjurnar slitnuðu, ok hvárrtveggi var svá sárr ok móðr, at varla fèngu þeir staðit.

Malpirant mælti þá til Erex: «[Hvílumz við!» - «Nei,» segir Erex, «fyrr skaltu fá [hèr mart stórt slag (ok) þar með láta lífit, ella skal ek dauðr liggja,» reiddi síðan upp sverðit báðum höndum ok [(hjó) sundr hjálminn ok mikit stykki af hausinum. Fèll Malpirant við höggit til jarðar, enn Erex á hann ofan, búinn til at höggva hann.

Malpirant mælti: «Miskunna þú mèr, góði riddari! því at mitt góðs ok líf er í þínu valdi; skal ek ok mín unnasta þjóna yðr, meðan við lifum bæði.» Erex segir: «At vísu ertu dauða verðr fyrir þá skömm, er þinn dvergr görði mèr í gær ok minni unnustu; því at ek em sá riddari, er [(til) yðvar kom.» Malpirant svaraði: «At sönnu hefi ek illa gört; [enn þó vilda ek gjarna, at þú gæfir mèr líf.» Erex segir: «Með því at þú ert nú kominn á mitt vald [uppgefinn ok yfirkominn, þá skaltu [fara í stað [í kastalann Kardigam með þína unnustu [ok dverg, ok gef þik á [vald dróttningar til slíkrar miskunnar, er hón vill þèr gört hafa. Seg, at á morgin skal ek þar koma [með mína unnustu!»

Þessu játar Malpirant gjarna ok dvelr ekki sína ferð; því at hann vill halda heit sinnar trúar ok orð þau, er hann [hafði við Erex hèr um; snýr á brott af kastalanum. Stóðu vinir ok frændr hryggvir eptir ok harma hans ósigr.

Malpirant riðr nú til þess, er hann kemr í kastalann Kardigan [til hallar konungs, ok stígr af baki. Valven ok Kæi, ræðismaðr Artus konungs, ok margir riddarar [váru þar fyrir ok spyrja tíðenda; því at þeir sá hans skjold höggvinn, brynju slitna ok hann sjálfan særðan stórum sárum. Hann svarar: «Góðir drengir!» segir hann, «[hvar er dróttningin? Því at ek á við hana skyld örendi - ok henni munu góð þykkja; em ek skyldugr [á trú mína henni fyrstri ný tíðendi at segja.» Nú tók Valven í hönd honum ok leiðir hann fyrir konung ok dróttning - ok hans unnustu ok dverg. Kveðr hann konunginn kurteisliga, gengr síðan fyrir dróttning ok fellr [alt til jarðar fyrir henni, heilsandi á hana kurteisliga ok vegliga, ok mælti síðan, svá at allir heyrðu, er hjá váru: «Frú dróttning!» segir hann, «ek em sigraðr ok yfirkominn ok hingat sendr - ok mín unnasta ok dvergr - til slíkrar miskunnar, sem þèr vilið á göra. Enn mik hefir sigrat hinn röskvasti riddari Erex í einvígi. Enn hann er kátr í kastala, [þeim er Roson heitir, ok hans unnasta, er hann hefir sèr nýpúsat; er hón svá fögr ok kurteis, at víða um [lönd fær eigi hennar líka. Varð ek aldri fyrr sigraðr í einvígi. Görið nú skjótan órskurð á [várt mál eptir yðvarri miskunn meir enn várri tilgörð! [Segi ek yðr, at hann kemr hèr á morgin með sína [hina fríðu unnustu.»

Dróttning mælti: «Sannliga ertu dauða verðr fyrir þá skömm, er [þinn dvergr görði minni mey ok mínum riddara, ok ert öngrar miskunnar [verðr fyrir oss. Enn af því, at þat er mestr sigr at sigra reiði sjálfs síns enn hjálpa óverðugum, þeim er þarf, - þá stattu upp, riddari! með þinni fylgð, ok skaltu vera hèr vel kominn!»

Hann þakkar nú dróttningu sitt líf ok þetta frelsi. Síðan fær dróttning menn til at taka [við hestum þeira ok klæðum ok geyma; hón fèkk ok lækna til at græða hans sár; ok var þetta gört alt með lítillæti ok auðmjúkri þjónustu. Síðan görði Artus konungr hann hirðmann sinn; var hann þar vel virðr í góðu yfirlæti.

Kap. V.

Þat er at segja frá Erex, at hann sat í sama kastala eptir þetta einvígi. [Jarl einn þessa kastala hèt Balsant; hann býðr Erex með mörgum mönnum til veizlu ok [hvat af sèr at þiggja, er hann vildi. Enn hann vildi til sama herbergis heim ríða með sínum húsbónda ok unnustu. Ok er jarlinn veit þat, [görir hann þar veizlu af sínum kosti ok fylgir honum sjálfr með sínum mönnum; ok lofa allir Erex fyrir þetta afreksverk.

Ok árla annan dag býr Erex sik til ferðar. Jarlinn fær honum til fylgðar þrjá tigu riddara ok gefr honum tvau ess ok marga aðra gripi ok ríðr í veg með þeim, ok skilja með vináttu.

Nú ríðr Erex ok hans frú í kastala þann, er Artus konungr sat í. Gengr konungr sjálfr [í móti honum ok hefr frúna af baki; ok tekr dróttning við hennar geymslu ok sèr, at hennar klæðnaðr hefir beðit hennar örlætis; ok þat brast eigi, því at dróttning klæðir þegar meyna guðvefjarkyrtli með dýrligum búningi, [er eigi var minna verðr enn tíu merkr gulls, - þar með guðvefjarskikkju, fóðraða hvítum skinnum enn reflaða svörtum safala ok gullhlöðum [setta þar, er bæta þótti. Birti víða af þeim búningi, enn þó bar [meira ljóma af hári meyjarinnar enn af gullhlöðunum. Síðan tekr dróttning í hönd henni ok leiðir hana inn með sínum meyjum til [hallar konungs. Var konungr þá fyrir með sinni hirð ok Erex. Konungr stóð upp móti dróttningu ok [meyjunni ok setti meyna niðr hjá sèr ok horfði á hana - ok öll hirðin, ok undruðu hennar fegrð. Enn hón hafði roðnat nökkut, er hón var inn leidd í höllina, því at hón var eigi vön dagliga þvílíku fjölmenni; ok var hennar andlitslitr sem hin rauða rósa [með samtengðan hvítan lit sem lilja, eða hit rauða blóð í [nýfallinn snæ, eða sólar birti í heiðríkju veðri. Mátulig váru hennar tiltæki í sessi ok göngu ok öllu athæfi.

Nú talar dróttning til konungsins: «Mikillar sæmðar er sá verðr, er svá mikla prýði vann ok hreysti ok slíka mey flutti til várrar hirðar; ok því sè hann öllum oss vel kominn.» - «[Satt er þat,» segir konungr, «[ok eigi hefi ek sèt fríðari mey. Ok ef þat er samþykki hirðarinnar ok allra dómr, at hón megi vel fríðust ok kurteisust heita af öllum meyjum í várri hirð, þá [vil ek þann koss af henni þiggja, er [ek vann til með mínu spjóti.» Lauk konungr svá sinni ræðu, at allir játa með einni röddu, at hón ein muni maklig at þiggja [af konungi þenna koss fyrir sína fegrð; [síðan var þat allra dómr, ok því næst snýr konungr at jungfrúnni ok mælti: «Þú, hin fríða mær! þenna koss gef ek þèr [af öngri undirhyggju nè illvilja, heldr af heilagri ást ok góðum hug, því at þat skal þèr heimilt, meðan við lifum bæði, fyrir útan allan illan grun.»

Kap. VI.

Nú biðr Erex Artus konung at veita sitt brúðlaup, ok játar konungr því, sendir þegar boð um alt sitt ríki konungum ok jörlum ok öðrum höfðingjum, at þeir komi allir til [hans í Linkólne at pikkisdögum, er sumir kalla pentecost eða hvítasunnu, [til þessa brúðkaups, enn at öðrum kosti hefði þeir hans reiði.

Erex sendir nú þrjá tigu riddara eptir föður ok móður sinnar unnustu með góðum hestum ok dýrum klæðum. Hann görir ok orð Ilax konungi, födur sínum, at hann komi til brúðkaupsins [á nefndum dögum.

Ok eptir konungs boði kemr þar saman [mikit fjölmenni ok dýrir höfðingjar, þeir er ek mun [nú fram telja. Fyrst kom Ilax konungr, fadir hans, með fimm hundruð riddara vel búinna. Þar næst kemr Variens konungr af Salicusborg með sex hundruð riddara vel búinna. Þá kom Aretus konungr með sínum tveimr sonum, ágætum [mönnum, með tíu hundruð riddara; [þeir höfdu allir síð skegg, ok engi þeira var yngri enn sjau tiga vetra. Þessu næst kemr Baldvin konungr [af Germaína med sjau hundruð riddara; allir höfðu þeir [grán eða hvítan hauk vel mútaðan. Þessu næst kemr Parsius konungr af Rumil - hann var ungr konungr ok fríðr - ok með honum átta hundruð riddara [ok ungra manna, ok hafði engi þeira skegg. Hér eptir kom Herculus dvergakonungr ok með honum fimm hundruð dverga - [hann var ok sjálfr dvergr - ok með honum Barit ok Rinald, bræðr hans. Þar næst kom [Skati jarl ok Algeyr jarl, bróðir hans, af Andigonie með fjögur hundruð riddara. Þar kom Marginus af Starlzborg með þrjú hundruð riddara, Jotun jarl ok Berald jarl með tvau hundruð riddara; þeir váru af Floresborg. Þar næst kom Arasade jarl af ey þeiri, er Visio heitir, með þrjú hundruð riddara - [af þeiri ey, er hvárki er í ormr nè padda, þar verðr ok hvárki ofheitt nè ofkalt ok eigi vetr. Þar kom [Krafst ok Slention, miklir höfðingjar, ok Gorgunr, bróðir þeira, - þeir váru af Florisborg ór Flæmingjalandi - með níu hundruð riddara. Þar næst kómu [þeir hertogar ok greifar: Gorgum hertogi, Langalíf [ok Flavent, bræðr hans, Galadin ok Ralaun, Klerus, Rorian ok Rinald ok hinn mikli Askantan ok mart annarra höfðingja; þessir höfðu þrjár þúsundir manna.

Nú er komit til Artus konungs mikit [stórmenni ok mikit fjölmenni, er víða um heiminn höfðu til sótt. Ok er konungr leit yfir þetta fjölmenni, þykkir honum mikit sitt vald ok megn, er mikill hlutr heimsins skal undir hann þjóna ok [mektugir höfðingjar; [ok gleðz nú í sínu hjarta [enn miklar sik eigi af þegnavaldi, gleðr nú ok sæmir þá alla, er komnir váru til hans, ok setr þetta brúðlaup með allri prýði ok gleði. Dubbar hann [margan ungan mann til riddara, gefr þeim öllum einföld vápn ok ágæt klæði.

Ok nú er [púsanardagr kemr, er eptirfrètt nafni meyjarinnar, sem skyldugt er í guðs lögum, enn hón nefndiz Evida, ok eigi vissi Erex fyrr [hennar nafn. Erkibiskup af Cantuaria púsaði þau saman, ok leið þessi dagr með fögnuði. Enn at kveldi leiðir dróttning jungfrúna til sængr; enn Erex leiddu konungar ok jarlar ok biskupar ok aðrir dýrir höfðingjar. Ok er þeira hjúskapr helgaðr með bænahaldi ok alls konar prýði.

Stóð þetta brúðlaup yfir mánuð með allri blíðu ok allra handa gleði. Ok at veizlunni liðinni váru höfðingjarnir virðuligum gjöfum út leystir, ok engi fór þaðan gjafalauss.

Enn áðr höfðingjarnir riði á brott, bíðr Valven Artus konung [ljá til viku frest [at hafa burtreið, [ok (at) þeir fèngi sitt lof, er mesta frægð vinna, ok riddarar prófi sik. Ok þessu játar konungr ok býðr öllum [á þann kost. Mátti þar líta margan riddara vel búinn með góðum hestum ok gullofnum klæðum ok ágætum vápnum. Tókz þar sem snarpasta atreið. Enn í öllum þeim mannfjölda [fèkkz engi líki Erex útan herra Valven: þeir váru jafnir á riddaraskap; báru þeir nú frægð ok lof [af konungi ok dróttningu [ok af öllum höfðingjum [ok þar með af öllum almúganum. Endiz með þessu þessi burtreið, at höfðingjarnir skiljaz með vináttu, ok ferr hverr heim til síns ríkis.

Kap. VII.

Erex biðr konung ok dróttning gefa sèr gott orlof heim til síns föður; því at hann hafði langan tíma í brott verit. Konungr ok dróttning veita honum þetta ok fá honum sæmillgt föruneyti, ok skiljaz með [mikilli virðingu ok vináttu. Ríðr hann til borgar síns föður með sína unnustu; ok gengr konungr sjálfr móti [sínum syni með sinni hirð, ok leiða hann til hallar, ok var þar fyrir búin ágæt veizla.

Síðan setz Erex um kyrt ok ann svá mikit sinni unnustu, at hann fyrirlætr alla gleði ok skemtan ungra manna. Vel er hann virðr af öllum [góðum mönnum, enn þó fær hann nökkut [ámæli fyrir sitt hóglífi; ok angrar þat hans frú mjök, er hón heyrir honum hallmælt.

Ok einn morgin, er hón liggr í sæng hjá bónda sínum ok hón hyggr, at hann sofi, talar hón lágt fyrir munni sèr ok mælti: «Harmr er mèr þat, herra minn! er þú fær [mikit ámæli af þinni ást, er þú leggr á mik, ok þínu hóglífi.» Erex heyrði orð hennar ok sprettr upp þegar í stað, klæðir sik ok mælti til hennar: «Bú þik í stað með þínum hinum bezta búnaði! Því at í dag skulum við af þessari borg bæði ríða, ok eigi lengr vil ek þola ámæli fyrir mitt hóglífi af þeim landsmönnum.» Hón iðraz nú orða sinna, enn klæðiz þó með mikilli skyndi.

Herra Erex tekr nú sin herklæði ok [þeira hesta, söðlar þá ok setr á bak sína frú. Síðan gengr hann [til síns föður ok segir honum sína ætlan. Enn hann angrar mjök ok alla hirðina hans tiltekju, ok fá þó ekki at gört. Hleypr síðan Erex á sinn hest ok ríðr með sína unnustu út af staðnum ok ekki manna með honum, því at hann heitr hverjum [þeim manni bráðum dauða, er honum vildi fylgja, ok því þorði þat engi at göra.

Hann ríðr [nú á þá mörk, er Hervida heitir. Þar lágu úti átta spillvirkjar, er drápu menn ok ræntu fè; ok því eyddiz þar almannavegr, ok var þat mörgum mikit mein. Erex biðr nú sína frú ríða fyrir sèr ok óttaz ekki [þat fuðr eða hverr váði sem at [hendi ferr, ok tala ekki við sik.

Þau ríða nú lengi um skóginn, þar til er þau ríða svá, at þau sjá einn kastala - ok þar úti fyrir [þrír riddarar, allir sitjandi á góðum hestum, ok skemta sèr; ok veit Erex, at þeir eru spillvirkjar. Ok er þeir, er í kastalanum váru, sá ferð hans, kalla þeir hátt á sína kompána ok segjaz sjá einn riddara vel búinn ok með honum fríða mey. Þá mælti einn: «Þat veit trúa mín,» segir hann, «at ek skal eiga hans frú; því at ek em yðvarr húsbóndi, því á er fyrstr at kjósa af váru herfangi.» Annarr mælti: «Ek skal eiga hans sverð.» Þriði mælti: «Ek skal eiga hans brynju.» Hinn fjórði mælti: «Ek skal eiga hans skjöld ok spjót.» Hinn fimti mælti: «Ek skal eiga hans hjálm, merki ok gyrðil.» Hinn sètti mælti: «Ek skal eiga [öll klæði hans.» Hinn sjaundi mælti: «Ek skal eiga hans hest ok söðulreiði.» Þá mælti hinn átti: «Þèr [skiptið ójafnt við mik ok rangliga; ok með því at ek fæ ekki fè, þá skal ek eiga hans hægri hönd, fót ok lífit með.» Nú ríða þessir þrír fram at Erex, er búnir váru; enn hinir herklæðaz á meðan, er í kastalanum váru, ok búaz at veita lið sínum kompánum, ef þarf.

Nú sèr Evida, hvar þessir þrír riddarar ríða ok láta ófrýnliga. Hón minniz á þögn, er henni var boðin, enn má þó ekki annat fyrir ástar sakir við Erex enn snúa nú aptr ok segir honum; því at hón var langt fram [undan í veginn. Fær hón óþökk af honum þar fyrir. Ok jafnskjótt er þeir finnaz, leggr einn þeira til hans í skjöldinn, ok beit ekki á; enn lagit hljóp út af ok niðr í völlinn, enn hann laut eptir. Erex sló hann með sinni burtstöng svá fast á hálsinn, at augun hrutu ór höfðinu, fèll hann til jarðar í óvit, ok hestr hans [trað hann undir fótum til bana. Annarr höggr sínu sverði í skjöldinn svá fast, at festi í skildinum; Erex snarar svá skjöldinn, at hinum varð laust sverðit, ok slær hann [svá fast með skjaldarröndinni, at heilinn lá úti. Þriði snýr undan, skýtr hann þann í gegnum með spjóti, fèll hann dauðr á jörð. Í þessu kómu at fimm þeira kompánar; tekz þar hin snarpasta orrusta ok lauk svá, at Erex feldi þá alla, enn varð lítt sárr. Tekr hann vápn þeira ok hesta, ríðr með sína frú í kastalann, sefr þar um nóttina; ok var þar ekki manna fyrir.

Kap. VIII.

Um morgininn [í ár ríðr Erex af kastalanum ok læsir honum sterkliga. Hefir hann þaðan átta hesta klyfjaða með herfang, ok var þó meira eptir. Ríðr hans frú fyrir, enn hann rekr hestana eptir, ok fara svá marga daga, enn liggja úti um nætr, unz þau koma í eina borg, er Pulchra heitir. Þar rèð fyrir Milon jarl. Þar tekr Erex sèr náttstað innan borgar hjá einum bónda. Allir undruðuz [hennar fegrð. Þetta var sagt jarlinum; hann gengr síðan [til móts við Evida ok Erex ok fagnar þeim vel, enn þó kendi hann þau ekki. Þó var hans auga hvergi útan á Evida ok eigi síðr hans hjarta, ok allr þóttiz hann brenna [fyrir ástar sakir, ok talar til hennar leyniliga: «Heyr mik, hin fríðasta kona í allri veröldinni! þín fegrð sigrar alla veraldar prýði, ok lofaðr sè guð, er [kann svá skapa fríða skepnu. Mitt hjarta stiknar alt fyrir þína fegrð; skaltu mín frú vera ok alla hluti skipa í mínu ríki eptir þínum vilja.» Hón segir: «Guð gæti þín, jarl! þú ert ríkr höfðingi ok af guði skipaðr at hefja hans kristni ok refsa ranglátum, enn ek em bundin í helgum hjúskap, ok munt þú eigi vilja ræna skaparann tveimr sálum senn ok kaupa [þèr ok mèr helvíti.» Jarlinn svarar: «Svá fastliga er mèr þetta í vilja komit, at ek missi eigi [þenna kost fyrir alt veraldar gull, ok ek skal [þín fá enn þíns bónda höfuð láta af slá, þótt þar liggi guðs reiði á; ok ertu svá ær ok vitlaus, at þèr þykkir betra at fylgja einum vallara fátækjum enn sitja í hásæti hjá mèr ok stýra öllu mínu ríki með mèr.» Evida angrar nú mjök, ok tekr þó snjalt ráð ok skjótt ok mælti svá: «Herra!» segir hón, «ek finn [þinn vilja öruggan til mín; ok því vil ek þat gjarna göra, ef þèr hlítið mínum ráðum: látið okkr hjón bæði sofa í fríði í nótt, at ek sýnumz eigi ráða honum bana, enn [at morni görið, sem yðr líkar, við hann; [ok haldið yður orð við mik, ok [fáið mèr yðvart innsigli!» Þessu játar jarlinn glaðliga ok görir svá, gengr síðan á brott með sínum mönnum. Enn þau fara til náða; ok þegar þau ganga í sæng, segir hón Erex alt þeira við skraf ok sýnir honum innsigli jarlsins til jartegna. Ok jafnskjótt klæðiz hann, ok búaz þau á brott ok riðu út af staðnum ok gáfu bónda góðan hlaupara fyrir sinn greiðskap.

Ok er jarlinn verðr þessa víss, herklæðiz hann skjótt ok hans [ráðgjafi, er Bolvin hèt, ok hundrað riddara, ok ríða hart eptir Erex, ok finna hann við einn skóg á slèttum völlum. [Jarlinn ok ráðgjafinn váru lengst fram undan liðinu. Evida segir Erex eptirreiðina, ok fær hón óþökk af honum þar fyrir. Þó snýr hann aptr móti Bolvin ok leggr sínu spjóti í gegnum hann ok kastar honum dauðum af hestinum. Í því kemr at Milon jarl ok leggr í skjöldinn Erex, svá at [rifnaði hinn ýzti hlutr brynjunnar í sundr, ok hefði Erex dauða af fengit, ef hrynjan hefði eigi hlíft honum, ok varð hann þó mjok sárr. Hann höggr í sundr spjótskaptit fyrir jarlinum ok annat högg í hjálminn, svá at [af sneið hjálminum þat, er nam, ok [fylgði þar með hárit ok hausfillan ok þar með eyrat, ok [sverðit kom niðr á öxlina [ok sneið af þat, er tók, svá at jarlinn misti höndina, ok fèll hann við þetta í óvit af hestinum til jarðar. Erex forðar sèr á skóginn, enn jarlsmenn koma þar at, er hann liggr, ok styrma [nú sumir yfir honum, enn sumir ríða eptir Erex. Í því raknar jarlinn við ok kallar hári röddu, bíðr öngvan svá djarfan vera, at eptir honum ríði eða mein göri, ok talar svá: «Guð hefir [rèttum dómi yfir oss komit: ek vilda honum dauða fá, enn hans hinni vitru konu skömm ok skaða [ofan á, enn þat er nú á mèr niðr komit, er minn hinn æzti ráðgjafi er dauðr, enn [ek sárr. [Fari, sem guð vill! ok ráði (hann), hvárt ek lifi lengr eða skemmr! enn at vísu skal þessa óhefnt af mèr, ok skulu þau í fríði fara [fyrir mèr.»

Snýr jarlinn aptr við þetta; enn Erex riðr nú sinn veg þann dag um skóginn, ok taka þau náttstað í einu rjóðri um kveldit, ok bindr (Erex) sár sitt. Enn at morni riðu þau af skóginum fram hjá einum kastala. Af þeim kastala ríðr út einn riddari svá stórr ok þrekligr, at Erex þóttiz öngvan annan þvílíkan sèt hafa. Hann hafði öll vápn gulli búin [(ok þar) með vænt ess; hans söðulreiði var af purpura ok hans bliat, enn hans merki af baldrkinn, alt gullskotit. Hann ríðr hart at Erex ok talar til hans: «Þú, riddari!» segir hann, «fá mèr þína hina fríðu unnustu! því at [þat sómir vel, (at) hón skuli mín vera, ok hana vil ek gjarna fá ok þar lífit leggja á.» Erex segir: «Ek em lítt til einvígis færr, enn fyrr vil ek berjaz enn láta mína unnustu; því at ek hefi [rèttara at mæla.» Hefz hèr upp hin snarpasta orrusta ok svá sterklig atreið, at þeir fara báðir aptr af hestunum ok koma standandi á jörð, ok bregða sínum sverðum; ok höggr hvárr til annars í ákafa, [þar til er þeir eru svá móðir [ok sárir, at þeir [geta varla reitt sverðin; ok um síðír standa þeir á knjánum. Ok gengr svá, at Evida græt [sárliga, er hón sèr farar síns bónda, svá at hón liggr stundum í óviti af harmi.

Nú biðr kastalamaðrinn hvíldar, [ok fær hann þat ok spyrr Erex at nafni. Enn hann segir, at hann skal fyrri segja sitt nafn; ok svá görir hann ok mælti: «Ek em konungr at löndum ok auðæfum, svá at mèr þjóna fjórir jarlar ok sjau greifar ok mart annat stórmenni; enn nafn mitt er Guimar, ok em ek systurson Ilax konungs. Enn nú segið mèr yðvart nafn! [Enn aldri fann ek betra riddara enn þik.» Erex segir nú sitt nafn, [föður ok ætt. Ok nú kastar riddari Guimar sverðinu ok rennr á háls Erex ok fagnar honum blíðliga ok biðr af sèr reiði ok býðr honum [með sèr alla kosti. Erex gefr honum upp sína reiði fyrir frændsemis sakir, ok ríða heim til kastalans, ok dvalðiz þar hálfan mánuð. Græðir Erex sár sin, ok [gróa þau snart; ok þegar er honum er aptrbata, býz hann á brott, ok vill eigi föruneyti með sèr hafa; enn Guimar, frænda sinn, biðr hann veita sèr lið, ef þarf. Hann játar því gjarna, ok skiljaz með vináttu; [harmar hann þat mjök, er hann vill öngva menn með sèr hafa ór [sínu ríki, þar er hann eigi þó margar torfærur um at fara.

Kap. IX.

Nú ríðr Erex marga daga, [þar til er hann kemr á einn eyðiskóg þykkvan ok víðan; taka þau sèr þar náttstað í einu rjóðri. Ok um miðnætti heyra þau mikinn grát ok ill lætí. Erex stendr upp ok tekr [hest sinn ok ríðr eptir þeim látum, þar til er hann sèr eina konu grátandi hlaupandi um skóginn; hón reif af sèr [klæðin ok þreif í sitt hár. Hann spyrr, hvat hón grætr. Hón svarar: «Ek var rík kona ok átta ek mèr ágætan bónda; við riðum á þenna skóg með tuttugu riddara ok mikilli gleði; enn at oss kómu tveir jötnar í gærkveld ok drápu alla riddara, enn tóku bónda minn harðliga ok börðu ok bundu á bak; enn ek kómumz undan; em ek nú [fátæk ok aum ok vesul orðin; [tóku þeir ok vára hesta ok klæði; eru þeir skamt hèðan. Nú várkunnið mèr minn harm, þott þèr fáið eigi meira at gört; því at ófært [er við þá at eiga.» Erex mælti: «Grát eigi, kona! ok bið [mín hèr! enn at vísu skal ek þá finna ok freista, hvat ek fæ at gört.»

Hann tekr Evida af baki, harmsfulla um ætlan síns bónda. Hann hleypir nú í brott í skóginn sem harðast. Ok brátt getr hann at líta, hvar tveir jötnar fara; ok rekr annarr þeira marga hesta [klyfjaða af góðum vápnum ok [dýrum klæðum; annarr ríðr miklu síðar ok hefir hest í togi; á honum var alnökkviðr maðr - ok bundnar hendr á bak aptr, enn fætr niðr undir kvið, - svá barðr ok víða lamðr, at [hestrinn ok maðrinn flóði allr í blóði, ok [víða runnu þá blóðlækir af honum, ok var hann nú svá nær kominn at bana. Erex snýr at þeim, er með manninn ferr, ok mælti til hans: «Góði herra!» segir hann, «lát lausan þann mann, er svá er hörmuliga haldinn, ok haf þar fyrir mína vináttu!» Jötunninn lítr til hans grimmliga ok mælti: «Dragztu á brott, þú leiðr skálkr! [ef þú vilt líf hafa! enn aldri frelsir þú manninn af [mínum fundi.» Erex mælti: «At vísu skal ek frelsa hann, ef ek má.» Jötunninn hló at honum ok mælti: «Þú, fól! talar sem einn snápr; því at ekki hefir þú meira við mik at göra enn lamb við león.» Erex höggr til jötunsins með sínu sverði á öxlina ok sneið um þvert brjóstit ok út um síðuna annars vegar, ok steypir honum dauðum af hestinum. Í þessu kemr at hans kompánn ok reiðir upp stóra járnklumbu ok slær til Erex; hann [brá fyrir sik skildinum af öllu afli, ok lamðiz hann allr; enn höggit kom á háls hestinum, ok fèll hann dauðr til jarðar. Enn Erex hafði þykk mikinn af högginu, þótt eigi [kæmi glöggt á hann ómætti af, ok rasaði til jarðar. Þetta sèr jötunninn ok reiðir upp kylfuna af öllu afli ok ætlar at slá hann í höfuðit, svá at heilinn liggi úti. Erex spratt á fætr ok hleypr aptr í millum fóta honum. Þetta högg varð svá mikit, at járnkylfan sökk at höndum honum í jörðina, ok laut hann mjök eptir högginu. Erex reiðir nú upp sverðit tveim höndum af öllu afli ok höggr á hrygginn jötninum ok sníðr hann sundr í miðjunni. Síðan leysir hann hinn bundna riddara ok frèttir hann at nafni. Enn hann fellr [fram til jarðar fyrir hans fótum ok þakkar honum fagrliga sína lausn ok lífgjöf ok mælti: «Nafn mitt er Kalviel; ek em ættaðr af Karinlisborg; mín unnasta heitir Favida, dóttir Ubba jarls af Buderisborg; enn ek em hertogi [af Folkborg. Nú gef ek mik ok mína unnustu til æfinligrar þjónustu þat alt at göra, er þer bjóðið oss.» Erex mælti ok þakkar honum sitt boð, [segiz eigi þann þrælka, er guð hefir frelst með sinni miskunn, enn bað hann ríða til Artus konungs ok segja honum sannendi af sínum ferðum; enn hann játar því gjarna; tóku síðan hesta sína ok alt herfangit, er jötnarnir höfðu með farit, ok finna sínar unnustur. Varð þar fagnafundr mikill með þeim; skilja síðan með vináttu, ok ríðr Kalvil til hirðar Artus konungs ok segir frá ferðum Erex. Ok varð konungr glaðr við þessa sögu [ok svá hans hirð, ok fagna hans undarligum röskleik.

Kap. X.

Frá Erex er þat at segja, at hann ríðr lengi um skóginn ok hans unnasta, ok hafa öngva fæðu útan aldin af viðum. Ok einn dag heyra þau ógurlig læti; því næst sá þau, hvar einn flugdreki flýgr ok hefir [einn mann í sèr alvápnaðan ok hefir [sólgit hann meir enn í beltisstað. [Hann lifði enn. Drekanum varð maðrinn þungr, ok flaug lágt.

Erex harmar nú dauða dýrðligs drengs ok heitr af öllu hjarta á guð sèr til hjálpar enn manninum til lífs; ríðr síðan fram at honum með öruggu hjarta, vill heldr missa sitt líf enn leita eigi við at hjálpa þeim manni, ok höggr á bæxl drekanum, svá at [hann kiknaði. Við þetta högg lætr hann [upp manninn ok vendir sèr at Erex, ok [hleypr nú at honum með gapanda munni. Erex hleypr af baki hestinum ok leggr sínu spjóti í munn drekans af öllu afli til hjartans; ok fèll hann dauðr á ess Erex, ok fèkk þat þegar bana.

Nú gengr Erex at [þeim manni, er á vellinum lá í óviti, ok hans frú Evida, ok leita þau honum lífs, sem þau megu. Ok er hann raknar við, þakkar hann þeim hjartanliga sína lífgjöf. Þá spyrja þau hann at nafni. Hann svarar: «Ek heiti Plato, Vigdæiborgar hertogi, systursonr herra Valvens af Artus garði. Enn þessi dreki tók mik í morgin sofanda af mínum skildi; ok er mín frú ok hirðsveinar skamt á brott hèðan leitandi mín. Nú gef ek mitt ríki ok mik í þitt vald.» Nú þakkar Erex guði, er hann hefir frelst svá góðan riddara; því at görla kennir hvárr þeira annan, ok varð þar fagnaðarfundr með þeim. Ok skjótt koma þar menn Plato ok hans unnasta, sorgmóð af hans brotthvarfi, ok ætlaði hann dauðan. Ok er þau sá [hann frelstan ok fundu hann [lífs vera ok vita, hversu at hefir borit, verða þau fegnari, enn frá megi segja, fallandi til fóta Erex, þakkandi honum mikilliga þenna sigr ok mildiverk, bjóðandi honum sína fylgð ok þjónustu. Enn hann [neitti því skjótt ok biðr þau fara til Artus konungs ok segja honum, hvat til tíðenda hefir borit í þessari ferð. Enn þau göra svá, ok þó nauðig; skilja svá við hann at sinni.

Enn Erex ríðr um skóginn með sína unnustu langa hríð, unz hann sèr, hvar ríða sjau menn alvápnaðir; reka þeir marga hesta klyfjaða af dýrum gripum til eins kastala, er skamt stóð þaðan, ok þar á fjóra riddara bundna ok sára ok fjórar jungfrúr harla vænar. Ok þeir sjá, hvar Erex ríðr, [ok þegar snúa þrír at honum; enn fjórir ríða til kastalans at geyma herfangit. Sá er fyrir þeim var, kallar hári röddu: «Þú, riddari!» segir hann, «ríðr sem fól í hendr oss öllum. Enn ef þú vilt líf hafa, þá fá oss vápn þín ok klæði, hest ok unnustu, enn gakk í línklæðum einum - [ef þú vilt líf hafa - [ok berfættr, ok þakka oss æfinliga lífgjöf!» Erex svarar: «Þessir eru ójafnir kostir; ok dýrt skulu þèr mitt líf áðr kaupa, enn þèr fáið þat.» [Nú ríðr (Erex) at þeim ok leggr sínu spjóti [fyrir brjóst einum þeira ok hrindr honum dauðum af hestinum. Enn til annars höggr hann sinni hægri hendi [ok sneið hjálminn, svá at heilinn [lá á jörðinni. Enn hinn þriði sneri undan við fall sinna fèlaga, ok fær skjótan dauða, því at Erex höggr á hans bak, svá at hann tók sundr í miðju. Í því kómu at honum fjórir, ok riðu allir senn at Erex; ok var höfðingi þeira verri einn viðreignar enn hinir allir. Fær Erex nú mörg sár ok stór, [ok svá rifna upp [hin fornu sár. Enn svá lýkr, at Erex fellir þá alla; enda er hann þá mjök yfirkominn af sárum ok mæði. Ok þó ríðr hann skjótliga þangat, er hinir bundna váru, ok leysir þá; spyrr þá síðan at nafni. Enn sá segir, er fyrir þeim var: «Ek heiti Juben hertogi af Freiheimi; enn þessir eru þrír mínir bræðr, Perant ok Jodim ok Malides hertogar af Manaheimi; eru þessar várar unnustur. Enn vèr frèttum til þessara illvirkja ok hugðum at freista með várri frægð, enn [viljum þèr nú gjarna þjóna.» Erex mæltir: «Þèr góðir herrar!» segir hann, «farið í guðs fríði fyrir góð boð! enn yðra þjónustu vil ek ekki hafa. Enn ef þèr vilið mèr [nökkut (til sæmðar) göra, þá fari þèr skjótt ok segið Artus konungi, at Erex Ilax son hefir yðr frelst!» Enn þeira foringi játar því gjarna ok bíðr hann af baki at stíga ok binda sár sín ok hvílaz þar hjá þeim um stund; enn hann vill þat eigi ok snýr á skóginn með Evida; þeir vilja þá fylgja honum, enn hann fyrirbýðr þeim þat; ok snúa þeir aptr [í kastalann ok binda sár sín ok dveljaz þar nökkurar nætr ok ríða þaðan á Artus fund.

Kap. XI.

Þat er at segja frá Erex ok hans frú, (at) þau ríða [fram á skóginn á græna völlu; þá sækir hann svá fast blóðrás, at hann fellr af sínum hesti. Enn þat óvit var svá lengi, at Evida ætlar hann dauðan, ok aumkar sik alla vega ok grætr sárliga ok leggz á líkamann ofan ok mælti þessom orðum: «Vesul em ok [orðin af dauða bónda míns, ok þess annars, at með minni tungu kom ek honum á þessa ferð, er ek þagða eigi yfir rangligu ámæli vándra manna. Eða hversu má ek lifa [við harm eptir þvílíkan bónda? Því mun ek fá mèr skjótan dauða með hans sverði.» Hón bregðr þá sverðinu með hörmuligum gráti, svá at langt mátti heyra, ok vildi reisa þat á hjöltin; enn þat var svá þungt, at hón gat varla af jörðu lypt; ok jafnan er hón skeindi fingrna, þá kipti hón at sèr hendinni; [ok þá ætlar hón at fallaz á eggjarnar.

Ok er hón var at þessu starfi, kom at henni ríðandi með mikinn flokk manna einn jarl, er Placidus hèt, ok firrir hana þessum váða, ok tölðu þat óráð, at hón týndi bæði lífi ok sálu, ok missa þar fyrir himnaríki. Jarlinn segir, at hennar fegrð ok kurteisi megi skjótt fá henni fremra bónda; enn hón fyrirlítr öll hans ráð. Jarlinn býðr sínum mönnum at til búa barar í skóginum. Ok er þat var gört, er líkit heim borit [til hallar ok virðuliga um búit.

Jarlinn setr Evida í knè sèr ok er fúss við hana at tala ok býðr henni sik at eiga ok [alt sitt ríki; enn þó veit hann eigi hennar nafn. Enn hón neitar þessum kosti þverliga. Jarlinn þykkiz eldi ausinn, er hann skal eigi þegar við hana eiga samræði, ok biðr nú [sinn hirðprest púsa þau saman. Enn hann segir: «Þat [eru guðs lög eigi, nema hón [gefi leyfi til.» Enn þat fèkkz eigi af henni. Jarlinn birtir nú eigi at síðr [mikla ást til hennar, ok lætr eigi at síðr bjóða mönnum til veizlu. Ok eru borð upp tekin ok skipuð höllin af hirð jarls ok borgarmönnum. Hann lætr fram fyrir Evidam gull ok görsemar ok alls konar dýrgripi, ok [blíðkar hana, sem hann má, alla vega. Enn hón kastar öllu ok neitar ok segir hann aldri skulu verða sinn bónda. Jarlinn reiðdiz nú ok slær hana pústr ok biðr hana eta með sínum bónda. Hón grætr sárliga; enn hirðinni líkar illa tiltæki jarlsins, ok verðr af þessu mikit hark [í höllinni.

Ok þessu næst tekr Erex at vitkaz ok lítr brátt Evidam ok [skilr brátt, hvat fram ferr; [líkar nú illa ok hleypr af börunum ok bregðr sverði ok höggr til jarlsins í höfuðit, svá at heilinn lá á jörðunni. Af þessu verki kemr svá mikill ótti yfir hirðina alla, at hverr hleypr út af höllinni, sem mest má, svá mælandi: «Skundum undan, sem mest megum vèr! því at fjandinn er í líkinu ok hefir drepit jarlinn.» Görðu nú svá allir ok fálu sik, hverr sem einn.

Enn Erex ok hans frú [búaz af höllinni, sína hesta í garðinum [skjótt finnandi, stíga á bak ok ríða í brott af borginni; ríða skyndiliga allan þann dag ok nóttina með, þar til er þau taka sèr náttstað á einum fögrum velli við einn brunn vænan. Ok bindr Evida um sár Erex, ok sofa síðan til dags; ok taka síðan hesta sína [ok ríða til eins kastala, ok dvölðu(z) þar þrjár nætr ok hvíla sik. Þaðan ríða þau langan veg.

Ok einn dag sèr Erex, hvar ríðr einn riddari, ok kennir, at [þar er þá kominn Kæi, ræðismaðr Artus konungs. Enn hann kennir eigi Erex, ok þar þegar er þeir finnaz, býðr hann Erex burtreið. Enn þótt hann væri mjök sárr, þá vill hann þó eigi neita. Ok í hinni fyrstu atreið fellir hann Kæa ræðismann af baki ok tekr hest hans ok hefir með sèr. Ok þá kennir hann Erex at vápnabúnaði, ok bíðr Erex gefa sèr [hest sinn; ok [fèkkz eigi þat fyrr, enn hann sagði, at Valven [ætti þann hest; ok skilðuz með því at sinni.

Kap. XII.

Nú er at segja frá Erex ok hans frú, at þau ríða leið sína ok taka sèr náttstað í einu rjóðri. Hann ómætti þá fast, ok talar þá til Evida þessum orðum: «Í mörgum þrautum höfum við um hríð verit, ok hefir guð ór öllum vel leyst; enn nú hefi ek reynt [af þèr sanna ást, dygð ok trúfesti. Er nú ok [meiri ván, er skjótr verði skilnaðr okkarr, því at fast angra mik stór sár ok langt matleysi.» Ok þessu næst fellr hann í óvit.

Evida grætr nú sárliga. Ok í þessu bili kemr at ríðandi Guimar konungr með marga riddara, ok kennir skjótt Erex ok Evidam, ok huggar hana skjótt, enn lætr Erex í hægjan vagn ok flytr hann heim í sína borg - því at hón var skamt þaðan, - ok [fær honum til lækningar systur sína, er Godilna hèt; því at hón gat alt heilt grætt. Ok hressiz hann skjótt ok er þar í góðum fagnaði.

Ok er hann er heill orðinn sinna sára, biðr hann konung orlofs ok fær þat með því, at hann sjálfr vill fylgja honum; ok þat þiggr Erex. Guimar konungr gefr Erex þrjá tigu riddara alvápnaðra til fylgðar ok gott ess, komit af Lombarði ok keypt fyrir tuttugu merkr gulls. Ok hann gaf Evida góðan gangara með gyldum söðli - ok víða settan gimsteinum, enn beisl ok ístöð með gulli gör með svá mik(l)um hagleik, at á söðulboganum váru skrifuð öll stórmerki Trojumanna, enn söðulklæðin af hvítum purpura, víða gullsett. [Þetta smíði var með svá miklum hagleik, at hinn fljótasti ok hinn bezti höfuðsmiðr í öllu Bretlandi gat þat eigi fullgört á sjau árum. Þar með fylgði kvennmannsbúningr eigi minna verðr enn sex tiga marka gulls. Riðu síðan út af borginni öll samt með mikilli gleði til einnar ágætrar borgar [margra dagleiða þaðan. Þar rèð fyrir Estuen konungr. Sú borg var sterkliga bygð; hón hèt Bardiga. Nú vill Guimar konungr ekki þar koma; enn Erex spyrr, hvat því veldr; enn hann segir: «Í þessari borg er sá staðr, er heitir Hirðar-fagnaðr, ok hann hefir mörgum góðum [riddara orðit ófagnaðr; því at margr hefir [forvitnaz, hvat þar [bygði í, ok hefir engi aptr komit [innan hinna næstu sjau ára, sá er farit hefir, þó at [allröskr riddari verit hafi. Enn þetta er eitt [pláz af borginni ok sterkliga múrat. Ek óttumz, at þú vilir þar koma, ef við ríðum í borgina.» Erex segir: «[Svá frægt er þetta nafn, at ek verð fyrir víst þar at koma í borgina; [eða „hvat veit sá, er enskis freistar“?»

Kap. XIII.

Nú ríða þeir í borgina ok konungsgarðinn; ok er þeim þar vel fagnat, ok sjálfr Essuen konungr gengr í móti þeim ok [leiðir þá til sinnar hallar ok görir þeim ágæta veizlu. Nú spyrr Erex, hvar sá [staðr er, er Hirðarfagnaðr heitir, ok segir þat sitt örendi þangat at reyna sik þar, ef nökkut mætti til frægðar verða; ok biðr hann [orlofs, ok þykkir sèr ósæmð í, ef synjat er. Konungr svarar svá: «Ek vil yðr því eigi leyna,» segir hann, «at þessi beiðsla hefir mörgum manni at skaða orðit, svá at á þessum sjau árum hafa allir lífit mist; ok þar vil ek gefa yðr til hálft mitt ríki, at þèr komið aldri í þann stað. Enn ef yðra ferð [hepta hvárki gjafar nè ummæli, þá görið, sem yðr líkar!» Erex þakkar konunginum sitt boð enn [segiz at vísu vita vilja, hvat byggir þann stað. Nú [hryggviz konungrinn ok mest Evida, ok gefz upp gleðin; ok fara menn [til náða.

Enn um morgininn þegar vápnaz Erex ok hleypr á sinn hest; enn konungrinn ok öll hirðin fylgja honum til þess staðar, er hann forvitnaði um, ok skiljaz þar við hann með mikilli áhyggju, ok báðu guð honum miskunnar.

Um þenna stað var [einn múrr ok eitt port með sterkri járnhurð, ok var hón eigi læst, því at hana geymði einn dvergr, ok lèt upp fyrir þeim, er inn vildu. Útan á múrnum váru margar stengr ok þar á mannahöfuð, med þeim smyrslum, at aldri máttu fúna; þar [máttu margir líta sinn ástvin. Nú ríðr Erex inn um þetta port ok hans frú. Þar var fagr völlr; þar lá margr skjöldr brotinn, mörg brynja slitin. Þau riðu at einum grasgarði mjök fríðum; í honum stóð eitt tjald alt gullskotit með eximo; í því var ein sæng af brendu silfri gör [með ágætum búnaði; í henni sat ein kona svá fögr, at Erex þóttiz öngva fegri sèt hafa útan Evidam. Þau nema staðar við þessa sýn. Í þessu kemr at þeim ríðandi einn riddari sterkligr ok alvápnaðr, á [einu essi, ok hefr svá sína ræðu til Erex með illyrðum, svá segjandi: «Hverr ertu, hinn heimski ok hinn djarfi! er á brott ætlar at stela minni eigu ok unnustu? Margr hefir hingat sótt dauða ok ilt örendi, ok svá [skalt þú.» Erex segir: «Hvat skulu slík stóryrði? því at karlmenn skulu með vápnum vegaz enn ekki með illyrðum. Ok ef þik fýsir ilt at leika, þá skaltu slíkt í móti hafa.»

Nú tekz þar hinn harðasta atreið, ok brýtr hvárr sína burtstöng á öðrum, enn hvárrgi gèkk ór söðli fyrir öðrum. Síðan hlaupa þeir af sínum hestum ok berjaz með sínum sverðum; ok gefr hvárr öðrum stór slög, ok báðir eru þeir svá móðir ok sárir, at varla orka þeir at standa uppi. Enn svá lýkr með þeim, at sá fèll, er fangit bauð, ok biðr griða, ok [fær þat.

Erex spyrr hann at nafni, enn hann segir: «Malbanaring er mitt nafn. Ek var lengi með hinum frægja Ilax konungi. Enn þessa jungfrú nam ek á brott frá föður sínum, þó með hennar [vilja; trúlofadi ek henni [hina fyrstu bæn at veita, enn hón bað mik í þenna stað at fara ok hèr vera ok aldri við hana skilja fyrr, enn ek yrða sigraðr af einum riddara; enn hón ætlaði þat aldri verða mundu. Enn hennar faðir er Tracon jarl af Arnsborg, ríkr ok mikill kappi. Ok því görði hón svá, at henni þótti ósæmd í, at menn víssi, at hón ætti einn riddara, enn óttaðiz, at hennar faðir mundi mik með miklu fjölmenni vinna, ef hann vissi, hvar ek væra. Nú [görið svá vel ok segið mèr yðvart nafn! at ek mega vita, hverr mik hefir sigrat.» Erex segir nú sitt nafn ok síns föður; ok görla kennir hann Malbanaring. Verðr þar mikill fagnaðarfundr, því at Evida kennir hèr sína frændkonu, [er Elena hèt; váru þær bræðra dætr. Ríða síðan öll saman á brott þaðan í konungsgarðinn. Ok verðr þar af þeira tilkómu mikil gleði, fyrst konunginum ok síðan öllum út í frá. Lofa allir Erex fyrir sína hreysti ok riddaraskap.

Kap. XIV.

Essuen konungr leiðir þá virðuliga af garði, ok þakkar Erex honum gott yfirlæti. Ok eptir tíu daga liðna koma þau til [kastalans Kardigan. Þar var Artus konungr ok hans dróttning. [Konungrinn sjálfr gengr í móti [honum fagnandi með mikilli blíðu, svá ok Guimari konungi ok öllu þeira föruneyti, [leiðandi þá til hallar, skipandi [hit næsta sèr í hásæti, - enn Evidam [hjá dróttningu ok hina fríðu Elenam, hennar frændkonu, - spyrjandi Erex tíðenda af sèrhverjum hans ferðum, þótt hann vissi mörg hans afreksverk áðr. Enn Erex sagði honum [greiniliga alt, hvat yfir hann hafði gengit. Konungi þótti mikit um hans hreysti, ok lofar öll hirðin hans hraustleika.

Þá gengr fram [fyrir konunginn Malbanaring ok fellr til fóta konunginum, segjandi honum sína æfisögu, gefandi sik allan á hans vald, biðjandi sèr miskunnar, ok fær þat fyrir bænarstað Erex. Göriz hann nú konungs maðr ok fær skjótt mikit metorð fyrir sína hreysti; því at hann prófaðiz, sem var, hinn bezti riddari í öllum mannraunum.

Artus konungr talar þá til Erex: «Þèr, herra Erex!» segir hann, «hafið reynt yðr í mörgum mannraunum, ok hefir guð [ór öllum vel leyst. Nú er þat mitt ráð, at þèr lèttið þessari ónáð ok takið nú hvíld ok frelsi; því at ek kann at segja yðr, at Ilax konungr, faðir yðvarr, er andaðr, ok stendr hans ríki geymslulaust undir margskonar háska ok ófriði. Vil ek, at þèr ríðið fyrst heim ok frelsið yðvart ríki ok hafið [þar til várn styrk, enn komið til mín at jólum með erkibiskup yðvars ríkis ok öðrum höfðingjum ok takið hèr vígslur.» Erex þakkar honum vel sín heilræði ok frábæran vinskap, er hann hafði honum sýnt, ok játar svá at göra, sem hann beiddi. Ok [eptir liðinn tíma tekr hann orlof af konungi ok dróttningu. Reið hann heim í ríki sitt, friðandi þat ok frelsandi, [enn at jólum öllum höfðingjum síns lands til sín stefnandi, síðan sína ferð til Artus konungs byrjandi, [jóladaginn hinn fyrsta eptir konungs boði með miklu fjölmenni þar komandi, [þar miklum fagnaði [af konungi ok dróttningu mætandi.

Var síðan þar öllum fyrir búin ágæt veizla. Váru þar fyrir konungar ok hertogar, jarlar ok barónar, [greifar ok riddarar með mörgum þúsundum liðsfjölða. Ok leið svá hinn fyrsti jóladagr með [mikinn prís ok þessa heims gleði. [Annan dag jóla var Erex til konungs vígðr af sjau erkibiskupum ok þrettán lýðbiskupum, er studdu þessa vígslu; [svá ok var vígð Evida. Artus kónungr gaf Erex kórónu af gulli görva í vígslunni, dýrligum gimsteinum setta, setjandi hana á hans höfuð; hón var eigi minna verði keypt í Africa enn þrimr tigum marka gulls. Enn Evida gaf hann dýrliga skikkju; þar váru á skr(i)faðar allar höfuðlistir; hón var öll skínandi ok svá dýr, at engi kaupmaðr kunni hana at meta; hón var ofin [níu rastir í jörð niðr af fjórum álfkonum í jarðhúsi, þar er aldri kom dagsljós.

Ok at lyktuðum tíðum váru þau heim leidd til hallar með sæmð. Ok síðan var til borðs gengit ok skipat höfðingjum í hásæti í tólf hallir, - ok engi af þeim minna háttar enn konungar ok erkibiskupar, hertogar ok lýðbiskupar, barónar ok greifar; enn [riddaraliði ok öðru fólki váru skipuð önnur herbergi ok um grasgarða, er í váru skipaðir borginni; ok þó varð at reisa tjöld því fólki, er eigi tók borgin við, ok váru þat margar þúsundir. Ok þar af má marka, hversu mart fólk þar var saman komit, [at þar váru [sex þúsundir þjónustumanna. Var nú alt til skemtanar haft, þat er menn mátti gleðja; ok stóð sú veizla yfir mánuð. Síðan váru höfðingjar [út leystir með dýrðligum gjöfum, ok þakka allir Artus konungi [ok dróttningu ok hinum unga Erex ok frú Evida dýrðliga veizlu, ok ríða heim til sinna ríkja.

Erex konungr ok Evida dróttning skilja við Artus konung ok hans dróttning með miklum vinskap, ok hèlz hann, meðan þau lifðu. Síðan riðu þau heim í sitt ríki, ok stýrðu því með sæmð ok heiðri ok fullum friði. Þau gátu tvá sonu, hèt annarr [eptir föður Evidæ, enn annarr Ilax eptir föður Erex; urðu þeir báðir konungar ok afburðarmenn [ok líkir föður sínum at hreysti ok riddaraskap ok tóku ríki eptir föður sinn.

[Lýkr hèr þessari sögu af hinum ágæta Erex konungi ok hans frú, hinni vænu Evida.

---

Noter: