Flóamanna saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Íslendinga sögur

Flóamanna saga

Guðni Jónsson

bjó til prentunar

1. Frá Atla jarli mjóva ok sonum hans.

HARALDR konungr gullskeggr réð fyrir Sogni. Hann átti Sölvöru, dóttur Hundólfs jarls, systur Atla jarls mjóva. Þeira dætr váru þær Þóra, er átti Hálfdan konungr svarti Upplendingakonungr, ok Þuríðr, er átti Ketill helluflagi. Haraldr konungr ungi var sonr þeira Hálfdanar ok Þóru. Honum gaf Haraldr konungr gullskeggr nafn sitt. Haraldr konungr gullskeggr andaðist fyrst þeira, en þá Þóra, þá Haraldr ungi síðast, ok bar svá ríkit undir Hálfdan svarta, en hann setti þar yfir Atla jarl inn mjóva. Síðan

Flóamanna saga (AM 516 4to)

fekk Hálfdan konungr Ragnhildar, dóttur Sigurðar konungs hjartar. Áslaug var móðir Sigurðar hjartar, dóttir Sigurðar orms-í-auga, Ragnarssonar loðbrókar. Móðir Sigurðar orms-í-auga var Áslaug, dóttir Sigurðar Fáfnisbana Sigmundarsonar, Völsungssonar, Rerasonar, Sigarssonar, Óðinssonar, er réð fyrir Ásgarði. Móðir Áslaugar var Brynhildr Buðladóttir. Sonr Hálfdanar svarta ok Ragnhildar var Haraldr, er fyrst var kallaðr Dofrafóstri, en þá Haraldr lúfa, en síðast Haraldr inn hárfagri.

Þá er Haraldr inn hárfagri gekk til ríkis í Nóregi, þá mægðist hann við Hákon jarl Grjótgarðsson, ok fekk hann þá Sygnafylki Hákoni, mági sínum, en Haraldr konungr fór í Vík austr, en Atli jarl vildi eigi laust láta ríkit, fyrr en hann fyndi Harald konung. Jarlarnir þreyttu þetta með kappi, svá at hvárrtveggi dró lið saman. Þeir fundust á Fjölum í Stafanessvági, ok fekk Hákon jarl sigr, en Atli jarl varð sárr ok var fluttr í Atlaey ok dó þar ór sárum.

Atli jarl átti eftir þrjá sonu. Hét einn Hallsteinn, — hann var elztr ok vitrastr þeira bræðra, — þá Hersteinn ok Hólmsteinn. Hallsteinn átti Þóru Ölvisdóttur. Þeir bræðr lágu í hernaði.

2. Frá heitstrengingum Atlasona ok þeira fóstbræðra.

Björnólfr hét maðr, en annarr Hróaldr. Þeir váru ágætir menn. Þeir váru synir Hrómundar Gripssonar. Þeir fóru af Þelamörk fyrir víga sakir ok staðfestust í Dalsfirði á Fjölum. Sonr Björnólfs hét Örn, er réð fyrir Firðafylki. Hans sonr var Ingólfr, en dóttir Helga. Bæði váru þau fríð at sjá. En sonr Hróalds var Hrómundr, faðir Leifs. Þeir Ingólfr ok Leifr váru frændr ok fóstbræðr. Móðir Leifs var Hróðný, dóttir Ketils bifru Hörða-Kárasonar. Þá var Ingólfr tuttugu vetra, er þetta var, en Leifr átján vetra.

Ingólfr gekk fyrir föður sinn ok segir honum, at hann vill halda í hernað, ok bað hann afla nökkurs. Leifr gekk ok fyrir sinn föður, biðjandi hann slíks ins sama, ok váru þeim gefin mörg langskip, biðja nú síðan samlags við sonu Atla jarls. Þeir váru fúsir þessa við Ingólf, en þat váru lög í þann tíma, at eigi skyldi yngri maðr vera í herförum en tuttugu vetra, en elligar vildu þeir gjarna Leif í lög taka.

Leifr svarar: „Ef vér komum í nökkura raun, sjám þá, ef ek stend at baki öðrum, en gefumst ek eigi verr en aðrir, þá á ek ekki at gjalda æsku minnar.“

Ingólfr sagði þá báða fara skyldu, ella hvárigan. Verðr þat af körum, at þeir fara allir saman ok leggjast í hernað, ok er svá sagt, at Leifr var hvatr ok röskr í öllum mannraunum. Ingólfr var vitr maðr ok ágætr í öllum atlögum ok allri karlmennsku. Þeim varð gott til fjár um sumarit ok kómu heim um haustit. Hrómundr var þá andaðr, faðir Leifs.

Nú mæla þeir mót með sér annat sumar ok heldu þá enn í hernað allir saman ok fengu þá miklu meira herfang en it fyrra sumarit. Ok sem þeir kómu heim um haustit, var Örn, faðir Ingólfs, andaðr.

Hallsteinn býðr þeim fóstbræðrum, Ingólfi ok Leifi, heim til veizlu, ok þat þágu þeir, ok at skilnaði gaf hann þeim góðar gjafir.

Síðan buðu þeir fóstbræðr þeim jarlssonum til Veizlu. Þeir bjóða ok at sér miklu fjölmenni ok vilja eiga undir sjálfum sér meira en öðrum, ef nökkut kann í at skerast. Nú koma þeir bræðr til veizlunnar, ok er mönnum skipat í sæti. Helga bar öl at veizlunni. Hon var allra kvenna vænst ok kurteisust.

Svá er sagt, at Hersteinn lítr oft til hennar blíðliga, ok at þessari veizlu strengdi hann þess heit, at annat-hvárt skyldi hann Helgu eiga eða enga konu ella. Kvaðst hann nú hafit hafa fyrstr þenna leik, — „ok áttu nú Ingólfr,“ segir hann.

Ingólfr svarar: „Hallsteinn skal nú fyrst um mæla, því at hann er vár vitrastr ok várr formaðr at öllu.“

Hallsteinn mælti þá: „Þess strengi ek heit, þó at mér sé vandi á við menn, at ek skal eigi halla réttum dómi, ef mér er trúat til dyggðar um.“

Hersteinn mælti: „Eigi er þessi heitstrenging þín þeim mun skýrligri sem þú ert reiknaðr vitrari en vér, eða hversu muntu gera, ef þú átt við vini þína um eða óvini?“

Hallsteinn svarar: „Þar ætla ek mér sjálfum fyrir at sjá.“

„Þess strengi ek heit,“ segir Ingólfr, „at skipta við engan mann erfð nema við Leif.“

„Eigi skiljum vér þetta,“ segir Hersteinn.

Hallsteinn kvaðst gerla kunna þetta at sjá, — „Leifi vill hann gifta Helgu, systur sína.“

Leifr strengdi þess heit at vera eigi verrfeðrungr.

Hallsteinn svarar: „Eigi mun mikit fyrir því, því at faðir þinn fór fyrir illvirkja sakir af Þelamörk ok hingat.“

Nú þrýtr veizluna, ok er ekki til samfara mælt af Hersteins hendi. Fóru jarlssynir heim frá veizlunni ok sátu í búum sínum um vetrinn ok svá þeir fóstbræðr, ok er nú allt kyrrt.

3. Frá viðskiptum þeira fóstbræðra ok Atlasona.

Um várit vill Leifr í hernað, en Ingólfr latti þess ok sagði þeim vera mál at setjast um kyrrt at búum sínum, — „ok muntu muna heitstrengingar þær, er fram fóru.“

Leifr svarar: „Þú ræðr, fóstbróðir, þínum ferðum, en fara mun ek. Held ek skjótt undan, ef ófriðligt er.“

Ingólfr kvað hann slíku mundu ráða. Skilja þeir nú við þetta. Ferr Leifr í hernað, ok fundust þeir jarlssynir, Hersteinn ok Hólmsteinn, við Hísargafl. Þeir leggja at Leifi þegar, ok slær þar þegar í bardaga. Hafði Leifr þrjú skip, en þeir bræðr sex skip. Vinna þeir nú skjótt skip af Leifi.

Af stundu sjá þeir, at sigla at þeim fimm skip. Stendr maðr á mesta skipinu við siglu, mikill ok fríðr, í grænum kyrtli ok hafði gyldan hjálm á höfði, ok mælti: „Við mikinn liðsmun áttu nú at etja, frændi, ok mun þat drengiligra at veita þér lið, Leifr frændi.“

Þar var kominn Ölmóðr inn gamli Hörða-Kárason. Hann berst þá með Leifi, ok verða þau orrostulok, at Hersteinn fellr, en Hólmsteinn verðr sárr ok flýr.

Ölmóðr mælti þá: „Far þú heim með mér eftir stórvirki þessi.“

Leifr mælti: „Skammt er heim í Fjörðu, ok hefir þú mikit lið ok gott mér veitt, frændi. Vilda ek gjarna, at þú færir heim með mér.“

Eftir þetta skildu þeir, ok heldr Leifr til móts við Ingólf ok sagði honum allt, hversu farit hafði. Ingólfr segir mikit vera at orðit ok biðr þá báða saman vera, ok svá gerðu þeir ok heldu fjölmennt um vetrinn. Þann sama vetr fór Hólmsteinn at þeim Ingólfi ok Leifi, ok vildi hann drepa þá, en þeir fengu njósnir af ferð hans ok fóru í móti honum, ok varð þá enn orrosta mikil. Fell þar Hólmsteinn. Eftir þat dreif lið at þeim fóstbræðrum, vinir þeira ok frændr ór Firðafylki. Váru þá sendir menn til Hallsteins ok bjóða sættir með því móti, at þeir vilja leggja undir dóm Hallsteins. Sagðist Ingólfr honum vel trúa til réttdæmis ok bað hann muna heitstrenging sína.

Hallsteinn kvað nú mikit at orðit, — ,,ok er nú mikill vandi í at dæma þetta mál,“ — ok hefr svá sína ræðu: „Hersteinn, bróðir minn, lízt mér sem unnit hafi til óhelgi sér, ok vil ek eigi fé fyrir hann dæma né mannsektir, en Hólmsteinn fór til hefnda eftir bróður sinn, ok því dæmi ek fyrir dráp hans fallnar eignir ykkrar ok báða ykkr burtu heðan ór Firðafylki, áðr þrír vetr eru liðnir, ella fallið þit óhelgir.“

„Slíks var at ván,“ sagði Ingólfr.

Síðan bjuggust þeir bræðr út til Íslands, sem segir í Landnámabók. Við Ingólf er kenndr Ingólfshöfði sunnanlands. Ok lýkr þar nú þeira viðskiptum.

4. Landnám Hallsteins ok frá sonum hans.

Eftir fall Atla jarls mjóva safnaði liði Sigurðr jarl, sonr Hákonar gamla, með ráði Haralds konungs ins hárfagra ok vildi drepa Hallstein. Við þetta stökk Hallsteinn undan ok út til Íslands fyrir þessum ófriði, sem þá gerðu margir gildir menn, at þeir flýðu óðul sín fyrir ofríki Haralds konungs ok unnu áðr stórvirki nökkur. Hallsteinn skaut setstokkum fyrir borð í hafi til heilla sér eftir fornum sið. Þeim sveif á land, þar sem síðan heitir Stokkseyrr, en skipit kom í Hallsteinssund fyrir austan Stokkseyri ok braut þar. Setstokkarnir kómu fyrir dyrr á Stálfjöru fram frá Stokkseyri. Víða höfðu menn þá land numit.

Hallsteinn nam land milli Rauðár ok Ölfusár upp allt til Fúlalækjar, Breiðamýri alla upp at Holtum, ok bjó at Stjörnusteinum. Hallsteinn átti Þóru Ölvisdóttur. Atli ok Ölvir váru synir þeira. Hallsteinssund er fyrir austan Stokkseyri, þar sem braut skip Hallsteins. Öllum mönnum þótti mikils vert um Hallstein. Sagðist hann skyldu hér ílendast. Var mönnum mikil aufúsa á því, þeim er í nánd honum váru, ok þótti mikill höfuðburðr at honum sakir ættar hans. Varð Hallsteinn mikilmenni, ok andaðist hann í elli sinni.

Ok eftir andlát hans skiptu þeir bræðr með sér erfðum. Bjó Ölvir at Stjörnusteinum. Þat heita nú Ölvistóftir. Hafði Atli í móti alit landnám milli Rauðár ok Ölfusár, Traðarholt ok Baugsstaði.

Ölvir andaðist ungr. Tók Atli þá allan arf eftir hann ok gerðist mikilhæfr maðr. Þræll hans hét Brattr. Hann var honum hollr í sýslu sinni. Honum gaf Atli frelsi. Hann bjó í Brattsholti. Slíkt sama gerði hann við annan, er Leiðólfr hét. Hann bjó á Leiðólfsstöðum. Þeir váru mikilhæfir menn ok vel vingaðir ok hollir mjök Atla.

5. Frá Hallsteini í Framnesi ok Lofti inum gamla.

Hallsteinn hét maðr. Hann fór ór Sogni til Íslands. Hann var mágr Hallsteins Atlasonar. Honum gaf hann inn ytra hlut Eyrarbakka. Hann bjó á Framnesi. Hans sonr var Þorsteinn, er veginn var at fauskagrefti. Hans sonr var Þorbjörn, er bjó á Framnesi.

Í þenna tíma kom út Loftr, sonr Orms Fróðasonar.

Nú er at segja frá Atla, at hann var ríkr maðr ok hlutdeilinn ok líkr í mörgu lagi frændum sínum.

Loftr fór af Gaulum til Íslands ungr at aldri ok nam land á milli Þjórsár ok Rauðár upp til Skúfslækjar, Breiðamýri upp til Súluholts, ok bjó í Gaulverjabæ ok Oddný, móðir hans, dóttir Þorbjarnar ins gaulverska. Loftr fór útan it þriðja hvert sumar fyrir hönd þeira Flosa beggja, móðurbróður síns, at blóta at hofi því, er Þorbjörn, móðurfaðir hans, hafði varðveitt at Gaulum. Frá Lofti er margt stórmenni komit. Þá kom út Þormóðr, bróðir hans, af Vors. Loftr gaf honum land á Breiðamýri, ok bjó hann í Ossabæ. Hans börn váru þau Hrafn ok Hallveig. Þessir menn váru nú allir samtíða.

6. Atli ónýtti mál Arnar.

Flosi Þorbjarnarson, móðurbróðir Eyrar-Lofts, drap þrjá sýslumenn fyrir Haraldi konungi hárfagra ok fór eftir þat til Íslands. Hann nam land fyrir austan Þjórsá, Rangárvöllu alla ina eystri austr frá Rangá. Hans dóttir var Þórunn, móðir Þuríðar, er átti Valla-Brandr. Sonr þeira var Kolbeinn, faðir Þórunnar, móður Lofts prests, föður Jóns, föður Sæmundar, föður Margrétar, móður Brands, föður Kálfs.

Özurr hét maðr inn hvíti, sonr Þorleifs ór Sogni. Özurr vá víg í véum á Upplöndum, þá er hann var í brúðferð með Sigurði hrísa. Fyrir þat varð hann landflótti til Íslands ok nam fyrst öll Holtalönd á milli Þjórsár ok Hraunslækjar. Þá var hann fimmtán vetra, er hann vá vígit. Hann fekk Hallveigar, dóttur Þormóðar. Þeira sonr var Þorgrímr kampi. Hann var faðir Özurar, föður Þorbjarnar, föður Þórarins, föður Gríms Jórusonar. Özurr bjó í Kampholti. Hann andaðist, þá er Þorgrímr var ungr. Þá tók við fjárvarðveizlu Hrafn, móðurbróðir hans.

Böðvarr hét maðr. Hann var leysingi Özurar. Hann bjó á Böðvarsstöðum við Víðiskóg. Honum gaf Özurr hlut nökkurn í skóginum, mælti svá fyrir, at hann skildi sér skóginn, ef misdauði þeira yrði ok ætti Böðvar engan erfingja eftir.

Örn hét maðr. Hann bjó í Vælugerði. Hann átti Þorgerði Baugsdóttur, systur Steina snjalla í Snjallshöfða.

Erni varð vant um haustit sextigi geldinga ok hefir eigi góðan róm á Böðvari ok berr á brýn honum, at hann muni tekit hafa. Böðvarr duldi þess ok unni honum engra bóta fyrir, þóttist sitja í traustri ríkra manna, er Hrafn var Þormóðarson, frændi Eyrar-Lofts. Um várit stefnir Örn Böðvari um stuld. Þykkist Böðvarr sér nú eigi einhlítr um varnir málsins ok sækir at Atla Hallsteinsson, því at hann var honum nær en Hrafn, ok tjár honum málit. Atli segir, at eigi sé örvænt, at menn finni gagnsakir í máli Arnar. Eftir þat tók Atli við öllu fé Böðvars með handsölum. Stendr nú svá til þings. Á þingi er mál búit til sóknar á hendr Böðvari, ok kom málit í dóm.

Þá gekk at dómum Atli með fjölmenni ok bað Örn fella niðr málit, — „elligar mun ek ónýta þat fyrir þér.“

Örn kvaðst ætla, at eigi mundi ónýtt verða nema með ofríki. „Má vera,“ segir Örn, „at torsótt verði at eiga við jarlborna menn, sem þú ert, Atli. Hygg ek meir eyðir þú málit fyrir fégirni þína en réttendi, sem frændr þínir hafa gert.“

Við þessi orð varð Atli reiðr mjök ok eyðir málit fyrir Erni ok hrekr hann sem mest af málinu.

7. Bardagi Hrafns ok Atla í Orrostudal.

Litlu síðar andast Böðvarr. Eftir andlát hans kallaði Hrafn til Víðiskógarins fyrir hönd Þorgríms kampa ok bannar Atla afneyzlu skógarins ok sagði honum máldaga þeira Özurar ok Böðvars ok leiddi vitni um. Atli kvaðst ætla at láta eigi sitt fyrir Hrafni, kvað hann lítt minnast á þat, er faðir hans gaf honum sitt land. Hrafn kvað þat fyrir löngu aftr bætt ok kvaðst vilja hafa sitt. Atli varnaði honum skógarins, ok skildu at því.

Einnhvern dag býr Atli ferð sína til Víðiskógar. Leiðólfr, leysingi hans, var í ferð með honum ok húskarlar tveir. Þeir hjuggu skóginn.

Þat er sagt, at sauðamaðr Hrafns hafði gengit at fé um daginn. Hann getr at líta, hvar þeir eru í skóginum. Hann hleypr heim sem skjótast ok segir Hrafni, at Atli mun nú hafa nytjar af skóginum, — „slíkar sem honum sýnist. Höggva þeir þar, sem beztr er skógrinn, ok er þat at vánum, at ekki hafir þú þrek við jarlbornum mönnum.“

Hrafn varð mjök reiðr við þessa sögu ok býr ferð sína þegar ok ferr við inn átta mann, þar til er þeir kómu í dal þann, er síðan er kallaðr Orrostudalr, ok þar finnast þeir Atli.

Þá mælti Atli: „Við liðsmun villtu nú etja, Hrafn.“

„Þat skal fyrirfurða um burðamuni,“ segir Hrafn.

Þegar slær í bardaga með þeim, ok sækjast þeir Atli ok Hrafn, ok verða þeira viðskipti harðfeng. Leiðólfr verst ok vel ok vill nú launa frelsisgjöfina, ok um síðir vill hann flýja, ok fell hann þá ok hafði þó mann fyrir sik. Atli drap einn húskarl Hrafns, ok sótti Hrafn hann þó. Tveir fellu menn Hrafns, en Atli var þá særðr til ólífis.

8. Dauði Atla ok frá sonum hans.

Önundr bíldr hét maðr ok var landnámsmaðr. Hann nam land fyrir austan Hróarslæk ok bjó í Önundarholti. Hann átti Þorgerði, dóttur Sigmundar Sighvatssonar rauða. Sigmundr var faðir Marðar gígju.

Önundr kom nú at skilja þá Atla ok Hrafn ok fylgdi Atla heim ok bað hann til sín fara, — „ok skal ek veita þér öll hægendi.“

Atli kvað þat vel boðit, en heim kvaðst hann vilja í Traðarholt ok lét eigi örvænt, at þat fylgdi nafni, at hann dæi af sárum sem Atli jarl, föðurfaðir hans.

Þórðr hét sonr Atla. Hann var níu vetra, er þetta var tíðenda. Atli heimti hann til sín ok kvaðst ætla, at hann mundi af sárum deyja. „Áttu,“ segir hann, „allt fé eftir mik, ok ef þú ert þínum frændum líkr, þá muntu hefna föður þíns, ok svá segir mér hugr um, at þú munir verða mikill fyrir þér ok þínir ættmenn.“

Eftir þat andaðist Atli heima í Traðarholti, ok var hann heygðr, sem þá var siðvenja til. Þórðr tók við fé öllu ok ráðum eftir föður sinn. Hann var fríðr sýnum, bráðþroskaðr ok mikill fyrir sér.

Ölvir hét sonr Atla annarr ok kallaðr Ölvir mjóvi. Þeir bræðr váru óskaplíkir. Þórðr varðveitti bú í Traðarholti, en Ölvir réðst í kaupferðir þegar á unga aldri ok var áburðarmaðr mikill. Síðan réðst hann í hernað ok var inn mesti víkingr. At lyktum settist hann at búum í Sogni ok kom aldri til Íslands. Þá réð fyrir Nóregi Eiríkr blóðöx.

9. Þórðr Atlason hefndi föður síns.

Þá var Þórðr fimmtán vetra gamall, er hann hugsar um föðurhefndir. Hrafn var garpr mikill, en Þórðr þóttist ungr.

Svá er sagt eitthvert sinn, at Þórðr frétti, at Hrafn var riðinn út í Einarshöfn til skips ok var einn í reið ok ætlaði heim um kveldit. Hrafn var í blári kápu ok gyrðr sverði ok hafði spjót mikit í hendi ok gullrekinn á falrinn. Þeir feðgar höfðu átt spjót þat. Hann hafði eigi við bardaga búizt. Þórðr sitr fyrir Hrafni hjá Haugavaði ofan frá Traðarholti einn samt. Hann hafði spjót í hendi ok vill nú annathvárt hefna föður síns eða fá bana. Ok um kveldit, er Hrafn ríðr heim, hljóp Þórðr at honum óvörum ok lagði á honum spjótinu. Hrafn fell af baki, ok skildi Þórðr við hann dauðan, ok er þar haugr hans fyrir austan götuna, en fyrir vestan er Atlahaugr ok Ölvishaugr ok Hallsteinshaugr.

Þórðr ferr nú heim, ok þykkir hann vaxit hafa af þessu verki. Síðan er leitat um sættir við Þórð af mágum Hrafns ok frændum. Þórðr kvaðst þat mundu sýna, at hann er engi ójafnaðarmaðr, en kvað sik nauðsyn til reka at hefna föður síns, kvað þat skyldu sína sætt, at í faðma fellist allt þat, er í hafði gerzt. Þessi sætt játtuðu frændr Hrafns, því at þeim þótti þetta engi ójafnaðr, ok sættust heilum sáttum.

Þórðr gerðist ágætr maðr. Hann fekk Þórunnar, dóttur Ásgeirs Austmannaskelfis. Var hann af því svá kallaðr, at hann drap skipshöfn í Grímsárósi fyrir þat, er hann var áðr ræntr af þeim. Ásgeirr var it mesta mikilmenni. Þórunn var ok skörungr mikill.

Þórðr eignaðist skóg þann, er þeir höfðu deilt um.

Þá er Þórðr hafði tvá vetr ok tuttugu, þá keypti hann skip í Knarrarsundi ok vildi útan fara ok heimta erfðir sínar, þær er frændr hans höfðu átt í Sogni ok konungr helt, ok kvað Þórunni fara skyldu, en hon kvaðst vilja eftir vera ok kvað þat ráðligra. Þórðr reiddist við þessi orð ok tók mikit fé, er hann átti, ok fal í jörðu.

Þórunn mælti þá: „Þat máttu gera at fela féit, en svá segir mér hugr um, at litlar nytjar munir þú hafa fjár þess, er þú átt í Nóregi ok svá hér.“

Síðan tók hon við öllum eignum þeira.

10. Þorgrímr örrabeinn fekk Þórunnar.

Þorgils hét sonr þeira. Hann var tvævetr, er Þórðr fór útan. Þat skip hvarf ok spurðist ekki til síðan, ok vetri síðar kom út Þorgrímr örrabeinn í Knarrarsundi. Hann var Þormóðarson. Hans móðir var Þuríðr Ketilbjarnardóttir at Mosfelli. Þorgrímr var hraustmenni mikit. Hann var í Traðarholti um vetrinn með Þórunni, ok var henni it mesta traust at honum, ok líkaði henni vel við hann ok bað hann með sér dveljast ok ráða sjálfan kaupi. Hann kvaðst þat vilja ok mælti til samfara við hana, kvaðst elligar eigi þar vera mundu hjá henni, nema hon giftist honum. Hon hugsar þetta með ráði vina sinna ok frænda. Þat var þrem vetrum síðar, því at hon vildi reynast hugum við hann ok skap sitt. Þá er þrír vetr váru liðnir, fekk hann Þórunnar, ok váru samfarar góðar þeira í milli.

Þorgrímr þótti inn mesti garpr ok heldr ódæll. Hafði hann verit víkingr ok víða af því örróttr, ok af því var hann kallaðr örrabeinn, en Þorgils, stjúpsonr hans, var kallaðr örrabeinsstjúpr. Þorgrímr var góðr forstjóri heraðsins. Hann var vel til Þórunnar ok sonar hennar, Þorgils. Þar stóð mikit fé saman, er þau áttu öll.

Þat er sagt eitt sumar, er menn kómu til mannamóts í fjörbaugsgarð til Lofts, þá var Þorgils fimm vetra, er hann fór þangat, ok vildi vera at sveinaleik, markar sér völl ok kvaðst vilja at vera. Sveinar sögðust haf a sammælzt á, at sá einn skyldi at leiknum vera, er nökkuru kvikendi hefði at bana orðit. Réðst Þorgils þá frá leikinum ok þótti þó illa, er hann var fráskila gerr. Um kveldit fara menn heim.

Þorgrímr var at öllu féauðigr. Hann átti margt kvikfé, bæði sauði ok naut. Einn hestr hét Illingr, er hann átti. Þat var klárr ókostigr. Ok er menn váru sofnaðir um nóttina, þá vakir Þorgils ok íhugar sitt mál ok vildi eigi oftar ór leikinum gerr vera. Hann stóð upp ok tekr sér beizl ok gekk út síðan ok sá hross hjá garði. Hann snýst þangat til ok tekr hestinn Illing ok leiðir til húss nökkurs. Síðan tekr hann spjót í hönd sér ok gengr at hestinum ok rekr spjótit í kviðinn, ok fellr hann dauðr niðr. Þorgils leggst niðr síðan.

Um morguninn, er mönnum var til verks skipat, bað Þorgrímr heim reka Illing, en hann fannst eigi. Var Þorgrími sagt þetta. Hann kvað hestinn þar verit hafa um kveldit ok bað enn leita. Fara þeir ok finna dauðan hestinn, segja Þorgrími. Hann kvaðst eigi sjá mann til þess at girnast at eiga illt við hann.

Þorgils svarar: „Ek veld því, at hestrinn er dauðr.“

Þorgrímr spurði, hví hann gerði þat. Þorgils sagði, hver sök til var.

„Ekki munum vit eiga skap saman,“ segir Þorgrímr. „Far þú nú til Lofts, vinar þíns, því at eigi verðum vit samlyndir.“

11. Lýsing Þorgils ok fyrsti róðr hans.

Eftir þat fór Þorgils í burt inn sama dag ok til Lofts, ok tók hann við honum ágæta vel.

Svá er sagt, at Þorgils var fríðr maðr sýnum ok drengiligr í viðbragði ok skýrligr, hár á vöxt ok réttvaxinn, sterkr at afli, harðgerr ok skjótráðr, gegn ok öruggr, örðigr ok allra manna bezt vígr ok inn hraustasti í öllum mannraunum, þegár honum dróst aldr, sem frá mun verða sagt. Hann var stórlyndr ok þó stöðugr, hjartaprúðr ok hugstórr, stóðst vel margar mannraunir, er hann hlaut at bera.

Þat er sagt, þá er Þorgils var níu vetra gamall, beiddist hann at róa á sjó með húskörlum Lofts, ok var þat eftir honum látit sem margt annat. Þorgils kaslaði færi sínu fyrir borð ok dró einn mikinn flatan fisk, en engi annarr veiddi um daginn, ok er hreggit tók at vaxa, reyndist þat, at Þorgils hafði numit at róa, þótt hann væri ungr. Síðan lögðu þeir at landi. Loftr kvað í slíku marka mega, hverr hann mundi verða, ganga nú heim ok dró Þorgils eftir sér fiskinn, er hann gekk eftir götunni. Þá losnaði moldin, þar er hann dró fískinn, ok kenndi, er varð fyrir nökkut hart. Lítr hann þá til ok sér, at þar liggr silfrbaugr. Nú fara þeir heim, ok selr Þorgils Lofti bauginn, fóstra sínum, til varðveizlu.

12. Þorgils fann Harald gráfeld ok Gunnhildi.

Vetri síðar varð sá atburðr, at þrælar nökkurir brutu haug til fjár sér, en Þorgils kom at þeim ok kvað þat ekki vera þeira fé ok tók af þeim þrjár merkr ok hrakti þá sjálfa. Hann fekk Lofti fé þetta ok svá allt annat, þat er hann aflaði. Varð hann nú frægr mjök, þótt hann væri ungr.

Þa er Þorgils var fimmtán vetra, fýstist hann útan at fara. Var hann vel þroskaðr bæði at viti ok afli. Hann beiddist fjárskiptis af Þorgrími, stjúpföður sínum, ok fekk ekki. Loftr bað hann dveljast hjá sér enn um vetrinn ok kvað hann mundu síðar at öllu meira fram koma. Hann gerði svá, ok er hann var sextán vetra, beiddist hann enn fjárskiptis.

Þorgrímr kvað þess enn eigi kost, — „því ósvinnri lízt mér þín fjárvarðveizla en mín.“

Þorgils kvaðst nú hafa vilja féit, — „en ef ek fæ nú eigi, þá mun ek fá í þriðja sinn, er ek heimti,“ — ok ferr síðan ok segir Lofti. Loftr kvað þat hug sinn, at Þorgrímr mundi eigi fyrir standa, þá er Þorgils heimti næst. Fekk Loftr honum þá fé til útanferðar. Þorgils kvaðst lítit fé hafa vilja at sinni.

Ok er hann er búinn til ferðar, kallaði hann til sín leiksveina ok kvaðst vilja launa þeim gleði ok góða fylgd. „Skuluð þér hér taka þrjár merkr silfrs, er ek tók af þrælunum, en Loftr, fóstri minn, skal hafa bauginn ok vingan mína.“

Eftir þat fór Þorgils útan í Knarrarsundi með lítit fé ok kom til Nóregs um haustit ok var með þeim manni um vetrinn, er Óláfr hét. Hann bjó á Hörðalandi. Hann var ríkr maðr ok vel vitr.

Í þenna tíma réð Haraldr gráfeldr Nóregi með öðrum bræðrum sínum ok Gunnhildr konungamóðir. Þau fóru at veizlum um vetrinn, sem þá var siðr til. Óláfr bjó veizlu í móti konungi ok móður hans með mikilli vegsemd, ok er þau höfðu at veizlunni verit um hríð, þá spurðu þau, hverr sá væri inn mikli maðr ok inn ungligi, er þar var.

Óláfr svarar: „Hann er íslenzkr.“

Konungr sagði, at hann mundi vera mikillar ættar, — „því hann hefir þess háttar yfirbragð.“

Þorgils var í leikum með konungi, ok þótti honum mikit gaman at honum, ok gengu Þorgilsi allir leikar vel.

Þá mælti konungr: „Þik mun ek kalla, Þorgils, kappa minn.“

Þorgils sagði þá konungi, at hann ætti stórar erfðir í Sogni eftir göfga frændr sína.

Konungr svarar: „Móðir mín hefir nú bú á jörðum þeim, ok hon hefir á þeim allt forræði, því hyllstu hana at, ok mun þér þá vel duga.“

Þorgils kemr nú á þetta mál við Gunnhildi. Hon svarar þessu vel ok bauð honum hirðvist með konungi. Þorgils kvaðst lítt við látinn at vera með konungshirð ok kvað nei við því. Drottning varð reið ok spyrndi fæti sínum til hans ok hratt honum frá hásætinu ok varnaði honum þá fjárins ok sagði hann eigi kunna at þiggja sóma sinn.

Konungr var vel til hans ok gaf honum silfr á laun, svá at þat var góðr kaupeyrir. „Má hér af græðast,“ segir konungr, „ef gæfa vill til, ok vitja mín kunnliga ok allra helzt, ef móðir mín er eigi nær.“

Síðan fór konungr frá veizlunni.

13. Þorgils réð af aftrgöngur.

Um várit segir Þorgils Óláfi, at hann vill fara kaupferð um sumarit ok leita svá undan ójafnaði Gunnhildar. Óláfr lét vel yfir því. Var Þorgils nú í kaupferð um sumarit ok tókst þat vel, en um haustit kom hann í Vestr-Víkina ok ferr til konu einnar, er Gyða hét. Hon var ekkja. Son átti hon, er Auðunn hét. Þau veittu honum bæði af inni mestu dyggð. Gyða var margkunnandi á fyrnsku ok fróðleik. Auðunn var vel til Þorgils ok mælti til vináttu, er hann fór í brutt. Eftir þat fór Þorgils til eins ríks manns, er Björn hét, ok var þar vel haldinn. Þar váru góð hýbýli ok heldr snemma háttat. Þorgils spurði, hverju þat gegndi. Honum var sagt, at faðir Bjarnar hafði fyrir litlu andazt, ok þat með, at hann gengi aftr. Váru menn ok hræddir við hann. Þorgils gerðist rammr at afli.

Þat var oft um vetrinn, at Þorgils heyrði lamit úti um þekjuna, ok eina nótt var þat, at hann stóð upp, tók öxi í hönd sér ok gekk út. Hann sá draug fyrir dyrum standa, mikinn ok illiligan. Þorgils færir upp öxina, en þessi snýr undan ok til haugsins, ok sem þeir koma þar, snýr draugrinn á móti. Takast þeir fangbrögðum, því at Þorgils hafði sleppt öxinni. Var þeira atgangr bæði harðr ok grimmligr, svá at upp gekk jörðin undir fótum þeim. En at lyktum varð svá, með því at Þorgilsi var lengra líf ætlat, at draugrinn fell á bak aftr, en Þorgils ofan á hann. Tekr hann þar þá hvíld ok náir síðan öxi sinni. Höggr Þorgils þá af honum höfuð ok mælir síðan yfir honum, at hann skuli engum manni at meini verða. Varð ok aldrigi vart við hann síðan. Björn virði Þorgils mikils, er hann hafði gert þar svá mikla hýbýlabót.

Eina nótt bar þat til, at lostit var högg á dyrr. Gengr Þorgils út. Er þar kominn Auðunn Gyðuson, vinr hans. Þorgils heilsar honum vel ok spyrr, hvat hann vill. Auðunn kvaðst þurfa hans liðsinnis, sagði móður sína, Gyðu, andaða ok nökkut orðit hafa kynliga um hennar dauða. „Stukku ok allir menn á brottu, því at engir þorðu við at vera. Nú vilda ek fara með hana til greftrar ok fylgdir þú mér.“

„Þat skal vera,“ kvað Þorgils.

Síðan ferr hann með Auðuni at óvitanda Birni. Koma þeir til bæjar Auðunar, finna þar húsfreyju dauða, búa nú um líkit.

„Skaltu, Þorgils,“ segir Auðunn, „gera kistu at móður minni ok undan knakka, reka síðan á kistuna sterkar henkr, því at þurfa mun þess alls við, ef hlýða skal.“

Er nú þetta allt saman gert. Auðunn sagðist nú mundu gera ráð fyrir kistunni. „Skulum vit nú draga hana í burtu, færa niðr í jörð ok bera á ofan sem mestan þunga.“

Fura nú síðan, ok sem þeir hafa farit um hríð, tekr at braka mjök í kistunni, ok því næst bresta af hankarnir, ok kemst Gyða ór kistunni. Þá fara þeir til báðir ok tóku hana, ok þurfti þó alls við, ok váru þeir búðir sterkir menn. Þat taka þeir bragða, at þeir flytja hana til báls, er Auðunn hafði búit. Síðan kasta þeir henni á bálit ok váru hjá, meðan hon brann.

Þá mælti Auðunn: „Mikla vingan hefir þú mér nú sýnt, Þorgils, ok góða karlmennsku, sem þú munt í öllum stöðum. Sverð ok kyrtil vil ek gefa þér, en ef svá verðr, at ek kalla síðar til sverðsins, þá vilda ek, at þú létir laust, en ek mun fá þér annat vápn, þat er gott er.“

Nú skilja þeir við svá búit. Ferr Þorgils aftr til Bjarnar.

Nú er þar til at taka, at Björn saknar Þorgils. Fær hann af þessu mikla ógleði ok kvaðst þar misst hafa góða manns, — „ok er þat illa, at tröll eða óvættir hafa tekit hann. Skulum vér þat þó gera í heiðr við hann at drekka erfi hans, ok uggir mik, at eigi megi fagnaðaröl heita, því at vér höfum nú leitat hans marga daga.“

En um veizlu þessa kom Þorgils heim, ok verðr Björn honum harðla feginn ok eykr þá vina veizluna, ok eftir hana fóru menn heim.

14. Þorgils fann Hákon jarl.

Í þenna tíma tók Hákon Hlaðajarl ríki í Nóregi. Þá sagði Þorgils Birni, at hann vildi leita eftir eignum sínum í Sogni.

Björn svarar: „Réttligt væri þat, en uggir mik, at Hákon jarl kalli sér bæði þat ok annat, því hann er mjök fégjarn, ok er óvænligt um, at hann vili til láta við þik, en flytja vil ek þitt mál, þá er hann kemr hér til mín.“

Nú kemr jarl at ákveðnu til veizlunnar, ok flytr Björn fyrir honum mál Þorgils ok sagði mikit frá vaskleik hans ok atgervi. Hákon jarl kvað þat nú vera sína eign, en kvaðst þó vilja sjá manninn.

Ok er Þorgils kom fyrir jarl, mælti Hákon til hans: „Mikill maðr ertu ok sterkligr, fríðr sýnum ok líkligr til giftu, ok vil ek bjóða þér til mín. Lítum síðan á þitt mál.“

Þorgils kvaðst þat þiggja vilja.

15. Sendiför Þorgils ok frá Svarti berserk.

Þorsteinn hét maðr ok var kallaðr inn hvíti. Hann var lendr maðr Hákonar jarls. Hann var vinsæll ok átti eignir nær jörðum Þorgils. Þeir lögðu mikla vingan saman ok váru með jarli báðir. Þorgils gaf Þorsteini kyrtilinn Auðunarnaut. Hann var af nýju skarlati. Þá var ok með Hákoni jarli Eiríkr rauði, íslenzkr maðr, er síðan fann ok byggði Grænland. Hann var ungr maðr ok kurteiss ok inn mesti vinr Þorgils.

Þat var enn einn dag, at Þorgils vekr við jarl sitt mál um jarðirnar.

Hákon jarl svarar: „Vel gezt mér at framferð þinni, en eigi er ek víss í at vita, hverr framkvæmdarmaðr þú munt verða. Mun ek ok þessar eignir eigi upp gefa, útan þú sýnir mér nökkurn frama í gerðum þínum, ok skaltu heimta skatta mína af Suðreyjum, er ek hefi misst um þrjá vetr.“

Þorgils biðr hann fá höfðingja til ferðarinnar, — ,,en ek mun fylgja honum sem manndómr minn er til“

,,Þú skalt formaðr vera,“ segir jarl, „fyrir ferð þessi, því at þú reynir þeim mun meir þína dáð ok karlmennsku.“

Þorgils mælti: „Lát fara með mér Þorstein hvíta.“

„Hann skal því ráða,“ sagði jarl.

Þorsteinn kvaðst fara mundu, ef Þorgils vildi. Nú búast þeir ok höfðu tvau skip ok ekki mjök skipuð. En er þeir koma til eyjanna, beiða þeir skatta ok fengu lítit af. Um haustit heldu þeir til Kataness ok brutu skip sín, en týndu fjárhlut. Menn heldust allir. Óláfr hét jarl, er réð fyrir ríki því. Hann frétti til manna Hákonar jarls ok bað þá til sín fara. Þat þiggja þeir ok váru þar um vetrinn.

Svartr járnhauss hét maðr, víkingr mikill ok inn mesti illgerðamaðr. Hann lá úti löngum um Vestrlönd. Þat var einn háttr hans, ef konur váru fríðar ok vel at sér, at hann tók þær at sér um hríðar sakir, en menn þorðu eigi í móti honum at standa. Systir Óláfs jarls hét Guðrún. Hon var fríð kona sýnum ok vel at kvenligum listum búin. Svartr járnhauss finnr Óláf þenna vetr ok vill fá systur hans til frillu, ella til eiginorðs.

Óláfr svarar: „Þat væri mér lítill styrkr, þó at þú gerðir sem bezt mættir þú, en þá allra sízt, ef þú ert ráðinn til illa at gera, ok mun ek níta þessu gjaforði.“

Víkingrinn mælti þá: „ Gakk á hólm við mik, ella berst við lið mitt ok safna liði í móti.“

Jarl mælti: „Betra er at deyja virðuliga en lifa skammsamliga.“

„Þann kost kýss þú nú, er þér gegnir verr ok þér mun minnisamr verða, ok ver níðingr, ef þú kemr eigi.“

„At vísu skal ek koma,“ segir jarl, „í móti þér eða annarr maðr ella,“ — ok skildu við svá búit.

Eftir þat kvaddi jarl þings ok sagði þar, fyrir hverju áfelli hann var orðinn. „Vil ek þeim manni gifta Guðrúnu, systur mína, er Svarti verðr at bana, því at ek veit, at sá einn mun til þess ráðast, at mér mun engi ósæmd í því verða.“

Engir urðu til at svara jarli, þótt ráðit þætti fýsiligt, því at mönnum þótti ills ván af Svarti járnhaus. Þeir Þorgils ok Þorsteinn ræddust við, ok þótti Þorsteini fýsiligt, en Þorgilsi fannst fátt um.

Þorsteinn mælti: „Villtu þenna kost, vinr?“

Þorgils svarar fá um. Síðan sagði Þorsteinn jarli, at hann mundi til ráða. Jarl tekr því vel.

Um nóttina eftir dreymdi Þorgils, at Auðunn, vinr hans, kæmi at honum ok mælti: „Þú sefr, en jafnt mun vera sem þú vakir. Þú skalt á hólm ganga við berserk þenna, því at þér unnum vér sæmdar, en Svartr þessi er bróðir minn, ok er hann þó mér ekki þarfr. Er hann ok it mesta illmenni. Þess spyrr hann jafnan, þá er hann hefr hólmgöngur, þann er hann skal berjast við, hvárt hann hafi sverðit Blaðni, en ek gaf þér þat, en þú skalt fela þat í sandi ok seg honum, at þú vitir eigi hjölt sverðs þess fyrir ofan jörð.“

Eftir þat hvarf Auðunn í burt. Þorgils vaknar ok sagði Þorsteini, vini sínum, drauminn.

16. Frá hólmgöngu Þorgils, skattheimtu ok hernaði.

Um morguninn fóru þeir Þorgils ok Þorsteinn með jarli til hólmstefnu, ok er Þorgils búinn til hólmgöngu. Víkingrinn spurði um sverðit Blaðni. Þorgils kvaðst eigi vita hans hjölt fyrir ofan mold. Þorgils dró nú sverðit upp ór sandinum, ok börðust síðan, ok er þeir hafa barizt um stund, höggr Þorgils sporðinn af skildi Svarts ok undan honum fótinn. En þat váru þá lög, at menn vágu til arfs þess, er fell á hólmi. Eftir þat hjó Þorgils höfuð af Svarti, tók síðan öll skip hans ok fé ok fekk síðan Guðrúnar, systur Óláfs jarls. Skorti Þorgils nú eigi menn ok penninga.

Um várit segja þeir jarli, at þeir vili herja um sumarit. Nú halda þeir at Suðreyjum ok gera þeim kost, hvárt þeir vilja þola hernað ok manndráp eða gjalda skatt Hákonar jarls. En þeir köru at gjalda slíkt, sem á var lagit. Síðan var allt lukt. Eftir þat fóru þeir austr til Nóregs ok hitta Hákon jarl. Fagnar hann þeim vel. Þeir greiða honum féit ok gefa honum þó at auki sæmiligar gjafir. Jarl játtir Þorgilsi nú öllum eignum sínum. Váru þeir með jarli um vetrinn í góðu yfirlæti. At sumri vilja þeir í hernað, en ætla til jarls at vetri.

Eina nótt kom Auðunn at Þorgilsi ok heimti at honum sverðit Blaðni, — „en ek mun fá þér fyrst öxi, en innan lítils tíma gott sverð.“

Þorgils kvað hann víst hafa skyldu sverðit. Auðunn bað hann hafa þökk fyrir ok gaf honum fingrgull. En er Þorgils vaknaði, var sverðit burtu, ok þótti honum svipr at. Síðan herja þeir um sumarit.

Gyrðr hét víkingr, er þeir fundu um sumarit undir ey einni. Um morguninn fór skúta frá skipum Gyrðs til þeira Þorgils, ok kvaðst Gyrðr vilja gera félag við þá. Þetta fór fram, ok skal Gyrðr hafa jafnmörg skip ok at helmingi allt hlutskipti, herja nú um sumarit, ok varð þeim gott til fjár, eyddu mjök illþýði ok hernaðarmönnum, en létu bændr ok kaupmenn f ara í friði.

Þeir kómu til Írlands um sumarit. Var þar skógr fyrir, er þeir kómu at, gengu síðan upp í skóginn, ok í einum stað sá þeir fallit lauf af tré. Þeir kippa upp eikinni ok finna þar jarðhús undir. Þeir sjá menn með vápnum niðri í húsinu. Þorgils gerir sínum mönnum kost, at sá skal eignast þrjá kostgripi, er fyrstr gengr í húsit, en allir játta því nema Gyrðr. Eftir þat hljóp Þorgils í húsit, ok varð þar engi mótstaða. Þar lá klæði blátt ok á tveir gullhringar ok sverð gott. Þar váru ok tvær konur. Var önnur ung ok fríð, en önnur gömul ok þó fríð. Þorgils gekk um húsit, ok var víða berg undir. Hann hafði í hendi eina rótakylfu ok barði henni á báðar hendr, ok stökk flest undan. Þorsteinn fór með honum. Ok er þeir gengu ór jarðhúsinu, tóku þeir konu þá ina yngri ok fluttu með sér til skipa ok svá ina eldri. Nú sækir liðit fast eftir þeim, en þeir Þorgils komast til skipa ok láta þegar frá landi. Nú gekk maðr ór liðinu því, er eftir sótti, ok mælti langt erendi, Þeir skildu eigi hans mál.

Þá mælti kvinnan á norrænu ok sagði þeim, at hann vildi upp gefa þat, er þeir höfðu fengit af fénu, - „ef þér látið okkr lausar. Þessi maðr er jarl ok sonr minn, en ek er víkversk at móðurkyni. Munuð þér þá ok bezt njóta gripanna, er svá er gert, því at þungi fylgir sverðinu. Sonr minn heitir Hugi. Hann býðr þér, Þorgils, fé, heldr en þér takið mik í burtu. Er yðr ok ekki happ í okkr burt at taka.“

Þorgils hlýðir þeira ráðum ok flytr þær til lands. Hugi jarl gekk með fagnaði á móti Þorgilsi ok gaf honum hring einn, annan móðir hans, mærin inn þriðja, ok mæltu síðan vel fyrir honum.

17. Þorgils barðist við Gyrð ok Randvið.

Eftir þetta vilja þeir Þorgils ok Þorsteinn hætta hernaðinum ok skipta fjárhlut. Gyrðr kallaði til gripanna. Þorgils kvað þar marga vitnismenn til vera, hvat skilit var um. Gyrðr kvaðst aldri játtat hafa ok vill heldr berjast en missa gripanna.

Þorgils kvað ráðligra at leggja eigi allt lið í hættu, — „ok reynum heldr tveir.“

Því játtar Gyrðr. Síðan berjast þeir. Hafði Þorgils sverðit Jarðhússnaut ok höggr til Gyrðs ok undan honum fótinn fyrir neðan ökla, skildu við svá búit. Lifði Gyrðr síðan ok var kallaðr Gyrðr inn halti.

Eftir þat fóru þeir til Nóregs ok váru með Hákoni jarli um vetrinn. Guðrún, kona Þorgils, fæddi þá sveinbarn. Hann var Þorleifr nefndr. En er várar, vill Þorgils út til Íslands til eigna sinna. Gaf Hákon jarl Þorgilsi aftr allar eignir sínar, þær er hann átti í Sogni, ok skildu þeir jarl með vináttu. Sat hann nú at búm sínum um sumarit ok svá um vetrinn.

Þorgils sagði Þorsteini, at hann vill vitja eigna sinna á Íslandi, — „því at þeir varðveita, er mér er ekki um. Hefi ek nú látit skip búa ok flutt þangat til mikit fé, en jarðir þessar, er ek á hér, skaltu varðveita til handa Þorleifi, syni mínum. Hefi ek þik reynt góðan dreng. Mun ek nú ok launa þér með einni gjöf. Skal ek gefa þér Guðrúnu, konu mína, því at þat hefi ek fundit, at þú hefir lagt ástarþokka til hennar, þótt þú hafir vel með því farit.“

Þorsteinn þakkaði Þorgilsi gjöfina, ok þótti mönnum mikils um þetta vert.

Þorgils fór kaupferð eina á Upplönd ok Svíþjóð ok var um vetrinn hjá bónda þeim, er Þrándr hét. Hann var auðigr maðr ok átti dóttur þá, er Sigríðr hét. Hana vildi eiga sá maðr, er Randviðr hét. Hann var illmenni ok kappi mikill. Þrándr synjaði honum ráðsins. Þá bauð Randviðr Þrándi hólmgöngu, þá er kölluð er kerganga. Skal þar berjast í keri ok byrgja yfir ofan ok hafa kefli í hendi. Þrándr vildi heldr berjast en gifta dóttur sína svá illum manni.

Þorgils mælti þá til Þrándar: „Vel hefir þú mér vist veitt, ok skal ek þat góðu launa, ok mun ek berjast við Randvið fyrir þik.“

Þrándr kvaðst þat þiggja mundu. Þorgils hafði sverðit Jarðhússnaut. Randviðr hafði álnarkefli ok digrt mjök. Var byrgt yfir kerit. Randviðr bað Þorgils leggja fyrst, því at á hann var skorat. Hann gerði svá, ok kemr í keflit ok sprakk þat í sundr, ok hljóp sverðit í kviðinn á Randvið.

Hann mælti þá: „Fá þú mér nú sverðit, en þú haf keflit, ok mun ek leggja til þín með sverðinu.“

„Mér þykkir nú,“ segir Þorgils, „þetta vera spænir, en ekki kefli.“

Litlu síðar dó Randviðr. Hafði hann treyst fjölkynngi sinni, því at hann hafði margan mann fellt með þessi hólmgöngu. Þorgils drap tvá aðra víkinga, Snækoll ok Snæbjörn. Þrándr launaði Þorgilsi vel. Fekk hann virðing mikla af þessu verki. Hann bjóst síðan út til Íslands um sumarit eftir.

18. Víg Þorgríms örrabeins ok útkváma Þorgils.

Óláfr tvennumbrúni hét maðr. Hann kom til Íslands ok nam öll Skeið á milli Þjórsár ok Sandlækjar. Hann var hamrammr mjök. Óláfr bjó á Óláfsvöllum. Hann liggr í Brúnahaugi undir Vörðufelli. Óláfr átti Áshildi, ok váru synir þeira Helgi ok Þórðr, faðir Þorkels gullkárs, föður Orms, föður Helgu, móður Odds Hallvarðssonar.

Þorgrímr örrabeinn lagði hug á Áshildi, þá er Óláfr var dauðr, en Helgi trausti, sonr hennar, vandaði um ok fór frá búi sínu til hennar ok kvaðst eigi vilja fíflingai hennar ok kvað óvirðing í vera bæði henni ok frændum hennar. Hon bað hann sik eigi reiðan gera, kvað ekki hans færi at keppa við Þorgrím.

Hann svarar: „Auðsætt er þat, at maðrinn hugnar þér vel, en ek mun eigi at síðr ekki sitja honum slíka svívirðing.“

Skilja þau nú tal sitt. Þorgrímr gistir á Óláfsvöllum. Áshildr gerði honum góðan beina, ok fóru mjök suman hugir þeira. Hon sagði Þorgrími, hvert tal þeira Helga hafði verit. Helgi ræðir ok um kvámur Þorgríms, kvaðs illa við una, bað hann af láta. Þorgrimr kvaðs eigi hirða um hans þokka eða hót, ef hennar vill væri til. Nú leiðir hon Þorgrím á götu ok gaf honum mikit fingrgull, áðr þau skildu. Áshildi kvaðst grunr á, at þau mundu eigi oftar sjást. Þorgrímr kvaðst ætla at finna hana brátt. Hon kvað vel, ef svá væri, skilja við svá búit.

Þorgrímr reið nú leið sína fyrir neðan Áshildar-mýri. Helgi sat fyrir honum hjá gatnamóti, ok er þeir fundust, bað Helgi hann af láta kvámum ok gera sér eigi skapraun í þessu. Þorgrímr kvaðst eigi hafa barnaskap, kvaðst búinn at reyna alla hluti við hann.

Helgi kvaðst ætla, at at málefnum mundi ganga, — „ok er vel, at vit reynim okkr.“

Siðan börðust þeir snarpliga ok lengi. Þorgrímr var þá á inum efra aldri ok mæddist skjótt ok varð sárr mjök. Helgi sækir at fast, er hann sér, at Þorgrími latar, ok lýkr svá með þeim, at Þorgrímr fellr fyrir Helga. Um kveldit kom Helgi heim. Spurði Áshildr hann tíðenda. Hann sagði slík, sem váru.

Hon svarar: „Mikit hefir þú at gert, ok vaxit muntu þykkjast hafa af þessu verki, en ek kann segja þér, at þetta er þinn höfuðbani.“

Helgi tók sér fari í Einarshöfn ok ætlar útan.

Þessi tíðendi spyrjast nú. Hæringr, sonr Þorgríms, var þá sautján vetra. Hann reið í Höfða til Teits Ketilbjarnarsonar, frænda síns, við þriðja mann. Þeir Teitr ríða þá fimmtán saman út á Eyrar í Einarshöfn ok banna Helga farit. Eftir þat ríða þeir í burtu. Litlu síðar fundust þeir á förnum vegi upp frá Mörk við Helgahvál. Þeir Helgi váru þrír saman komnir af Eyrum sunnan. Ok er þeir Helgi sjá reið þeira, hlaupa þeir á hólinn ok vörðust drengiliga. Áttu þeir harða hríð, en fyrir fjölmennis sakir fell Helgi ok maðr með honum ok einn maðr af hinna liði. Var síðan sætzt á málit, ok fellust vígin í faðma.

Þorgils kom út á Eyrum. Loftr, fóstri hans, sat í búi sínu. Margt hafði tíðenda orðit, meðan Þorgils var útan. Þórunn, móðir hans, var ok önduð. Þorgils fór heim í Traðarholt. Tók bróðir hans vel við honum, ok bua þeir bræðr nú báðir saman þessi misseri.

Þórey hét kona. Hon var Þorvarðsdóttir. Þorfinna hét móðir hennar. Hon bjó í Odda. Þorvarðr var andaðr. Þórey var at fóstri á þeim bæ, er heitir í Kálfholti, með þeim manni, er Jósteinn hét, gildr bóndi. Jósteinn átti systur Þorvarðar í Odda, er Þorgerðr hét. Þau váru börn Þórðar Freysgoða. Kolr ok Starkaðr váru fóstbræðr Þóreyjar. Guðrún hét systir þeira, ok var hon fóstrsystir Þóreyjar. Þorgils bað Þóreyjar, ok var hon honum gift. Váru þeira samfarar góðar.

19. Þorgils tók við Kol ok frá flugumanni.

Sörli hét maðr. Hann bjó skammt í brott frá Kálfholti. Hann venr kvámur sínar til Guðrúnar, systur þeira Starkaðar ok Kols. Einn tíma ferr Kolr á leið Sörla ok bað hann af láta kvámum til systur sinnar. Sörli kvaðst þat mundu gera eftir hugþokka sínum, en hirða ekki um orð hans.

„Þú munt ráða,“ segir Kolr.

Annan dag kom Sörli ok sat á tali við Guðrúnu, ok um kveldit ferr hann seint heim. Ok er hann kemr skammt frá bænum, sprettr Kolr upp fyrir honum. Verðr ekki af kveðjum. Höggr Kolr Sörla banahögg ok fór heim ok sagði Guðrúnu, at stöðvaðar váru kvámur Sörla. Hon kvaðst eigi þat lasta mundu, en kvað eigi svá búit hlýða mundu, því at hann var þingmaðr Asgríms Elliða-Grímssonar. „Far nú ok hitt Þorgils, því at hann þykkir mér líkligastr til at veita þér nökkut skjól.“

Kolr kemr í Traðarholt. Þat var síð um kveld. Menn váru at mat. Þórey gekk fram til dyra ok bauð fóstra sínum þar at vera. Hann sagði henni tíðendi.

„Þú skalt þat,“ segir Þórey, „vita við Þorgils, hvárt hann vill nökkut traust veita þér eða ekki, ok láttu hljótt um þik.“

Hon leiddi hann í skot eitt. Síðan gekk hon til stofu.

Þorgils mælti: „Hví skulu menn svá lengi bíða matar í kveld, enda hefir þú fengit rauðan lit?“

Þórey svarar: „Satt er it fornkveðna, at spakir menn henda á mörgu mið. Mús hljóp áðan á kinn mér, en mér er hon harðla óþekk.“

„Svá má vera,“ segir Þorgils.

En er þau kómu í rekkju um kveldit, kvaðst Þorgils vilja vita, hvat í framgöngunni hafði verit um kveldit.

Hon sagði honum allan atburðinn ok kvaðst ásjá vilja veita Kol, — „ok muntu ok svá gera fyrir mína skyld.“

Þorgils kvaðst svá gera mundu. Um morgininn fór Þorgils til bús Kols, ok lét fara á burt fé allt með sér ok Guðrúnu, en lét eftir ómegð aðra. En er þeir váru burt farnir, kom Ásgrímr. Ætlar hann at taka upp fyrir Kol fé allt, ok hafði hann ekki. Kolr sitr hjá Þorgilsi um vetrinn. Ok um várit býr Ásgrímr mál til á hendr Kol. Lætr Þorgils eigi sem hann viti. Verðr Kolr sekr skógarmaðr.

Þorgils ríðr sem áðr um heraðit ok Kolr með honum, sækja mannamót, ok verðr nú óþokki mikill manna á milli. Höfðingjum þykkir mein á þessu ok leita um sættir. Þorgils býðr ekki sættir.

Eitt sinn ríðr hann til hestaþings ok Svartr, verkstjóri hans, með honum. Var þá góð gleði um daginn. Ásgrímr talar margt við Svart um daginn, ok at kveldi ríðr Þorgils heim. Svartr reið nær Þorgilsi. Þorgils fann, at hann vildi ríða seinna. Grunar hann hann þá ok gefr honum færi á sér, ok er Þorgils varir minnst, höggr Svartr til hans. Þorgils kastar sér ór söðlinum, ok klauf Svartr söðulinn. Þorgils þrífr Svart ok spyrr, hverju gegnir. Hann segir honum, at Ásgrímr bauð honum þetta. En þá er hann svipti honum Svarti, fell fésjóðr undan yfirhöfn hans. Segir hann þá, at Ásgrímr hafi gefit honum féit til höfuðs Þorgilsi. Hann drepr Svart þegar í stað. Eftir þat ríðr Þorgils fram ok segir sínum mönnum, hversu farit hafði. En hvert sinn, er hann kemr á mannamót, sýnir hann þar sjóðinn. Váru þar í þrjár merkr silfrs, ok gekk engi við, at ætti.

20. Þorgils tók kristni ok bjóst til Grænlands.

Nú kom kristni á Ísland, ok tók Þorgils í fyrra lagi við trú. Hann dreymdi eina nótt, at Þórr kæmi at honum með illu yfirbragði ok kvað hann sér brugðizt hafa. „Hefir þú illa ór haft við mik,“ segir hann, „valit mér þat, er þu áttir verst til, en kastat silfri því í fúla tjörn, er ek átta, ok skal ek þér í móti koma.“

„Guð mun mér hjálpa,“ segir Þorgils, „ok em ek þess sæll, er okkat félag sleit.“

Ok er Þorgils vaknar, sá hann, at töðugöltr hans var dauðr. Hann lét grafa hann hjá tóftum nökkurum ok lét ekki af nýta.

Enn barst Þórr í drauma Þorgilsi ok sagði, at honum yrði eigi meira fyrir at taka fyrir nasar honum en galta hans. Þorgils kvað guð mundu því ráða. Þórr heitaðist at gera honum fjárskaða. Þorgils kvaðst eigi hirða um þat. Aðra nátt eftir dó uxi gamall fyrir Þorgilsi. Þá sat hann sjálfr hjá nautum um náttina eftir. En um morgininn, er hann kom heim, var hann víða blár. Hafa menn þat fyrir satt, at þeir Þórr muni þá fundizt hafa. Eftir þat tók af fallit.

Þorgils var it mesta mikilmenni. Honum kómu orðsendingar af Grænlandi, at Eiríkr rauði býðr honum til sín ok at hafa þá kosti, er bezta hefir hann til. Þorgils áhlýddist lítt við þat. Hann hafði þá verit hér þrettán vetr. Skip kom af hafi. Var þar á Þorleifr, sonr hans, ok hafði góða gripi at færa honum. Þorleifr var þá tuttugu vetra. Þorgils talar við konu sína, ef hon vildi fara til Grænlands. Hon kvað vanbreytt um.

Hann sagði Eiríkr hefði sent sér orð um, — „má ok, at þú sér eftir, ef þú vill þat.“

„Misráðit mun,“ sagði hon, „at þangat sé farit, en þó skal ek fara, ef þú ferr.“

Hæringr tók við gózum Þorgils. Þórný hét dóttir þeira Þorgils ok Þóreyjar. Hon var átta vetra. Þorleifr skal fara með þeim, Kolr ok bróðir hans, Starkaðr, ok Guðrún, systir þeira, Snækollr ok Özurr, þrælar hans, ok tíu aðrir þrælar ok ráðsmaðr hans, Þórarinn, því at Þorgils ætlaði bæ at reisa, þá er hann kæmi til Grænlands. Jósteinn ór Kálfholti réðst til ferðar með Þorgilsi við tólf menn, Þorgerðr, kona hans, ok sonr. Þorgils kaupir nú skip í Leiruvági. Þórólfr hét maðr, er Þorgils fekk bú í hendr, en Hæringi fekk hann sex tigu hundraða mórent sex álna aura, annat en staðfestur.

Þorgils gisti at Þórodds at Hjalla. Með honum var í ferð Þórný, dóttir hans. Þar tók hon sótt, ok beið Þorgils þar þrjár nætr. Sagði hann, at þat stæði ekki fyrir ferð hans, þó hon væri sjúk. „Má vera, at hér sé hennar forlög.“

Þóroddr kvaðst ætla hon mundi giftudrjúg verða ok langlíf. Lét hann hana eftir ok gaf henni sex tigu hundraða, ef hon þyrfti. Þorgilsi kvaðst nú fyrir þykkja at fara, en lézt eigi nenna aftr at setjast.

21. Þorgils dreymdi Þór.

Þorgils bíðr nú byrjar ok dreymir, at maðr kæmi at honum, mikill ok rauðskeggjaðr, ok mælti: „Ferð hefir þú ætlat fyrir þér, ok mun hon erfið verða.“

Draummaðrinn sýndist honum heldr greppligr. „Illa mun yðr farast,“ segir hann, „nema þú hverfir aftr til míns átrúnaðar. Mun ek þá enn til sjá með þér.“

Þorgils kvaðst aldri hans umsjá hafa vilja ok bað hann burt dragast sem skjótast frá sér, — „en mín ferð tekst sem almáttigr guð vill.“

Síðan þótti honum Þórr leiða sik á hamra nökkura, þar sem sjóvarstraumr brast í björgum. „Í slíkum bylgjum skaltu vera ok aldri ór komast, útan þú hverfir til mín.“

„Nei,“ sagði Þorgils, „far á burt, inn leiði fjandi. Sá mun mér hjálpa, sem alla leysti með sínum dreyra.“

Síðan vaknar hann ok segir drauminn konu sinni.

„Aftr munda ek setjast,“ segir hon, „ef mik hefði svá dreymt, ok eigi vil ek segja Jósteini draum þenna ok eigi öðrum mönnum.“

Nú kemr byrr, ok sigla þau út ór firði. Hafði Jósteinn skip fyrir framan siglu. Ok sem þau koma ór landsýn, tekst af byrr allr, ok velkjast þau úti lengi, svá at bæði varð matfátt ok drykkjarfátt.

Þorgils dreymdi, at inn sami maðr kæmi at honum ok mælti: „Fór eigi sem ek sagða þér?“

Þórr talaði þá enn margt við Þorgils, en Þorgils rak hann frá sér með hörðum orðum.

Tekr nú at hausta, ok mæltu sumir menn, at þeir skyldi heita á Þór. Þorgils bannaði þat ok sagði, at menn skyldu missmíði á finna, ef nökkurr maðr blótaði þar í skipi. Við þessi orð treystist engi á Þór at kalla.

Eftir þetta dreymdi Þorgils, at sami maðr kom at honum ok mælti: „Enn sýndist þat, hversu trúr þú vart mér, er menn vildu á mik kalla, en ek hefi beint nú fyrir þínum mönnum, ok eru nú komnir at þrotum allir, ef ek dugi þeim eigi, en nú muntu taka höfn á sjau nátta fresti, ef þú hverfr til mín með nökkurri alvöru.“

„Þó ek taka aldri höfn,“ segir Þorgils, „þá skal ek þér ekki gott gera.“

Þórr svarar: „Þótt þú gerir mér aldri gott, þá gjalt þú mér þó góz mitt.“

Þorgils hugsar, hvat um þetta er, ok veit nú, at þetta er einn uxi, ok var þetta þá kálfr, er hann gaf honum. Nú vaknar Þorgils ok ætlar nú at kasta útan borðs uxanum. En er Þorgerðr verðr vís, falar hon uxann, því henni var vistafátt. Þorgils sagðist vilja ónýta uxann ok engum selja. Þorgerði þótti nú illa. Hann lét kasta uxanum útbyrðis ok kvað eigi kynligt, þó illa færist, er fé Þórs var innbyrðis.

22. Vetrseta í óbyggðum ok frá manndauða.

Þau eru nú úti um hríð ok höfðu harða réttu. Þórarinn var knástr maðr annarr en Þorgils. Hann var tvítugr at aldri. Þat er sagt, at þeir brutu skipit undir Grænlandsjöklum í vík nökkurri við sandmöl. Tók skipít í sundr í efra rúmi. Menn heldust allir ok svá fé. Bátr var ok heill. Stafn rak upp við syðra land. Þá var vika til vetrar. Jöklar miklir gengu tveim megin víkrinnar. Þeir gera sér nú skála ok í þverþili, búa nú sínum megin hvárir. Mjöl nökkut höfðu þeir til atvinnu sér, henda ok af selum, ok eiga þat allir saman. Dautt var fé þeira flest. Þorgils mönnum varð betri hluti af veiðifangi. Varð hann lengrum hlutsælli. Hann bað menn sína vera hljóðláta ok siðsama á kveldum ok halda vel trú sína. Þórey var mjök þunguð. Þat er sagt, at Jósteinn ok hans menn gerðu mikit um sik ok höfðu náttleika með háreysti. Nær vetrnóttum varð Þórey léttari at sveinbarni, ok hét Þorfinnr. Hon bjargaðist lítt við þá fæðu, er til var. Þorgils hafði útróðrarmenn með þrælum Jósteins. Líðr nú á vetrinn, ok dregr at jólum. Þorgils biðr menn hljóða vera ok fara snemma í rekkju.

Jólamorgin var veðr gott, ok váru menn úti um daginn ok heyrðu óp mikit í útnorðr, ok kemr annarr dagr í jólum. Þorgils háttar snemma, ok er þau höfðu sofit svefn, kom Jósteinn ok hans menn, ok er heldr mikit um þá, ok er þeir váru niðr lagztir, er drepit högg mikit á dyrr.

Þá mælti einn þeira: „Góð tíðendi munu nú vera,“ — ok hljóp út, ok varð hann þegar ærr, en um morguninn deyr hann. Svá ferr annan aftan, at maðr ærist ok kallast sjá hinn hlaupa at sér, er áðr dó.

Eftir þat kom sótt í lið Jósteins, ok deyja sex menn. Þá tekr Jósteinn sótt, ok deyr hann. Síðan eru þeir kasaðir í mölinni. Þorgils ræðir um við sína menn ok bað þá við sjá slíkum fádæmurn. Á bak jólum gengu þessir menn allir aftr. Þá tók Þorgerðr sótt ok andast ok þar næst hverr at öðrum þeira manna, er með Jósteini höfðu verit. Þórarinn lézt síðast. Váru nú allmiklar aftrgöngur ok sóttu mest Þorgils. Öll váru þau dauð í miðja gói. Ekki mátti Þorgils ok hans menn í burt færast, meðan aftrgöngur váru sem mestar. Í þenna hluta skálans gengu þau mest aftr, er þau höfðu átt. Þorgils lét brenna þau öll á báli, ok varð þaðan af ekki mein at aftrgöngum.

Nú líðr á vetrinn, ok máttu þeir eigi burt leita fyrir ísum ok fengu sér vistir um sumarit. Annan vetr andaðist Guðrún, systir Kols, ok grefr Þorgils hana undir rúmi sínu, ok er várar, megu þau ekki í burt komast.

23. Líflát Þóreyjar húsfreyju.

Þat er eitthvert sinn, at Þórey sagði draum sinn Þorgilsi, at hon kvaðst sjá fögr heruð ok menn bjarta, — „ok get ek, at vér leysimst burt ór þessum vandræðum.“

Þorgils svarar: „Góðr er draumr þinn ok þó eigi ólíkast, at viti til annars heims ok munir þú eiga gott fyrir höndum, ok munu helgir menn hjálpa þér fyrir hreint líf ok mannraunir.“

Hon bað hann burt leita ór óbyggðum, ef þeir mætti. Þorgils kveðst eigi yfir þat sjá. Hon lá í rekkju löngum, ok einn góðan veðrdag segir Þorgils, at þeir muni ganga á jökla ök vita, ef þeir sæi nökkut leysast ísinn. Þórey kvaðst þess ófús, at hann færi frá henni. Hann kvaðst skammt fara mundu. Þrælarnir skulu róa at veiðifangi, en Þórarinn bryti skal ýta ok vera síðan hjá Þóreyju. Þeir Þorleifr, Kolr ok Starkaðr beiddust at fara með honum. Þorgils kvað þá forystulaust heima, en kvaðst eigi vel trúa þrælum. Þeir fóru allir á jökla. Þorgils hafði bolöxi í hendi ok gyrðr sverðinu Jarðhússnaut. At nóni dags sneru þeir aftr. Gerði þá á veðr hart. Þorgils fór fyrir ok hitti vel leiðina, koma til skálans, ok sá eigi skipit, gengu í skálann. Váru í burtu allar kistur ok svá menn.

Þorgils mælti: „Nú munu ill efni í.“

En er þeir kómu innar í skálann, heyrðu þeir snörgl nökkut til rekkju Þóreyjar, ok er þeir kómu þar, sjá þeir, at hon var önduð, en sveinninn saug hana dauða. Leituðu þeir um hana ok fundu ben litla undir hendinni, sem mjóvum knífsoddi hefði stungit verit. Mjök var þar allt blóðugt. Þessa sýn hafði Þorgils svá sét, at honum þótti mestr harmr í vera. Burt var sópat öllum vistum.

Um nóttina vill Þorgils vaka yfir sveininum, ok kvaðst eigi sjá, at hann mætti álengdar lifa, — „ok þykkir mér þat allmikit, ef ek má eigi honum hjálpa. Skal þat nú fyrst taka bragða at skera af mér geirvörtuna.“ Ok svá var gert, fór fyrst ór blóð, síðan blanda, ok lét eigi fyrr af en ór fór mjólk, ok þar fæddist sveinninn upp við þat. Þeir Þorgils sóttu fast at veiðifangi, ok gerðu sér einn húðkeip ok bjuggu innan með viðum.

24. Þeir Þorgils náðu til mannabyggða.

Einn morgin er Þorgils einn úti ok sér í vök rekald mikit ok þar hjá tröllkonur tvær, ok bundu byrðar miklar. Þorgils hleypr til þangat ok hafði sverðit Jarðhússnaut ok höggr til annarrar með sverðinu í því, er hon færist undir byrðina, ok rekr af henni höndina. Byrðrin fellr niðr, en hon hljóp í braut. Síðan taka þeir rekaldit, ok eru þá vistir nógar. Síðan losnar íssinn, ok leitar Þorgils ok hans menn þá í burt, ok komast til Seleyra um sumarit ok váru þar um vetrinn. At sumarmálum fóru þeir þaðan ok fundu ey litla. Hálfum mánaði síðar fundu þeir svartbaksegg ok gáfu sveininum. Hann át hálft eggit. Þeir spurðu, hví hann át eigi.

Hann svarar: „Því spari ek minn mat, at þér sparið yðvarn mat.“

Þeir dragast nú fram með jöklinum ok kómu at björgum bröttum, brýna upp skipinu, reisa þar tjald. Ok um morgininn gengr Kolr út ok sér eigi skipit ok leggst síðan niðr ok vill eigi segja Þorgilsi. Litlu síðar kom Þorleifr út ok getr eigi um.

Þorgils kom út ok sér, at skipit er á brautu, ok sagði þeim hvarf skipsins. „Sé ek nú ekki annat til,“ kvað Þorgils, „en at tapa verði sveininum.“

Þorleifr svarar: „Ekki er þat til.“

Hann bað þó, at þat skyldi gera. Taka þeir nú sveininn, ok biðr Þorleifr Kol tapa piltinum.

„Eigi mun ek þat gera,“ segir Kolr, „því at ek veit, at þegar af líðr Þorgilsi þetta, þá er honum þat inn mesti harmr, en ek ætta Þorgilsi gott at launa.“

Síðan fara þeir inn ok láta úti eftir sveininn. Þorgils spurði þá, hvárt þeir hefði drepit sveininn. Þeir kváðu þat eigi vera. Hann þakkaði þat fagrliga, er þeir höfðu svá gert. Var þá sóttr sveinninn, ok var hann hjá Þorgilsi um nóttina.

Þá sagði Þorgils draum sinn: „Ek þóttumst á þingi vera á Íslandi. Þótti mér sem vit Ásgrímr Elliða-Grímsson togaðim eina hönk, ok missti hann.“

Þorleifr svarar: „Þar muntu enn koma til Íslands ok skipta málum við hann, ok mun þér þat betr ganga.“

„Svá má vera,“ segir Þorgils.

Aðra nótt dreymdi hann ok sagði: „Ek þóttumst heima vera í Traðarholti, ok var þar fjölmennt. Ek sá álft eina ganga eftir gólfinu ok var blíðari við aðra en mik. Þá hristi ek hana, ok var hon þaðan af miklu betr til mín.“

Þorleifr svarar: „Þar muntu kvángast, faðir, ok muntu lítt í fyrstu njóta ástar hennar, ok mun þat þó vel dragast.“

„Enn dreymdi mik,“ segir Þorgils, „at ek væra heima í Traðarholti. Ek sá á kné mínu inu hægra, þar váru vaxnir fimm hjálmlaukar saman ok kvísluðust þar af margir laukar, ok ofarliga yfir höfuð mér bar einn laukinn, en svá var hann fagr sem hann hefði gullslit.“

Þorleifr svarar: „Sé ek draum þinn. Þar muntu eiga fimm börn. Frá þeim munu kvíslast margar ættir á Íslandi, en ek mun ekki þar aldr ala, ok mun ek auka ætt mína annars staðar. En inn fagri laukrinn mun merkja þat, at einhverr maðr mun frá þér koma, sá er ágætr mun verða.“ Ok þat gekk eftir síðan, því frá Þorgilsi er kominn Þorlákr byskup inn helgi.

Þorleifr mælti þá: „Þat dreymdi mik, faðir, at mér þótti Þórný, systir mín, gefa mér osthleif, ok váru af bárurnar.“

Þorgils mælti: „Þar mun af it harðasta af kostum okkrum, er af váru bárurnar.“

Þá heyrðu þeir óp mikit. Var þá kallat, at Íslendingar skyldu taka skip sitt. Þeir ganga út skjótt ók sjá tvær konur. Þær hurfu skjótt. Björn einn brauzt um í vök, ok var brotinn í hrammrinn. Þorgils hleypr til ok leggr björninn með sverði. Dó dýrit af því lagi. Þorgils hrífr þá til hlustanna ok vill eigi, at sökkvi dýrit, draga upp síðan ok gera til. Þorgils deildi þá stykki sér hverjum þeira, ok má af slíku marka, hversu þungan matarafla þeir áttu.

Þorleifr mælti: „Matsparr ertu nú, faðir.“

„Já, sonr minn, þat hæfir, at svá sé.“

Síðan snúa þeir til hafs ok róa fyrir framan margar víkr, ok er þeir kómu fyrir eitt fjarðarmynni, gekk þeim þá með mikilli mæði. Tekr þá nú at þyrsta fast. Þeir váru fimm saman með sveininum. Þeir gerðust þá mjök máttfarnir af þorsta, en var hvergi nær vatn.

Þá mælti Starkaðr: „Þat hefi ek vitat menn hafa gert, ef líf þeira hefir við legit, at menn hafa blandat saman sjó ok hlandi.“

Þeir taka nú auskerit ok míga í ok blönduðu við sjó ok báðu Þorgils leyfis at drekka. Hann kvað várkunn á, en kvaðst þó hvárki banna né lofa. En er þeir ætluðu at drekka, bað Þorgils þá fá sér ok kvaðst skyldu mæla fyrir minni.

Hann tók við ok mælti svá: „Þú, it argasta dýr, er ferð vára dvelr, skalt eigi því ráða, at ek né aðrir drekki sinn þarfagang.“

Í því fló fugl, því líkastr sem álkuungi, burt frá skipinu ok skrækti við. Þorgils hellti síðan útbyrðis ór auskerinu. Síðan róa þeir ok sjá vatn renna ok taka af sér til gagns, ok var þat síð dags. Þessi fugl flaug í norðrætt frá skipinu.

Þorgils mælti: „Seint hefir fugl þessi við oss skilit, ok taki nú allir gramir við honum, en við þat megum vér una, at hann kom eigi því á leið, sem hann vildi.“

At þrim nóttum liðnum sá þeir tjald af lérefti. Þeir kenndu, at þat var tjald Þóreyjar, fundu þar brytja Þorgils ok spyrja hann, með hverju faraldi hann hafði þar komit.

Hann sagði þá kostaboð þeira Snækolls við sik, ef hann vildi eigi fara, at þeir mundi drepa hann. „Snækollr stakk mjóvu járni á Þóreyju.“

Þorgils svarar: „Eigi veit ek, hvers þú ert af verðr, en ósannlig þykkir mér þín sögn, ok skaltu ekki lifa lengi.“

Þar var hann drepinn, ok grófu hann þar, fara síðan í burt.

Nú tekr at hausta, ok korna þá í fjörð einn, láta at landi ok sjá, at þar var naust, brýna þar upp skipinu ok ganga frá sjó ok koma at bæ. Þar var maðr úti ok heilsar á þá ok spyrr at nafni ok þeir hann. Þessi kvaðst Hrólfr heita ok bauð þeim þar at vera. Þat þiggja þeir, ok er Þorfinnr fenginn konum til geymslu, ok er honum mjólk gefin. Sagði hann mjólk föður síns ekki svá lita. Eru þeir þar um vetrinn. Um várit býðr Hrólfr Þorgilsi þar at vera með sínum mönnum, en þá bauð hann honum skip sitt, ef hann vildi burtu fara.

Þorgils þakkar honum, en kvaðst skipit hafa vilja, — „væri ok skylt at launa þér góðu.“

Hrólfr kvaðst ætla, at hann mundi gott af honum hljóta, — „því at þú munt í mikla virðing koma, ok ef svá væri, þá mættir þú mik í frið kaupa við byggðarmenn, því at ek er í ófriði við þá.“

Þorgils játtar því, ok mæla þar hvárir vel fyrir öðrum, fara suðr fyrir land ok koma í fjörð ok lögðu í lægi. Síðan tjölduðu þeir, ok í því bili sá þeir skip, ok var þat kaupskip. Sigldu þeir á fjörðinn, ok höfðu eitt veðr hvárirtveggju ok kómu at einni lendingu.

Þorgils mælti: „Þetta eru góð tíðendi. Farið þit, Þorleifr ok Kolr, ok vitið, hverir þessir eru.“

Síðan fóru þeir ok kómu at skipinu ok ganga út á þat. Aftr við lyftingina sat maðr í rauðum kyrtli ok sprettr upp þegar ok fagnar Þorleifi. Var þar kominn Þorsteinn hvíti, fóstri hans ok stjúpfaðir. Hann spyrr at Þorgilsi. Þeir sögðu, at hann var þar. Þorsteinn fór til fundar við Þorgils. Varð þar fagnafundr.

Kvaðst Þorsteinn kominn af Íslandi ok kvað ráð hans standa heilt, kvaðst ekki þar til hans frétt hafa á fjórum vetrum, sagði Þórnýju, dóttur hans, vera gifta Bjarna í Gröf Þorsteinssyni rauða landnámamanns, — „ok er Þorleifr kom eigi aftr til Nóregs, bjó ek skip mitt, ok fór ek til Íslands, ok var ek þar tvá vetr, ok frétta ek ekki þar til þín. Fór ek þá hingat at leita þín.“

„Góðs þótti mér at þér ván,“ segir Þorgils.

Menn kómu brátt til þeira. Bóndi sá, er þar bjó næst, hét Þórir. Hann bauð Þorsteini til sín, ok þangat fór hann. Eiríkr rauði bauð Þorgilsi til sín, ok þat þekktist hann. Þangat fóru tólf menn með honum. Þorgilsi er skipat gagnvart Eiríki, ok þar útar frá sat Þorleifr, þá Kolr, þá Starkaðr. Þorfinni var fengin fóstra, ok vill hann ekki mjólk drekka, fyrr en myrkt var. Þá var hann af brjósti vaninn. Ekki var Eiríki margt til Þorgils, ok var vistin með minna þokka veitt en Þorgils hugði. Þat frétti Þorgils, at þrælarnir váru þar í landi, ok lét ekki sem hann vissi.

25. Vetrvist Þorgils með Eiríki rauða.

Þat bar til um vetrinn, at bjarndýr lagðist á fé manna ok gerði mikinn skaða. Þat var einn tíma, at menn kómu til kaupa við Þorgils, ok váru menn margir í útibúri því, er varningrinn var í. Þar var Þorfinnr.

Hann mælti við föður sinn: „Hér er úti, faðir, rakki fagr ok mikill.“

Þorgils svarar: „Hirð eigi um þat ok hlaup eigi út.“

Sveinninn hljóp út sem áðr, ok var þar bjarndýrit fyrir. Þat svipti honum undir sik. Sveinninn kvað við hátt. Þorgils hljóp út með sverðit Jarðhússnaut. Dýrit hafði leikit við sveininn. Þorgils höggr á milli hlustanna á dýrinu ok klýfr hausinn, ok fellr þat niðr dautt, en hann tekr sveininn, ok var hann lítt sakaðr. Verðr Þorgils nú ágætr af þessu verki, ok þótti stór heill til hans horfit hafa. Ekki fannst Eiríki til þessa verks, en lét þó til gera dýrit. Sögðu þat sumir menn, at Eiríkr hefði haft á því fornan átrúnað.

Þat er sagt um vetrinn, at menn sátu í náðahúsi í Brattahlíð ok þó eigi allir senn, því at sumir stóðu fram í húsinu. Þar var Kolr ok Starkaðr. Þat var tal þeira, at þeir fóru í mannjöfnuð ok töluðu um Þorgils ok Eirík. Sagði Kolr Þorgils mörg afreksverk gert hafa.

Þá svarar sá maðr, er Hallr hét, — hann var heimamaðr Eiríks—: „Þat er ójafnt,“ segir hann, „því Eiríkr er höfðingi mikill ok frægr, en Þorgils þessi hefir verit í vesöld ok ánauð, ok óvíst er mér, hvárt hann er heldr karlmaðr eða kona.“

Kolr svarar: „Mæl þú manna armastr,“ — ok leggr í gegnum hann með spjóti. Fekk hann þegar bana. Eiríkr bað menn sína upp standa ok taka Kol. Kaupmenn allir hlaupa til ok veita Kol.

Þorgils mælti þá: „Þat er næst, Eiríkr, at þú hefnir sjálfr heimamanns þíns.“

Nú eiga hlut í beggja vinir. Þykkir eigi auðsóttligt at fara at þeim. Nú sættast þeir með því, at þeir Þorgils ok Eiríkr skulu gera um. Þeir verða vel ásáttir um gerðina, en þó fækkaðist síðan með þeim, ok ætlar Þorgils þar ekki langvistum at vera.

Um vetrinn bar þat til, at mein mikit var at útilegumönnum. Þorsteinn hét sá, er fyrir þeim var. Þeir váru þrír tigir ok sekir allir. Urðu menn af þeim fyrir ránum miklum ok sögðu til Eiríki. Þeir lágu í eyjum nökkurum í Eiríksfirði. Eiríkr berr upp mál þetta fyrir Þorgilsi ok kvaðst vilja hans liðsinni til hafa. Þorgils kvaðst eigi til þess farit hafa til Grænlands at leggja sik í hættu við illmenni, kvaðst illt hlotit hafa af Eiríki ok kvaðst þó eigi nenna at synja ferðarinnar fyrir nauðsyn landsmanna ok kvaðst búinn, þá er Eiríkr vildi fara, en kvaðst vilja gera til lykta áðr sín erendi, — „ok vertu þá búinn, er ek geri þér orð.“

Eftir þat fóru þeir til skips ok ætluðu at fara um ina vestri byggð, því at menn höfðu eigi goldit Þorgilsi bjarngjöldin. Þorgils færir fram sýknu Hrólfs, svá at hann skyldi vera friðheilagr.

En er Þorgils kom í Vestribyggð, tók við honum sá maðr, er Bjálfi hét. Hann kvaðst mikla þökk kunna hans þarkvámu. „Skal ek taka saman fé þitt, því at þú ert frægr maðr, ok muntu mér at liði verða, því ek er í nauðum staddr. Hér liggja fyrir eyjar þær, er ránsmenninir eru í, ok ætlar höfðingi þeira hingat ok taka á burt dóttur mína. Vil ek, at þú sér hér til trausts ok varnar.“

Þorgils kvaðst þat gera mundu. Bóndi ferr nú ok tekr saman féit, ok koma eigi víkingarnir. Bóndi kemr heim.

Þorgils mælti þá: „Þú hefir kostat oss, bóndi, en vér höfum gert þér ekki til gagns svá búit. Nú mun ek fara til móts við víkingana, því at ósýnt er um þinn frið, þegar vér erum brautu.“

Bóndi þakkar honum, en kvað þó mikit í hættu, þar er Þorgils var ok hans menn.

26. Þorgils sigldi af Grænlandi til Írlands.

Nú býr Þorgils skip sitt ok ferr með þrjá tigi manna. Hann sendi orð Eiríki, at hann kæmi með jafnmarga menn. Ok er Eiríki kómu orðin, kvaðst hann mundu koma ok verða ekki seinni til eyjanna en þeir. Þeir Þorgils koma nú við eyna, ok var Eiríkr ekki þar kominn.

Þorgils gerir þá ráð við menn sína. „Leitt er mér,“ legir hann, „frá at hverfa, en sjá þykkjumst ek Eirík í gegnum. Hann ætlar at vísa oss á illmenni þessi ok hyggr, at vér munim eigi nenna frá at hverfa, þó hann komi eigi.“

Ekki höfðu víkingar til lands komit, síðan Þorgils kom í Vestribyggð. Sá maðr var á Grænlandi, er Án inn heimski hét. Hann hljóp um allt land, kunnr öllum mönnum.

Þorgils lá í einum leynivági ok hafnleysu. Eitthvert sinn stígr Þorgils á bát ok rær frá skipinu. Hann sér matsveina á landi ok höfðu graut í kötlum. Þorgils hafði vánd klæði, er hann kom til þeira. Þeir spurðu, hverr hann var.

Þorgils svarar: „Ek heiti Án.“

Þeir hlógu at honum, enda lét hann heimskliga. Hann spyrr, hvar höfðingi þeira er. Þeir sögðu hann vera á eyjunni skammt í burt ok þangat ván til þeira um kveldit. Þeir færðu hann í reikuð. Ferr Þorgils nú til báts síns ok hvelfir honum undir sér.

Þeir hlógu at honum ok mæltu: „Undarliga bregðr nú við,“ sagði annarr.

„Hvat er þat?“ sagði félagi hans.

„Maðr er kominn í byggðina, sá er Þorgils heitir, mikill ok frægr, ok því kemr höfðingi várr eigi til lands, ok heillabrigði er nú orðit. Ek heyrða í morgin, er ek kom út, þetta mæla skipin. Þat skip, er Stakanhöfði hét, mælti þetta: „Veiztu þat, Vinagautr, at Þorgils skal eiga okkr?“

„Veit ek þat,“ sagði annat skipit, „ok þykkir mér þat vel,“ — „ok ætla ek,“ segir hann, „slíkt fyrir tíðendum.“

Nú ferr Þorgils aftr til skips síns. Í þat mund róa víkingarnir at lægi. Þorgils leggr þá at þeim. Váru víkingarnir komnir til skála. Koma þeir Þorgils þá á óvart, ok lætr hann þegar leggja eld í skálann. Varð lítil vörn af víkingunum. Gefa þeir sik upp ok beiða griða. Þorgils kvað þess enga ván fyrir mörg illvirki, er þeir höfðu unnit. Var lið þeira allt drepit, útan þeir buðu formanni þeira grið.

Hann kvaðst eigi þat þiggja vilja, — „því at ek verð yðr aldri trúr.“

Hann var þá höggvinn. Þeir tóku þar fé mikit ok höfðu þat með sér ok svá skipin, Stakanhöf ða ok Vinagaut, fóru nú til lands. Tók Bjálfi vel við þeim. Þorgils gaf mörgum mönnum fé, þeim er misst höfðu fyrir víkingunum, ok hefir þó mikit sjálfr. Verðr hann nú vinsæll af þessum verkum. Hrólfr var þá norðan kominn ok í frið tekinn. Þorgilsi líkar illa við Eirík.

Þorgils spyrr til Snækolls ok kvaðst vilja finna hann. Þorsteinn hvíti kvað betr fallit, at hann seldi Snækoll við verði en dræpi hann. Þat gerði Þorgils. Þrælarnir höfðu fengit góð kvánföng. Þorgils tekr fé allt af þrælunum, en seldi þá í þrældóm.

Eftir þetta fór Þorgils burt með góðri sæmd ok virðing, láta í haf, berr þá at Írlandi, koma vestan at landinu, tala nú um, hvárt þeir skuli þar vera um vetrinn eða burt halda. Þorsteinn kvað óráðligt burt at halda, er sumar var mjök áliðit. Tóku menn sér þá vistir nær skipi. Þorgils var á vist með þeim manni, er Ánakol hét. Var honum þar blíðliga veitt.

Nú líðr á vetrinn. Ánakol var vanr at drekka í burtu um hálf jól. Hann bauð Þorgilsi at fara með sér. Hann þá þat. Þeir Kolr ok Starkaðr váru heima meðan til umsjár við Þorfinn.

Gíparr hét þræll Ánakols. Hann bað Kol drekka karlmannliga. „Er þat auðsætt,“ sagði hann, „at þér þykkizt mikils verðir.“

Kolr kvaðst ætla at ráða drykkju sinni, en hann eggjan sinni. Gíparr ámælti honum mjök, ok þar kom, at hann laust Kol með horni ok bað hann þat hafa fyrst ok bíða svá ins verra. Starkaðr gekk á milli ok vildi eigi hefna láta, fyrr en Þorgils kæmi heim.

Nú koma þeir Þorgils ok bóndi heim, ok er þeim sagðr þessi atburðr. Þorgils kvað þat vel vera, þó eigi hefði hefnt verit. „Höfum vér þegit góða vist í vetr hjá bónda. Nú vil ek til bóta mæla.“ Ok svá gerði hann.

Bóndi kvaðst ekki þræla mundu mun gera, þótt þeir hnippist. Þorgils kvað eigi vel svarat, ok er boðsmenn váru brautu farnir, þeir er drukkit höfðu þar efra hlut jólanna, tóku þeir Þorgils Gípar ok drepa hann eftir jólin. Síðan fóru þeir Þorsteinn til skips ok bjuggust til varnar. Þeir sá lið mikit fara með skjöldum, eigi færa en hundrað manns.

Þá mælti Þorgils: „Má vera, at oss sé skjótt fullliða.“

Þá berr brátt at, ok tók höfðingi þeira til orða: „Þat var mér þá í hug, er Þorgils þessi gaf í mitt vald systur mína, at eigi munda ek efla flokk í móti honum.“

Þar var kominn Hugi jarl ok bauð þeim með sér at vera, ok þat þágu þeir. Hugi lét bæta skip þeira, ok váru þeir með honum, þat eftir var vetrar. Systir Huga lifði ok fagnaði þeim vel. Móðir hennar var önduð. Jarl lét heimta saman fé Þorgils ok til skips færa ok setti málum þeira svá, at þeim hugnaði vel, ok gaf þeim gjafir, áðr þeir fóru braut.

27. Þorgils kom til Nóregs ok gekk á hólm.

Síðan létu þeir í haf ok velktust úti lengi ok kómu við Hálogaland um haustit, ok brotnaði kjölrinn undan skipinu. Björn hét góðr bóndi. Hann tók við Þorgilsi, Þorfinni ok Kol, en Þorsteinn, Þorleifr ok Starkaðr vistuðust þar í nánd. Snemmendis bættu þeir skip sitt.

Sá maðr hvarflaði þar um land, er Randviðr hét. Hann var illmenni mikit. Hann kom til Bjarnar bónda ok kvaðst vilja taka við dóttur hans, er Ynghildr hét, eða berðist við hann, ef hann vildi þat heldr. Þorsteinn vildi berjast við þenna mann.

„Eigi vildum vér,“ segir Þorgils, „at þú hefðir þik í hættu fyrir illmenni þetta, ok vil ek heldr berjast við hann.“

Þorgils finnr Randvið ok bað hann láta bónda vera í friði, gamlan mann. Hann kvaðst einskis mundu hans orð um þat virða.

Þorgils mælti: „Ek vil leysa bónda.“

Þorgils gengr á hólm við Randvið ok höggr þegar skjöld hans ónýtan. Því næst höggr hann kappann sundr í miðju, en við höggit skaut Randviðr sverðinu á kné Þorgilsi ok særði hann. Þat sár greri svá, at fótr hans sá var skemmri síðan, ok varð hann aldri óhaltr. Björn þakkar honum vel ok bauð Þorgilsi fé, en hann kvaðst þat ekki til fjár gert hafa. Skildu þeir vinir.

28. Dauði Þorfinns Þorgilssonar.

Eftir þat létu þeir í haf ok höfðu harða útivist, þar til er þeir sá land. Þá tók af byrina, ok kom á norðanveðr hvasst, ok rak þá undan tólf daga. Síðan kom sunnanveðr hvasst, ok sigldu tvau dægr at landinu. Þá vildi Þorgils eigi lengr sigla láta. Hann var þá tvau dægr í austri. Þá höfðu gengit átta áföll. Starkaðr bauð honum at fara frá austri. Þá kom áfall it níunda, ok var þat mest. Þat rak Þorgils af austrbitanum ok sló sveininn Þorfinn ór knjám honum ok útanborðs.

Þá mælti Þorgils: „Sú bylgja gekk nú yfir, at eigi þarf at ausa.“

Báran kastaði inn aftr sveininum lifanda.

Hann mælti þá: „Stórum stöplar nú yfir, faðir minn.“

Þorgils mælti þá: „Ausi hverr sem má.“

Þeir gerðu svá ok gátu upp ausit. Samdægris kom blóðspýja at sveininum, ok andaðist hann. Tveim náttum síðar þá sá þeir Hjörleifshöfða. Þeir kómu í Arnarbælisós.

Nú vildu þeir fara með lík Þorfinns til kirkju. Þorgils kvað þá lengi fylgzt hafa, sagði þá ok ekki at svá búnu skilja mundu. Þorsteinn spurði Starkað, hvárt hann vildi heldr teygja Þorgils á land eða fara með líkit til graftar.

29. Harmr Þorgils ok frá heimkvámu hans.

Sigmundr hét maðr. Hann heimti skiptoll at Þorsteini, því at hann átti land at annast þar, er þeir váru komnir.

Nú gerðu þeir Þorsteinn ok Sigmundr þat ráð, at þeir hnipptust við. Þá sagði Kolr Þorgilsi, at Þorsteinn þyrfti manna við. Þorgils hleypr þegar á land, ok beit þetta ráð. Urðu þeir Sigmundr ok Þorsteinn vel sáttir. Kolr tók lík Þorfinns ok gróf í kirkjugarði. Ok er Þorgils verðr varr við, hvat Kolr hafði gert, varð hann reiðr mjök ok hét honum bana. Kolr kvað þat til vinnanda, ef Þorgils raknar við þá heldr en áðr, ok við umtölur Þorsteins sættust þeir. Fjögur dægr hafði Þorgils hvárki mat né svefn. Þorgils kvaðst mundu várkynna konunum, þótt þær ynni brjóstbörnunum meira en öðrum mönnum.

Litlu eftir þing kómu þeir Þorgils út, ok fór hann heim í Traðarholt ok Þorsteinn með honum ok aðrir félagar. Hæringr, bróðir hans, tók við honum vel ok vildi, at Þorgils tæki við fjám sínum. Þorgils kvaðst eigi vilja við taka fyrr en at vári. Þorsteinn ok Þorleifr fóru útan samsumars. Skildu þeir Þorgils vel sitt félag. Þorgils var í Traðarholti um vetrinn ok þeir bræðr með honum, Kolr ok Starkaðr. Með honum váru fleiri menn, þótt eigi sé nefndir. Hæringr veitti þeim vel.

Þorgils mælti eitt sinn við bróður sinn: „Einn hlutr þykkir mér at við þik, frændi, er þú lézt svá mikit fé fylgja dóttur minni, Þórnýju, þá er þú giftir hana Bjarna í Gröf.“

Hæringr svarar: „Vel þótti þá sét fyrir kosti hennar, er hon hafði hundrað hundraða, en ef þér þykkir nökkut of tekit í, þá haf af mínu fé slíkt, er þér vel líkar.“

Þorgils vildi þat með engu móti.

30. Þorgils fekk Helgu Þóroddsdóttur goða.

At liðnum vetri tekr Þorgils við búi sínu ok öðrum. fjárhlutum. Felldu menn þegar mikla virðing til Þorgils. Hann var heldr fár við Bjarna, mág sinn. Um várit kom fjölmennt til Árnessþings. Kom þar Þorgils ok Bjarni, mágr hans, ok Þórný, dóttir hans.

Þorgils gekk einn morgin til búðar Bjarna ok tók sverðit Jarðhússnaut í hönd sér, ok er hann kemr í búðardyrrnar, sér Þórný, dóttir hans, at hann er kominn, ok bað Bjarna upp standa, kvað honum eigi hlýða svá búit, sagði föður sinn reiðan.

Bjarni spratt upp þegar, því at hann var vitr maðr, ok gekk í móti Þorgilsi ok fagnar honum vel ok bauð honum þar at vera, — „ok allt mitt góz er þér heimult til þess, at þér megi þá betr líka við mik heldr en áðr.“

„Þetta er allvel mælt,“ segir Þorgils, „ok skal þetta þiggja, ella óvíst, hversu farit hefði.“

Bjarni bauð honum þá til heimboðs. Þorgils kvaðst fara mundu af þinginu með honum ok hafa burt fé slíkt, er honum líkaði. Bjarni bað hann því ráða, ok koma þeir í Gröf, ok lítr Þorgils á féit ok kvaðst burt mundu hafa tuttugu kýr ok hundrað ásauðar. Þórný bað hann taka slíkt, er hann vildi, ok sagði þat mundi bezt gegna, at hann réði fyrir.

Maðr hét Þórólfr. Hann hafði verit með Þórði, föður Þorgils, ok náinn frændi. Hann átti fé at Þorgilsi, ok beiddi Þorgils, at hann mundi gjalda Þórólfi fjóra tigu hundraða. Bjarni hét, at hann skyldi ráða, skildu við svá búit.

Ok er Þorgils kom heim, kom þar Þórný, dóttir hans. Þorgils spyrr, hvat hon vill. Hon sagðist vilja fylgja fé sínu, ef honum þætti þat meiri sómi at skilja með þeim Bjarna — „ok ráða þess manns traust undan mér, er þér er mestr bati í, ok þér er sjálfrátt at láta þinn hlut fyrir neinum manni, ef þit eruð at einu ráði báðir.“

Þorgils svarar: „Vel ferr þér, dóttir, ok vel ferr ykkr báðum. Nú skaltu heim fara, ok vil ek eigi skilja ráðahag með ykkr Bjarna,“ — ok leggr þeim nú svá penninga fyrir féit, at þeim vel líkar.

Ok um sumarit býðr Þorgils Bjarna ok báðum þeim heim í Traðarholt, ok þágu þar góðar viðtökur ok miklar gjafir, ok er nú góð vinátta með þeim Bjarna.

Einnhvern tíma segir Þorgils Bjarna, at hann vill leita sér kvánfangs.

Bjarni kvaðst þat gjarna vilja. „Þú skalt biðja Helgu, dóttur Þórodds goða í Ölfusi Eyvindarsonar, frænda míns.“ En þar var svá farit frændsemi, at móðir Þórodds var Þórvör, dóttir Þormóðar, en Þórey var móðir Þorsteins goða, föður Bjarna spaka.

Þorgils vekr nú bónorðit. Skafti tók því seint ok svá Helga sjálf, þótti maðr heldr stórlyndr ok þó heldr gamall. Annarr maðr bað ok Helgu. Var þat Ásgrímr Elliða-Grímsson. Svarar Skafti þar vel til, en Þóroddr vill heldr gifta Þorgilsi. Nú var þetta talat á þingi, ok var ekki at gert. Líða nú þau misseri.

Ok annat sumar eftir ríðr Þorgils til skips í Einarshöfn. Hann fréttir til ferða Skafta ok vildi fyrir víst finna hann. Þorgils reið til Flóagafls við sétta mann. Þeir váru með honum bræðr, Kolr ok Starkaðr, ok Þórólfr, frændi hans, ok tveir húskarlar. Þeir váru í hrísum nökkurum ok bíða svá Skafta. Þetta var nær Kallaðarnesi. Skafti sá frá ferjunni, at hestar með söðlum gengu með ánni. Skafti sagði, at þeir mundi aftr snúa, kvaðst frétt hafa, at síðar mundu betri kaupin, ok fóru þeir heim.

Þóroddr spurði, hví hann færi svá skjótt aftr, — „eða hræddist þú hann hraunskeggjann Þorgils, ok þætti mér þat betra at ríða óhræddum um heraðit ok gifta honum Helgu en vera hvergi óhræddr um þik.“

Á þingi um sumarit var talat um gjaforð Helgu. Dregr Þóroddr fram með Þorgilsi, en Skafti með Ásgrími.

Þóroddr mælti þá: „Ek kann sjá, hversu fara mun, ef Þorgilsi er synjat konunnar, þá mun þat margra manna vandræði, en ek vænti með vingjöfum góðum, at Ásgrímr láti óhappalaust.“

Nú við þessi atkvæði Þórodds var þat af ráðit, at Þorgilsi var föstnuð Helga, ok var brúðhlaup at Hjalla. Þá var Þorgils hálfsextugr. Ferr hann nú heim í Traðarholt með Helgu, ok var hon mjök fálát.

Ok eitt sinn er Þorgils var á burtu at byggja jarðir sínar, kveðst Helga vilja fara til Hjalla ok heim um kveldit ok bað húskarl einn fara með sér. Ok er þau koma til Hjalla, kvað Helga húskarlinn ekki þurfa sín at bíða. Skafti tók vel við Helgu, en Þóroddr illa. Er hon þar margar nætr. Þorgils kemr heim ok lætr sem hann viti eigi. Ok einn dag býr hann ferð sína ok ríðr til Hjalla, ok váru menn at mat. Þorgils gengr með borðum alvápnaðr ok at Helgu, tekr í hönd henni ok leiðir hana út, ok sýndist þeim, sem inni sátu, maðrinn ekki dælligr. Skafti biðr menn eftir sækja.

Þóroddr svarar: „Þorgils sækir eftir sínu, ok skal mönnum eigi hlýða at fara eftir honum.“

Þorgils ríðr nú heim ok sendir hann orð Skafta, at þeir hittist. Er nú svá gert, sættast nú með umstilli Þórodds, ok gerðist vinátta með þeim, ok varð Þorgils höfðingi ok virðingamaðr mikill.

31. Þorgils gekk á hólm við Bjálfa.

Frá því er sagt eitthvert sinn, at þau Þorgils ok Helga sátu úti, ok hrein hænan við hananum, en haninn leggr at henni ok berr hana, þar til er hon mæðist.

Þorgils mælti: „Sér þú, Helga, sameign þeira hana ok hænu.“

Helga svarar: „Hvers er þat vert?“ segir hon.

„Svá má vera,“ segir Þorgils, „annarra viðreign.“

Gerast nú góðar samfarar þeira. Son áttu þau Þorgils ok Helga, er Grímr glömmuðr hét. Þorgils var nú gamall ok þó hraustr.

Sá maðr bjó skammt frá Þorgilsi, er Sámr hét. Kona hans hét Þorfinna. Sá maðr var þar í sveit, er Bjálfi hét, óeirðarmaðr. Hann glapti konu Sáms ok settist í bú hans löngum, en heitaðist við bónda. Honum líkar þetta illa.

Bjálfi bauð bónda hólmgöngu, — „ella gef upp konu þína.“

Sámr ferr nú at finna Þorgils ok segir honum, at Bjálfi bauð honum einvígi.

„Ek skal hjálpa við þínu máli,“ segir Þorgils.

Ferr Sámr nú glaðr heim. Annan dag ferr Þorgils ok hittir Sám. Hann fagnar honum vel. Ok litlu síðar kom Bjálfi ok spurði, hví hann væri þar, ok kvaðst enga þökk kunna hans kvámu.

„Ekki ferr ek at því,“ segir Þorgils, „því at vel má ek þar koma, sem þú kemr, ok þar sem þú hefir boðit Sámi einvígi, skaltu mér mæta, en ekki honum.“

Bjálfi svarar: „Þat kemr til þess, at Sámr greyit þorir eigi at berjast við mik.“

Nú ganga þeir á hólm, ok er ekki sagt frá viðskiptum annat en Þorgils drepr Bjálfa ok frelsti svá bónda, — „ok nauztu þess at,“ segir Þorgils, „at þú vart svá nær mér.“

Ásgrímr Elliða-Grímsson var höfðingi mikill ok farmaðr ok átti skip í ferðum. Hann átti tvá sonu, ok hét hvárrtveggi Þórhallr. Inn ellri Þórhallr var þroskaðr mjök, þá er þetta var. Gunnvör hét dóttir Bjarna í Gröf. Hon var eigi dóttir Þórnýjar. Gizurr hvíti bjó þá í Höfða ok átti Þórdísi, dóttur Þórodds. Móðir Ásgríms var Jórunn Teitsdóttir. Þorgils átti land nær skipalægi Ásgríms, ok lá þar á hafnartollr, ok heimti sá maðr skiptollinn, er á landinu bjó, ok galt Ásgrímr aldri toll þeim, er á landi Þorgils bjó.

32. Frá deilum Þorgils ok Ásgríms.

Eitthvert sinn hittir Þorgils Ásgrím ok biðr, at hann minnist í nökkuru um tollinn. Ásgrímr segir, at skip koma þar, sem auðit verðr, en kvaðst eigi vanr at gjalda skiptolla sem smábændr ok bað hann eigi heimta slíkt. Þorgils kvaðst þat fyrir annars hönd gera, en eigi fyrir sína, ok skilja þeir nú við svá búit.

Um várit váru menn kvaddir af Ásgrími til skipsdráttar, ok kom fjöldi manns. Pyttar váru um sandana víða ok váru fullir með vatni, þó at fjaran væri. Ásgrímr tók á festum í fremra lagi, ok váru þar mest konur hjá honum. Hann var í litklæðum, tóku nú fast á. Maðr reið á landinu fyrir ofan mikill vexti ok hafði bolöxi í hendi. Hann horfir á skipdráttinn. Ásgrímr eggjar nú fast, at menn herði sik vel. Ok er Þorgils var kominn at flæðarpyttinum, sá hann, at Ásgrímr helt á strenginum. Hleypr hann þá til ok höggr strenginn, ok verðr aftrhlaupit hart, ok hrapar Ásgrímr í pyttinn ok konurnar á hann ofan. Urðu öll klæðin Ásgríms vát ok þrekkótt ok svá hann sjálfr. Þetta þykkir honum mikil svívirðing ger til sín, verðr nú víss, hverr gert hefir, ok kvað þá Þorgils varla mega við svá búit skilja.

Þórhallr bað hann útan fara, — „ok megi þá sjatna þessi óþokki, er í millum ykkar er.“ Ásgrímr kvaðst mundu ráða sjálfr ferðum sínum.

Þat var einnhvern tíma, at Þórhallr bað Ásgrím, föður sinn, fara með sér til kvánbæna til móts við Bjarna bónda í Gröf. Ásgrímr segir, at þat var í mörgu lagi góðr kostr, — „en illt þykkir mér, at Þorgils er þar nökkut við riðinn.“

„At Þorgilsi er ekki mein,“ segir Þórhallr.

Síðan fara þeir. Bjarni svarar vel, ok er þessum ráðum ráðit. Ásgrímr biðr, at Þorgilsi skuli ekki bjóða til boðsins. Bjarni svarar ok kvaðst mundu honum allvel fagna, ef hann kæmi, — „en gera eigi mann til hans fyrir bæn þína.“

Bjarni býst nú við brúðhlaupinu. Einn dag kemr Þórný inn ok segir, at maðr reið ór skógum neðan, — „ok er líkr föður mínum.“

Bjarni gekk út, ok var Þorgils kominn ok þræll hans með honum. Bjarni fagnaði honum vel.

Þorgils mælti: „Hví bautt þú mér ekki til boðsins, mágr?“

„Þér er jafnan sjálfboðit,“ segir Bjarni, „ok þá velkominn, er þú vill verit hafa.“

Ásgrímr kom um kveldit, ok gekk Bjarni í móti honum ok fagnaði honum vel. Þá spurði Ásgrímr, hvárt Þorgils væri þar.

Hann kvað hann þar vera, — „ok mun hann hér dveljast. Gerða ek nú sem þú mæltir, at ek bauð honum eigi, en ávallt skal hann vera hér hjá mér, er hann vill.“

Ásgrímr verðr óðr við ok vill ríða heim. Þórhallr biðr hann eigi þat gera, ok þat verðr, at hann er þar, ok er heldr óglatt um boðit. Ok er menn búast frá boðinu, sjá menn, at þeir fara húsa á milli, Ásgrímr ok Kolr þræll, ok töluðu.

Nú ríða menn um kveldit heim. Þorgils bóndi ok þræll hans, Kolr, riðu síð um kveldit ofan hjá Húsatóftum. Ásgrímr hafði fengit þrælnum þrjár merkr silfrs til höfuðs Þorgilsi. Kolr hafði hest latan, ok hvikaði hestrinn undir honum. Þorgils laust þrælinn, ok fell fésjóðrinn undan yfirhöfn hans. Þorgils spyrr, hvaðan féit kom at. Þrællinn sagði sem var. Síðan drap hann þrælinn þar, sem nú heitir Kolslækr.

Nú þykkir Þorgilsi Ásgrímr sannr at fjörráðum við sik, lætr nú safna mönnum, ok verða vel fjórir tigir, ætlar nú at fara stefnuför til móts við Ásgrím. Nú hittir Gizurr hvíti Þorgils ok spyrr, hversu hann ætlar til um ferðir sínar. Hann kvaðst ætla at sækja heim Ásgrím Elliða-Grímsson.

Gizurr svarar: „Þat er óráðligt, því at hann er miklu fjölmennari en þú.“

Þorgils kvaðst eigi hirða um fjölmenni hans. Nú letr Gizurr ferðarinnar, ok at bæn hans reið hann í eyna ok kvaddi níu búa. Eftir þat fara þeir í burt, ok þykkir sem lögfullt sé.

33. Fellu niðr mál Þorgils.

Nú koma menn til þings fjölmennt. Skafti spyrr mág sinn, Þorgils, hvern málatilbúnað hann hefði haft. Hann kvaðst hafa níu búa kvadda.

Skafti svarar: „Varat af vöru, sleikti um þvöru, sæll mágrinn, láttu niðr detta, engu er nýtt.“

„Hví mun þat sæta?“ segir Þorgils.

Skafti svarar: „Kunnig eru mér lög, mágr,“ sagði hann, „svá at ek sé gerla, at engu er nýtt til búit, ok er betr, at niðr falli, því at svá hafa farit skipti ykkur, at þú hefir vanvirðu enga af fengit.“

Sefast Þorgils nú við umtölur mága sinna. Ríða menn nú af þingi, ok falla niðr þessi mál öll.

34. Þorgils vá Helga Austmann.

Helgi hét Austmaðr, er út kom í Einarshöfn ok átti ferð upp í herað ok fór með varning sinn upp í Þrándarholt. Þorgils reið at ór Gröf. Þeir riðust á móti, Helgi ok Þorgils, ok riðu hart. Ok er þeir riðust á víxl, stakaði Þorgils mjök svá af baki, ok hló at honum við Austmaðrinn, en Þorgils var allbjúgr á baki, því at veðr var kalt.

Helgi mælti þá: „Lítt sér þat nú á þér, Þorgils, at þú hefir verit kallaðr garpr mikill, enda ertu nú gamall.“

Þorgils svarar: „Ekki hafa menn þat gert at færa spott at mér, en svá hæðiligr ok gamall sem þér þykkir ek vera, þá býð ek þér þegar í stað einvígi, ok er þá fullreynt, hverr af öðrum berr.“

Helgi kvað enga ván í, at hann hrykki ekki við, — „ok mun lítill frami í at bera af fretkarli þínum.“

Austmaðrinn hafði bolöxi í hendi.

Þorgils mælti: „Hvassara vápn muntu hafa þurfa, ef bíta skal höfuðbein mín.“

Þorgils hafði sverðit Jarðhússnaut ok alvápnaðr ok hljóp geyst at honum ok höggr til hans með sverðinu, ok kom á öxlina, ok vannst honum þat skjótt til bana. Þorgils var þá sjautögr ok kvað þetta verit hafa it mesta glappaverk ok kvaðst þetta mundu bæta.

Tveim vetrum síðar kómu tveir bræðr Helga út, ok varð eigi vart við skipkvámuna. Hét annarr Einarr, en annarr Sigurðr. Þeir fóru þegar í Traðarholt, ok var þat um kveld, ok váru eigi í almenningshúsum. Ok um morgininn, er verkmenn váru farnir til starfs, fóru þeir bræðr heim í bæinn ok námu staðar við skáladyrr ok töluðust með um hríð, hversu þeir skyldu með fara.

„Ekki þykkir mér gott at drepa gamlan mann,“ segir Einarr.

Þorgils heyrir nú þeira umræðu ok sprettr upp þegar ok tekr sverðit Jarðhússnaut ok bað þá at ganga, ef þeir vildi.

Einarr mælti: „Ekki þarf at eggja okkr til bróðurhefnda, því fullvel megum vit þik yfirvinna, ef vit viljum, en ekki skal þér nú, bóndi, nökkurn ófrið gera, ok skal nú vera annat erendi okkar bræðra.“

Þorgils tók þessu vel ok svarar: „Ek er ok þess miklu fúsari, því at ek þykkjumst sjá gerla, at þú munt vera góðr drengr, ok þar sem ek drap bróður ykkarn, þá vil ek þat fullu bæta, ok vil ek, Einarr, gefa þér nú sverðit Jarðhússnaut, því mér lízt svá á þik, at þú megir þat vel bera. Bróður þínum vil ek fá fimm merkr silfrs.“

Síðan skildu þeir með góðum vinskap, ok fóru þeir bræðr útan eftir þat.

35. Dauði Þorgils.

Þat var einn tíma, at þau Þorgils ok Helga fóru til Hjalla til heimboðs. Ok eftir þat tók Þorgils bóndi sótt. Hann var þá hálfníræðr. Hann lá viku ok andaðist síðan. Þessu nærri andaðist Þóroddr bóndi ok Bjarni bóndi inn spaki. Váru þeir allir jarðaðir at þeiri kirkju, er Skafti lét gera fyrir útan lækinn, en síðan váru færð bein þeira í þann stað, er nú stendr kirkjan, því at Skafti hét at gera kirkju, þá er Þóra braut fót sinn, þá hon var at léreftum sínum.

Þorgils örrabeinsstjúpr þótti inn mesti merkismaðr, vinfastr ok vel stilltr, þrautgóðr, djarfr ok þó stórráðr, ef honum var í móti gert, þoldi vel ok karlmannliga stórar mannraunir. Frá honum er kominn mikill ættbogi.

[Börn þeira Þorgils ok Helgu váru þau Grímr glömmuðr, Illugi ok Þórðr. Þorlákr byskup var Þórhallsson. Móðir hans var Eyvör. Móðir Eyvarar var Jórunn, dóttir Þorgils örrabeinsstjúps ok Helgu. Oddr hét sonr þeira. Hann var faðir Jóns, föður Gizurar, föður Gríms, föður Guðlaugar, móður Jörundar byskups. Sonr Gríms glammaðar Þorgilssonar var Ingjaldr, faðir Gríms, föður Einars, föður Hallkötlu, móður Steinunnar, móður Herdísar, móður Bjarnar, föður Gizurar galla, föður Hákonar, föður Jóns.]

Ok lýkr þar sögu þessi.