Maríu jartegnir - Af höfði enu tyrkneska

Fra heimskringla.no
Revisjon per 18. jan. 2021 kl. 10:46 av August (diskusjon | bidrag) (Maríu jartegnir - Af höfði enu tyrkneska)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Af höfði enu tyrkneska


C. R. UNGER

Christiania 1871



B (Varianter fra A og B2)

Af höfði enu tyrkneska[1]

Parthisk kriger
Skulptur fra ca. 100 f.Kr.

Í því ríki er Parti heitir, er nú er kallat Tyrkland, vóru fyrrmeir[2] áttían ríki ok margir ríkir konungar, ok enn segia menn þar vera marga ágætismenn fyrir sakir afls ok ríkis[3]. Ok í þær munðir, [sem hér hefz til nökkur frásögn, þá var einn riddari[4] með miklum frama ok ágæti með einum konungi fyrir sakir vænleiks[5] ok kurteisi [ok þess, at[6] enn aflaði hann meiri sœmðar af konungi, fyrir sakir afls ok framgöngu[7]. Ok er konungr fann, [at hann var vitr maðr[8], þá sendi konungr hann margar sendifarar torvelldar[9] ok kom hann öllum vel fram. Þá gerði konungr hann höfðingia yfir [öllu riddaraliði sínu[10]. Er stundir liðu fram, þá bað riddarinn dóttur konungs. En konungr syniaði[11] ok kvez eigi mundu gefa ótignum[12] manni dóttur sína. Þá brann riddarinn svá [í girnd hennar[13], at hann lagðiz í rekkiu af. Ok er stund leið, þá tók konungsdóttir sótt ok andaðiz. Ok er riddarinn frá andlát hennar, þá reis hann or rekkiu ok fór þangat[14], er hon var iörðuð, ok lauk upp steinþró þeiri, er [líkit var í lagit[15], ok framði [við hana slíka munuð andaða sem hann girntiz (við) hana[16] lifanda. Síðan bió hann um lík hennar ok um gröf[17], sem áðr hafði verit.

Ok er stund leið, þá heyrðu menn, er géngu hiá gröfinni, mannz mál í gröfna[18], ok spurðu, hvat þar væri. Síðan heyrðu þeir kall or gröfinni: „Þeir er mik siá, [sagði þat[19], munn illa hafa, en þeir[20] sem ek fylgi, [21]munu vel hafa.“ Þá er konungr varð varr við þessi undr, þá bað hann menn grafa til ok vita, hvat væri. Ok fundu þeir þar hiá likinu höfuð[22] lifanda mannz. En er þeir sá þat höfuð, þá dó þeir þegar. [Síðan sendi hann aðra menn, ok dó þeir þegar[23]. Af þessum undarligum[24] atburð urðu menn miök hræddir. Síðan mælti[25] konungr, at riddarar hans skylldu fara ok bera klæði [fyrir nasar sér ok andlit ok búaz[26] svá, at þeir væri hvergi berir, ok hafa[27] á braut höfuðit með sér. En síðan er konungr tók þat höfuð í sína varðveizlu, þá[28] gekk miök fram ríki hans, svá at hann braut undir sik ena næstu þriá vetr eptir, studdr diöfuls fulltingi, borgir ok kastala, lönd ok ríki óvina sinna, því at hvar[29] sem han var[30] í orrostum eða sendi sinn her til at beriaz, þá fœrðu þeir þetta höfuð á merkistóng fyrir sínu liði. En allt þat er fyrir [varð siónum[31] þessu höfuðs, þá fórsc[32] allt, menn dó, borgir brotnuðu, ok öll [hervirki lömðuz[33] fyrir þessu höfði. Ok með þessum sigri, er diöfull gaf í[34] höfði þessu, þá gékk svá fram ríki konungs þessa, at engi konungr var iamfrægr eða máttugr um öll utlönd.

Ok þá er konungr sá sik svá miklu fram koma í yfirgangi sínum, þá stýrir hann afar[35] miklu liði[36] til Miklagarðs. Ok þá er Garðskonungr[37] varð varr við her þenna, þá kvaddi hann þings ok leitaði ráðs undir kennimenn, hversu í mót skylldi standa þessum diöfuls her. Ok kennimenn buðu, at borgarlýðrinn allr skylldi fasta .vi. dœgr, ok þá þriá daga skylldu menn ganga um kirkiur í allri borginni með letaniasöng, ok svá gerðu þeir. Ok á enum þriðia degi föstunnar kom at Tyrkia herr með þat hit rækiasta[38] höfuð, er þeir höfðu allt traust undir. Ok þá er kristnir menn sá her heiðinna manna atkominn, þá rœddi prestr nökkurr fyrir kristnum mönnom, sá er réð fyrir Maríu kirkiu, at þeir [myndi fœra[39] líkneski frú sancte Marie or kirkiu þeiri, er hann varðveitti, ok setia út á borgarvegg í mot liði heiðinna manna, til þess at fyrir miskunn almáttigs guðs sonar síns ok sína milldi slekti[40] hon eitrfulla ásiánu deyðanda diöfuls. Ok þat ráð tóku þeir með föstum átrúnaði. Ok síðan er hermenn biogguz til orrostu Tyrkirnir[41], þá fœrðu þeir á lopt fyrir liði sínu þat hit hræðiliga[42] höfuð í mót líkneski frú sancte Marie ok sonar hennar sitianda í faðmi móður sinnar. Ok þá er hvárirtveggiu höfðu[43] sín sigrmerki fyrir sínu liði [með miklum atrúnaði[44], þá fellr höfuðit af sínum umbúnaði ok á siá[45] niðr milli skipanna með enni mestu skömm, ok sökk skiótt [í siá niðr[46]. En siárinn[47] tók svá at vella síðan af höfðinu sem verðr í katli eða grýtu. En skip, þau er áðr vóru tiörguð [saman at eins[48] eða bikuð, þá leysti[49] undir þeim, ok týndiz ótal manna af því. En at yfirstignu þessu enu sviksama höfði með mörgum herfiligum[50] lýð ok í helviti drektum, þá hefia Grikkir[51] upp lofsöng almátkum guði ok frú sancte Marie fyrir heilsu lýðs ok frelsi fóstriarðar sinnar. Ok síðan settu Grikkir[52] á byskupa þingi, at iafnan[53] skylldi hallda enn þriðia dag viku Maríu tíðir hátíðliga í minning þessa sigrs til dýrðar almátkum guði feðr ok syni ok helgum anda. Amen.


E

Af tyrkneska haufdi

A þui landi, er fyrr meir uar kallat Partia enn nu er kallat Tyrkland, uoru þar atian riki. Fyrir þeim rikium redu styrkuir menn, ok þat er sagt, at þar hafi sidann opt uerit styrkuir menn ok agætir. Þar uar einn riddari, sa er miok bar af odrum monnum fyrir uænleiks sakir ok allra iþrotta, hann uar mikils uirdr af konunginum, hann uar ættsmar madr. En þuiat konungrinn sa þat, at hann uar dyggr ok buinn til allrar þionustu, þa giordi konungrinn hann þriggia hundrada hofdingia. Litlu sidar lagdi hann þocka ꜳ konungsdottr, ok hafdi hann uppi ord sin ok bad hennar. Enn konungrinn sagdizt eigi uilia gipta dottur sina þeim manni, sem sua uar ættsmar sem hann. Ok sem riddarinn heyrdi þetta, lagdizt hann i reckiu af þui stridi, sem hann feck af hennar ast. Hann lꜳ marga daga i reckiu af þessi hugsott. Þa giordizt þat til tidinda, at konungsdottir tok sott ok andadizt. Lik hennar uar smurt dyrum smyrslum ok klædt dyrligum klædum, ok eptir þat lagt i marmarasteinþro. Enn er riddarinn spurdi andlat konungsdottr, þa spratt hann upp or reckiunne ok for þangat, sem likit uar iardat. Hann lauk upp steinþrona ok lagdizt nidr hia likinu hina næstu nott, sem hon hafdi andazt. Hann atti uidskipti uid likit, sem þa mundi, at hun uæri lifs. Eptir þat stod hann upp ok lauk aptr steinþrona, suo sem adr hafdi uerit, ok sidan for hann brott. Eptir þat uard hann heill þessarar sottar, sem hann hafdi adr.

Enn er eigi leid langt þadann, þa þotti þeim monnum, er þar geingu hia, sem madr mællti i grofinne ok steinþronne. Þeir ræddu þa um medal sin, fyrir hui þetta mundi sæta. Ok þa heyrdu þeir, at kallat uar i leidinu ꜳ þessa leid: „Þeir er mik sia, munu illa mega, enn þeir er mik sia eigi ok ek fylgi, munu sigr hafa.“ Enn er konungi uar þetta sagt, þa sendi hann þiona sina til steinþroarinnar ok mællti, at þeir skylldi luka upp steinþronne ok uita, huat þar uæri tidt. Þeir giordu sua. Ok er þeir luku upp steinþronne, sa þeir, huar lꜳ manzhofut hia liki konungsdottur, ok uar þat kuikt. Enn þegar hofudit sa þꜳ, þa fiellu þeir daudir nidur. Konungrinn sendir adra menn þessa erendis, ok foru þeir sem hinir fyrri. Menn hrædduzt miok þessi undr. Konungrinn sendir nu riddara sina ok mællti[54], at þeir skylldi hylia andlit sitt med klædum, sua at hofudit mætti huergi sia þa bera. Þeir giordu sem konungrinn baud, ok gꜳtu þa nad hofdinu. Þeir færdu þa konungi hofudit, enn hann lagdi mikla uirding ꜳ hofudit ok hafdi mikinn atrunat ꜳ þui. Hann tok þa miok at fremia sik i bardaugum styrktr af fianda fulltingi suo miok, at hann hafdi sigr i huerium bardaga, ok let bera fyrir sier þat boluada hofut sem merki. Ok þegar sem þat uar ꜳ lopt fært, þa urdu allir menn hræddir ok ottafullir, þeir er þat sau, af þeim diofuls krapti, er þui fyllgdi. Tyrkia konungr uann margar borgir ok kastala med þessum hætti, sem nu uar sagt, ok uard hann af þui uidfrægr.

Enn er suo hafdi framm farit þria uetr, at hann hafdi sigr i huerium bardaga, þa fystizt hann at heria til Myklagardz ok bio morg skip til þessarar ferdar. Grickia konungr spurdi þessa hersangu. Þa kuaddi hann sier þings i borginne ok leitadi rads uid kennimenn, huersu med skylldi fara þess, er[55] uænligazt uæri, at þeir mætti sigrazt ꜳ þeim mikla fiandaher, er þangat uar uon. Kennimennirnir gafu þat rꜳd, at allr borgarlydr skylldi fasta .iij. daga ok syngia hatidliga letaniam at ollum kirkium, þeim sem i borginne uoru, ok bidia sua gud myskunnar af ollum hug. Sua uar giort, sem kennimennirnir mælltu. Tyrker foru med miklum skipaflota til Miklagardz, ok uar þat ꜳ þridia degi uiku, er þeir sigldu at borginne. Prestr nockr uar þann tima i Miklagardi, sa er miok dyrkadi hina helgu guds modr Mariam, hann saung at Mariukirkiu, þeiri sem þar uar i borginne, hann uar uanr at dyrka guds modr likneski, þat er þar uar i þeiri kirkiu, sem hann uardueitti. Þessi prestr eggiar borgarmennina þess, at þeir seti likneskiuna ut ꜳ borgaruegginn mot ofridi heidingia. Sua uar þat giort, sem hann baud, ok uæntu kristner menn þess, at hin sæla Maria drottning mundi drepa uilia med syn sins likneskis þann diofulskrapt, sem leyndizt i hinu tyrknesksa hofdi. Þui trudu þeir, at hun mundi þat auduelliga mega giora, ef hun uillde. Enn er Tyrker nalguduzt borgina, þa færdu þeir hofudit ꜳ lopt, sem þeir uoru uanir, ok ætludu þa enn, at þeir mundi auduelliga sigrazt ꜳ sinum motstaudumonnum sem fyrr. Enn þar brast þeim i nockut um þat mal, þuiat þa er hofudit kom ꜳ lopt ok þat sa likneski heilagrar guds modr Marie ꜳ borgaruegginum, þat er suo uar giort, sem hun hefdi drottinn uorn Jesum Kristum sier i fadmi, þa fell hit tyrkneska hofut nidr ꜳ sioinu med mikille hneyking. Þa giordizt þat til tidinda, ath særinn tok at uella sem uatn i katli umhuerfis skip þeira. Ok af þeim mikla hita leysti i sundr skipin, þuiat bædi bradnadi lim ok tiara, su sem saman hellt skipunum þeira, ok tyndiz otaululigr fiolldi heidingia. Enn er guds kraptr ok heilagrar guds modur Marie hafdi suo hrundit þessu hinu illa hofdi ok ollum þeim her, sem þui fylgdi, til heluitis kuala, þa giordu hofdingiar Myklagardz med ollum lyd ok kennimenn med klerkum þackir almattigum gudi ok heilagri guds modr Marie fyrir þann hinn agætliga sigr, er þeim uar ueittr. Þeir toku þat i uanda sinn at hallda hatid[56] guds modr Marie huern þridia dag uiku i minning þess agætliga sigrs, er gud ueitti þeim ꜳ þridia degi uiku fyrir uerdleika hinnar sællar meyiar Marie.




Fotnoter:

  1. Dette Jertegn forekommer paa to Steder i B. Varianter af anden Optegnelse mærkes B2.
  2. fyrr meir en A.
  3. fríðleiks B2.
  4. [er hér nökkur frásögn höfð, at riddari einn var B2.
  5. vaskleiks B2.
  6. er A.
  7. [mgl. B2.
  8. [hann vitran mann A, B2.
  9. torvelligar A, B2.
  10. [öllum riddaraflokki sínum A; alla riddara sína B2.
  11. afsvaraði A, B2.
  12. ógöfgum A.
  13. [innan af girnd sinni B2.
  14. þannug A.
  15. [líkit var í A; hon var í lögð B2.
  16. [munuð við hana anðaða, sem hann girntiz á henni A; þvílíka munugð á henni andaðri, sem hann girntiz á henni B2.
  17. gröft A.
  18. gröfina A, B2.
  19. [mgl. A, B2.
  20. saal. A, B2; þeim B.
  21. þeir tilf. B.
  22. sem tilf. B2.
  23. [mgl. A, B2.
  24. undarliga B2.
  25. bauð B2.
  26. [yfir andlit sér ok á hendr sér A; yfir höfuð sér ok á hendr B2.
  27. saal. A, B2; hefði B.
  28. saal. A, B2; af þí efni B.
  29. hvárt A.
  30. saal. A, B2; fór B.
  31. [siónum varð A, B2.
  32. fórst A; fórsk B2.
  33. [herbergi (hervígi B2) týnduz A, B2.
  34. or B2.
  35. æfar B2.
  36. skipaliði A.
  37. Grikkiakonungr B2; Serkiakonungr A.
  38. rægzta A; guðrækia B2.
  39. [mundi taka A, B2.
  40. slogði A; slykti B2.
  41. mgl. B2.
  42. rækiliga B2; rækiligzta A.
  43. upp tekit tilf. B.
  44. [tilf. A, B2.
  45. sió A, B.
  46. [mgl. A, B2.
  47. siórinn A, B2.
  48. [tilf. A, B2.
  49. tóku at leysa B2.
  50. rækiligum A, B2.
  51. Girkir A.
  52. Girkir A.
  53. ávallt A.
  54. ml'u Cd.
  55. at er Cd.
  56. hatidliga Cd.