Saga Ólafs hins helga

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Norsk.gif Dansk.gif


Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872


Saga Ólafs hins helga Haraldssonar


1. Uppfóstr Ólafs helga Haraldssonar.

Ólafr sonr Haralds hins grenska fœddist upp með Sigurði sýr stjúpföður sínum ok Ástu móður sinni. Hrani hinn víðförli var með Ástu; hann veitti fóstr Ólafi konungi Haraldssyni. Ólafr var snimma gerviligr maðr, fríðr sýnum, meðalmaðr á vöxt; vitr var hann snimma ok orðsnjallr. Sigurðr sýr var búsýslumaðr mikill ok hafði menn sína mjök í starfi, ok hann sjálfr fór optliga at sjá um akra ok eng eða fénað, ok enn til smíða, eða þar er menn störfuðu eitthvat.


2. Frá Ólafi ok Sigurði konungi sýr.

Þat var eitt sinn, at Sigurðr konungr vildi ríða af bœ, þá var engi maðr heima á bœnum; hann kvaddi Ólaf stjúpson sinn at söðla sér hest. Ólafr gékk til geitahúss, tók þar bukk, þann er mestr var, ok leiddi heim ok lagði á söðul konungs; gékk þá ok sagði honum, at þá hafði hann búit honum reiðskjóta. Þá gékk Sigurðr konungr til ok sá, hvat Ólafr hafði gert Hann mælti: Auðsætt er, at þú munt vilja af höndum ráða kvaðningar mínar; mun móður þinni þat þykkja sœmiligt, at ek hafa engar kvaðningar við þik, þær er þér sé í móti skapi; er þat auðsætt, at vit munum ekki vera skaplíkir, muntu vera miklu skapstœrri en ek em. Ólafr svarar fá ok hló við ok gékk í brott.


3. Frá íþróttum Ólafs.

Ólafr Haraldsson, er hann vóx upp, var ekki hár meðalmaðr ok allþrekligr, sterkr at afli, ljósjarpr á hár, breiðleitr, ljóss ok rjóðr í andliti, eygðr forkunnar vel, fagreygr ok snareygr, svá at ótti var at sjá í augu honum, ef hann var reiðr. Ólafr var íþróttamaðr mikill um marga hluti, kunni vel við boga, skaut manna bezt handskoti, ok syndr vel, hagr ok sjónhannarr um smíðir allar, hvárt er hann gerði eða aðrir menn. Hann var kallaðr Ólafr digri. Var hann djarfr ok snjallr í máli, bráðgerr at öllum þroska, bæði afli ok vizku, ok hugþekkr var hann öllum frændnm sínum ok kunnmönnum, kappsamr í leikum ok vildi fyrir vera öllum öðrum, sem vera átti fyrir tignar sakir hans ok burða.


4. Upphaf hernaðar Ólafs konungs.

Ólafr Haraldsson var þá 12 vetra gamall, er hann steig á herskip fyrsta sinn. Ásta móðir hans fékk til Hrana, er kallaðr var konungsfóstri, til forráða fyrir liðinu ok í för með Ólafi; því at Hrani hafði opt áðr verit í víking. Þá er Ólafr tók við liði ok skipnm, þá gáfu liðsmenn honum konungsnafn, svá sem siðvenja var til, at herkonungar, þeir er í víking váru, er þeir váru konungbornir, þá báru þeir konungsnafn þegar, þótt þeir sæti eigi at löndum. Hrani sat við stýrihömlu; því segja sumir menn, at Ólafr væri háseti, en hann var þó konungr yfir liðinn. Þeir héldu austr með landinu ok fyrst til Danmerkr. Svá segir Óttarr svarti, er hann orti um Ólaf konung:

Ungr hraztu á vit vengis
vígrakkr konungr blakki,
þú hefir dýrum þrek, dreyra
Danmarkar, þik vandan.
Varð nytligust norðan,
nú ert ríkr af hvöt slíkri,
frá ek til þess er fórut,
för þín, konungr, görva.

En er haustaði, sigldi hann austr fyrir Svíaveldi, tók þá at herja ok brenna landit; því at hann þóttist eiga Svíum at launa fullan fjándskap, er þeir höfðu tekit af lífi Harald föður hans. Óttarr svarti segir þat berum orðum, at hann fór þá austr or Danmörk:

Öttuð árum skreyttnm
austr í Salt með flaustum,
báruð lind af landi
landvörðr! á skip randir.
Neyttuð segls ok settut
sundvarpaði stundum,
sleit mjök róin mikla
mörg ár und þér báru.
Drótt var drjúgligr ótti,
dólglinns, at för þinni,
svanbræðir! namtu síðan
Svíþjóðar nes rjóða.


5. Orrosta hin fyrsta.

Þat haust barðist Ólafr við Sótasker hina fyrstu orrostu, þat er í Svíaskerjum. Þar barðist hann við víkinga, ok er sá Sóti nefndr, er fyrir þeim réð; hafði Ólafr lið miklu minna ok skip stœrri. Hann lagði sín skip í milli boða nökkurra, ok var víkingunum úhœgt at at leggja. En þau skip, er næst lágu þeim, þá kómu þeir á stafnljám ok drógu þau at sér ok hruðu þá skipin. Víkingarnir lögðu frá ok höfðu látit lið mikit. Sigvatr skáld segir frá þessarri orrostu í því kvæði, er hann taldi orrostur Ólafs konungs:

Langr bar út hinn unga
jöfra kund at sundi,
þjóð ugði sér síðan,
sjámeiðr, konungs reiði.
Kann ek til margs, en manna,
minni, fyrsta sinni
hann rauð œstr fyrir austan
úlfs fót við sker Sóta.


6. Hernaðr í Svíþjóð.

Ólafr konungr hélt þá austr fyrir Svíþjóð ok lagði inn í Löginn ok herjaði á bæði lönd. Hann lagði alt upp til Sigtúna ok lá við fornu Sigtún. Svá segja Svíar, at þar sé enn grjóthlöð, þau er Ólafr lét gera undir bryggjusporða sína. En er haustaði, þá spurði Ólafr Haraldsson til þess, at Ólafr Svíakonungr dró saman her mikinn, ok svá þat, at hann hafði járnum komit fyrir Stokksund ok sett lið fyrir. En Svíakonungr ætlaði, at Ólafr konungr myndi þar bíða frera, ok þótti Svíakonungi lítils vert um her Ólafs konungs, því at hann hafði lítit lið. Þá fór Ólafr konungr út til Stokksunda, ok komst þar eigi út. Kastali var fyrir vestan sundit, en herr manns fyrir sunnan. En er þeir spurðu, at Svíakonungr var á skip kominn ok hafði her mikinn ok fjölda skipa, þá lét Ólafr konungr grafa út í gegnum Agnafit til hafs. Þá váru regn mikil. En um alla Svíþjóð fellr hvert rennanda vatn í Löginn, en einn óss er til hafs or Leginum, ok svá mjór, at margar ár eru breiðari. En þá er regn eru mikil ok snjánám, þá falla vötnin svá œsiliga, at forsfall er út um Stokksund, en Lögrinn gengr svá mjök upp á löndin, at víða flóar. En er gröptrinn kom út í sjáinn, þá hljóp vatnit ok straumrinn út; lét þá Ólafr konungr á skipum sínum leggja öll stýri or lagi ok draga segl við hún. Byrr var á blásandi. Þeir styrðu með árum, ok géngu skipin mikinn út yfir grunnit ok kómu öll heil á hafit. En Svíar fóru þá á fund Ólafs Svíakonungs ok sögðu honum, at Ólafr digri var þá kominn út á haf. Svíakonungr veitti þeim stórar átölur, er gætt skyldu hafa, at Ólafr kvæmist eigi út. Þat er nú síðan kallat Konungssund, ok má þar ekki stórskipum fara, nema þá er vötn œsast mest. En þat er sumra manna sögn, at Svíar yrði varir við, þá er þeir Ólafr höfðu út grafit fitina ok vatnit féll út, ok svá, at Svíar fóru þá til með her manns ok ætluðu at banna Ólafi, at hann fœri út, en er vatnit gróf út tveggja vegna, þá féllu bakkarnir, ok þar fólkit með, ok týndist þar fjöldi liðs. En Svíar mæla þessu í mót ok telja hégóma, at þar hafi menn farizt. Ólafr konungr sigldi um haustit til Gotlands ok bjóst þar at herja. En Gotar höfðu þar samnað ok gerðu menn til konungs ok buðu honum gjald af landinu. Þat þektist konungr, ok tekr gjald af landinu, ok sat þar um vetrinn. Svá segir Óttarr svarti:

Gildir komtu at gjaldi
gotneskum her flotna,
þorðut þér at varða
þat land jöfurr brandi.
Rann, en maðr um minna
margr býr um þrek, varga
hungr frá ek austr, hinn yngri,
Eysýslu lið, þeyja.


7. Önnur orrosta.

Hér segir svá, at Ólafr konungr fór, er váraði, austr til Eysýslu ok herjaði, veitti þar landgöngu, en Eysýslir kómu ofan ok héldu orrostu við hann. Þar hafði Ólafr konungr sigr, rak flótta, herjaði ok eyddi landit. Svá er sagt, at fyrst er þeir Ólafr konungr kómu í Eysýslu, þá buðu bœndr honum gjald; en er gjaldit kom ofan, þá gékk hann í móti með liði alvápnuðu; ok varð þá annan veg en bœndr ætluðu, því at þeir fóru ofan með ekki gjald, heldr með hervápnum, ok börðust við konung, sem fyrr var sagt. Svá segir Sigvatr skáld:

Þat var enn at önnur
Ólafr, né svik fálusk,
odda þing í eyddri
Eysýslu gékk heyja.
Sitt áttu fjör fótnm,
fár beið or stað sára,
enn þeir er undan runnu,
allvaldr! búendr gjalda.


8. Þriðja orrosta.

Síðan sigldi hann aptr til Finnlands ok herjaði þar ok gékk á land upp, en lið alt flýði á skóga ok eyddi bygðina at fé öllu. Konungr gékk langt á landit upp ok yfir skóga nökkura. Þar váru fyrir dalbygðir nökkurar; þar heita Herdalar. Þeir féngu lítit fé, en ekki af mönnum. Þá leið á daginn, ok sneri konungr ofan aptr til skipa. En er þeir kómu á skóginn, þá dreif lið at þeim öllum megin ok skaut á þá, ok sóttu at fast. Konungr bað menn hlífa sér, ok vega í mót slíkt, er þeir mætti við komast; en þat var úhœgt, því at Finnar létu skóginn hlifa sér. En áðr konungr kvæmi af skóginum, lét hann marga menn, ok margir urðu sárir; kom síðan um kveldit til skipa sinna. Þeir Finnar gerðu um nóttina œðiveðr með fjölkyngi ok storm sjávar. En konungr lét upptaka akkerin ok draga segl, ok beittu um nóttina fyrir landit. Mátti þá enn sem optar meira hamingja konungs en fjölkyngi Finna; féngu þeir beitt um nóttina fyrir Balagarðssíðu, ok þaðan í hafit út. En herr Finna fór hit efra, svá sem konungr sigldi hit ytra. Svá segir Sigvatr:

Hríð varð stáls í stríðri
ströng Herdala göngu
Finnlendinga at fundi
fylkis niðs hin þríðja.
En austr við lá leysti
leið víkinga skeiðar.
Balngarðs at borði
brimskíðum lá síða.


9. Orrosta hin fjórða í Suðrvík.

Þá sigldi Ólafr konungr til Danmerkr; hitti hann þar Þorkel hinn háfa, bróður Sigvalda jarls, ok réðst Þorkell til ferðar með honum, því at hann var þá búinn áðr at fara í hernað. Sigldu þeir þá suðr fyrir Jótlands síðu ok þar sem heitir Suðrvík, ok unnu þeir víkingaskip mörg. En víkingar, þeir er jafnan lágu úti ok réðu fyrir liði miklu, létu sik konunga kalla, þótt þeir ætti engi lönd til forráða. Lagði Ólafr konungr þar til bardaga; varð þar orrosta mikil, fékk þar Ólafr konungr sigr ok fé mikit. Svá segir Sigvatr:

Enn kváðu gram Gunnar
galdrs upphöfum valda,
dýrð frá ek þeim er vel varðisk
vinnask, fjórða sinni,
þá er ólítill úti
jöfra liðs á miðli
friðr gékk sundr í slíðri
Sudrvík Dönum kuðri.


10. Orrosta hin fimta við Frísland.

Þá sigldi Ólafr konungr suðr til Fríslands ok lá fyrir Kinnlima síðu í hvössu veðri. Þá gékk konungr á land með lið sitt, en landsmenn riðu ofan í móti þeim ok börðust við þá. Svá segir Sigvatr skáld:

Víg vantu, hlenna hneigir!
hjálmum grímt it fimta;
þoldu hlýr fyrir hári
hríð Kinnlima síðu,
þá er við rausn at ræsis
reið herr ofan skeiðum,
en í gegn at gunni
gékk hilmis lið rekkum.


11. Dauði Sveins tjúguskeggs.

Ólafr konungr sigldi þá vestr til Englands. Þat var þar tíðinda, at Sveinn tjúguskegg Danakonungr var þenna tíma í Englandi með Danaher, ok hafði þar þá setit um hríð ok herjat land Aðalráðs konungs. Höfðu þá Danir víða gengit yfir England; var þá svá komit, at Aðalráðr konungr hafði flýit landit ok farit suðr í Valland. Þetta sama haust, er Ólafr konungr kom til Englands, urðu þau tíðindi þar, at Sveinn konungr Haraldsson varð bráðdauðr um nótt í rekkju sinni; ok er þat sögn enskra manna, at Eaðmundr hinn helgi hafi drepit hann, með þeima hætti sem hinn helgi Merkurius drap Julianum níðing. En er þat spurði Aðalráðr Englakonungr á Flæmingjaland, þá snýr hann þegar aptr til Englands. En þá er hann kom aptr í landit, sendi hann orð öllnm þeim mönnum, er fé vildu þiggja til þess at vinna land með honum. Dreif þá mikit fjölmenni til hans. Þá kom til liðs við hann Ólafr konungr með mikla sveit Norðmanna. Þá lögðu þeir fyrst til Lundúna ok héldu skipahernum utan í Temps, en Danir héldu borginni. Öðrum megin árinnar er mikit kauptún, er heitir Suðvirki; þar höfðu Danir mikinn umbúnað, grafit díki stór, ok settu fyrir innan vegg með viðum ok grjóti ok torfi, ok höfðu þar í lið mikit. Aðalráðr konungr lét þar veita atsókn mikla, en Danir vörðu, ok fékk Aðalráðr konungr ekki atgert. Bryggjur váru þar yfir ána milli borgarinnar ok Suðvirkis svá breiðar, at aka mátti vögnum á víxl. Á bryggjunum váru vígi ger, bæði kastalar ok borðþök forstreymis, svá at tók upp fyrir miðjan mann, en undir bryggjnnum váru stafir, ok stóðu þeir niðr grunn í ánni. En er atsókn var veitt, þá stóð herrinn á bryggjunum um allar þær ok varði þær. Aðalráðr konungr var mjök hugsjúkr, hvernug hann skyldi vinna bryggjurnar. Hann kallaði á tal alla höfðingja hersins, ok leitaði ráðs við þá, hvernug þeir skyldu koma ofan bryggjunum. Þá segir Ólafr konungr, at hann mun freista at leggja til sínu liði, ef aðrir höfðingjar vilja at leggja. Á þeiri málstefnu var þat ráðit, at þeir skyldu leggja her sinn upp undir bryggjurnar; bjó þá hverr sitt lið ok sín skip.


12. Orrosta hin sétta.

Ólafr konungr lét gera flaka stóra af viðartágum ok af blautum viði, ok taka í sundr til vandahús, ok lét þat bera yfir skip sín svá vítt, at þat tók af borðum út; þar lét hann setja undir stafi svá þykt ok svá hátt, at bœði var hœgt at vega undan ok ýrit stint fyrir grjóti, ef ofan væri á borit. En er herrinn var búinn, þá veittu þeir atróðr neðan eptir ánni, ok er þeir koma nær bryggjunum, þá var borit ofan á þá bæði skot ok grjót svá stórt, at ekki hélt við hvárki hjálmar né skildir, ok skipin meiddust sjálf ákafliga; lögðu þá margir frá. En Ólafr konungr ok Norðmanna lið með honum reru alt upp undir bryggjurnar ok báru kaðla um stafina, þá er upp héldu bryggjunum, ok tóku þá ok reru öllum skipunum forstreymis, sem mest máttu þeir. Stafirnir drógust með grunni ok alt til þess er þeir váru lausir undir bryggjunum. En fyrir því at vápnaðr herr stóð á bryggjunum þykt, þar var bæði grjót mart ok hervápn mörg, en stafirnir váru undan brotnir, þá bresta af því niðr bryggjurnar, ok fellr fólkit mart ofan á ána, en alt annat liðit flýði af bryggjunum, sumt í borgina, en sumt í Suðvirki. Eptir þat veittu þeir atgöngu í Suðvirki, ok unnu þat. En er borgarmenn sá þat, at áin var unnin Temps, svá at þeir máttu ekki banna skipfarar upp í landit, þá hræddust þeir ok gáfu upp borgina, ok tóku við Aðalráði konungi. Svá segir Óttarr svarti:

Enn brauztu, éla kennir
yggs, gunnþorinn bryggjur,
linns hefir lönd at vinna,
Lundúna, þér snúnat
Höfðu hart um krafðir,
hildr óx við þat, skildir
gang, en gamlir sprungu
gunnþinga járnhringar.

Ok enn kvað hann þetta:

Komtu í land ok lendir,
láðvörðr, Aðalráði,
þín naut rekka rúni,
ríki efldr, at slíku.
Harðr var fundr sá er fœrðut
friðlands á vit niðja,
réð ættstuðill áðan,
Jatmundar, þar grundu.

Enn segir Sigvatr frá þessu:

Rétt er at sókn hin sétta,
snarr þengill bauð Englum
at, þar Ólafr sótti,
yggs, Lundúna bryggjur.
Sverð bitu völsk, en vörðu
víkingar þar díki,
átti sumt í sléttu
Suðvirki lið búðir.


13. Orrosta hin sjaunda.

Ólafr konungr var um vetrinn með Aðalráði konungi; þá áttu þeir orrostu mikla á Hringmaraheiði á Úlfkelslandi; þat ríki átti þá Úlfkell snillingr; þar féngu konungarnir sigr. Svá segir Sigvatr skáld:

Enn lét sjaunda sinni
sverðþing háit verða
endr á Úlfkels landi
Ólafr, sem ek fer máli.
Stóð Hringmaraheiði,
herfall var þar, alla
Ellu kind, en olli
arfvörðr Haralds starti.

Enn segir Óttarr svá frá þessarri orrostu:

Þengill! frá ek at þunga
þinn herr skipum ferri,
rauð Hríngmaraheiði,
hlóð valköstu, blóði.
Laut fyrir yðr áðr létti
landfólk í gný randa,
Engla ferð, at jðrðu,
ótt en mörg á flótta.

Þá lagðist landit enn víða undir Aðalráð konung, en þingamenn ok Danir héldu mörgum borgum, ok víða héldu þeir þá enn landinu.


14. Orrosta hin átta ok níunda.

Ólafr konungr var höfðingi fyrir herinum, þá er þeir héldu til Kantarabyrgis, ok börðust þar alt til þess er þeir unnu staðinn, drápu þar fjölda liðs ok brendu borgina. Svá segir Óttarr svarti:

Atgöngu vantu, yngvi!
ætt siklinga mikla,
blíðr hilmir! tóktu breiða
borg Kantara um morgin.
Lék við rönn af ríki,
réttu, bragna konr! gagni,
aldar frá ek at aldri,
eldr ok reykr, at þú beldir.

Sigvatr telr þessa hina áttu orrostu Ólafs konungs:

Veit ek at víga mœtir
Vindum háttr hinn átta,
styrkr gékk vörðr at virki
verðungar, styr gerði.
Sinn máttut bœ banna,
borg Kantara sorgar
mart fékk prúðum Pörtum
port, greifar Óleifi.

Ólafr konungr hafði þá landvörn fyrir Englandi, ok fór með herskipum fyrir land fram, ok lagði upp í Nýjamóðu; þar var fyrir þingamanna lið, ok átti þar orrostu; ok hafði Ólafr konungr sigr. Svá segir Sigvatr skáld:

Vann ungr konungr Englum
ótrauðr skarar rauðar,
endr kom brúnt á branda
blóð í Nýjamóðu.
Nú hefi ek orrostur, austan
ógnvaldr! níu taldar;
herr féll danskr, þar er dörrum
dreif mest at Óleifi.

Ólafr konungr fór þá víða um landit ok tók gjöld af mönnum, en herjaði at öðrum kosti. Svá segir Óttarr:

Máttið enskrar ættar
öld, þar er tókt við gjöldum
vísi vægðarlausum
víðfrægr, við þér bægja.
Guldut gumnar sjaldan
goll döglingi hollum,
stundum frá ek til strandar
stór þing ofan fóru.

Þar dvaldist Ólafr konungr í þat sinn 3 vetr.


15. Orrosta hin tíunda í Hringsfirði.

En hit þriðja vár andaðist Aðalráðr konungr; tóku þá konungdóm synir hans Eaðmundr ok Eaðvarðr. Þá fór Ólafr konungr suðr um sjá, ok þá barðist hann í Hringsfirði ok vann kastala á Hólunum, er víkingar sátu í; hann braut kastalann. Svá segir Sigvatr skáld:

Tögr var fullr í fögrum
fólkveggs drífar hreggi,
hélt sem hilmir mælu,
Hringsfirði, lið þingat.
Ból lét hann á Hœli
hátt, víkingar áttu,
þeir báðut sér síðan
slíks skotnaðar, brotna.


16. Orrosta hin ellifta ok hin tólfta ok þrettánda.

Þá hélt Ólafr konungr liði sínu vestr til Gríslupolla, ok barðist þar við víkinga fyrir Vilhjálmsbœ; þar hafði Ólafr konungr sigr. Svá segir Sigvatr:

Ólafr! vantu þar er jöfrar
ellifta styr féllu,
ungr komtu af því þingi
þollr, í Gríslupollum.
Þat frá ek víg at víttu
Vilhjálms fyrir bœ hjálma,
tala minst er þat telja,
tryggs jarls háit snarla.

Því næst barðist hann vestr í Fetlafirði, sem segir Sigvatr:

Tönn rauð tólfta sinni
tírfylgjandi ylgjar,
varð, í Fetlafirði,
fjörbann lagit manna.

Þaðan fór Ólafr konungr alt suðr til Seljupolla, ok átti þar orrostu. Þar vann hann borg þá er heitir Gunnvaldsborg; hon var mikil ok forn, ok þar tók hann jarl, er fyrir réð borginni, er hét Geirfiðr. Þá átti Ólafr konungr tal við borgarmennina; hann lagði gjald á borgina ok á jarl til útlausnar, 12 þúsundir gullskillinga. Slíkt fé var honum goldit af borginni, sem hann lagði á. Svá segir Sigvatr:

Þrettánda vann Þrœnda,
þat var flótta böl, dróttinn
snjallr í Seljupollum
sunnarla styr kunnan.
Upp lét gramr í gamla
Gunnvaldsborg um morgin,
Geirfiðr hét sá, gerva
gengit, jarl um fenginn.


17. Orrosta hin fjórtánda ok draumr Ólafs konungs.

Eptir þat hélt Ólafr konungr liði sínu vestr í Karlsár ok herjaði þar, átti þar orrostu. En þá er Ólafr konungr lá í Karlsám, ok beið þar byrjar ok ætlaði at sigla út til Nörvasunda ok þaðan út í Jórsalaheim, þá dreymdi hann merkiligan draum, at til hans kom göfugligr maðr ok þekkiligr ok þó ógurligr, ok mælti við hann, bað hann ætlan þeirri hætta at fara út í lönd: Far aptr til óðala þinna, því at þú munt vera konungr yfir Noregi at eilífu. Hann skildi þann draum til þess, at hann mundi konungr vera yfir landi ok hans ættmenn langa ævi.


18. Orrosta hin fimtánda.

Af þeirri vitran sneri hann aptr ferðinni ok lagðist við Peituland ok herjaði þar, ok brendi þar kaupstað þann er Varrandi hét. Þess getr Óttarr:

Náðut ungr at eyða,
ógnteitr jöfurr, Peitu,
reyndut, ræsir! steinda
rönd á Túskalandi.

Ok enn segir Sigvatr svá:

Málms vann Mœra hilmir
munnrjóðr er kom sunnan
gang, þar er gamlir sprungu
geirar, upp at Leiru.
Varð fyrir víga njörðum
Varrandi, sjá fjarri,
brendr, á bygðu landi
bœr heitir svá Peitu.


19. Frá Rúðujörlum.

Ólafr konungr hafði verit í hernaði vestr í Vallandi 2 sumur ok einn vetr. Þá var liðit frá falli Ólafs konungs Tryggvasonar 13 vetr. Þá stund höfðu ráðit fyrir Noregi jarlar: fyrst Eiríkr ok Sveinn Hákonarsynir, en síðan Eiríkssynir Sveinn ok Hákon; Hákon var systurson Knúts konungs Sveinssonar. Þá váru í Vallandi jarlar 2, Vilhjálmr ok Roðbert, faðir þeirra var Rikarðr Rúðujarl; þeir réðu fyrir Norðmandí. Systir þeirra var Emma dróttning, er Aðalráðr Englakonungr hafði átt; synir þeirra váru þeir Eaðmundr ok Eaðvarðr hinn góði, Eaðvígr ok Eaðgeirr. Rikarðr Rúðujarl var son Rikarðar, sonar Vilhjálms langaspjóts; hann var son Gönguhrólfs jarls, þess er vann Norðmandí; hann var son Rögnvalds Mœrajarls hins ríka, sem fyrr er ritat. Frá Gönguhrólfi eru komnir Rúðujarlar, ok töldu þeir lengi síðan frændsemi við Noregs höfðingja, ok virðu þat lengi síðan, ok váru hinir mestu vinir Norðmanna alla stund, ok áttu friðland í Norðmandí allir Norðmenn, þeir er þat vildu þekkjast. Um haustit kom Ólafr konungr í Norðmandí, ok dvaldist þar um vetrinn í Signu ok hafði þar friðland.


20. Frá Einari þambarskelfi.

Eptir fall Ólafs Tryggvasonar gaf Eiríkr jarl grið Einari þambarskelfi, syni Eindriða Styrkárssonar. Einarr fór með jarli norðr í Noreg, ok er sagt, at Einarr hafi verit allra manna sterkastr ok beztr bogmaðr, er verit hafi í Noregi, ok var harðskeyti hans umfram alla menn aðra: hann skaut með bakkakólfi í gegnum uxahúð hráblauta, er hékk á ási einum; skíðfœrr var hann hverjum manni betr; hinn mesti var hann íþróttamaðr ok hreystimaðr; hann var ættstórr ok auðigr. Eiríkr jarl ok Sveinn jarl giptu Einari systur sína Bergljótu Hákonnardóttur; hon var hinn mesti skörungr; Eindriði hét son þeirra. Jarlar gáfu Einari veizlur stórar í Orkadal, ok gerðist hann ríkastr ok göfgastr í Þrœndalögum, ok var hann hinn mesti styrkr jarlanna ok ástvin.


21. Frá Erlingi Skjálgssyni.

Þá er Ólafr Tryggvason réð fyrir Noregi, gaf hann Erlingi mági sínum hálfar landskyldir við sik ok at helmingi allar konungstekjur milli Líðandisness ok Sogns. Ólafr konungr gipti aðra systur sína Rögnvaldi jarli Úlfssyni; hann réð lengi fyrir vestra Gautlandi. Úlfr faðir Rögnvalds var bróðir Sigríðar hinnar stórráðu, móður Ólafs Svíakonungs. Eiríkr jarl lét sér eigi líka, at Erlingr Skjálgsson hefði svá mikit ríki, ok tók hann undir sik allar konungseigur, þær er Ólafr konungr hafði veitt Erlingi. En Erlingr tók jafnt sem áðr allar landskyldir um Rogaland, ok guldu landsbúar opt tvinnar landskyldir, en at öðrum kosti eyddi hann jarðarbygðina. Lítit fékk jarl af sakeyri, því at ekki héldust þar sýslumenninir, ok því at eins fór jarl þar at veizlum, er hann hefði mikit fjölmenni. Þess getr Sigvatr:

Erlingr var svá jarla
átt, er skjöldungr máttit,
Ólafs mágr at œgði
aldyggs sonar Tryggva.
Næst gaf sína systur
snarr búþegna harri,
Úlfs feðr var þat, aðra,
aldrgipta, Rögnvaldi.

Eiríkr jarl orti fyrir því ekki á at berjast við Erling, at hann var frændstórr ok frændmargr, ríkr ok vinsæll; sat hann jafnan með fjölmenni, svá sem þar væri konungs hirð. Erlingr var opt á sumrum í hernaði ok fékk sér fjár, því at hann hélt teknum hætti um rausn ok stór-mensku, þótt hann hefði þá minni veizlur ok úhallkvæmri en um daga Ólafs konungs mágs síns. Erlingr var allra manna fríðastr ok mestr ok sterkastr, vígr hverjum manni betr, ok um allar íþróttir líkastr Ólafi konungi Tryggvasyni; hann var vitr maðr ok kappsamr um alla hluti ok hinn mesti hermaðr. Þess getr Sigvatr:

Erlingi var engi
annarr lendra manna
örr sá er átti fleiri
orrostur stoðþorrinn.
Þrek bar seggr til sóknar
sinn, því at fyrst gékk innan
mildr í marga hildi
mest en or á lesti.

Þat hefir jafnan verit mál manna, at Erlingr hafi göfgastr allra lendra manna verit í Noregi. Þau váru börn Erlings ok Ástríðar: Áslákr, Skjálgr, Sigurðr, Loðinn, Þórir, ok Ragnhildr, er átti Þorbergr Árnason. Erlingr hafði jafnan með sér 90 frelsingja eða fleira, ok var þat bæði vetr ok sumar, at þar var máldrykkja at dagverðarborði, en at náttverði var úmælt drukkit. En þá er jarlar váru nær, hafði hann 200 manna eða fleira. Aldri fór hann fámeðri en með tvítugsessu alskipaða. Erlingr átti skeið mikla, 2 rúm ens fjórða tugar, ok þó mikla at því: hann hafði hana í víking eða stefnuleiðangr, ok váru þar á 200 manna eða meir.


22. Frá Erlingi hersi.

Erlingr hafði jafnan heima 30 þræla, ok umfram annat man; hann ætlaði þrælum sínum dagsverk, ok gaf þeim stundir síðan ok lof til at hverr er sér vildi vinna um rökkr eða um nætr; hann gaf þeim akrlönd at sá sér korni ok fœra ávöxtinn til fjár sér; hann lagði á hvern þeirra verð ok lausn; leystu margir sik hin fyrstu misseri eða önnur, en allir, þeir er nökkurr þrifhaðr var yfir, leystu sik á 3 vetrum. Með því fé keypti Erlingr sér annat man; en leysingjum sínum vísaði hann sumum í síldfiski en sumum til annarra féfanga; sumir ruddu markir ok gerðu þar bú í; öllum kom hann til nökkurs þroska.


23. Frá Eiríki jarli.

Þá er Eiríkr jarl hafði ráðit fyrir Noregi 12 vetr, kom til hans orðsending Knút Danakonungs mágs hans, at Eiríkr jarl skyldi fara með honum herferð vestr til Englands með her sinn, því at Eiríkr var frægr mjök af hernaði sínum, er hann hafði borit sigr or 2 orrostum, þeim er snarpastar höfðu verit á Norðrlöndum. Önnur sú er þeir Hákon jarl ok Eiríkr börðust við Jómsvíkinga, en sú önnur er Eiríkr barðist við Ólaf konung Tryggvason. Þess getr Þórðr Kolbeinsson:

Enn hefk leyfð þar er lofða
lofkenda frá ek sendu
at hjálmsömum hilmi
hjarls dróttna boð jarli,
at skyldligast skyldi,
skil ek hvat gramr lézk vilja,
endr til ásta fundar
Eiríkr koma þeirra.

Jarl vildi eigi undir höfuð leggjast orðsending konungs, fór hann or landi, en setti eptir í Noregi lands at gæta Hákon jarl son sinn, ok fékk hann í hönd Einari þambarskelfi mági sínum, at hann skyldi hafa landráð fyrir Hákoni, því at hann var þá eigi ellri en 17 vetra. Eiríkr kom á England til fundar við Knút konung, ok var með honum þá er hann vann Lundúnaborg. Eiríkr jarl barðist fyrir vestan Lundúnaborg; þar feldi hann Úlfkel snilling. Svá segir Þórðr Kolbeinsson:

Gullkennir lét gunni,
grœðis hests, fyrir vestan,
þundr vá leyfðr til landa,
Lundún saman bundit.
Fékk regnþorins rekka
rönn um þingmönnum
yglig högg þar eggjar
Úlfkell blár skulfu.

Eiríkr jarl var á Englandi einn vetr ok átti nökkurar orrostur, en annat haust eptir ætlaði hann til Rúmferðar; þá andaðist hann af blóðláti þar á Englandi.


24. Dráp Jatmundar.

Knútr konungr átti margar orrostur á Englandi við sonu Aðalráðs Englakonungs, ok höfðu ymsir betr. Hann kom þat sumar til Englands, sem Aðalráðr andaðist. Þá fékk Knútr konungr Emmu dróttningar; váru börn þeirra Haraldr, Hörðaknútr, Gunnhildr. Knútr konungr sættist við Eaðmund konung, skyldi hafa hálft England hvárr þeirra. Á sama mánaði drap Heinrekr strjóna Eaðmund konung. Eptir þat rak Knútr konungr af Englandi alla sonu Aðalráðs konungs. Svá segir Sigvatr:

Ok senn sonu
sló hvern ok þó
Aðalráðs eða
út flæmdi Knútr.


25. Frá Ólafi ok Aðalráðs sonum.

Þat sumar kómu synir Aðalráðs konungs af Englandi til Rúðu í Valland til móðurbrœðra sinna, er Ólafr Haraldsson kom vestan or víking, ok váru allir þann vetr í Norðmandí, ok bundu lag sitt saman með þeim skildaga, at Ólafr konungr skyldi hafa Norðimbraland, ef þeir eignaðist England af Dönum. Þá sendi Ólafr konungr um haustit Hrana fóstra sinn til Englands at eflast þar at liði, ok sendu Aðalráðs synir hann með jartegnum til vina sinna ok frænda, en Ólafr konungr fékk honum lausafé mikit at spenja lið undir þá; ok var Hrani um vetrinn í Englandi ok fékk trúnað margra ríkismanna, ok var landsmönnum betr viljat at hafa samlenda konunga yfir sér; en þó var þá orðinn svá mikill styrkr Dana í Englandi, at alt landsfólk var undirbrotit ríki þeirra.


26. Orrosta Ólafs konungs.

Um várit fóru þeir vestan allir saman Ólafr konungr ok synir Aðalráðs konungs, kómu til Englands þar er beitir Jungufurða, géngu þar á land upp með liði sínu ok til borgar. Þar váru fyrir margir þeir menn, er þeim höfðu liði heitit; þeir unnu borgina ok drápu mart manna. En er við urðu varir Knúts konungs menn, þá drógu þeir her saman ok urðu brátt fjölmennir, svá at synir Aðalráðs konungs höfðu ekki liðsafla við, ok sá þann sinn kost helzt at halda í brott ok aptr vest til Rúðu. Þá skildist Ólafr konungr við þá ok vildi eigi fara til Vallands. Hann sigldi norðr með Englandi alt til Norðimbralands, hann lagði at í höfn þeirri, er kölluð er fyrir Valdi, ok barðist þar við bœjarmenn ok kaupmenn, ok fékk þar sigr ok fé mikit.


27. Ferð Ölafs konungs til Noregs.

Ólafr konungr lét þar eptir vera langskipin, en bjó þaðan knörru tvá, ok hafði hann þá 20 menn ok 200 albrynjaða, ok valit mjök. Hann sigldi norðr í haf um haustit, ok féngu ofviðri mikit í hafi, svá at mannhætt var; en með því at þeir höfðu liðskost góðan ok hamingju konungs, þá hlýddi vel. Svá segir Óttarr:

Valfasta, bjóttu vestan,
veðrörr! tvá knörru;
hætt hafit ér í ótta
opt, skjöldunga þópti!
Næði straumr, ef stœði,
strangr kaupskipum angra,
innan borðs, um unnir,
orringar lið verra.

Ok enn svá:

Eigi hrædduzk œgi
ér, fórut sjá stóran,
allvaldr um getr aldar
engi nýtri drengi.
Opt var fars, en forsi
flaust hratt af sér brattum,
neytt áðr Noreg hittut,
niðjungr Haralds! miðjan.

Hér segir þat, at Ólafr konungr kom utan at miðjum Noregi, en sú ey heitir Sæla, er þeir tóku land, út frá Staði. Þá mælti Ólafr konungr, lét þat mundu vera tímadag, er þeir höfðu lent við Sælu í Noregi, ok kvað þat vera mundu góða vitneskju er svá hafði atborizt. Þá géngu þeir upp á eyna; stígr konungr þar öðrum fœti, sem var leira nökkur, en studdist öðrum fœti á kné. Þá mælti hann: Féll ek nú, segir konungr. Þá svarar Hrani: Eigi félltu, konungr, nú festir þú fœtr í landi. Konungr hló við ok mælti: Vera má svá, ef guð vill. Ganga þá ofan til skipa ok sigldu suðr til Úlfasunda. Þar spurðu þeir til Hákonar jarls, at hann var suðr í Sogni, ok var hans þá ván norðr, þegar er byr gæfi, ok hafði hann eitt skip.


28. Tekinn Hákon jarl í Sauðungssundi.

Ólafr konungr hélt inn af leið skipum sínum, er hann kom suðr yfir Fjalir, ok sneri inn til Sauðungssunda ok lagðist þar, lágu sínum megin sundsins hváru skipinu ok höfðu milli sín kaðal digran. Á þeirri sömu stundu reri at sundinu Hákon jarl Eiríksson með skeið skipaðri, ok hugðu þeir vera í sundinu kaupskip 2, róa þeir í sundit fram milli skipanna. Nú draga þeir Ólafr konungr strengina upp undir miðjan kjöl skeiðinni ok undu með vindásum; þegar er nökkut festi skeiðina, gékk upp aptr en steyptist fram, svá at sjárinn fell inn um söxin, ok fylti skeiðina, ok því næst holfði. Ólafr konungr tók þar af sundi Hákon jarl ok alla þá menn hans, er þeir náðu handtaka, en suma drápu þeir, en sumir sukku niðr. Svá segir Óttarr:

Blágjóða, tóktu, bræðir
bengjálfrs, ok þá sjálfa,
skatti gnœgðr, með skreyttu
skeið Hákonar reiði.
Ungr sóttir þú, Þróttar
þings mágrennir! hingat,
máttit jarl, þau er áttuð
áttlönd, fyrir því standa.

Hákon jarl var uppleiddr á skip konungs; var hann allra manna fríðastr, er menn höfðu sét; hann hafði hár mikit ok fagrt sem silki, bundit um höfuð sér gullblaði; settist hann í fyrirrúmit. Þá mælti Ólafr konungr: Eigi er þat logit af yðr frændum, hversu fríðir menn þér erut sýnum, en farnir erut þér nú at hamingju. Þá sagði Hákon: Eigi er þetta úhamingja, er oss hefir hent; hefir þat lengi verit, at ymsir hafa sigraðir verit, svá hefir ok farit með várum frændum ok yðrum, at ymsir hafa betr haft; em ek lítt kominn af barns aldri, váru vér nú ok eigi vel við komnir at verja oss, vissum vér nú ekki vánir til úfriðar; kann vera, at oss takist annat sinn betr til en nú. Þá svarar Ólafr konungr: Grunar þik ekki þat, jarl, at hér hafi svá atborit, at þú munir hvárki fá héðan í frá sigr né úsigr? Jarl segir: Þér munut ráða, konungr, at sinni. Þá segir Ólafr konungr: Hvat viltu til vinna, jarl, at ek láta þik fara at sinni, hvert er þú vill, heilan ok úsakaðan. Jarl spyrr, hvers hann vildi beiðast. Konungr svarar: Enskis annars en þú farir or landi ok gefir svá upp ríki yðart, ok sverir þess eiða, at þér haldit eigi orrostur héðan í frá í gegn mér. Jarl svarar: Lézt svá gera mundu. Nú vinnr Hákon jarl Ólafi konungi eiða, at hann skal aldri síðan berjast í móti honum, ok eigi verja Noreg með úfriði fyrir Ólafi konungi né sœkja hann. Þá gefr Ólafr konungr honum grið ok öllum hans mönnum; tók jarl við skipi því er hann hafði þangat haft. Róa menn nú í brott leið sína. Þess getr Sigvatr skáld:

Ríkr kvað sér at sœkja
Sauðungs konungr nauðir
fremdar gjarn í fornu
fund Hákonar sundi.
Strangr hitti þar þengill
þann jarl, er varð annarr
œztr ok ætt gat bezta
ungr á danska tungu.


29. Ferð Hákonar jarls af Noregi.

Eptir þetta býr jarl sik sem skyndiligast or landi ok siglir vestr til Englands, ok hittir þar Knút konung móðurbróður sinn, segir honum alt hvernug farit hefir með þeim Ólafi konungi. Knútr konungr tók við honum forkunnar vel; setti hann Hákon innan hirðar med sér ok gefr honum mikit vald í sínu ríki; dvaldist Hákon jarl þar nú langa hríð med Knúti. Þá er þeir Sveinn ok Hákon réðu Noregi, gerðu þeir sátt við Erling Skjálgsson, ok var bundit með því, at Áslákr son Erlings fékk Gunnhildar dóttur Sveins jarls; skyldu þeir feðgar Erlingr ok Áslákr hafa veizlur þær allar, er Ólafr konungr Tryggvason hafði fengit Erlingi. Gerðist Erlingr þá fullkominn vinr jarlanna, ok bundu þeir þat svardögum sín á milli.


30. Viðrbúnaðr Ástu.

Ólafr konungr hinn digri snýr nú austr með landi ok átti víða þing við bœndr, ok ganga margir til handa honum, en sumir mæla í móti, þeir er váru frændr eða vinir Sveins jarls. Fór Ólafr konungr fyrir því skyndiliga austr til Víkr, ok heldr liði sínu inn í Víkina ok setr upp skip sín, snýr þá á land upp. Ok er hann kom á Vestfold, þá fögnuðu honum þar vel margir menn, þeir sem verit höfðu kunnmenn eða vinir föður hans; þar var ok mikit ætterni hans um Foldina. Hann fór um haustit á land upp til Sigurðar konungs mágs síns, ok kom þar snimma einnhvern dag. En er Ólafr konungr kemr nær bœnum, þá hljópu þar fyrir þjónostusveinar til bœjarins ok inn í stofuna. Ásta móðir Ólafs konungs sat þar inni, ok konur nökkurar með henni; þá sögðu sveinarnir henni um ferð Ólafs konungs, ok svá, at hans var þangat brátt ván. Ásta stendr upp þegar ok hét á karla ok konur at búast um þar sem bezt; hon lét 4 konur taka búnað stofunnar ok búa skjótt með tjöldum ok um bekki; 2 karlar báru hálminn á gólfit, 2 settu trapizuna ok skapkerit, 2 settu borðin, 2 settu vistina, 2 sendi hon brott af bœnum, 2 báru inn ölit, en allir aðrir bæði konur ok karlar géngu út í garðinn. Sendimenn fóru til Sigurðar konungs, þar sem hann var, ok fœrðu honum tignarklæði hans ok hest hans með gyltum söðli, en bitullinn settr smeltum steinum ok allr gyltr. Fjóra menn sendi hon fjögurra vegna í bygðina ok bauð til sín öllu stórmenni at þiggja veizlu, er hon gerði fagnaðaröl í móti syni sínum. Alla menn aðra, er fyrir váru, lét hon taka hinn bezta bunað, er til áttu, en þeim lánaði hon klæði, er eigi áttu sjálfir.


31. Frá búnaði Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr sýr var þá staddr út á akri, er sendimenn kómu til konungs ok sögðu honum þessi tíðindi, ok svá alt þat er Ásta lét athafast heima á bœnum. Hann hafði þar marga menn, sumir skáru korn, sumir bundu, sumir óku heim korni, sumir hlóðu í hjálma eða í hlöður; en konungr ok 2 menn með honum géngu stundum á akrinn, stundum þar er hlaðit var korninu. Svá er sagt um búnað hans, at hann hafði kyrtil blán ok blár hosur, háva skúa ok bundna at legg, grá kápu ok grán hött víðan, ok url um andlit, staf í hendi, ok ofan á silfrhólkr gyltr ok í silfrhringr. Svá er sagt frá lunderni Sigurðar konungs, at hann var sýslumaðr mikill ok búnaðarmaðr um fé sitt ok bú, ok réð sjálfr búnaði; engi var hann skartsmaðr ok heldr fámálugr; hann var allra manna vitrastr, þeirra er þá váru í Noregi, ok auðgastr at lausafé; hann var friðsamr ok úágjarn. Ásta kona hans var ör ok ríklunduð. Þessi váru börn þeirra: Guthormr var elztr, þá Gunnhildr, þá Hálfdan; þá Ingiríðr, þá Haraldr. Þá mæltu sendimenn: Þau orð bað Ásta, at vit skyldim bera þér, at nú þótti henni allmiklu máli skipta, at þér tœkist stórmannliga, ok bað þess, at þú skyldir meir líkjast í ætt Haralds hins hárfagra at skaplyndi en Hrana mjónef móðurfóður þínum eða Nereið jarli hinum gamla, þótt þeir hafi verit spekingar miklir. Konungr segir: Tíðindi mikil segi þér, enda beri þér allákafliga; látit hefir Ásta mikit yfir þeim mönnum fyrr, er henni var minni skylda til, ok sé ek at sama skaplyndi hefir hon enn, ok tekr hon þetta með miklum ákafa, ef hon fær svá útleiddan son sinn, at þat sé með þvílíkri stórmensku, sem nú leiðir hon hann inn. En svá lízt mér, ef þetta skal vera, at þeir er sik veðsetja í þetta mál, munu hvárki sjá fyrir fé sínu né fjörvi. Þessi maðr, Ólafr konungr, berst í móti miklu ofrefli, ok á honum ok hans ráðum liggr reiði Danakonungs ok Svíakonungs, ef hann heldr þessu fram.


32. Veizlan.

Nú er konungr hafði þetta mælt, þá sezt hann niðr ok lét draga af sér skóklæði, ok setti á fœtr sér kordúnahosur ok batt með gyltum sporum; þá tók hann af sér kápuna ok kyrtilinn, ok klæddi sik með pellsklæðum ok yzt skarlatskápu, gyrði sik með sverði búnu, setr gyltan hjálm á höfuð sér, stígr þá á hest sinn. Hann gerði verkmenn í bygðina ok tók sér 30 manna vel búna, er riðu heim með honum. En er þeir riðu upp í garðinn fyrir stofuna, þá sá hann öðrummegin í garðinum, hvar brunaði fram merki Ólafs konungs, ok þar hann sjálfr með, ok 100 manna með honum, ok allir vel búnir; þá var ok skipat mönnum alt milli húsanna. Fagnaði Sigurðr konungr þegar af hesti Ólafi konungi stjúpsyni sínum ok liði hans, ok bauð honum inn til drykkju með sér; en Ásta gékk til ok kysti son sinn ok bauð honum með sér at dveljast, ok alt heimolt lönd ok lið, er hon mætti veita honum. Ólafr konungr þakkaði henni vel orð sín. Hon tók í hönd honum ok leiddi hann eptir sér í stofuna ok til hásætis. Sigurðr konungr fékk menn til at varðveita klæðnað þeirra ok gefa korn hestum þeirra, en hann gékk til hásætis síns, ok var sú veizla ger með hinu mesta kappi.

Siden er under udarbejdelse.jpg