Saga Hálfdanar svarta

Fra heimskringla.no
Revisjon per 10. mai 2013 kl. 12:41 av Jesper (diskusjon | bidrag)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Original.gif Norsk.gif Svensk.gif


Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872


Saga Hálfdanar svarta


1. Hálfdan berst við Gandálf ok Sigtrygg.

Hálfdan var vetrgamall, þá er faðir hans féll. Ása móðir hans, fór þegar með hann vestr á Agðir ok settist þar þegar til ríkis þess, er átt hafði Haraldr, faðir hennar. Þar óx upp Hálfdan ok var brátt mikill ok sterkr ok svartr á hár; hann var kallaðr Hálfdan svarti. Þá var hann 18 vetra, er hann tók konungdóm á Ögðum. Fór hann þegar á Vestfold ok skipti ríki við Ólaf, bróður sinn. Sama haust fór hann með her á Vingulmörk á hendr Gandálfi konungi, ok áttu þeir margar orrostur ok höfðu ymsir sigr; en at lyktum sættust þeir: skyldi Hálfdan hafa Vingulmörk hálfa, sem áðr hafði haft Guðröðr, faðir hans. Eptir þat fór Háfldan konungr upp á Raumaríki ok lagði undir sik. Þat spurði Sigtryggr konungr, son Eysteins konungs; hann hafði þá atsetu á Heiðmörk ok hafði áðr Raumaríki undir sik lagt. Fór þá Sigtryggr konungr með her móti Hálfdani konungi ok varð þar orrosta mikil, ok hafði Hálfdan sigr. En er flótti brast, þá var Sigtryggr konungr lostinn öru undir höndina vinstri, ok féll hann þar. Síðan lagði Hálfdan undir sik alt Raumaríki. Eysteinn hét annarr son Eysteins konungs, bróðir Sigtryggs konungs; hann var þá konungr á Heiðmörk. En er Hálfdan konungr var farinn út á Vestfold, þá fór Eysteinn konungr með her sinn út á Raumaríki ok lagði þar þá víða land undir sik.


2. Orrosta Hálfdanar ok Eysteins.

Hálfdan svarti spurði, at úfriðr var á Raumaríki; dró hann þá her saman ok fór á Raumaríki til móts við Eystein konung, ok áttu þeir orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði upp á Heiðmörk. Hálfdan konungr fór þá með her sinn upp á Heiðmörk eptir honom, ok áttu þeir þar aðra orrostu, ok hafði Hálfdan sigr, en Eysteinn flýði norðr í Dala á fund Guðbrands hersis. Hann efldist þaðan at liði, fór síðan um vetrinn út á Heimörk; hann hitti Halfdan svarta í eynni miklu, er liggr í Mjörs. Áttu þeir þar orrostu; þar féll mikit fólk af hvárumtveggja, ok hafði Hálfdan sigr. Þar féll Guthormr, son Guðbrands hersis, er mannvænstr þótti vera á Upplöndum. Þá flýði enn Eysteinn norðr í Dala, þá sendi hann Hallvarð skálk, frænda sinn, á fund Hálfdanar konungs at leita um sættir. En fyrir frændsemi sakir þá gaf Hálfdan konungr upp Eysteini konungi hálfa Heiðmörk, svá sem þeir frændr höfðu fyrr átt. En Hálfdan lagði undir sik Þótn ok þar sem Land heitir; þá eignaðist hann ok Haðaland. Var hann þá ríkr konungr.


3. Kvánfang Hálfdanar konungs.

Hálfdan svarti fékk konu, er nefnd er Ragnhildr, dóttir Haralds gullskeggs; hann var konungr í Sogni. Þau áttu son, er Haraldr konungr gaf nafn sitt, ok fœddist sá sveinn upp í Sogni með Haraldi konungi móðurfeðr sínum. En er Haraldr var orðinn örvasi, var hann sonlauss; þá gaf hann dóttursyni sínum, ríki sitt ok lét hann taka til konungs. Litlu síðar andaðist Haraldr gullskeggr. Þann sama vetr andaðist Ragnhildr, dóttir hans. Eptir um várit varð sóttdauðr Haraldr konungr ungi í Sogni; hann var þá 10 vetra. Þegar er Hálfdan svarti spurði andlát hans, þá byrjar hann ferð sína með liði miklu ok ferr norðr til Sogns. Var þar við honum vel tekit. Taldi hann þar til ríkis ok arfs eptir son sinn, ok var þar engi viðrstaða; lagði hann undir sik ríki þat. Þá kom til hans Atli jarl hinn mjóvi af Gaulum; hann var vin Hálfdanar konungs. Konungr setti Atla jarl yfir Sygnafylki, at dœma þar landslög ok heimta saman skatta. Hálfdan konungr fór þaðan til Uplanda í ríki sitt.


4. Orrosta Hálfdanar ok Gandálfssona.

Hálfdan konungr fór um haustit út á Vingulmörk. Þat var á einni nótt, er Hálfdan var á veizlu, at um miðnætti kom til hans sá maðr, er hestvörð hafði haldit, ok sagði honum, at herr var kominn nær bœnum. Konungr stóð þegar upp ok bað menn vápna sik, gengr þegar út ok fylkir. Því næst kómu þar synir Gandálfs, Hýsingr ok Helsingr, með lið mikit, varð þar orrosta mikil. En fyrir því at Hálfdan konungr var ofrliði borinn, þá flýði hann til skógs ok lét mart manna. Þar féll Ölvir hinn spaki, fóstrfaðir hans. Eptir þat dreif lið til Hálfdanar konungs; fór hann þá at leita Gandálfs sona, ok hittust á Eiði við Eyna ok berjast þar. Þar féll Hýsingr ok Helsingr, en bróðir þeirra Haki kom á flótta. Eptir þat lagði Hálfdan konungr undir sik alla Vingulmörk, en Haki flýði í Álfheima.


5. Síðara kvánfang Hálfdanar, er hann fékk Ragnhildar, dóttur Sigurðar hjartar.

Sigurðr hjörtr er nefndr konungr á Hringaríki, meiri ok sterkari en hverr maðr annarra; allra manna var hann ok fríðastr sýnum. Faðir hans var Helgi hinn hvassi, en móðir hans Áslaug, dóttir Sigurðar orms í auga, Ragnars sonar loðbrókar. Svá er sagt, at þá var hann 12 vetra, er hann drap Hildibrand berserk í einvígi, ok þá 12 saman; mörg vann hann þrekvirki, ok er löng saga frá honum. Hann átti tvau börn: Ragnhildr hét dóttir hans; hon var allra kvenna sköruligust, hon var þá á tvítugs aldri, en Guthormr, bróðir hennar, á ungmennis aldri. En þat er at segja frá dauða Sigurðar, at hann reið einn saman út á eyðimerkr, sem vandi hans var til - hann veiddi stór dýr ok mannskœð, lagði hann á þat kapp mikit optliga - en er hann var langa leið riðinn, kom hann fram í ruð nökkur í nánd Haðalandi; þá kom þar móti honum Haki berserkr með 30 manna. Þar börðust þeir, féll þar Sigurðr hjörtr, en 12 menn af Haka, en sjálfr hann lét hönd sína ok hafði 3 sár önnur. Eptir þat reið Haki við menn sína til bús Sigurðar, ok tók þar Ragnhildi, dóttur hans, ok Guthorm, bróður hennar, ok hafði braut með sér, ok fé mikit ok marga dýrgripi, ok hafði heim á Haðaland; þar átti hann bú stór. Þá lét hann efna til veizlu ok ætlaði at gera brúðlaup til Ragnhildar, en þat dvaldist, fyrir því at sár hans höfðust illa. Haki Haða berserkr lá í sárum um haustit ok öndverðan vetr. En of jól var á Heiðmörk Hálfdan konungr; hann hafði spurt öll þessi tíðindi. Þat var einn morgin snimma er konungr var klæddr, at hann kallaði til sín Hárek gand, sagði at hann skyldi fara yfir á Haðaland ok fœra honum dóttur Sigurðar hjartar Ragnhildi. Hárekr bjóst ok hafði 100 manna, stilti svá ferðinni, at þeir kómu yfir vatnit í óttu ok til bœjar Haka, tóku dyrr allar á skála, þeim er húskarlar sváfu í, síðan géngu þeir til svefnbúrs, þess er Haki svaf í, ok brutu upp ok tóku í brott Ragnhildi ok Guthorm, bróður hennar, ok alt fé, þat er þar var, en þeir brendu skálann ok alla menn, þá er inni váru. Þeir tjödluðu vagn allvegligan ok settu þar í Ragnhildi ok Guthorm, fóru síðan til íssins. Haki stóð upp ok gékk eptir þeim um hríð, en er hann kom at vatnsísinum, þá sneri hann niðr hjöltum á sverðinu, en lagðist á blóðrefilinn, ok stóð sverðit í gegnum hann; fékk hann þar bana, ok er hann þar heygðr á vatnsbakkanum. Hálfdan konungr sá, er þeir fóru um vatnsísinn, hann var mann skygnstr ok hann sá vagn tjaldaðan, ok þóttist hann vita, at erendi þeirra mundi orðit vera, þat sem hann vildi. Lét hann þá setja borð sitt, ok sendi menn víða um bygðina ok bauð til sín mörgum mönnum, ok var þar þann dag veizla góð, ok at þeirri veizlu fékk Hálfdan konungr Ragnhildar, ok var hon síðan rík dróttning. Móðir Ragnhildar var Þorní, dóttir Klakkharalds konungs af Jótlandi, systir Þyri Danmarkar bótar, er átti Gormr hinn gamli, er þá réð Danaveldi.


6. Frá draumum Ragnhildar.

Ragnhildi dróttning dreymdi drauma stóra; hon var spök at viti. Sá var einn draumr hennar, at hon þóttist vera stödd í grasgarði sínum ok taka þorn einn or serk sér; ok er hon hélt á, þá óx hann svá, at hann varð teinn einn mikill, svá at annarr endir tók jörð niðr ok varð brátt rótfastr, en annarr endir trésins tók hátt í loptit upp. Því næst sýndist henni tréit svá mikit, at hon fékk varla sét yfir upp, þat var furðu digrt. Hinn neðsti hlutr trésins var rauðr sem blóð, en þá leggrinn upp fagrgrœnn, en upp til limanna snjóhvítt. Þá váru kvistir af trénu margir stórir, sumir ofar, en sumir neðar; limar trésins váru svá miklar, at henni þóttu dreifast um allan Noreg ok enn víðara.


7. Draumr Háldanar.

Hálfdan konung dreymdi aldri; honum þótti þat undarligt, ok bar þat fyrir þann mann, er nefndr er Þorleifr hinn spaki, ok leitaði ráða, hvat at því mundi mega gera. Þorleifr sagði, hvat hann gerði, ef hann forvitnaði at vita nökkurn hlut, at hann fœri í svinabœli at sofa, ok brást honum þá eigi draumr. Ok konungr gerði þat, ok birtist honum draumr þessi: Honum sýndist, at hann væri allra manna bezt hærðr, ok var hár hans alt í lokkum, sumir síðir til jarðar, sumir í miðjan legg, sumir á kné, sumir í mjöðm, sumir í miðja síðu, sumir á háls, en sumir ekki meir en sprottnir upp or hausi sem knýflar. En á lokkum hans var hvers kyns litr, en einn lokkr sigraði alla með ljósleik ok fegrð ok ljósleik ok mikilleik. Þorleifi sagði hann þann draum, en hann þýddi svá, at mikill afspringr mundi af honum koma ok mundi sá löndum ráða með miklum veg, ok þó eigi allir með jammiklum, en einn mundi sá af hans ætt koma, at öllum mundi meiri ok œðri. Ok hafa menn þat fyrir satt, at sá lokkr jartegndi Ólaf konung hinn helga. Hálfdan konungr var vitr maðr ok sannindamaðr ok jafnaðar, ok setti lög, ok hélt sjálfr ok lét aðra halda, svá at eigi mætti ofsi steypa lögunum. Hann gerði ok sjálfr saktal ok skipadi bótum hverjum eptir sínum burð ok metorðum. Ragnhildr dróttning ól son, var sá vatni ausinn ok nefndr Haraldr; hann var brátt mikill ok hinn fríðasti. Óx hann þar upp ok gerðist brátt íþróttamaðr mikill ok vel viti borinn; móðir hans unni honum mikit, en faðir hans minna.


8 Matarhvarf Hálfdanar.

Hálfdan konungr var á jólavist á Haðalandi. Þar varð undarligr hlutr jólaaptan, þá er menn váru til borða gengnir, ok var þat allmikit fjölmenni, at þar hvarf vist öll af borðum ok alt mungát; sat konungr hryggr eptir, en hverr annarra sótti sín heimili. En til þess at konungr mætti víss verða, hvat þessum atburð olli, lét hann taka Finn einn, er margfróðr var, ok vildi neyða hann til saðrar sögu, ok píndi hann, ok fékk þó eigi af honum. Finnrinn hét þannog mjök til hjálpar, er Haraldr var, son hans, ok Haraldr bað honum eirðar ok fékk eigi, ok hleypti Haraldr honum þá í brot at úvilja konungs, ok fylgði honum sjálfr. Þeir kómu þar farandi, er höfðingi einn hélt veizlu mikla, ok var þeim at sýn þar vel fagnat. Ok er þeir höfðu þar verit til várs, þá var þat einn dag, at höðingi mælti til Haralds: furðu mikit torrek lætr faðir þinn sér at, er ek tók vist nökkura frá honum í vetr, en ek mun þér þat launa með feginsögu: faðir þinn er nú dauðr, ok skaltu heim fara, muntu þá fá ríki þat alt, er faðir þinn hefir átt, ok þar með skaltu eignast allan Noreg".


9. Dauði Hálfdanar svarta.

Hálfdan svarti ók frá veizlu á Haðalandi, ok bar svá til leið hans, at hann ók um vatnit Rönd; þat var um várit, þá váru sólbráð mikil. En er þeir óku um Rykinsvík, þar höfðu verit um vetrinn nautabrunnar, en er mykrin hafði fallit á ísinn, þá hafði þar grafit um í sólbráðinu; en er konungr ók þar um, þá brast niðr íssinn, ok týndist þar Hálfdan konungr ok lið mikit með honum. Þá var hann fertugr at aldri. Hann hafði verit allra konunga ársælstr. Svá mikit gerðu menn sér um hann, at þá er þat spurðist, at hann var dauðr, ok lík hans var flutt á Hringaríki ok var þar til graptar ætlat, þá fóru ríkismenn af Raumaríki ok Vestfold ok Heiðmörk ok beiddust allir at hafa líkit með sér ok heygja í sínu fylki, ok þótti þat vera árvænt þeim er næði. En þeir sættust svá, at líkinu var skipt í fjóra staði, ok var höfuðit lagit í haug at Steini á Hringaríki, en hverir fluttu heim sinn hluta ok heygðu, ok eru þat alt kallaðir Hálfdanar haugar.