Thomas Saga erkibyskups

Fra heimskringla.no
Revisjon per 29. des. 2015 kl. 19:52 av August (diskusjon | bidrag)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller  Mac OS.


Heilagra Manna Sögur


Thomas Saga Erkibyskups
Fragment.
(Cd. Holm. 2 folio).

C. R. UNGER

Christiania 1877


[1] ongum manne undarligt þikia, þott sva yrdi, þviat gud villdi þenna sinn astvin[2] dyrlig(r)a liflat hafa lata i þessum heimi. Sva leysti gud Thomas at þvi sinni or likams haska ok hirti hann fra heims gledi þeiri, er gud villdi eigi, at hann fylgdi leingr. Þa er Thomas var tvitugr at alldri eda nIckuru meir, þa for hann til erkibyskups i Kantarabyrgi, en sa het Þiodbaldus, er þa var. Hann tok vel vid honum af vinattu þeiri, er byskup hafdi vid fedr hans. Thomas þockadiz vel erkibyskupi fyrir sakir atgervi sinnar ok godrar atferdar. Hann gerdi Thomas erkidiakn sinn ok hafdi hann med ser i godu yfirlæti allt til þess, unz Heinrikr vard konungr yfir Einglandi ok Þiodbaldus vigdi hann til konungs. Erkibyskup kom opt ꜳ fund konungsins, fyrir þvi at vinatta var god med þeim, ok hafdi hann med ser avallt Thomas i fIr. Konungrinn vard nu varr vid, at enn sæli Thomas var inn vitrazti madr ok godgiarnari flestum monnum ꜳ Einglandi, ok þvi bad konungr, at erkibyskup skylldi lata fara gIfugligan erkidiakn sinn Thomas til hirdar med ser, «ok vil ek, sagdi konungr, at bædi se hann hirdprestr minn ok radunautr.» Þa for Thomas til hirdar med Heinriki konungi, ok virdiz konunginum sva vel atferd Thomas, at hann let hann vera fehirdi sinn ok rædizmann ok ser nagonglan at ollum radum um sitt riki, ok eingi madr var sa i hird konungsins, er honum væri kærri en Thomas nema kona hans ok bIrn. Konungrinn let i hans vardveizlu borgir ok kastala, byskupsstola ok munklifi. Aull mal, þau er gerduzt innan hirdar eda i Idrum stIdum a landinu i hans riki, sva ok iarldomar ok Ill Innur mal, þau sem at kunni bera, þa redzt hann avallt um vid Thomas. Gull ok silfr hafdi hann ok i sinni vardveizlu ok allzkyns konungs gersimar, ok Ill konungs fe matti hann ok hafa, slikt sem hann villdi, af konungs radi. En hann hæfdi sva til, at eingi skylldi þat fregna, at hann hefdi þar i meiri efni, en konungs vili væri til. Thomas hafdi iafnan med ser mikinn fiIlda manna bædi lærda ok olærda. Eingi hIfdingi a Einglandi hafdi betr buit lid sitt en Thomas. Sva ox metnadr hans, at hann hafdi hvern mann ser at felaga eda at þionustumanni. Þeir menn, er fyrir konungs reidi urdu, sottu hans fund, þvi at hann matti fyrir Illum frida eda aleidis færa vid konung; ok sva gerdi hann godan mann (eigi) at minna, at fatækr væri, ne illan at meira, at audigr væri. Hann gaf storar giafir leyniliga fatækum monnum ok lærdum monnum, ok þeim er i myrqvastofum voru eda i annarskyn meinum, en iIrlum eda Idrum agiætum monnum valdi hann gripi eda gersimar oleyniliga. Fatækir menn unnu honum fyrir miskunnsemi hans. En hinir æztu hofdingiar virdu hann sem iafningia sina ok ottuduz hann sem yfirmenn sina. Huggadi hann fatæka, en hirti [audga menn] af ra[di ok riki] þvi, er hann hafdi af konunginum. Allir hinir rikuztu menn redu ser til vinattu vid Thomas, þviat eingi þottiz i þann tid hafa mega ovinattu vid Thomas.


[3]Þat er sagt, at sæll Thomas tok at leggia allan hug a almattkan gud ok a himneskan fognut h . . . . . . . . . . . . vackti miIg a bænum. En . . . . .. . . . . . . . . . ok dyrligu lifi. Þat fann . . . . . . . . . . . . . . þeckinn at dyrligr hirdprestr . . . . . lifi. Þvi virdi konungrinn hann Illum monnum fr[amar] . . . . . . . . . gi hann red Illu þvi, er hann villdi rada . . . . . . . . dit. Thomas var helldr har medalmadr at vexti . . . . . . . . kurteis, svartr a harslit, helldr lang[nefiadr ok rettleitr], skyrmælltr ok hvellmælltr ok blidr i mali ok [stamr littad] stundum, ok mællti hann brosandi [nockut, en] hvarki fylgdi [hans mali] hlatr ne stemi sva, at til lastar þotti, helldr þotti [þat vera] med blidleik ok þockamoti. Sæll Thomas var rIskr i soknum, sem sagt er fra hinum helga Sebastiano, trur i heitum, forsiall i radum, agiætligr i ollu, sidprudr i buningi, þa er hann fylgdi konungi, þo bar hugprydi hans meir af Illum monnum i hveriu godu radi, ok þott nI[ckura tima] syndiz hann drambsmadr i sinni prydi likamligri, þa var hann ollum framar i dyrligum hugrenningum ok litillatr i guds augliti. Hveria nott vakti hann leingi a bænum, stundum i reckiu sinni, en stundum i kirkiu uti. Þat kom fram um hans rad, sem David sagdi i salltara fra sinu athæfi: hveria nott mun ek þva kinnr minar ok klædi reckiu minnar i tarum minum, segir sæll David spamadr. Þa gerdiz atburdr sa a Einglandi, at Þiodbaldus erkibyskup andadizt i Kantarabyrgi, ok var þa byskupstollinn hIfdingialaus. En i þenna tima var Heinrikr konungr fyrir sunnan sæ i Normandi, þa er hann fra andlat erkibyskups. Ok fyrir þvi at naudsyn krafdi at velia annan erkibyskup þegar i stad þessa, þann er styrdi guds cristni ꜳ Einglandi, þa sendir konungrinn bref sin ok innzsigli med þeim ordum, at erkibyskupar ok lydbyskupar ok abotar ok allir enir merkiliguztu menn skylldi saman safnazt at velia annan hIfdingia til stols þess, er Þiodbaldus var fra fallinn, ok sagdi konungrinn sinn vilia, at honum syndiz sva, at Thomas væri til byskups kosinn[4], ok kvad hann vel verdan vera þeirar tignar fyrir vitrleiks sakir ok godvilia ok allra hluta annarra. En þa er enir [æztu landz]hIfdingiar spurdu þessi ord konungs, þa var settr fundr mikill ok fiIlmennr lærdra manna i Lundunaborg, ok komu þar erkibyskupar ok lydbyskupar (ok) abotar, eptir þvi sem konungr sendi ord til, ok gerdu at dæmum godra manna ok badu gud senda þeim þann hofþingia at styra guds cristni, er honum vær(i) sæmiligr en . . . . . . . En fyrir þvi at miog margir voru i . . . til, þa urdu eigi allir ꜳ eitt sattir, sumir villdu kiosa Thomas, en sumir mælltu i moti þvi ok sogdu hann eigi fallinn til þeirar [tignar]. Þa mællti Gunzsilinus Lunduna byskup, at þeir skylldu leggia frest ꜳ mal þessi, medan þeir sendi menn til konungs med ritum at vita skyrt konungs vilia. Þa svaradi honum Hilarius byskup af Ciscestare: «Þetta mal, qvad hann, mun eigi sva nidr falla, nema er hafit Innur tidindi af konunginum, en vær hIfum.» Þa mællti abotenn af Vestmusteri: «Vel væri munkum sia fallinn til þess stadar, er þeir væri, at hann mætti gefa god dæmi þeim, sva sem gerdi hinn heilagi Augustinus, er var i kanoka lifi.» Þa mællti enn Hilarius byskup: «Hvat manna sem hann er adr, meir vigdr edr midr, þa ma þo godr vera ok sidsamr an ydvarn buning.» Þa mællti byskup af Vincestari: «Werum sva til þessa[5] fundar komnir, at þat hæfir, at hverr segi sinn vilia ok sligt sem þikir, en sidan hIfum þat af, sem oss synizt Illum vænazt. Mun ek þvi eigi leyna fyrir mina hInd, at mer þikir Thomas allvel til byskups fallinn, ok eigi lit ek þa hluti i hans fari, er fyrir þvi megi standa. Nu ef þer vilit þvi iata, þa eggia ek þess, at hann se til byskups valinn.» Margar voru vidrædur þeira at þeim fundi ok miklar þrætur, ok mundo þo meiri kappmæli ꜳ vera, ef þeir þyrdi a mot at mæla konungs ordsendingu, ok vard þat at lokum, at allir iatudu Thomasi til erkibyskups nafns ok sendu eptir honum ok letu hann koma a þann lærdra manna fund.


En þegar er Thomas kom, þa mællti Heinrikr byskup af Vincestari vid Thomas: «Winr, qvad hann, gud hefir þik valdan, ok vær vid hans vilia, voru yfirmann til stiornar heilagrar kristni ꜳ aullu Einglandi ok til forrads enu æzta byskupsriki i Kantarabyrgi, ok vera vigdr til byskups til vegs ok dyrdar heilagri þrenningu ok upphalldz almenniligri kristni.» En er Thomas heyrdi ætlun þeira, þa komz hann vid ok felldi tꜳr ok mællti sva: «Er vilid mer fyrirkoma ok binda mer þa byrdi, er ek fa eigi borid. En ek em ꜳ alla vega omakligr þeirar tignar, þviat ek hefi i ollum hlutum til saka gert ok til seckta vid almattkan gud ok helga kirkiu.» Ok færdizt hann undan ꜳ alla vega, sem hann matti, at taka vid byskups tign. Þa mællti Heinrikr byskup: «Sonr, qvad hann, lattu þik eigi þetta bryggva, þat sem þu hefir hingat til misgert vid gud, þa muntu nu allt bæta. Giordu sem Pall postoli, er fyst heriadi a helga kristni ok hennar vini, en sidan þoldi hann dauda fyrir astar sakir vid gud til vegs ok dyrdar en ser til miskunnar.» Þa svaradi Thomas litillatliga: «Med þvi at gud hafi þat fyrirætlat, ok þat er ydvar vili, þa iati ek þvi ok þo ræddr.» Þa hofu þeir upp tedeum ok lofudu gud af Illum hug ok sungu fagra lofsIngva. Eptir þetta foru þeir til Kantarabyrgis, en Thomas for til Merentoniam. Þar skipti hann bædi hugskoti sinu ok klædabunadi ok tok kanokaklædnad til raunar i stad silkiklæda ok gudvefiar, ok slopp hvitan ok svarta skickiu. En sidan er hann kom til Kantarabyrgis, þa gerdu lærdir menn processionem i moti honum ok fIgnudu honum dyrlliga. Si(dan) vigdi Heinrikr byskup Thomas til prez, ok tok hann þa vid fingrgulli þvi, er erkibyskup hafdi att, ok forrædi stadarins. En þa þegar er sia sæll guds pislarvottr var heima at stadinum, þa var hann þo allr annar madr at mIrgu athæfi sinu: hann vackti um nætr ꜳ bænum, ok hann sa opt ꜳ helgar bækr, ok hann fastadi miog ok gaf mart fatækum monnum, hann bodadi agætliga guds eyrindi. Sidan var enn sæli Thomas vigdr til byskups. En bratt eptir þat bio hann fIr sina til pafa fundar, ok tok þa pallium af honum ok tign þa alla, er erkibyskupsdæmi fylgdi, ok var þa legatus settr yfir Illu Einglandi af pafans hendi. Þa for hann heim til stols sins ok styrdi tign sinni med mikilli milldi ok margfalldri giæzku vid alþydu. Thomas erkibyskup eignadi ser forrad a Illum kirkium ok kennimanna vistum i sinni syslu. Hann er rikr vid usidamenn bædi lærda ok olærda, miuklyndr var hann vid alla sidlata menn. Heinrikr konungr var bædi vitr madr ok rikr, hann hafdi vida radit fyrir kirkiufiam ok fyrir kennimanna vistum, adr Thomas væri erkibyskup. Þa gerdiz med Idru moti, ok urdu þa (konungi) eingi forrad a þeim hlutum, er erkibyskupi þotti til sin koma fyrir at rada. Heinrikr konungr atti son þann er Heinrekr het, hann var þa fulltidi madr at alldri; þess beiddi konungrinn þa, at Thomas skylldi vigia enn unga Heinrik til konungs. Hann lezt eigi mundu vigia hann til konungs at honum lifanda, «fyrir þvi, sagdi hann, at eigi eigu .ij. konungar senn at vera yfir einu landi.»


I þeiri borg, er i Jork heitir a Einglandi, var sa erkibyskup, er Jokell het, annar byskup er nefndr Gillibiarkr, þeir voru badir motgongumenn Thomasi byskupi; þat kom til þess, at hann vandadi um sidu þeira ok bodord; þeir baru rog saman a milli konungsins ok Thomas byskups. Þat var leingi torvellt at koma osætt þeira i millum, þviat konungrinn var vitr madr, ok hugr hans var leingi stadfastr a ast vid Thomas byskup. Þat vissu þeir byskuparner, at Thomas villdi eigi vigia enn unga Heinrik til konungs, þeir budu at vigia hann til konungs, ef konungrinn villdi, ok þat þa hann ok at þeim. En þa er Thomas erkibyskup vissi þessa motgerd þeira vid gud almattkan ok vid sik, þa sendi hann rit pafanum ok sagdi honum til slikra vandræda. En pafinn setti þa bada byskupana i bann ok sva son konungs, ok enn neckveria kennimenn adra osidlata. En þa er þeir vissu þessa sina svivirding, þa spurdu þeir konung, nær hann mundi þenna o[6] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . þa mællti prestr enn, at eigi þyrfti at dvelia at iarda hann, «nu hafa lidit .iii. nætr, sagdi hann, þadan fra, er hann andadiz.» Bondinn svaradi: «Ollungis eigi mun sonr minn enn vera grafinn, fyrir þvi at sva bydr mer i skap, sem sæll Thomas muni eigi vilia, at ek missi enn sonar mins; færi mer, qvad hann, vatn drottins mins, ok mun ek hella i munn syni minum.» Þa tok hann vid vatninu ok hellti i munn enum andada. En þegar er vatnit kom innan tanna sveininum, þa vard þegar rodmi i kinnum hans, ok þvi næst skaut hann upp Indu ok mællti: «Wer þu gladr, fadir minn ok sva moder min, þviat sæll Thomas sendi mik aptr til unads yckr.» Þau urdu fegin ok lofudu gud almattkan ok enn sæla Thomas erkibyskup fyrir sina milldi.


Þat er sagt, at .v. sinnum hafi brugdit vatn hins helga Thomas bædi Idli sinu ok lit: fiorum sinnum hefir þat synz sem blod, en eitt sinn sem miolk. Fiorum sinnum hefir lios komit af himne hatidardag Thomas i Kantarabyrgi, ok hafa kerti kve(yk)z i kirkiunne yfir hans helgum domi honum til dyrdar ok lofs med almattkum gudi. Nu ma sia um þenna enn sæla guds pislarvott Thomas erkibyskup, at honum eru Ingvir hlutir omattugir, þar sem hann hefir reista menn af dauda, rekit diIfla fra odum monnum, gefit sion blindum, heyrn daufum, hIlltum gongu, hreinsada likþra, ok nu fær eingi mannz tunga talt ne hugr ætlat hans iarteignir, sva margar agætligar sem eru. Bidium nu þa ok þenna enn dyrliga guds astvin, at hann arni oss fridar ok farsældar i heime þessum, ars ok audræda, yndis gods ok sva nIckvi langs lifs, sem hann ser, at hveriu voru gegni bezt; en ad lidnum lifs stundum leidi oss sia enn dyrligi astvinr guds ok vorr hirdir fyrir kne almattkum gudi a domsdegi, ok vær megim þa niota med honum himinrikis fagnada med almattkum gudi drottni vorum Jesu Kristo, þeim er med fedr ok med helgu(m) anda lifir ok rikir einn gud um allar alldir allda. Amen.




Fotnoter

  1. Begyndelsen af Sagaen, formodentlig kun et Blad, mangler.
  2. leingra tilf. Cd., men Skriveren har gjennemstrøget Ordet som Tegn paa, at det skal gaa ud.
  3. Fra Thomasi Overskr.
  4. vera tilf. Cd.
  5. þessar Cd.
  6. Her mangler 4 Blade.