Maríu jartegnir - Af munki einum

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Af munki einum



a og 655d (Varianter fra E)

Af munki einum[1]

I þi klaustri er[2] domus heitir Cisternensis, er storliga þung regla, sua at [ungum alldri[3] er uarla mattuligt hana bera. I þetta klaustr gengr a nockurum tima einn ungr madr in nouiciatum, Hugo at nafni, elskandi af ollu hiarta guds modur Mariam, takandi þrongan[4] veg fyrir hennar hunanglikt nafn ok astriki. Nu sem hann [hefir bergt a reglunnar beiskleikum nockurn tima[5], verdr hann fyrir sua mikilli freistni, at hann hefuir i radi at lata[6] klaustrit ok snua aptr til veralldar. Enn af annari alfu[7] ser hann sem vitr madr, huerso mikill skadi stendr fyrir hans dyrum, ef hann brott kastar sidsemdinni. Þi bidr hann sialfan gud ok iafnan mey Mariam, at þau lati þat rikazt verda i hans radagiordum[8], sem honum gegnir bez bædi til lifs ok salu[9]. Medr þilikri bæn gengr hann gratandi nockurn dagh fram fyrir alltari heilaght. Er þa strid mikit i hiartanu, þuiat gudhrædzla ok godfysi eggiar, at hann stadfestiz, enn [reglunnar rigr[10] fysir, at hann flyi [ok firriz[11]. Ok sem hann hefuir a kne fallit, bædi hendr ok augu upphefiandi i loptid, ser hann gofugliga syn [yfiruettis heilaga ok himneskliga[12] ser ueitta. Upp yfuir alltarit i midiu ser hann sitia[13] sæluztu mey ok modur virduligs guds getara[14] fru sanctam Mariam [yfirualldz englanna drottningh[15]; annan vegh ut ifra ser[16] hann þann fagnat, er Gabriel hofudengill bodadi Marie tilkuomu guds sonar; þar næst ser hann umskurdar skirn vors herra Jesu Cristi, ok huerso hann var af gydingum gripinn, bardr ok bundinn, hæddr ok halldinn, spottadr ok spioti laginn[17], deyddr ok grafuinn[18], af dauda risandi[19] ok til himins[20] vppstigandi. Nu sem nouicius hefir greint ok skilningh a komit sua blezada syn, tekr hann enn framleidiss þui[21] meiri huggan [ok vvirdanligri[22], þuiat su gofugliga drottningh iungfru Maria virdiz þilikum ordum [med spamanzins rodd[23] til hans at tala: „Hugo, [viriliter age, et confortetur cor tuum in domino, liberaberis enim a temptatione sine dubio.“ Þessi fruinnar ord þydaz sua skyringarlaus i skommo mali: Hugo, gior karllmanliga, ok hiarta þitt styrkiz i drottni, þuiat an efasemd muntu frealsaz af freistni[24]. Fyrir þessa vitran [veitta ok miskunsamliga huggan tillagda[25] giorir Hugo meiri þackir [ok miukari bænir[26], enn oss se mattuligt fram at setia, [styrkr ok radinn til reglu lifnadar alla sina daga, upptendradr at nyio til astrikiss ok vleysiligrar vinatto blezadrar fru sancte Marie[27], pinandi sitt holld morgum meinlætum, geymandi sinn anda med litillætiss hugrenningum, [sediandi hann helgum ritningum[28]. Hvar fyrir milldr gud med radi sinnar sætuztu modur hefr[29] þenna mann skiottliga til hærri stettar, gerandi hann abota [þess stadar, er Beneuallis heitir, frægum safnadi gods lifnadar[30].

Ok [sem hann er makliga i sitiandi fyrr sogdum abotadomi, er þilikt lesit af honum millum annara luta, sem her greiniz i skommu mali. Nockur vngr madr kemr[31] af verolld til klaustrs fodur Hugonis, beidandiz[32] litilattliga inngongu, ok þat veitiz honum eptir sua langan tima, sem regla kennir. Stendr hann vm hrid in nouiciatu godrar atferdar i sinu vpphafui, þar til er hann fellr i sua mikla freistni, at hann [gerir sik radinn brottferdar af munklifuino. Ok þetta sama kuedr hann upp fyrir[33] abota. En er blezadr Hugo heyrir þilik ord, minniz hann sialfa sins, harmandi meir enn asakandi hart, er þessa manz sidferdi skal nu eydaz þegar, klaustrino til misso enn salinni til mikillar hætto. Þui tiar hann fyrir þeim vnga manni, [hvat hann kann hiartaligaz[34], at hann standi ok gefi fiandanum ecki færi [a ser[35], enn sagdr nouicius helldr [enn sinni lund ok uill æigi skipaz vid ord abota[36]. Wirduligr fadir segir þa: „Til þess, son minn, at þu firriz þat forat, sem nu hugsar þu [i at hlaupa[37], vil ek bioda[38] þer fram mina borgan[39] vid almattkan gud ok hans blezadu modur Mariam, at ef þu stendr i munklifino[40] til daudadags, skal þin sal hinn beinsta[41] vegh til himinrikiss fara [ok samlaga verda heilogum guds englum[42].“ Vid þessi ord [þidnar hinn vngi madr, þuiat honum synizt fyrirheitid vera miok fagrt at fara til himinrikiss. Þui tekr hann[43] orugga stadfesti i sitt hiarta, hugsandi, at hvat sem hann[44] kostar, skal hann alldregi sua haleitan heilsovegh fyrirlata, medan gud ler[45] honum lifdaga. Ok þat fyllir sannr gud ok sæl Maria drottningh [a þessum manni, sem þeira vin virduligr Hugo borgadi, þuiat miskunnar þel i sannri þolinmædi sverfr þessa sꜳl med saro meinlęti a þann hatt, at .ii. ar i samt, adr hann brott liði[46] af þesso lifui[47], liggr hann iafnan i sott ok sarligum krankdomi godmanliga fyllandi sina rꜳs. Ok sem hann hefir eptir sannleiks ordum eignaz sina ond i sannri þolinmędi, vill almattigr gud sua rad fyrir giora, at su blezada sꜳl ottiz æigi af heiminum [brott fara[48], þi birtiz honum gofuglig syn a næsta dagh fyrir andlatid med þeiri grein, at agætr guds astum [ok þolinmædiss eptirdæmi signadr[49] Job spamadr vitiar hans, fyllandi herbergit medr ilm [ok sæto[50] ok unadsemd, talandi blidliga til siuka brodur sua segiandi: „Son minn sæli, segir hann, fagna þu af þinni gipto, þuiat gud allrar hugganar fadir allra[51] miskunsemda hefir sent mik hingat þess erendiss at hugga þik. Ek er sa Job, er þu hefir heyrt getid, at þyldi nockurar mannraunir [i uolki veralldarinnar[52]. Ok þi at þu giordiz minn kumpan [ok forunautr[53] i þolinmædis [dyrdinni ok dygd[54], hefir sua skipat drottinn allra[55] verallda, at i[56] morgin skalltu fagnadarsæll[57] med mer fara ok minn samlagari vera i dyrd eilifra fagnada.“ Eptir sua talat huerfr synin. Enn brodir segir skilrikliga, hvat honum hefir birt verit. Fyllir ok framkuæmdin[58] i i alla stadi [þat, er hinn godi karll Job hafdi fyrir sagt, at brodirinn andaz med fagnadi a næsta degi, takandi þau starfualaun[59] sem honum voru iatud af gudi. Þuiat litlum tima sidarr birtiz hann abota sinum med mikilli dyrd ok gofugligu yfirbragdi, þackandi honum sina [borgan vel lyk(t)ada[60].

Annan tima berr enn[61] sua til, at [.ii. menn[62] koma til klaustrs[63] virduligs fodur Hugonis, annar riddari enn annar einfalldr klerkr [a ungum alldri[64]. Þessir voru menn olikir, þo at i þenna punct syndiz þeir a eina gỏtu snunir. Riddarinn hafdi ranglatr verit vid ser minni menn, [prettottr ok vndirhyggiusamr, eigandi marga ovini i verolldu sakir sinna ranginda[65], en klerkr uar[66] meinlauss ok litillatr i hiarta. Þessir .ii.[67] ganga inn vndir profuan, ok sem þeir hafa stadit um stund, falla þeir badir i somu freistni at fyrirlata klaustrid ok snua aptr til veralldar. I þann tima[68] dreymir riddarann eina nott, at hann þickiz falla i sua[69] diupan pytt, at .iii. daga i samt var hann [i nidrfallinu[70], fyrr enn hann fyndi botninn. Þenna draum segir hann Hugoni abota, ok þar med freistni sina alla. Aboti bidr hann miukliga, at hann stadfestiz, segiandi honum liosliga, at sa pyttr hefir [diup heluitis at merkia, i hvert at[71] hann man skiotliga falla, ef hann[72] [73]firirlætr gvði[74] þiona. En vgiptan æpir a þenna riddara [með sva miklv efni[75], at hann anzar [engan veg forspa eða[76] orðvm abota, firirlatandi siðsemdina vendandi[77] aptr i verolldina. En þat verðr honvm skomm glaðning, aðr hans sialfs drꜹmr dettr honvm i hofvð með sannri skyring Hvgonis[78]. Þviat a þriðia degi [eptir klꜹstrsins firirlatning er[79] hann drepinn af sinvm vvinvm með nogri sok [ok svivirding[80]. Af einfallda klerk er þat skrifanda, at hann biðr litillatliga foðvr Hvgonem heyra iatning sina. Ok er sæll faðir vndirstendr freistni hans [ok bardaga[81], talar hann[82] sva blezaðr millim annarra lvta: „Son minn sæli, segir hann, grein þv vitrliga, hversv þer byriar salv þinni þyrma ok miskvnna, at eigi glatir þv þa dyrð, sem þer er fyrirbvin af gvði. Vil ek þat[83] ok iatta her, ef þv vikz eptir minvm orðvm, at drotning himinrikis frv sancta Maria skal koma moti þinni sal a dꜹðadegi, leiðandi hana beinsta[84] veg til himinrikis fagnaða.“ Við þetta heit styrkiz[85] algerliga novicivs, standandi siðan i munklifis þionastv vel ok fagrliga, þar til er[86] hann tekr þann krankdom, er honvm firir boðar [brott liða[87] af þessv lifi. Ok eigi [rivfaz honvm firirheit eða framiattanir Hvgonis abota[88], þviat moðir miskvnnar blezvt drotning frv sancta Maria birtiz honvm með mikilli dyrð ok liosi, hvggandi hann sætvm orðvm sva segiandi: „Fagnaðv, vin minn, þviat þin biðr eilifr fagnaðr. Nv er ek komin moti þinni salv, sem minn elskari Hugo aboti het þer forðvm vndir minv trꜹsti ok einkannligri milldi. Nv byriar þer at bvaz til framferðar ok gleðiaz i giof himneskrar miskvnnar, þviat i[89] morgin mvnt þv koma til [eilifs fagnaðar[90].“ Fylldvz þessir lvtir eptir orðvm drotningarinnar syni hennar ok henni sialfri til eilifrar virðingar. Sem nv er greint samnaz hveitikorn af akri Hvgonis i haleita kornhloðv himnakonvngs, hvar hann sialfr inn gengr i goðri elli frægr i kroptvm ok skinandvm iartegnvm, takandi erfð ok vþrotnandi ambanir[91] sinnar mæðv i þvi sama lifi, er samanstendr i varvm lavarði Jesv Cristo lifanda gvðs syni, er með feðr ok heilagvm anda lifir ok rikir einn gvð firir vtan vpphaf ok enda[92]. Amen.


D

Vor frv kom i mot sꜳl munks

Litlu eptir andlat hins helga Petri Clarevallensis, er fyrr[93] var fra sagt, sem Hugo, er sidan var aboti Boneuallis, hafdi inn gengit i eitt gramunka klaustr, hof hann sinn lifnad sæmiliga med miklu hardlifi. Eptir þat vard hann fyrir mikilli freistni, suo at hann gerdi þat i hug sier, at hann villdi aptr snuazt til veralldarinnar. Ok er hann hugsar þetta, gengr hann til kirkiu ok bidr til guds med tarum, ok fellr ꜳ kne rettandi sinar hendr til himins. Þa sier hann yfir alltarinu modur myskunnar Mariam skinandi med miklu liosi. Honum synizt, sem hann siai hennar son Jesum Kristum hia henni, hann þottizt ok sia, huersu hann var bodadr henni af einglinum, ok at hann var fæddr af iungfru Marie, ok einglarnir bodudu fehirdunum hann fæddan, huersu hann tok skurdarskirn, ok þat er hann var hondladr af iudum, hæddr, hudstrokinn ok krossfestr, ok huersu hann reis upp ꜳ þridia degi, ok ꜳ fertuganda degi steig hann til himins. Ok sem honum hofdu þessir allir hlutir vitrazt med vndarligum hætti vm þat fram, sem mannligr skilningr ma ætla, taladi vor frv suo til hans: „Giorr sem karlmanna heyrir til, herd þitt hiarta med gudligu trausti, ok ver oruggr, at alldri hedan af mvntu verda onadadr af þessi freistni.“ Eptir þessa vitran gerir hann sig oruggan at kasta eigi munkaklædum, ok tekr ꜳ sik mikit hardlifi i fostum ok vỏkvm.

Sem Hugo war wordinn aboti Boneuallis, toku af honum munkaklædi tueir menn, klerkr einn ok riddari nockur miok suikall ok prettafullr, er ꜳ þui sama ꜳri hafdi suikit tuo kastala ok brotid nidr sidan ok eytt med her. Nockurn tima sem riddarinn suaf, dreymdi hann, at hann þottizt falla i suo diupan pytt, at hann þottizt þria daga vera ꜳ loptinu, adr hann kæmi nidr. Enn er hann sagdi þetta abotanum, þyddi hann suo drauminn, at þessi pyttr væri heluitis diup, ok hann mundi i þat falla, ef hann fyrirleti þann helga lifnad, ok fyrir þui minti hann ꜳ ok bad, at hann skylldi stadfestazt i klaustrinu. Enn hann villdi eigi ok for a braut, ok hinn þridia dag, er hann for þadan, var hann drepinn af sinum ovinum. Fyrr sagdr klerkr iatar fyrir abotanum, at hann hefir mikla freistni af þui, at hann girntizt aptr til veralldarinnar. Abotinn telr fyrir honum huggandi hann marga vega, ok het honum, at ef hann væri i klaustrinu, mundi sialf himinrikis drottning vid hans andlatztima koma i mot hans ond, leidandi hana i huildarstadi. Þetta vard ok suo, þuiat næsta dag adr hann andadizt, kom vor frv ok vitradizt honum segiandi, at hun var komin i mot hans ond, ok vm morgininn eptir skylldi hann koma til eilifrar huildar. Vard þat



Fotnoter:

  1. ↑ Saaledes er Overskriften i E, den kan ikke læses i a.
  2. ↑ saal. E; þer a.
  3. ↑ [ungir menn at alldri þola uarla eda E.
  4. ↑ þraunguann E.
  5. ↑ [er inn geinginn E.
  6. ↑ fyrirlata E.
  7. ↑ halfu E.
  8. ↑ uerkum E.
  9. ↑ salar E.
  10. ↑ saal. E; reglurnar rigur a.
  11. ↑ [mgl. E.
  12. ↑ [mgl. E.
  13. ↑ sitiande E.
  14. ↑ geturu E.
  15. ↑ [yfirualldz drottning einglanna E.
  16. ↑ sier, sier E.
  17. ↑ lagdr E.
  18. ↑ eptir þat tilf. E.
  19. ↑ upprisande E.
  20. ↑ himinrikis E.
  21. ↑ þess E.
  22. ↑ [mgl. E.
  23. ↑ [mgl. E.
  24. ↑ [uer styrkr, þuiat án efasemd muntu frialsazt E.
  25. ↑ [mgl. E.
  26. ↑ [mgl. E.
  27. ↑ [mgl. E.
  28. ↑ [mgl. E.
  29. ↑ upp tilf. E.
  30. ↑ [Boneuallis E.
  31. ↑ [eptir litinn tima kemr einn ungr madr E.
  32. ↑ beiddizt hann E.
  33. ↑ [er radinn at fara brott or klaustrinu ok segir þetta E.
  34. ↑ [mgl. E.
  35. ↑ [tilf. E.
  36. ↑ [enu sama E.
  37. ↑ [mgl. E.
  38. ↑ saal. E; borda a.
  39. ↑ signan E.
  40. ↑ allt tilf. E.
  41. ↑ beinazta E.
  42. ↑ [mgl. E.
  43. ↑ [uerdr ungi madr feiginn ok tekr E.
  44. ↑ mgl. E.
  45. ↑ lær E.
  46. ↑ Slik i Ungers tekst.
  47. ↑ [þuiat tuo ár i samt, adr enn hann andadizt E.
  48. ↑ [at lida E.
  49. ↑ [mgl. E.
  50. ↑ [mgl. E.
  51. ↑ tilf. E.
  52. ↑ [mgl. E.
  53. ↑ [mgl. E.
  54. ↑ [dygdinni E.
  55. ↑ tilf. E.
  56. ↑ ꜳ E.
  57. ↑ mgl. E.
  58. ↑ frammkuæmir E.
  59. ↑ [takandi þau starflaun E.
  60. ↑ [signan vel lukande E.
  61. ↑ tilf. E.
  62. ↑ [tueir munkar E.
  63. ↑ heilags ok tilf. E.
  64. ↑ [mgl. E.
  65. ↑ [mgl. E.
  66. ↑ tilf. E.
  67. ↑ tueir E.
  68. ↑ punkt E.
  69. ↑ tilf. E.
  70. ↑ [nidr i fallinu E.
  71. ↑ [heluitis pytt at merkia, i huern E.
  72. ↑ Med dette Ord begynder 655d, som nu lægges til Grund.
  73. ↑ hann tilføyer Ungers tekst.
  74. ↑ at tilf. a, E.
  75. ↑ [sua E.
  76. ↑ [ecki E.
  77. ↑ saal. E; væntandi 655, a.
  78. ↑ abota tilf. a.
  79. ↑ [var E.
  80. ↑ [mgl. E.
  81. ↑ [mgl. E.
  82. ↑ tilf. a, E.
  83. ↑ þui E.
  84. ↑ beinazta E.
  85. ↑ styrktiz a, E.
  86. ↑ tilf. a, E.
  87. ↑ [brott at lida a; brottferd E.
  88. ↑ [ryfzt honum fyrirheitid E.
  89. ↑ ꜳ E.
  90. ↑ [himneskra fagnada E.
  91. ↑ ombonir a; aumbun E.
  92. ↑ per omnia secula seculorum tilf. a, E.
  93. ↑ Denne Legende staar i D umiddelbart efter den følgende.
Hentet fra «http://heimskringla.no/index.php?title=Maríu_jartegnir_-_Af_munki_einum&oldid=69298»