Fjörutíu Íslendinga þættir: Ölkofra þáttr

Fra heimskringla.no
Revisjon per 22. okt. 2020 kl. 18:49 av Jesper (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif



Fjörutíu Íslendinga þættir

Ölkofra þáttr


Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904



1. Þórhallr hét maðr. Hann bjó í Bláskógum á Þórhallsstöðum. Hann var vel fjáreigandi ok heldr við aldr, er saga þessi gerðist. Litill var hann ok ljótr. Engi var hann íþróttamaðr; enn þó var hann hagr við járn ok tré. Hann hafði þá iðju, at gera öl á þingum, til fjár sér. Enn af þeiri iðn varð hann brátt málkunnigr öllu stórmenni, því at þeir keyptu mest munngát. Var þá sem oft kann verða, at mungátin eru misjafnt vinsæl, ok svá þeir, er seldu. Engi var Þórhallr veifiskati kallaðr ok heldr sjúkr. Honum váru augu þung oftliga. Var þat siðr hans, at hafa kofra á höfði, ok jafnan á þingum. Enn af því at hann var maðr ekkí nafnfrægr, þá gáfu þingmenn honum þat nafn, er við hann festist, at þeir kölluðu hann Ölkofra.

2. Þat varð til tíðinda eitt haust, at Ölkofri fór í skóg þann, er hann átti, ok ætlaði at brenna kol, sem hann gerði. Skógr sá var upp frá Hrafnabjörgum ok austr fyrir Lönguhlið. Hann dvaldist þar nökkura daga ok gerði til kola ok brendi síðan viðinn, ok vakti um nóttina yfir gröfunum. Enn er á leið nóttina, þá sofnaði hann. Enn eldr kom upp í gröfunum ok hljóp í limit hjá, ok logaði þat brátt; því næst hljóp eldr í skóginn; tók þá at brenna. Þá gerðist á vindr hvass. Nú vaknaði Ölkofri, ok varð því feginn, at hann gæti sér forðat. Eldrinn hljóp í skóginn; brann þá skógr fyrst allr, er Ölkofri átti; enn síðan hljóp eldr í þá skóga, er þar váru næstir, ok brunnu skógar víða um hraunit. Er þar nú kallat á Svíðingi. Þar brann skógr sá, er kallaðr var Goðaskógr. Hann áttu sex goðar. Einn var Snorri goði, annarr Guðmundr Eyjólfsson, þriði Skafti lög-(sögu)maðr, fjórði Þórkell Geitisson, fimti Eyjólfr son Þórðar gellis, sétti Þórkell trefill Rauða-Bjarnarson. Þeir höfðu keypt skóga þessa, til þess at hafa til nytja sér á þingi. Eftir kolbrennu þessa reið Ölkofri heim. Tíðindi þessi spurðust víða um heruð, ok komu fyrst til Skafta þeira manna, er fyrir sköðum höfðu orðit. Um haustit sendi hann orð norðr til Eyjafjarðar með þeim mönnum, er ferð áttu milli heraða, ok lét segja Guðmundi skógabrennuna, ok þat með, at þat mál væri févænligt. Slík sendiboð fóru ok vestr í heruð til þeira manna, er skóga höfðu átt. Fóru þá sendiboð um vetrinn eftir milli þeira allra, ok þat með, at goðar þessir sex skyldu hittast á þingi ok vera allir at einu ráði. Enn Skafti skyldi mál til búa, því at hann sat næst.

3. Enn er vár kom, þá reið Skafti til með marga menn ok stefndi Ölkofra um skógabrennuna, ok lét varða skóggangssök. Ölkofri var málóði ok heldr stórorðr; lét þess ván, ef vinir hans kœmi til þings, at Skafti mundi eigi jafnstórliga láta. Skafti svarar fá ok reið á brott. Um sumarit eftir komu þeir goðar sex til þings, er skógana höfðu átt, ok var þat ráðit, at mál skyldi frammi hafa, enn gera fé allmikit; ella hafa sjálfdæmi. Ölkofri kom til þings, ok átti munngát at selja. Kom þá til fundar við vini sína, þá sem vanir váru at kaupa öl at honum. Hann bað þá liðs, ok bauð þeim öl at selja. Enn þeir svöruðu allir á einn veg, at þau ein kaup hefði þeir við átzt, at þeim var ekki vilnat í, — sögðu at þeir mundu eigi þeim birni beitast, at deila um mál hans við ofreflismenn slíka; ok vildi engi maðr heita honum liði, ok engi vildi eiga kaup við hann. Þótti honum þá heldr vandast málit. Gekk hann þá milli búða, ok fekk þó engi annsvör, þó at hann bæði menn liðs; var þá lokit stórleika hans ok drambi. Þat var um dag einn, at Ölkofri kom til búðar Þórsteins Síðu-Hallssonar, ok gekk fyrir hann ok bað sér liðs. Þórsteinn veitti honum slík annsvör sem aðrir.

4. Maðr er nefndr Broddi Bjarnason, mágr Þórsteins. Hann sat hit næsta honum. Broddi var þá á tvítugs aldri. Ölkofri gekk út með búðinni, þá er Þórsteinn hafði synjat honum liðs. Broddi mælti þá: "Svá lízt mér, mágr, sem þessi maðr sé ekki vel til skógarmanns feldr, ok er þat litilræði at sekja hann, þeim er miklir þykkjast menn fyrir sér. Nú er þér drengskapr, mágr, at veita þeim lið, er þíns liðs þarfnast". Þórsteinn svarar: "Veittú honum lið, ef þú ert allfúss til, enn veita mun ek þér gengi til þess sem annars". Broddi mælti þá við mann einn, at ganga skyldi eftir Ölkofra; sá gerði svá, — gekk út, ok þar hjá búðarveggnum hitti hann Ölkofra. Stóð hann þar ok grét aumliga. Þessi maðr bað hann ganga inn í búðina ok taka af sér ópit, "ok eigi skaltú snökta, er þú kemr til Þórsteins". Ölkofri varð grátfeginn ok gerði svá. Enn er þeir komu fyrir Þórstein, þá tók Broddi til orða: "Svá þykkir mér sem Þórsteinn vili þér lið veita, ok þykkir honum þetta klengisök vera; máttir þú eigi gæta skóga þeira, er þú attir". Ölkofri mælti: "Hverr er sjá hinn sæli maðr, er nú mælir við mik?" "Broddi heiti ek", segir hann. Þá mælti Ölkofri: "Hvárt er hér Broddi Bjarnason?" "Svá er", segir Broddi. "Bæði er", kvað Ölkofri, "at þú ert göfigligri at sjá enn aðrir menn, enda áttu til þess varit". Fór hann þar mörgum orðum um, ok gerist þá hraustr í máli. "Hitt er nú til", kvað Þórsteinn, "ef þú ert allfúss til, Broddi, at veita honum nökkut lið, er þó lofar hann þik svá mjök". Broddi stóð þá upp ok margt manna með honum. Gekk hann út ór búðinni. Hafði Broddi þá Ölkofra á einmæli ok ræddi við hann. Síðan ganga þeir upp á völluna; var þar fyrir margt manna. Höfðu þeir þá verit í lögréttu.

5. Enn er aðrir menn höfðu í brott gengit, þá sátu þeir eftir Guðmundr ok Skafti, ok rœddu um lög. Broddi ok förunautar hans reikuðu um völluna, enn Ölkofri gekk í lögréttuna. Hann fell til jarðar allr, ok kraup til fóta þeim ok mælti: "Sæll er ek orðinn, er ek hefi ykkr fundit, hina dýrligu menn ok höfðingja mína, eðr munu þit nökkut vilja mér hjálpa, hinir góðu menn, þótt ek sé ómakligr; því at ek verð nú allr fyrir borði, nema þit dugit mér". Seint er at telja öll orð Ölkofra, þau er hann mælti, ok lét hann sem aumligast á allan hátt. Þá mælti Guðmundr til Skafta: "Allvesalliga lætr þessi maðr". Skafti svarar: "Hvar er nú, Ölkofri, stórlæti þitt? Ólíkligt þótti mér í vár, þá er vér fórum stefnuför, at sá mundi þinn hinn bezti kostr, at leggja málit undir mik; eðr hversu drjúgir verða þeir þér nú í liðveizlunni, höfðingjarnir, er þú hœttir mér í vár?" Ölkofri svarar: "Œrr var ek þá, ok þó verr, er ek vilda þat eigi, at þú dœmdir um mitt mál, enda gettú eigi höfðingja, því at þeir eru órhjarta allir, þegar þeir sjá ykkr at koma. Sæll væra ek þá, ef ek næða því, at koma undir ykkr mínu máli. Eigi á ek nökkura ván þess, enn várkunn er þér, Skafti minn, at þú hafir mér svá reiðst, at nú sé þess engi kostr. Var ek þá fól ok afglapi, er ek neitaða gerð þinni. Enn ek þori eigi at sjá þá grimmu menn, er þegar munu drepa mik, ef þit hjálpit mér eigi við". Hann mælti oft hit sama; sagði ok at hann þóttist sæll, ef þeir skyldi dœma hans mál. "Þykki mér þar mitt fé bezt komit, er þit hafit". Guðmundr mælti til Skafta: "Ekki ætla ek þenna vel til sektar fallinn, eðr mun eigi hitt heldr ráð, at vér gerim hann feginn, ok látim hann kjósa menn til gerðar þessar. Þó veit ek eigi, hversu hinum líkar, er eigu þetta mál við hann". "Nú þá, hinir góðu menn", segir Ölkofri, "veitit mér þá nökkurn dugnað eftir". Skafti mælti: "Undir mér er lykt máls þessa, því at ek fer með sökina. Munum vér til þess hætta, Ölkofri, at vit Guðmundr gerim um ok lúkim málinu. Get ek, at þér muni þat duga við fullting okkart".

6. Þá stóð Ölkofri upp, ok takast þeir siðan í hendr. Nefndi Ölkofri þegar vátta, hveru at öðrum, ok er váttnefna kom upp, þá drifu menn at. Nefndi Ölkofri fyrst Brodda ok föruneyti hans. Skafti mælti: "Sökunautr várr biðr okkr Guðmund til gerðar um mál þetta, enn þó at vit hafim þat staðfest með oss, er skaða höfum fengit, at sjálfdœmi skyldi fyrir koma, þá viljum vit Guðmundr þat nú veita honum, at vit gerim heldr um enn aðrir, ef Þórhallr vill þat kjörit hafa. Skulu þér þess nefndir váttar, at fyrir mál þetta skal fé gera enn eigi mannsektir. Ek handsala niðrfall at sökum þeim, er ek stefnda í vár". Síðan slitu þeir handlaginu. Þá mælti Skafti við Guðmund: "Því mun eigi vel, at vit lúkim þessu af?" "Vel má þat", segir Guðmundr. Ölkofri mælti: "Ekki skulu þit hrapa því svá, því at er ekki ráðinn í, at kjósa ykkr, heldr enn aðra menn". Guðmundr mælti: "Svá var skilt, at vér skyldim gera, nema þú kjörir heldr þá aðra, er þetta mál eigu með okkr". Ölkofri mælti: "Því neitaða ek alla tíma, at þeir skyldi gera; enn svá var skilit í handlaginu, at ek skylda kjósa tvá menn til, þá er ek vilda". Þá var leitat um handsals-vætti. Enn þingmenn Guðmundar ok Skafta deildust allmjök at, hversu skilit var; enn Broddi ok förunautar hans skáru skýrt ór, at svá hefði skilit verit sem Ölkofri sagði, at hann skyldi kjósa menn til gerðar. Þá mælti Skafti: "Hvaðan rann sjá alda undir? Ok sé ek, at þú heldr nökkuru rakkara halanum, enn fyrir stundu áðan. Eðr hverja menn muntú kjósa til gerðar?" Ölkofri mælti: "Ekki skal lengi at því hyggja. Ek kýs Þórstein Hallsson ok Brodda Bjarnason mág hans, ok ætla ek, at þá sé málit betr komit, enn þit gerit um". Skafti sagði, at hann ætlaði, at þat mál væri vel komit, þótt þeir gerði um, "því at málaefni vár eru brýn ok góð; enn þeir eru svá vitrir, at þeir munu sjá kunna, hversu þungs þú ert af verðr". Ölkofri gekk þá í lið Brodda, ok fóru menn heim til búða.

7. Eftir um daginn skyldi upp segja sætt. Báru þeir þá ráð sín saman Þórsteinn ok Broddi. Vildi Þórsteinn meira gera; enn Broddi kvað þat skýrst, at gera svá sem hann vildi, ok segja þá sjálfr sátt upp. Broddi bað hann kjósa, hvárt er hann vildi: segja sjálfr sátt upp, eðr sitja fyrir svörum, ef nökkurir menn yrði til, at leita á gerðina. Þórsteinn lézt heldr vilja segja sátt upp, enn skifta hnœfilyrðum við þá goðana. Síðan sagði Þórsteinn, at Ölkofri skyldi eigi lengi þurfa síns hluta at bíða; kvað þá skyldu gjaldast féit allt at Lögbergi. Síðan gengu þeir til Lögbergs. Enn er lokit var þar lögskil at mæla, þá spurði Þórsteinn Hallsson, hvárt goðar þeir væri at Lögbergi, er mál áttu at kæra við Ölkofra. "Mér er svá sagt, at vit Broddi skylim gera um mál þat. Munum vit nú upp lúka gerðinni, ef þér vilit til hlýða". Þeir sögðust góðs at vænta, er þeir mundu ráttlátir í gerðinni. Þá mælti Þórsteinn: "Svá lízt okkr á, sem lítils sé fyrir vert um skóga yðra félaga; váru þeir félitlir ok fjarlægir yðr til gagns. Var eigingirni í mikil þeira manna, er góðs áttu kost, ok kalla þat með eign sinni annarri. Enn hann mátti eigi ábyrgjast yðvarn skóg, er hann brendi sinn skóg, ok eru slíkt váðaverk. Enn fyrir því, at þat er í gerð lagt, þá skal gera nökkut fyrir. Þér sex menn hafit átt skógana. Nú viljum vit gera sex álnir hverjum yðrum, ok skal þat gjaldast hér þegar". Broddi hafði við búizt, ok stikat vaðmál í sundr, ok kastar hann sérhverjum stúf til þeira ok mælti: "Slikt kalla ek arga skatt". Skafti svarar: "Auðsætt er þat, Broddi, at þú ert fúss til at eiga illt við oss. Hefir þú mjök stungizt til þessa máls, ok ferr þú lítt þverr á fœti at fjandskap við oss; kann vera at oss falli önnur mál léttra". Broddi svarar: "Þurfu muntú þess Skafti, at taka meira á öðrum sakferlum, ef skerða skal í þat skarð, er Ormr frændi þinn reytti af þér, fyrir mansöngsdrápu, er þú ortir um konu hans. Var þat illa gert, enda var þat illa goldit". Þá mælti Þórkell trefill: "Allmjök missýnist slíkum manni sem Broddi er; hann vill hafa vináttu Ölkofra, eðr nökkurar mútugjafir, ok kaupa svá, at gera sér at óvinum slíka menn, sem hann hefir í fangi". Broddi svarar: "Ekki er þat missýni, at halda einurð sinni, þótt mannamunr sé með yðr Ölkofra; enn hitt var glámsýni í vár, er þú reitt til várþings, at þú varaðist eigi þat, er Steingrimr hafði stóðhest selfeitan, ek lagðist hann upp at baki þér; enn merin sú, er þú reitt var mögr, ok fell hún undir þér ok hefi ek eigi spurt til sanns, hverjum þá slöðraði; enn hitt sá menn, at þú vart lengi fastr, því at hestrinn lagði fœtrna fram yfir kápuna". Eyjólfr Þðrðarson mælti: "Þat er satt at segja, at sjá maðr hefir allmjök dregit bust ór nefi oss, enda mælir rán ok regin við oss á svá gert ofan". Broddi svarar: "Eigi hefi ek dregit bust ór nefi yðr. Þá var dregin bust ór nefi þér, er þú fórt norðr til Skagafjarðar ok stalt öxnum frá Þórkeli Eirekssyni; enn Goðdala-Starri reið eftir þér, ok sáttu þá eftirförina, er þér varut komnir í Vatnsdal. Varðtú þá svá hræddr, at þú brátt þér í merarlíki, ok váru slíkt firn mikil; enn þeir Starri ráku aftr öxnina, ok var þat satt, at hér dró bust ór nefi þér". Þá mælti Snorri goði: "Allt er oss annat tiltœkilegt, enn deila hér illyrðum við Brodda; enn þat er líkast, at vér gerim oss minnisamt um fjandskap þenna, er Broddi lýsír við oss, ef vér komumst í fœri". Broddi svarar: "Um snýr þú þá sœmdunum, Snorri, ef þú leggr allan hug á at hefna mér, enn þú hefnir eigi föður þíns". Þá mælti Þórkell Geitisson: "Þetta er líkast, at þú hafir þat helzt af nafni því, er þú ert eftir heitinn, at hann vildi hvers manns hlut óhœfan af sér verða láta, ok þat annat at menn þoli eigi, ok liggir þú drepinn, er stundir líða". Broddi svarar: "Engi vegr er okkr i, frændi, at yppa hér fyrir alþýðu ógæfu frænda várra; enn ekki skal þat dylja, er margir vitu, at Brodd-Helgi var veginn. Var mér ok þat sagt, at faðir þinn tœki ofarliga til þeira launanna; enn hitt ætla ek, ef þú leitar at, at þú munir fingrum kenna þat, er faðir minn markaði þik í Böðvarsdal". Eftir þat skildust þeir, ok gengu heim til búða. Er nú Ölkofri ór sögunni.

8. Annan dag eftir gekk Broddi til búðar Þðrkels Geitissonar ok inn í búðina, ok kastaði orðum á Þórkel. Hann svarar fá, ok var hinn reiðasti. Broddi mælti: "Því er ek hér kominn, frændi, at ek sá missmíði á því, er ek talaða við þik. Vil ek þess biðja, at þú virðir mér þat til berusku ok óvizku, en látum eigi frændsemi okkra at verri. Er hér sverð búit, er ek vil gefa þér; vil ek, at þat fylgi, at þá farir at heimboði til mín í sumar, ok skal því lýsa, at eigi skulu betri gripir í minni eigu enn þeir, er þú skalt þiggja". Þórkell tók þessu þakksamliga; sagði, at hann var þess fúss, at þeir gerði góða sína frændsemi. Gekk þá Broddi heim. Þat var aftaninn fyrir þinglausnir, at Broddi gekk vestr yfir á; enn við brúarsporðinn hittust þeir Guðmundr, ok varð ekki at kveðjum. Ok er þeir skildust, þá veik Guðmundr aftr ok mælti: "Hverja leið skaltu riða af þingi, Broddi?" Hann sneri aftr ok mælti: "Ef þér er forvitni á því, þá mun ek riða um Kjöl til Skagafjarðar; þá til Eyjafjarðar, þaðan Ljósavatnsskarð, ok svá til Mývatns, ok síðan Möðrudalsheiði". Guðmundr mælti: "Efn orð þín, ok ríð Ljósavatnsskarð". Broddi svarar: "Efna skal þat; eðr ætlar þú, Guðmundr, at verja mér skarðit? Allmjök eru þér þá mislagðar hendr, ef þú varðar mér Ljósavatnsskarð, svá at ek mega þar eigi fara með förunautum mínum, enn þú varðar þat eigi, hit litla skarðit, sem er milli þjóa þér, svá at ámælilaust sé". Skildist þeir við svá búit ok spurðust þessi orð um allt þingit. Enn er Þórkell Geitisson varð þess víss, þá gekk hann til fundar við Brodda, ok bað at hann skyldi ríða Sandleið, eðr ella hit eystra. Broddi svarar: "Ek mun ríða þá leið, er ek hefi sagt Guðmundi, því at hann mun virða mér til hugleysis, ef ek fer eigi svá". Þórkell mælti; "Vit munum þá riða báðir saman, frændi, ok flokkr okkarr litill". Broddi sagði, at honum þœtti sœmd i föruneyti hans, ok lézt þat gjarna vilja. Síðan riða þeir Þórkell ok Broddi báðir saman með flokka sína norðr Öxnadalsheiði. Váru þeir í einni ferð ok Einarr Eyjólfsson, mágr Þórkels. Riðu þeir Broddi ok Þórkell til Þverár, með Einari, ok váru þar um nótt. Síðan reið Einarr á leið með þeim með fjölmenni mikit, ok skildust eigi fyrr enn við Skjálfandafljót. Enn þeir Þórkell ok Broddi léttu eigi sinni ferð, fyrr enn þeir komu austr í Vápnafjörð til búa sinna. Þat sumar fór Þórkell at heimboði til Brodda frænda síns, ok þá þar allgóðar gjafir. Höfðu þeir þá hina bezta frændsemi með vináttu, ok helzt þat meðan þeir lifðu. Ok lýkr þar sögu Ölkofra.