Fjörutíu Íslendinga þættir: Hrómundar þáttr halta

Fra heimskringla.no
Revisjon per 21. mai 2020 kl. 14:39 av August (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Hrómundar þáttr halta

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Eyvindr sörkvir hét maðr, er út kom með Ingimundi gamla. Hann nam Blöndudal vestr frá Skagafirði, ok vildi eigi lifa eftir Ingimund, ok réð sér sjálfum bana. Hann átti son við ambátt sinni í elli, er Hrómundr hét; hann átti Auðbjörgu dóttur Más Jörundarsonar háls; hon var ok ambáttar dóttir. Hrómundr var löngum með Mávi á Másstöðum, er hann barðist við sonu Ingimundar um Deildarhjalla. Þar vá Hrómundr Högna, son Ingimundar, ok var fyrir þat heraðssekr milli Jökulsar í Skagafirði ok Hrútafjarðarár. Hrómundr varð sárr á fœti, ok var jafnan. haltr síðan; af því var hann kallaðr Hrómundr halti. Hann keypti Fagrabrekku-land fyrir vestan Hrútafjarðará, ok bjó þar um hríð; hann gerði virki mikit um bœ sinn, ok var hinn vænsti maðr, ok mikill fyrir sér. Son hans hét Þórbjörn þyna, ok var Auðbjörg móðir hans. Hann átti Guðrúnn, dóttur Þórkels á Kerseyri, er nam sunnan Hrútafjarðarháls. Þeira son var Þórleifr, er Hrómnndarfóstri var kallaðr. Hallsteinn hét son Hrómundar. Allir váru þeir frændr miklir menn ok sterkir. Son Þórkels á Kerseyri hét Þórir, bróðir Guðrúnar konu Þórbjarnar. Hann bjó at Melum hit næsta. Helga hét dóttir hans, ok var fríð kona sjónum ok skörungr mikill.


2. Þat bar til tíðinda eitt snmar, at skip kom af hafi í Hrútafirði á Borðeyri. Sleitu-Helgi hét stýrimaðr, enn Jörundr bróðir hans; þeir várn tólf menn á skipi. Þeir varu ósvífir menn ok illorðir, ok áttu menn lítt kaup við þá, ok fórn heldr útanheraðs til kaupa til annarra skipa. Fréttu menn, at þeir váru víkingar ok ránsmenn, enn höfðu ekki nema ránsfé. Ok er á leið sumarit, kómu menn ekki til þeira. Þá mælti Helgi: „Þess vil ek nú fýsa, at þér sét eigi illfengir, ok hafit hit betra skaplyndi hér við sveitarmenn, ok takit yðr vistir með bóndum, því at mér lízt fólk þetta muni torsveigt verða, ok kunna illa ágang; heð ek spurt, at menn eru hér sterkir ok afætur miklar“. Ok er hálfr mánuðr leið, váru þrír menn vistaðir. Þá mælti Helgi; „Eigi eru menn hér fúsir at taka við oss, ok er þat vorkunn; ok látum enn sveigjast til við þá“. Ok svá gerðu þeir. Enn svá hafði lag á lagst, at eigi tóku menn við þeim. Eitthvert sinn reið Þórir frá Melum til skips, ok hitti Helga. Helgi tók allglaðliga við honum, ok spurði, hverju hann vildi kaupa? Þórir kvað sér nauðsyn á vera at kaupa við, „því at hús mín liggja við velli“. Helgi kveðst mundu gera honum kost á því, at kaupa við svá mikinn sem hann þyrfti, „ok tak við oss öllum til vetrvistar“. Hann kveðst eigi til þess fœrr, „enn vöru skortir mik eigi fyrir at gefa; eru þér ok ekki vinsælir menn taldir“. Hann taldist undan at taka við þeim. Helgi mælti: „Allmjök sýna menn sik hér í styggleik við oss, ok er þat þó líkast, at þú setir eigi undan, bóndi, öllum auvisla við oss, ef þú tekr eigi við oss“. Þórir kvað þat valda, er þeir höfðu fávingat. Helgi svarar, at hann skyldi fyrir kostum ráða, ef hann tœki við þeim: „ella er ósýnt, hvárt þú ferr tvívegis“. Ok er svá var komit, mælti Þórir bóndi: „Nú er þú skorar svá mjök á mik um þetta, þá skaltú eiða vinna at várum landslögnm fyrir yðr alla, at þér skulut engan ójafnað gera í vetr neinum manni eðr þær sakir, at lögmætar eru, hvorki við mik né aðra, — eigi við hjón mín né nábúa; mun ek veita yðr hús, enn þér skulut sjálfir fœða yðr“. Helgi mælti: „Þá skalt ráða, bóndi“. Síðan fóru þeir þangat, ok mötuðust einir í húsi ok sváfu þar. Ekki var þetta mjök þokkat af sveitarmönnnm fyrir Þóri, ok þótti honum þetta ofráð vera. Ok er þeir höfðu þar verit um hríð, þá bar oft saman fundum þeira stýrimanns ok bóndadóttur, ok reittist á umtal ok kossa ok kneikingar með alvöru ok blíðu, ok fylgdi framkvæmd byrgisskapar. Þórir mælti: „Þat vilda ek, Helgi, at þú efndir heit þín við mik, ok gerðir mér öngva skömm né óvirðing; ok lát af tali við Helgu dóttur mína, ok halt eiða þína við mik“. Helgi kveðst ætla, at eigi mundi skjótt hrinda mega ást þeira Helgu; „ok er þér engi óvirðing í, bóndi, ef ek bið konunnar með réttum landslögum, þeim sem hér ganga, ok með slíku fé, sem þér líkar“. Enn er bónda þótti ósýnt til bóta, enn menn ósvífir, þá réð hann þat af, at hann gifti Helgu dóttur sína Sleitu-Helga; ok er gert brúðhlaup þeira snemma vetrar. Ok þaðan af váru þeir eigi stórillir við menn, ef ekki var til gert við þá.


3. Þat bar til um vetrinn, at Hrómundi hurfu stóðhross fimm saman, ok váru þau öll stórmjök feit. Um þat váru margar getur, hvat af hrossunum mundi hafa orðit. Synir Hrómundar kváðust ætla, at menn mundi etit hafa, er hvergi spurðist til, enn hrossin vön spök at vera. Hrómundr sagði: „Þat er mér sagt um Austmenn þessa, at þeir hafi stœrri slátr á borðum, enn aðrir menn viti vánir til kaupa þeira; er ok illt orð á þeim um hvatvetna. Nú eru tveir kostir til, at láta öngva umrœðu á koma, ok mun þá ekki illt af hljótast, — eðr hætta á hvat eftir kemr ok ganga at sínu“. Þeir kváðu þat víst betra, ok þat eitt til liggja, at leita eftir. Hrómundr fann þá Miðfjarðar-Skeggja, er þá bjó á Skeggjastöðum í Miðfirði, ok höfðingi var yfir þeim sveitum, ok réðst um við hann, hversu með skyldi fara. Skeggi avarar: „Svá spyrst mér til, at Austmenn þessir sé harðir í horn at taka, ok vil ek heita yðr minni forsjá, hvat sem í gerist“. Síðan fór hann, ok fóru þeir feðgar, Hrómundr ok synir hans, litlu eftir þetta til Mela, ok váru saman tíu. Austmenn váru sumir úti, enn sumir gengu ut í því, er þeir riðu at. Þeir höfðu litlar kvaðningar hvárirtveggja. „Þá mælti Hrómundr: „Svá er háttat, Helgi“, sagði hann, „at mér hafa hross horfit, ok er þat áhugi minn, at hér sé niðr komin“. (Helgi svarar:) „Ekki hafa menn slíkt við oss mælt fyrri, ok skal hér fjandskapr í móti koma svá mikill sem vér megum mestan yðr gjalda“. Hrómundr mælti: „Þat er víkinga-háttr, at afla fjár með ránum eðr svörfum, enn þat er þjófa-háttr, at leyna eftir“. Hrómundr leitaði við Þóri, hvat satt væri, eðr hvat hann vissi af. Þórir lézt hvárki, vita þá sanna né ósanna at þessu. Hrómundr kvað honum lítilmannliga fara. Síðan biðr Hrómundr menn sína stefna þeim, ok var ráðinn maðr til at stefna hverjum þeira. Síðan fóru stefnur fram, ok váru Austmenn málóðir ok hlaupóðir, ok kváðust þessa hefna skyldu. Öngir urðu áverkar með mönnum á þeim fundi. Skilja þeir við svá búit.


4. Hrómundr ok hans menn riðu nú heim. Ok er þeir höfðu litla hríð heima verit, talaði Hrómundr: „Vér skulum auka þrim mönnum, ok láta bœta virki várt, er mjök er hrörnat, ok látum sem þeir muni efna þat, er þeir hétu eigi góðu, ok þann fjandskap allan, er þeir hétu, munu þeir eigi láta undan ganga“. Síðan sendu þeir málin öll til Miðfjarðar-Skeggja í Miðfjörð, ok fóru mál þessi til alþingis, ok urðu Austmennirnir allir sekir um hrossa-stuld. Enn Hrómundr ok synir hans sátu heima um þingit; enn Austmenn bjuggust í burt frá Melum, ok mæltu vel til Þóris. Þeir ætluðu at búa skip sitt, ok lá leið þeira um Fagrabrekku, ok váru þeir Hrómundr úti feðgar. Helgi mælti: „Þat skyldi verða, at yðr stœði gott ekki af virki þessu, ok þá skyldi yðr sízt lið at því verða, er yðr lægi mest við, ok vel mætta ek sjá þik blóðgan, Hrómundr, ok sonu þína“. Hrómundr mælti: „Ekki grunum vér illvilja yðarn; enn þat ætlum vér, at nökkurir eigi rauðu at snýta, áðr vér sém at velli lagðir“. Nú skildu þeir at sinni.


5. Þat bar at einn morgin, at hrafn settist á ljóra, ok skrœkti hátt. Hrómundr var í rekkju sinni ok vakti, ok kvað vísu:


Úti heyrik svan sveita
sára-þorns, es morgnar,
bráð vekr borgin-móða,
bláfjallaðan gjalla.
Svá gól fyrr, þá er feigir
fólknárungar váru,
gunnar baukr, es gaukar
Gauts bragða spá sagðu.


Ok enn kvað hann:


Hlakkar, hagli stokkinn,
hræs es kemr af sævi,
móðr krefr morgin-bráðar
már valkastar báru.
Svá gól endr þá’s unda
eiðs at fornum meiði
hræva gaukr es haukar
hildinga mjöð vildu.


Ok nökkuru síðar risu upp húskarlar bónda, ok gáðu eigi at láta aftr virkisdyrnar eftir sér. Ok þann sama morgin komu Austmenn, ok vára saman tólf; þeir kvámu litlu síðar enn húskarlar váru farnir frá virkinu. Þá mælti Helgi: „Nú verðr vel; göngum nú í virkit ok minnumst háðuligra orða ok svá gerða, ok vil ek at virkit verði þeim at gagni alls öngu, ef ek má ráða“. Þórbjörn þyna vaknaði við mælgi þeira, ok hljóp upp þegar ok til hurðar þeirar, er var fyrir skálanum, ok sá ut um glugg einn, er á var skorinn hurðinni at fornum sið, ok kendi Austmennina, at þeir váru komnir í virkit, ok gekk inn aftr. Ok þá mælti Hrómundr: „Hvat er tíðinda, frændi“? Þorbjörn svaraði: „Þat hygg ek, at Austmenn sé komnir í virkit með ófriði, ok ætli at hefna orða þeira, er vér höfum talat við þá; enn þat veit ek eigi, hversu at þeir hafa í virkit komizt“. Hrómnndr spratt upp ok mælti: „Upp vér þá, ok rekum vanmenni þessi af hendi, ok kaupum á oss gott orð, ok dugum drengiliga“. Hann eggjaði þá sonu sína ok svá Þórleif fóstra sinn, ok var hann fimtán vetra gamall, bæði mikill ok röskligr at sjá. Hann bjóst ok til útgöngu, enn konur sögðu hann ofungan, ok kváðu hann mundu feigan, enn Hrómund of gamlan vörn at veita. Hrómundr kvað þá vísu:


Vas-at mér í dag dauði,
draugr flatvallar bauga’
búumk við ilmar jálmi,
áðr né gær of ráðinn.
Rœkik lítt, þót leiki
litvandr Héðins fitjar,
áðr vas oss af markaðr
aldr, við rauða skjaldu.


Síðan tóku þeir frændr vápn sín allir fjórir: Hrómundr halti ok Þórleifr, Þórbjörn þyna ok Hallsteinn, ok gengu út þær dyr, er á váru enda hússins, ok fóru fyrir ofan þvertré, enn læstu hinar dyrnar, er á váru hliðvegginum. Austmenn hlupu upp í vegginn, ok skutu at þeim mjök harðfengiliga; því at Helgi var manna bezt vígr, mikill ok sterkr ok vaskligr. Var hann nú œfr mjök, ok allir váru þeir illir viðreignar ok harðir; kváðu þá Hrómund minni skyldu eiga til at reka, ok þeir skyldi þá muna þjófsnafnit. Hrómundr kvað þá nógt mundu til vinna, ef þeir sœkti í virkit. Vörðust þeir þá eigi síðr með hlífum ok trjám enn vápnum, enn Austmenn börðu grjóti ok skotum, ok sóttu at hit harðasta, enn hinir vörðust allvel, ok váru eigi fleiri fyrir enn fjórir. Þeir sendu ok ofan stórt grjót, ok þótt Hrómundr væri aldraðr, gekk hann vel fram ok var stórhöggr; ok með fulltingi sona sinna ok Þórleifs fóstra síns fellu sex Austmenn, ok í þeirri hríð fell ok Hrómundr ok Þórleifr fóstri hans. Austmenn þeir er eftir lifðu, hrukku ór virkinu allir; enn Þórbjörn þyna hljóp eftir þeim, ok elti ór virkinu alla þá, er eftir lifðu. Enn er Þórbjörn vildi aftr lúka hurðina, þá skaut Helgi spjóti til hans, ok kom á hann miðjan. Hann tók sjálfr spjótit ór sárinu ok sendi aftr til Austmanna, ok kom á Jörund miðjan, bróður Helga. Helgi þreif hann upp, þegar hann fell til jarðar, ok kastaði á bak sér, ok hljóp ór virkinu, ok með honum allir félagar hans, þeir fimm, er eftir lifðu. Hallsteinn hljóp eftir þeim, enn þeir undan, þar til er þeir kómu at lœk einum, þeim er út er frá Fagrabrekku. Þar vildi Helgi yfir hlaupa með Jörund bróður sinn; enn hávir bakkar váru at tveim megin, ok varð honum aflfátt, ok skriðnaði Jörundr aftr af herðum honum, ok var þá dauðr. Helgi snaraðist þá við, ok í því kom Hallsteinn at honum, ok hjó af honum höndina ok þá heldu Austmenn undan, enn Hallsteinn starfaði at Jörundi ok fann at hann var dauðr, ok því bar þá undan ok sá Hallsteinn þat, ok snöri þá aftr. Varð hann þess víss, at faðir hans var dauðr ok Þorbjörn þyna; Þórleifr var eigi órendr; hann bar hann inn. Konur spurðu, hversu farizt hefði. Hann sagði sem var. Þeir Helgi létu út hinn sama dag, ok týndust allir fyrir Skriðuesenni. Þórleifr var grœddr, ok bjó at Fagrabrekku, ok þótti góðr bóndi. Enn Hallsteinn fór útan, ok kom á fund Ólafs Tryggvasonar. Konungr boðaði honum trú, ok var það auðsótt. Gerðist Hallsteinn þá konungsmaðr, ok var með honum síðan, ok var hinn frœknasti drengr, ok öruggr í framgöngu, ok vel virðr af Ólafi konungi. Ok svá er sagt, at hann hafi fallit á Orminum langa, ok sýnt þar áðr hreystilega vörn, ok aflat sér svá góðan orðstír, ok lýkr hér frá honum at segja.