Saga Ólafs kyrra

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872

Saga Ólafs kyrra

1. Frá Ólafi kyrra.

Ólafr var einn konungr yfir Noregi eptir andlát Magnús konungs, bróður síns. Ólafr var maðr mikill á allan vöxt ok vel vaxinn; þat er allra manna sögn, at engi maðr hafi sét fegra mann eða tíguligra sýnum; hann hafði gult hár sem silki, ok fór afar vel, bjartan líkam, eygðr manna bezt, limaðr vel, fámálugr optast ok ekki talaðr á þingum, glaðr við öl, drykkjumaðr mikill, málrœtinn ok blíðmæltr, friðsamr meðan hans ríki stóð. Þess getr Steinn Herdísarson:

Lönd vill þengill Þrœnda,
þat líkar vel skötnum,
öll við œrna snilli
eggdjarfr í frið leggja.
Hugnar þjóð þat er þegna
þrályndr til friðmála
kúgar Engla œgir.
Ólafr borinn sólu.

2. Gert hásæti um þveran pall.

Þat var siðr forn í Noregi, at konungs hásæti var á miðjum langpalli; var öl um eld borit; en Ólafr konungr lét fyrst gera sitt hásæti á hápalli um þvera stofu; hann lét ok fyrst gera ofnstofur, ok strá gólf um vetr sem um sumar. Um daga Ólafs konungs hófust mjök kaupstaðir í Noregi, en sumir settust at upphafi. Ólafr konungr setti kaupstað í Björgyn; gerðist þar brátt mikit setr auðigra manna, ok tilsiglingar kaupmanna af öðrum löndum; hann lét reisa þar af grundvelli Kristskirkju hina miklu steinkirkju, ok var at henni lítit gert, en hann lét algera trékirkjuna fornu Kristskirkju. Ólafr konungr lét setja mikla gildi í Niðarósi, ok mörg önnur í kaupstöðum, en áðr váru þar hvirfingsdrykkjur; þá var Bœjarbót hin mikla hvirfingsklokka í Niðarósi. Hvirfingsbrœður létu þar gera Margrétarkirkju, steinkirkju. Á dögum Ólafs konungs hófust skytningar ok leizludrykkjur í kaupstöðum, ok þá tóku menn upp sundrgerðir, höfðu drambhosur lerkaðar at beini; sumir spentu gullhringum um fótleggi sér, ok þá höfðu menn dragkyrtla, laz at síðu, ermar fim alna langar ok svá þröngvar, at draga skyldi við handtugli ok lerka alt at öxl upp, hávir skúar ok allir silkisaumaðir, en sumir gullagðir. Mörg önnur sundrgerð var þá.

3. Frá hirðsiðum Ólafs konungs.

Ólafr konungr hafði þá hirðsiðu, at hann lét standa fyrir borði sínu skutilsveina, ok skenkja sér með borðkerum, ok svá öllum tignum mönnum, þeim er at hans borði sátu; hann hafði ok kertisveina, þá er kertum héldu fyrir borði hans, ok jafnmörgum, sem tignir menn sátu upp. Þar var ok stallara stóll utar frá trapizu; þar sátu stallarar á ok aðrir gœðingar, ok horfðu innar í mót hásæti. Haraldr konungr ok aðrir konungar fyrir honum váru vanir at drekka af dýrahornum ok bera öl or öndugi um eld, ok drekka minni á þann, er honum sýndist. Svá segir Stúfr skáld:

Vissa ek hildar hvessi,
hann var nýztr at kanna,
af góðum byr gríðar
gagnsælan mér fagna,
þá er blóðstara bræðir,
baugum grimmr at Haugi
gjarn með gyltu horni
gékk sjálfr á mik drekka.

4. Um liðsfjölda konungs.

Ólafr konungr hafði hundrað hirðmanna ok 60 gesta ok 60 húskarla, þeirra er flytja skyldu til garðsins þat er þurfti, eða starfa aðra hluti, þá sem konungr vildi. En er bœndr spurðu konung þess, fyrir hví hann hefði meira lið en lög váru til eða fyrri konungar höfðu haft, þá er hann fór á veizlur, þar sem bœndr gerðu fyrir honum; konungr svaraði svá: Eigi fæ ek betr stýrt ríkinu, ok eigi er meiri ógn af mér en af föður mínum, þótt ek hafa hálfu fleira lið en hann hafði, en engi pynding gengr mér til þess við yðr, eða þat at ek vilja þyngja yðrum kostum.

5. Andlát Sveins konungs Úlfssonar.

Sveinn konungr Úlfsson varð sóttdauðr 10 vetrum eptir fall Haraldanna. Þar næst var konungr í Danmörk Haraldr hein, son hans, 4 vetr; þá Knútr, son Sveins, 7 vetr, ok er sannheilagr; þá Ólafr hinn þriði, son Sveins, 8 vetr; þá Eiríkr góði, fjórði son Sveins, enn 8 vetr. Ólafr, Noregs konungr, fékk Ingiríðar, dóttur Sveins Danakonungs; en Ólafr Danakonungr, son Sveins, fékk Ingigerðar, dóttur Haralds konungs, systur Ólafs Noregs konungs. Ólafr Haraldsson, er sumir kölluðu Ólaf kyrra, en margir Ólaf bónda, hann gat son við Þóru Jóansdóttur; sá var nefndr Magnús; var sá sveinn hinn fríðasti sýnum ok allmannvænn; óx hann upp í hirð konungs.

6. Jartegnir Ólafs konungs.

Ólafr konungr lét gera steinmusteri í Niðarósi, ok setti í þeim stað, sem fyrst hafði verit jarðat lík Ólafs konungs, ok var þar yfir sett altarit, sem gröftr konungs hafði verit; þar var vígð Kristskirkja; var þá ok þannug flutt skrín Ólafs konungs, ok sett þar yfir altari; urðu þar þá þegar margar jartegnir. En annat sumar eptir at jafnlengð þess, er kirkjan hafði vígð verit, þá var þar allfjölment; þat var Ólafsvöku aptan, at blindr maðr fékk þar sýn sína. En sjálfan messudaginn, þá er skrínit ok helgir dómar váru út bornir, ok skrínit var sett niðr í kirkjugarðinn, svá sem siðvenja var til, þá fékk maðr mál sitt, er lengi áðr hafði mállauss verit, ok söng þá lof guði ok hinum helga Ólafi konungi með mjúku tungubragði. Kona var hinn þriði maðr, er þannug hafði sótt af Svíþjóðu austan, ok hafði í þeirri för þolat mikla nauð fyrir sjónleysis sökum; en þó treystist hon miskunn guðs, ok kom þar farandi at þeirri hátíð. Hon var leidd sjónlaus í musterit at messu um daginn, en fyrr en tíðum var lokit, sá hon báðum augum, ok var þá skygn ok bjarteyg; en áðr hafði hon verit blind 14 vetr. Fór hon þaðan með háleitum fagnaði.

7. Frá skríni Ólafs konungs.

Sá atburðr gerðist í Niðarósi, er skrín Ólafs konungs var borit um stræti, at höfugt varð skrínit, svá at eigi féngu menn borit fram or stað; en síðan var skrínit niðr sett ok brotit upp strætit, ok leitat, hvat þar var undir, ok fannst þar barns lík, er myrt hafði verit ok fólgit þar. Var þat þá á brott borit, en bœtt aptr strætit, svá sem áðr hafði verit, en borit skrín at vanda.

8. Um friðsæld Ólafs konungs.

Um daga Ólafs konungs var mikit ár í Noregi ok margföld gœzka, ok um engis manns ævi var jafngott í Noregi sem hans, síðan er var Haraldr konungr hárfagri. Ólafr konungr skipaði þeim málum mörgum til vægðar, er faðir hans hafði með freku reist ok haldit. Hann var mildr af fé, en fast hélt hann ríkinu, ok olli því vit hans, ok þat með at hann sá, hvat konungdóminum gegndi ok hœfði, ok eru mörg góð verk hans at telja. Í því má marka, hver hans gœzka hefir verit ok ástsemd við lýðinn, er hann mælti dag nökkurn í mikla gildi; var hann þá kátr ok í góðu skapi. Þá mæltu menn hans: Herra! fögnuðr er oss á, er þér erut svá kátir. Hann svaraði: Nú skal ek kátr vera, er ek sé gleði á lýð mínum ok frelsi, ok sit ek í samkundu þeirri, er helguð er hinum helga Ólafi konungi, föðurbróður mínum. Á dögum föður míns var þessi lýðr undir aga miklum ok ótta, ok fálu flestir gull sitt ok gersimar, en ek sé nú á hverjum skína þat er á, ok er yðart frelsi mín gleði. Var nú ok kyrt um hans daga fyrir orrostum, ok friðaði hann fyrir sér ok lýðnum utanlendis, ok stóð þó hans nágrönnum mikil ógn af honum, þótt hann væri hógværr. Svá sem skáldit segir:

Varði ógnarorðum
Ólafr ok friðmálum
jörð, svá at engi þorði
allvalda til kalla.

9. (8). Frá Ólafi konungi ok Knúti Danakonungi.

Ólafr konungr var vinr Knúts Danakonungs. Fór Knútr konungr til móts við hann, ok hittust í Elfinni, þar sem konunga stefna var forn. Talar þá Knútr konungr, at hann vildi, at þeir gerði her vestr til Englands, slíks sem þeir áttu at hefna, Ólafr konungr at upphafi, ok svá Danakonungar: Ger nú annathvárt, segir Knútr konungr, at ek mun fá þér 60 skipa, ok gerst þú höfðingi fyrir, eða ella mun ek gerast höfðingi fyrir, ok fá þú mér 60 skipa. Ólafr konungr svaraði: Þetta mál, er þér rœðit, Knútr konungr! er mér skapfelt, en þat er mjök újafnt; þér frændr hafit giptu borit til þess at vinna England með framkvæmd, svá sem var Knútr konungr hinn ríki; er nú líkligt, at þat muni yðr ættgengt; en þá er Haraldr konungr Sigurðarson fór til Englands, fékk hann bana; eyddist þá Noregr svá at mannvali, att eigi hefir slíks kostr verit síðan í landinu; var sú ferð ágætliga búin, ok gafst nú, sem þér vissut. Nú kann ek at ætla mitt ráð, hversu miklu ek em vanfœrri at gerast höfðingi fyrir, ok vil ek yðr til kjósa, at þér farit með minni eflingu. Ok fékk honum 60 stórskipa með ágætum búnaði ok traustu liði, ok setti fyrir höfðingja sína lenda menn, ok var þat mælt, at stórmannliga væri til fengit; ok svá er sagt í Knúts sögu, at Norðmenn einir rufu eigi leiðangrinn, þá er saman var kominn, en Danir biðu eigi, ok virði þat Knútr konungr við Norðmenn, ok gaf þeim leyfi at fara í kaupferðir, hvert er þeir vildi, ok sendi Noregs konungi dýrligar gjafir fyrir sitt liðsinni, en hann lagði á Dani reiði ok mikit fégjald.

10. (9). Frá vísindamanni.

Þat barst at eitt sumar, þá er menn Ólafs konungs höfðu farit ok dregit saman landskyldir hans, at konungr frétti, hvar þeim væri bezt fagnat. Þeir sögðu þat vera í einu fylki konungs: þar er einn sá gamall búandakarl, segja þeir, er veit fyrir marga hluti, ok höfum vér hann spurt margs, ok hefir hann or leyst, ok þat hyggjum vér, at hann kunni fugls röddu. Konungr mælti: Með hvat fari þér? Slíkt er hégómi mikill. Ok þat berr at eitt sinn, er konungr ferr fyrir land fram, ok mælti, er þeir sigldu um sund nökkur: Hvat bygðum er hér á land upp? Þeir svöruðu: Frá þessu fylki sögðu vér yðr, herra! at oss væri hér bezt fagnat. Konungr mælti: Hvat húsi er þat, er hér stendr hjá sundinu? Þeir svara: Þat hús á sá hinn fróði maðr, er vér sögðum þér frá. Ok sá þeir eitt hross hjá húsinu. Þá mælti konungr: Farit nú ok takit hrossit ok drepit. Þeir segja: Eigi viljum vér gera honum skaða, herra! Konungr mælti: Ek vil ráða; höggvit af höfuð af hrossinu, ok látit eigi blóðit koma niðr; berit út á skip mitt hrossit, farit síðan eptir karli, ok segit honum ekki til, ok líf yðart mun við liggja. Síðan gera þeir svá ok segja karli konungs erendi. Ok er hann hittir konung, þá mælti konungr: Hverr á jörð þá, er þú býr á? Hann svarar: Þér eigut, herra! ok takit leigur af. Konungr mælti þá: Seg oss leið fram fyrir landit; þér mun kunnigt vera. Hann gerði svá. Ok er þeir róa, flýgr kráka ein fram um skipit ok lætr illiliga. Bóndi lítr til. Konungr mælti: Þykki þér nökkurs um vert? Svá er víst, segir hann, herra! Þá flýgr önnur kráka yfir skipit ok skræktir. Þá gáir bóndi eigi at róa; verðr árin laus í hendi honum. Þá mælti konungr: Mjök íhugar þú, bóndi! krákuna, eða þat er hon segir. Bóndi mælti: Herra! nú er mér grunr á. Ok hit þriðja sinni fló kráka, ok lét sú verst, ok leggst nær at skipinu. En bóndi stendr upp í móti ok gáir ekki róðrar. Konungr mælti: Mikils þykki þér nú um vert, bóndi! eða hvat segir hon nú? Bóndi segir: Þat er úlíkligt er, at ek vita eða hon. Konungr mælti: Seg nú. Þá kvað Bóndi:

Segir vetrgömul,
veit ekki sú;
segir tvevetr,
trúi ek eigi at heldr;
en þrevetr segir,
þykkira mér líkligt:
kveðst mik róa
á merar höfði,
en þik, konungr!
þjóf míns fjár.

Konungr mælti: Hvat er nú, bóndi! viltu segja mik þjóf? Síðan gaf konungr honum góðar gjafir, upp landskyldirnar allar. Svá segir Steinn:

Gefr áttstuðill jöfra
örr ok steindu knörru,
hann vill hnøggvi sinnar,
hábrynjuð skip, synja.
Þjóð nýtr Ólafs auðar,
annarr konungr mannum
sé þú hverr slíkt fé reiðir.
sik beztan gram miklu.

Her þengill gleðr hringum
hoddörr sá er rýðr odda,
bekksagnir lætr bragna
bragningr gjöfum fagna.
Norðmönnum gefr nenninn
Noregs konungr stórum,
örr er Engla þverrir.
Ólafr borinn sólu.

Hilmir gefr ok hjálma,
hirð, svá at engis virðir,
konungs prýða þau klæði,
kynstórr fírum brynjur.
Dyggr lætr þungar þiggja
þengill af sér drengi,
vás launar svá vísi
verðung, Hálfs gerðar.

11. (10). Dauði Ólafs konungs.

Ólafr konungr sat optliga í heraði at stórbúum sæinum, er hann átti; en er hann var austr í Ránríki á Haukbœ at búi sínu, þá tók hann sótt þá, er hann leiddi til bana. Þá hafði hann verit konungr at Noregi 26 vetr, en hann var til konungs tekinn einum vetri eptir fall Haralds konungs. Lík Ólafs konungs var flutt norðr til Niðaróss ok jarðat at Kristskirkju, þeirri er hann lét sjálfr gera. Hann var hinn vinsælsti konungr, ok hafði Noregr mikit auðgazt ok prýzt undir hans ríki.