Saga af Pilatus

Fra heimskringla.no
Revisjon per 24. nov. 2020 kl. 15:33 av August (diskusjon | bidrag) (Saga af Pilatus)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Postola sögur


Saga af Pilatus


Her hefr upp ok segir fra Tirus konungs ok af Pilato syni hans. capitulum[1].

1. Tirus het konungr ættaðr af þeim þioðum, er Magutiensis ero kallaðar. Hann var af borg þeiri er Berseik het, hann kunni vel stiornuiþrott, sem þar er miok titt. Hann reið einn tima langt i brott ꜳ dyraveiðar, ok eitt kvelld er nattmyrkr bannaði honum veiðiskapinn, ok var þo heiðr himinn, rannsakaði hann loptit ok gỏngu stiarnanna, tið ok tima stundanna. Hann undirstendr af stiornuganginum, at ef hann ætti þa natt samræði við konu, mundi af hans bloði getaz sa maðr, at raðandi mundi verða margs folks ok heraða ok storum agiętr. Hann var fiarri staddr konu sinni, er Anna het, en hann villdi æigi missa þessa getnaðar; hann sendir sina menn i næstu borg at fa honum konu, þa sem honum væri sæmilig til hiabuðar. Þeir hitta ꜳ eina mylnumannz dottur friða, er Sopila het, ok hvilldi hia honum um nattina. Ok siðan eptir rettan tima þaðan fra fæðir hon sveinbarn. En af þvi at þau Tyrus konungr voru æina natt ꜳsamt, vissi hon æigi nafn hans ok matti æigi af hans nafni kalla son sinn, þi kallaði hon af sinu nafni sveininn Pilatum. Ok er hann var þrevetr, sendir hon hann feðr sinum, þviat sva hafði hann fyrir mællt. Nu fæðiz Pilatus þar upp með feðr sinum nærr iafnalldri broður sinum syni Anne; ok sva sem hann var fyrir þeim at moðurættinni, sva var hann ok æðri i allri atgervi. Þetta þolir Pilatus æigi betr, enn hann drepr broður sinn ok leynir. Enn þo kom þat upp um siðir, ok harmar konungr miok ok lætr stefna þing ok leitar doms um mál Pilati. Folkit allt kallar hann ulifissmann. Konungi þickir þa lagðr glæpr á glæp ofan. Hann tekr þat rað, at hann sendir hann i skatt til Romaborgar, þickiz hann þa firra sik sonar drapi enn leysaz undan skulld ok skatti. Ok er Pilatus kom i Romaborg, feck hann ser þann kompan, er Pagrinus het, son konungs af Franz, er enn var sendr fyrir skatt. Pagrinus þickir fyrir þeim i aullu, ok þvi lykr Pilatus sva með hann sem með broður sinn, at hann drepr hann. Þetta mislikar Romverium, ok vilia sumir lata drepa hann þegar, en sumum þotti hann val fallinn til formannz moti uvinum þeira, ok taka þat til raðs at setia hann yfir ey þa, er Pontus heitir. Þat folk var sva illt ok hart, at þat þoldi ỏngvan hỏfðingia yfir ser, ok þotti þeim val, hvart sem helldr væri, at hann bryti þeira þriotzku, eðr þeir gerði með hann eptir verðleikum ok dræpi hann. Nu skilr Pilatus, hversu Romveriar hafa sett hann i hættu, ok giętir sva til, at hann getr undir sik brotit folkit sumt með fegiofum, enn sumt með harðlyndi. Af þessu verðr hann miok agiętr, er hann feck þat folk tamit, er engin gat aðr, ok var siðan kallaðr Pontius Pilatus af eyiunni. I þenna tima rikti yfir Galilca ok Jerusalem ok aullu Judea Herodes tetrarcha, hann frettir framkvemd Pilati ok sendir honum orð, at hann kięmi til hans, ok heitr honum, ef hann kemr, riki yfir Judea. Pilatus ferr fyrst til Romaborgar ok gefr Tiberio keisara goðar giafir ok þiggr af honum lén yfir Judea, þat er Herodes hafði aðr boðit honum, ok þar með iarls nafn, ok ferr hann nu til Jerusalem. Þetta mislikar miok Herode konungi, ok reisiz nu mikill fiandskapr millum þeira, ok stoð sa til þess er guð var pindr. Herodes lætr eina konu sina, enn tekr Herodiam dottur konungs af Arabia ok broðurkonu sina. Um þat vandar Johannes baptista, ok fyrir þat lætr Herodes setia hann i myrkvastofu, ok .xii. manaðum siðarr lét hann hoggva hann, þviat hann hræddiz, at folkit mundi eptir hans orðum vikia ok hafa hann af rikinu. Litlu siðarr draga þeir mágar Philippus ok Arethe konungr lið saman ok beriaz við Herodem, ok fellr allt lið Herodis, ok var honum þat guðlig hefnd fyrir drap Johannis baptiste, ok fyrir þenna osoma allan saman var Herodes rekinn af riki i utlegð Vienneborgar.


Fra Ruben ok konu hans er fæddi Judas skarioth[2]

2. A dogum Herodis konungs var sa maðr i Judea af ætt[3] er Ruben het, enn kona hans het Ciborea. Þat var eina natt er hon hafði sofnað eptir samlag att með bonda sinn, ok er hon vaknar, grét hon sꜳrt. Ruben spurði, hvi sætti. Hon svaraði: „Ek þottumz vita, at skipti ock(u)r hofðu verit. Siðan þottumz ek sea barnit i kviði mer, ok vissa ek, at þat barn mundi verða tion ok tapan allz Gyðingalyðs.“ Ruben reiddiz ok mællti: „Þetta er annathvart talat af ærslum eðr fitonsanda.“ Hon sverr um sinn visdom, ok segir þat til marks, at „ꜳ rettum tima man ek þetta barn fæða með miklum lifshaska, ok annathvart er, at hann er af mer dauðri tekinn, ella deyr hann tvennum dauða, enn folk vart fyrir hann sumt drepit enn allt hertekit.“ Nu liða stundir þar til er Ciborea fæðir sveinbarn með tvennum sárleik holldz ok hugar. Ruben veit æigi gloggt, hvern veg hann skal nu breyta, þickir afskapligt at tortima barninu, enda uraðligt upp at fæða til slikra luta, sem fyrir var spáð. Hann samtengir nu grimd ok milldi, hann gorir stock einn, ok bikar utan ok leggr sveininn þar i ok setr ꜳ utan hanka, sem sagt var fra Moysy. Enn þo bar sina byrði hvarr stockrinn ok til uiafnrar frammkvęmdar. Hann kastar stockinum a sio ut. Veðr stoð af landi, ok rekr stockinn upp i ey þa er Skarioth heitir. Drottning eyiarinnar geck með strondinni, ok þeonostukonur hennar fundu stockinn ok barn liggianda i. Drottningin var sonlaus, enn barnit vænligt, þa baðu þeonestumenn hennar, at hon fæddi upp barnit ok segði sinn son vera. Hon ferr nu at hvila ok lætr sem hon hafi þetta barn fætt ok átt með bonda sinum, ok var þat aullum monnum mikill fagnaðr, ok er honum nafn gefit, ok kallaðr Judas skarioth af eyiunni. Litlu siðarr atti hon son með bonda sinum. Þeir vaxa upp baðir samt, ok var Judas harðleikinn, ok geck hinn gratandi undan. Þat þotti drottningu þungt, þviat hon vissi, hvat titt var, enn þorði æigi upp at bera. Enn þo um siðir segir hon. Ok er Judas veit þat, þickiz hann neistr ok svivirðr, ok fyrir þat drepr hann konungsson leyniliga ok liopz ꜳ brott með þeim monnum, er skatt fluttu til Romveria. Judas ferr, unnz hann kemr til Pilatum ok bittz honum a hendi, ok af þvi at Pilatus hafði þa fundit mann með skap sitt, þa gerir hann Judam fehirði sinn ok ræðismann, sva at allt gerði hann með hans samþyckt, þvi at fastaztan felagskap gerir likr likum. Einn dag stendr Pilatus með holl sina ok ser i einn alldingarð lystiligan avỏxt, ok sva mikil fyst kom at honum til þessa alldins, at lif hans lá við, ef hann feck eigi. Þa kallar hann til sin Judam kompán sinn ok biðr hann taka ser alldin i garðinn, ok segir at lif hans liggr með. Judas leypr i garðinn ok tekr alldinit. Þenna garð atti Ruben faðir hans. Hann leypr til ok mællti hart með Judam. En hann svaraði illa, ok slær i deilu með þeim ok illyrði, þviat hvargi þeira kannaz með annan, þar til er Judas slær Ruben með steini á halsbeinit, sva at þat brotnar, ok deyr Ruben. Ok er hann finnz, ætla menn hann orðinn braðdauðan. Pilatus ser nu, hve mikit hann let sik kosta at gera hans vilia, ok launar honum þvi, at hann gefr honum konu Rubens ok þar með alla eigu hans. Þetta þiggr hann ok fær Ciboream. Hon var iafnan i ryggu skapi, er hon kom i hvilu hia honum. Ok einn tima er þau koma i hvilu, spyrr hann, hvat hana angrar. Enn hon svarar sva: „Mart er mer til sorga. Ek atta son með bonda minum, ok var honum kastat a seo ut, ok for hann þar. Bonda minn fra ek braðdauðan, en þat er eitt er mer þickir mest, at ek skal mann hafa i moti vilia minum.“ Judas svaraði: „Ill efni munu i vera, ek man vera son þinn, enn þu moðir min, ok man ek hafa myrðan fỏður minn enn bað at eiginkonu moður mina.“ Fær honum þetta nu mikils. Enn af fortỏlum Ciboree ferr hann ꜳ fund Jesu Kristz ok geriz hans lærisveinn ser til syndalausnar, ok geymdi þa olmosu, sem fatækum monnum var gefin, ok stal hann þar iafnan nockuru af, ok leiddi hann sva annan glæp ꜳ annan ofan, þar til er hann selldi sealfan guð til dauða ok piningar, enn hengdi sealfan sik i snỏru með ỏrvilnan ok deyddi ok sprack i sundr af aumleik, ok fellu ut iðrin með illzku.


Her segir fra Ardianus ok Vespasianum[4]

Nikolai Ge:
Jesus ok Pilatus

3. Eptir pinsl ok dauða Jesu Kristz ok hans upprisu, þa ihugar Pilatus sitt mꜳl ok uggir reiði keisarans, fyrir þat er hann hafði til dauða dæmdan saklausan mann, sva nytsamligan aullu folki, sem Jesus var. Tok hann nu þat rꜳð, at hann sendir til Romaborgar þann mann er Adrianus het vin sinn með storfe at afsaka sik með[5] keisarann. Adrianus lætr i haf, ok rekr hann allt vestr til Galizulandz, þar sem nu hvilir hinn heilagi Jacobus postoli. Þar fyrir er settr Vespasianus einvalldzhỏfðingi af Tiberio keisara. Þat voru þar lỏg, at allt þat sem þar ræki a land upp skylldi vera vágrek, ok skylldu landzmenn bæði eigha valld ꜳ fe ok monnum. Nu eru þeir Adrianus teknir ok leiddir fyrir Vespasianum. Adrianus mællti: „Herra! ek er nu kominn á yðvart valld, ok þvi biðr ek, at þer gefit oss miskunn ok frið at fara þagat, sem ver vilium, hvat er af fenu verðr.“ Vespasianus svaraði: „Hvaðan komtu eðr hvert villtu fara?“ Adrianus svaraði: „Ek em af Jerusalem, ok villda ek fara til Romaborgar, enn veðr bægði oss higat.“ Vespasianus mællti: „Seg mer, ertu þaðan sem menn eru vitrir, kanntu nockut af lækningum? Leyn mik æigi, ef þat er.“ Vespasianus hafði kvikur i nỏsum allt fra þij sem hann var fæddr, enn þat mein kalla þeir vespas, ok þvi var hann kallaðr Vespasianus. Adrianus mællti: „Ongva bót ma ek þer vinna. Enn var sa dyrðligr maðr með oss, ef þu hefðir hann fundit, værir þu nu heill.“ Vespasianus svaraði: „Þu kant, ok þar við skal liggia lif þitt.“ Adrianus mællti: „Sa hinn sami er syn gaf blindum, heilsu siukum, hreinsaði likþra, græddi ok lifgaði dauða, leiðretti villta, hann veit, at ek kann enga lækning, ok hann man mik leysa undan lifshaska.“ Vespasianus mællti: „Hverr er sa, er þu segir þetta fra?“ Hann svaraði: „Jesus nazarenus, sa maðr sem mattugr var i orði ok verki, hann dæmdu Gyðingar til dauða ok krossfestu hann.“ Vespasianus mællti: „At visu truir ek, ef hann lifði, at ek væri þa heill nu.“ Adrianus mællti: „Enn muntu heill verða, ef þu truir hans krapti.“ Vespasianus mællti: „Sannliga truir ek, at sá má mik heilan gera, sem dauðum gaf lif.“ Ok þegar sem hann hafði þetta mællt, fellu allar kvikur or nỏsum hans, ok varð hann þegar heill. Hann varð storfeginn ok mællti: „Oruggr em ek i þvi, at sa er guðs son, er mik græddi, ok þegar ek fær leyfi af keisaranum, skal ek fyrirkoma þeim niðingum, er þetta overkan hafa unnit. Enn þer ok þinu godzi gef ek frið, ok far nu heim aptr, enn ecki með þeim ỏrindum, sem þer voru boðin.“ Hann gorir sva ok snyr nu aptr.


Fra Albano ok Veronica husfru[6]

4. A þessum tima spurðiz i Romaborg, at i Judea i Jerusalem var sꜳ læknir, at alla siukleika gerði heila með orði einu. Keisarinn vænti ser þaðan liknar, þviat hann var likþrár, enn vissi æigi hvat titt var. Hann sendi þann mann Pilato iarli, er Albanus het, ok bað hann senda ser lækni þann, er Jesus het ok allt gerir heillt, at hann vinni honum bot sins meins. Albanus kemr a fund Pilati ok segir honum qveðiu keisarans ok orðsending. Pilatus verðr nu okveði við þessu ok biðr ser halfs manaðar frest til andsvara, ok þorði æigi at svara utan vitra manna rað, þviat þa var Jesus liflatinn, ok þorði hann æigi at segia þat Albano. Kona het Veronica, er i mikilli vingan var með Jesum, goð husfru ok rꜳðvỏnd. Hon segir Albano marga agięta luti fra Jesu ok kvað hann vera guð sinn ok drottin, „ok þa er hann var her, var hann mer huggan ok minu hyski, enn Pilatus dæmdi hann til krossfestingar ok dauða fyrir illvilia Gyðinga. Siðan reis hann upp a þriðia degi eptir pining sina ok syndiz sinum monnum, en ꜳ .xl.da degi steig hann til himna upp.“ Albanus mællti: „Segir þu þann Jesum til himna hafa stigit, er Pilatus het at senda keisaranum?“ Veronica svaraði: „Pilatus uggir reiði keisarans, þvi at hann veit sik mest sakaðan um þetta mál.“ Albanus mællti: „Mikla eyrindlausu fer ek nu, er ek skal ỏngva bot vinna minum herra keisaranum.“ Veronica svaraði: „Þa er minn herra ok meistari for um landit at kenna monnum retta tru, var þat stundum, at ek mista hans navistu, þa villda ek nỏckura hans liking hafa mer til hugganar, ok þa villda ek færa duk einn einum skrifara, at hann pentaði þar ꜳ drottins mins ꜳsconu. Þa mætta ek sealfum honum, ek er ek sagði honum spyrianda efni gongu minnar, þa tok hann dukinn or hendi mer ok strauk með andlit sitt ok feck mer siðan. Ok var þa dukrinn markaðr fagrliga hans asionu ok likneskiu, ok væntir ek þess, ef keisarinn litr þenna duk, at hann fai heilsu sina.“ Albanus svaraði: „Er sia gersimi nockuru gulli eðr silfri samvirðilig?“ „Nei, segir hon, engum utan fastri tru ok fullum goðvilia.“ Albanus mællti: „Hvat er nu til ráðs?“ Veronica mællti: „Ek man fara með þer ok syna keisaranum þessa guðliga ásionu.“ Þessu verðr Albanus feginn, ok foru þau til Romaborgar. Keisarinn verðr Albano sva feginn at hann heilsar honum fyrri, þviat hann ætlaði, at Jesus mundi þar vera með honum. Albanus segir keisaranum, hvat titt var. Keisarinn svaraði: „Hvart er mer þa engin ván lækningar?“ Albanus svaraði: „Agięt kona er her með mer, su er hans þeonostukona hefir verit, ok hefir hans likneskiu á einum duki með sealfs hans hendi skrifaða[7] með himneskum hætti þer til heilsubotar.“ Keisarinn bað þenna heilaga dom þegar til sin bera, ok let breiða fyrir allan veginn með pelli ok dyrum vefium[8]. Ok iafnskiott sem keisarinn sa þessa guðliga asionu, þa varð hann alheill. Veronica lofar guð fyrir sinar iartegnir, ok ferr hon siðan heim með miklum giỏfum af keisaranum. Siðan lætr keisarinn stefna þing ok synir aullum guðs krapt ꜳ ser ok bað, at Jesus væri tekinn i goða tỏlu, þvi at sva sem sa einn er nu fullkominn i heilagra manna tolu, sem i Romaborg ok af pava er lỏgtekinn, sva skylldi sa ok engin i goða tolu, sem æigi væri af Romverium logtekinn. Aulldungar villdu æigi þessu iata, þviat þeim þotti omerkilig alþyðu sogn um þetta. Nu urðu þeir at raða, ok fyrir þessa sok let keisarinn suma senatores drepa, en gerði suma utlæga. Enn þat var þa siðr allra landa, at ef nockut bæri til merkiligt, skylldi hverr hỏfðingi rita til Romveria, ok skylldu þeir fyrstir visir verða. Pilatus tekr nu þat rað, þa er hann ser, at eigi ma leynaz, at hann skrifar til Romaborgar til keisarans fyrst um iartegnagerð, um pining ok upprisu guðs sonar, ok vikr aullum saukum af ser ok á Gyðinga, ok væntir ser liknar af keisaranum, ef hann fyndi með honum sannindi ok einurð. Keisarinn lætr þetta bref upp lesa i Capitolio, ok biðr enn, at Jesus se hafðr i goða tỏlu. Enn þeir voru enn samir sem fyrr, þviat þeir þottuz svivirðir i þessu, er alþyðu orðromr [lek aðr a[9], ok þotti þat nu aðrir dæma[10], sem þeir attu at dæma[11]. Tiberius keisari var iafnan siðan vinr truar ok kenningar Jesu.


Her segir af Pilato iarli ok Gyðingum[12]

5. Gyðingar satu nu hræddu hỏfði fyrir Romverium ok settu margar sakvarnir fyrir sik, ok voldu ser til formælanda hinn heilaga Stephanum, ok siðan tok hann tru af Petro postola en dauða af Gyðingum. Siðan snua Romveriar aullum fiandskap a Pilatum ok Gyðinga, ok eru at þeim hver fádæmi færð. Pilatus let færa likneski Tiberij keisara eina natt leyniliga i Salomons musteri til lotningar ok atrunaðar. Ok af þessu varð hann sva oþockaðr folkinu, at þeir sneru fullum fiandskap upp ꜳ hann. Enn þo var þeim þetta sannlig hefnd af guði, er sva kolluðu i guðs sonar pinsl: Non habemus regem nisi cesarem. Gyðingar samnaz nu saman ok biðia Pilatum taka brott or musterinu likneskit. Pilatus setz yfir domstol sinn ok setr vapnaða riddara i kring um sik, hann heitr þeim drapi ok dauða, ef þeir mæla nockuru i moti. Enn þeir vilia helldr deyia enn þola þessa skomm. Ok er Pilatus sa þa orugga, let hann brott bera likneskit. Pilatus ser, at nauðigt var til vatz i Jerusalem ok vill leita ser frægðar. Hann let stemma upp eitt vatn mikit fiarri borginni ok veitir með eirtrumbum allt i borgina .ccc. skeiða. Til þersa kostnaðar tekr hann fe or Salomons musteri, þat sem guði var gefit til upphalldz ok pryði musterinu. Þetta likaði folkinu sva illa, at hellt við, at þeir mundu[13] ganga at Pilato. Pilatus bað sina menn koma ser i lið þeira, sva at þeir væri i klæðum yfir vapnum, ok vera[14] dreift her ok hvar .ii. eðr .iii. saman, ok hafa lurka i hondum, ok þa er iarlinn gerði þeim bending, lỏmdu riddararnir á .ii. hendr folkit, suma drapu þeir, enn suma særðu þeir, enn allir flyðu, þeir er lifit þagu. Nu geck illt ok illu verra yfir Gyðinga fyrir sinn glæp, sva at alldri geck af þeim sverð ok sut, ufriðr ok illzka, þar til er at endalykt gaf þeim yfirbreizl allra sinna harma ok kvala, þa er Jerusalem var upptekin af Romverium. Enn þo fellr niðr þessi athofn Pilati, þvi at Gyðingar hofðu aðr bref sent til keisarans ok sagt honum aull þau fadæmi, er Pilatus gerði með[15] þa, ok kveðaz æigi vilia hann hafa lengr yfir ser.


Fra dauða Pilati iarls ok undrum eptir hann

6. Nu koma boð fra keisaranum, ok stefnir Pilato a sinn fund til Romaborgar. Hann ferr, ok þegar er hann kemr þar, er hann tekinn ok fiotraðr ok settr i dyflizu. Siðan ꜳ keisarinn stefnu við hofðingia, hvat af Pilato eðr Gyðingum skal gera, þottu hvarirtveggiu til dauða hafa gort. Þar var þa kominn Vespasianus ok eggiaði hvarumtveggium pinu, ok lykr sva, at þeir dæmdu dauða Pilato. Enn Vespasiano var uppgefit valld yfir Judea til hernaðar ok folkit allt til dauða ok þrældoms. Pilatus varð þessa varr, ok vill eigi biða [komandi skulu[16] harmkvæla, hann hafði lausar hendr i myrkrino, bregðr saxe, er hann hafði a ser, ok skerr a barka ser sva ogurliga, at driugum geck af honum hofuðit. Þetta var sagt keisaranum. Keisarinn mællti: „Sannliga hefir hann valit ser hinn versta dauða, er sealfs hans hỏnd tortimdi hans lifi.“ Lik hans var bundit við einn mylnustein ok sỏkt niðr i ꜳna Tifr. Enn illzkufullir fiandr fagnaðu þessu bannsettu valningarkeri ok gera þar mỏrg undr yfir, syna hann stundum standa ꜳ ánni, stundum gora þeir þann okyrrleik [i vatnit[17], at þat fellr[18] með forsum ok bylgium, ok hverskonar læti voru þangat at heyra; stundum var þar i loptinu at sia, sem elldingar flygi eðr reiðarþrumur gengi, stundum var þangat at heyra brak ok brestir. Þetta þola hỏfðingiar illa, ok draga menn hann brott or ꜳnni ok til Vienneborgar, ok baðu sỏckva i ꜳna Rodanum, þviat Vienne þyðiz gata helvitis, ok kvaðu maklikt[19], at bỏlvaðr staðr tæki bỏlvaðan buk. Æigi þoldu þeir þat lengi, þviat slikr illzkukraptr eðr meiri varð þar enn i Romaborg. Þeir flytia hann þaðan i þa borg, er Sosamne heitir. Litla rið hefir hann þar verit, aðr enn þar varð slikt eðr verra enn i hinum stoðunum. Siðan drogu þeir þenna fiandakrapt ꜳ ubygð fioll, þau er heita Septus Mons, þar er lukt um oðrum fiollum. Þeir socktu honum þar i einn diupan pytt. Þat er sogn þeira manna, er þar byggia næstir, at ecki fyrniz fiandanum enn til þessa dags um sitt valningarker at leika með allzkyns ognum ok aumligum latum, er þangat er at heyra, þviat hans pinsla er upphaf enn æigi endir.




Fotnoter

  1. Her segir af þvi er Pilatus mannbickian var getinn B.
  2. Her segir af þvi er Judas var getinn ok udæmum þeim er hann hendi B.
  3. Aabent Rum i Codex for Ætnavnet.
  4. Er Vespasianus læknadiz af kuikum B.
  5. vid B.
  6. Af forlogum Pilati ialls B.
  7. Her beg. Fragm. C.
  8. klæðum C.
  9. [kom aðr C.
  10. dœma C.
  11. dœma C.
  12. Af otta Gydinga B.
  13. saal. B, C; mundi A.
  14. saal. C; ver A, var B.
  15. við C.
  16. [koma skulandi C.
  17. [tilf. C.
  18. fell allt C.
  19. ok viðrkvæmiligt tilf. C.