Kristni saga

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Dansk.gif


Íslendinga sögur

Kristni saga

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Frá Þorvaldi víðförla ok Friðreki byskupi.

NÚ hefr þat, hversu kristni kom á Ísland, at maðr hét Þorvaldr Koðránsson, bróðursonr Atla ins ramma. Þeir váru synir Eilífs arnar Bárðarsonar ór Ál, Ketilssonar refs, Skíðasonar ins gamla. Koðrán bjó at Giljá í Vatnsdal ok var ágætr maðr. Þorvaldr, sonr hans, fór útan ok var fyrst í hernaði, en hlutskipti þat, er hann fekk, lagði hann til útlausnar herteknum mönnum, allt þat er hann þurfti eigi at hafa til kostar sér. Af sliku varð hann ágætr ok vinsæll.
   Þorvaldr fór víða um Suðrlönd. Hann fann í Saxlandi suðr byskup þann, er Friðrekr hét, ok tók af honum skírn ok trú rétta ok var með honum um hríð. Þorvaldr bað byskup fara til íslands með sér at skíra föður sinn ok móður ok aðra frændr sína, þá er hans ráði vildu fylgja. Byskup veitti honum þat.
   Þeir Friðrekr byskup ok Þorvaldr kómu til íslands sumar þat, er landit hafði byggt verit tíu tigu vetra ok sjau vetr. Þá hafði Þorkell máni lögsögu, en þessir váru þá stærstir höfðingjar á landinu:
   Eyjólfr Valgerðarson norðr ok Víga-Glúmr, Arnórr kerlingarnef, Þorvarðr Spak-Böðvarsson ok þeir Starri bræðr í Goðdölum, Þorkell krafla í Vatnsdal, en vestr váru þá Ari Másson, Ásgeirr Knattarson, Eyjólfr grái, Gestr inn spaki, Óláfr pái, Víga-Styrr, Snorri goði var átján vetra ok hafði tekit við búi at Helgafelli, Þorsteinn Egilsson, Illugi inn rauði, ok suðr Þorkell máni ok Þóroddr goði, Gizurr inn hvíti, Ásgrímr Elliða-Grímsson, Hjalti Skeggjason, Valgarðr at Hofi, Runólfr Úlfsson ok synir Örnólfs í Skógum, en austr synir Þórðar Freysgoða, Síðu-Hallr, Helgi Ásbjarnarson, Víga-Bjarni ok Geitir.
   Svá er sagt, er þeir byskup ok Þorvaldr fóru um Norðlendingafjórðung, ok talaði Þorvaldr trú fyrir mönnum, því at byskup undirstóð þá eigi norrænu. En Þorvaldr flutti djarfliga guðs erendi, en flestir menn vikust lítt undir af orðum þeira. Tók við trú Önundr inn kristni, sonr Þorgils ór Reykjardal Grenjaðarsonar, ok Hlenni inn gamli, sonr Orms töskubaks, ok Þorvarðr Spak-Böðvarsson í Ási í Hjaltadal, en Eyjólfr Valgerðarson lét primsignast.


2. Frá kristniboði þeira Þorvalds.

Byskup ok Þorvaldr váru at Giljá með Koðráni inn fyrsta vetr með þrettánda mann. Þorvaldr bað föður sinn skírast, en hann tók því seinliga.
   At Giljá stóð steinn sá, er þeir frændr höfðu blótat, ok kölluðu þar búa í ármann sinn. Koðrán lézt eigi mundu fyrri skírast láta en hann vissi, hvárr meir mætti, byskup eða ármaðr í steininum.
   Eftir þat fór biskup til steinsins ok söng yfir, þar til er steinninn brast í sundr. Þá þóttist Koðrán skilja, at ármaðr var sigraðr. Lét Koðrán þá skíra sik ok hjú hans öll, nema Ormr, sonr hans, vildi eigi við trú taka. Fór hann þá suðr í Borgarfjörð ok kaupir land at Hvanneyri.
   Ormr átti Þórvöru, dóttur Özurar ok Beru Egilsdóttur, Skalla-Grímssonar. Þeira dóttir var Yngvildr, er átti Hermundr Illugason. Síðan átti Ormr Geirlaugu, dóttur Steinmóðs ór Djúpadal. Þeira dóttir var Bera, er átti Skúli Þorsteinsson.
   Þeir byskup ok Þorvaldr gerðu bú at Lækjamóti í Víðidal ok bjuggu þar fjóra vetr. Þeir fóru víða um ísland at boða trú.
   Þeir byskup ok Þorvaldr váru at haustboði í Vatnsdal at Giljá með Óláfi. Þar var þá kominn Þorkell krafla ok margt annarra manna. Þar kómu berserkir tveir, er Haukr hét hvárrtveggi. Þeir buðu mönnum kúgan ok gengu grenjandi ok óðu elda. Þá báðu menn byskup, at hann skyldi fyrirkoma þeim. Eftir þat vígði byskup eldinn, áðr þeir æði, ok brunnu þeir þá mjök. Eftir þat gengu menn at þeim ok drápu þá, ok váru þeir færðir á fjall upp hjá gilinu. Því heitir þar Haukagil síðan. Eftir þat lét Þorkell krafla primsignast, en margir váru skírðir, þeir er við þenna atburð váru.
   Þeir Þorvaldr ok byskup fóru í Vestfirðingafjórðung at boða trú. Þeir kómu í Hvamm um alþingi til Þórarins fylsennis, ok var hann þá á þingi, en Friðgerðr, kona hans, var heima ok sonr þeira, Skeggi. Þorvaldr talaði þar trú fyrir mönnum, en Friðgerðr var meðan í hofinu ok blótaði, ok heyrði hvárt þeira orð annars, en sveinninn Skeggi hló at þeim. Þá kvað Þorvaldr þetta:

Fórk með dóm enn dýra.
Drengr hlýddi mér engi.
Gátum háð at hreyti
hlautteins, goða sveini.
En við enga svinnu
aldin rýgr við skaldi,
þá kreppi goð gyðju,
gall of heiðnum stalla.

Ekki létu menn skírast af þeira orðum í Vestfirðingafjórðungi, svá at menn viti þat, en í Norðlendingafjórðungi höfnuðu margir menn blótum ok brutu skurðgoð sín, en sumir vildu eigi gjalda hoftolla.


3. Frá kirkju Þorvarðs Spak-Böðvarssonar.

Þorvarðr Spak-Böðvarsson lét gera kirkju á bæ sínum í Ási. Þat líkaði mönnum stórilla, þeim er heiðnir váru.
   Maðr hét Klaufi, sonr Þorvalds Refssonar frá Barði. Hann var höfðingi. Honum líkar þetta stórilla við Þorvarð, ok fór hann at finna Arngeir, bróður Þorvarðs, ok bauð honum kost á, hvárt hann vildi heldr brenna kirkjuna eða drepa prest þann, er byskup hafði þar til fengit.
   Þá svarar Arngeirr. "Let ek hvern minna vina at gera prestinum mein, því at bróðir minn hefir grimmliga hefnt smæri mótgerða. En gott ráð ætla ek þat at brenna kirkjuna, en þó vil ek mér engu af skipta."
   Litlu síðar fór Klaufi til um nótt ok vildi brenna kirkjuna. Þeir váru saman tíu. En er þeir kómu í kirkjugarðinn, sýndist þeim sem eldr fyki út um alla gluggana á kirkjunni, ok fóru því brott, at þeim sýndist öll kirkjan eldsfull.
   Ok er hann spurði, at kirkjan var eigi brunnin, fór hann til aðra nótt ok Arngeirr ok ætlaði at brenna kirkjuna. En er þeir höfðu upp brotit kirkjuna, þá kveikti hann eldinn með fjalldrapa þurrum. Eldr kviknaði seint. Þá lagðist hann niðr ok blés at inn yfir þreskeldinn. Þá kom ör í gólfit hjá yfir höfði honum, en önnur milli skyrtunnar ok síðu hans. Þá hljóp hann upp ok kallaðist eigi mundu bíða innar þriðju. Fór Arngeirr þá heim.
   En kirkja sú var ger sextán vetrum áðr kristni var í lög tekin á íslandi, en hon stóð, þá er Bótólfr byskup var at Hólum, svá at ekki var at gert útan at torfum.


4. Þeir Þorvaldr fóru af landi brott.

Þeir Friðrekr byskup ok Þorvaldr fóru til þings, ok bað byskup Þorvald telja trú fyrir mönnum at Lögbergi, svá at hann væri hjá, en Þorvaldr talaði.
   Þá svaraði honum mörgum orðum ok illum göfugr maðr, Heðinn frá Svalbarði ór Eyjafirði. Heðinn var sonr Þorbjarnar Skagasonar. Hann átti Ragnheiði, stjúpdóttur ok bróðurdóttur Eyjólfs Valgerðarsonar. Þá báðu þeir skáld níða þá Þorvald ok byskup. Þetta var þá kveðit:

Hefr börn borit
byskup níu,
þeira 's allra
Þorvaldr faðir.

Fyrir níð þat vá Þorvaldr tvá menn. Byskup spurði, hví hann vægi þá. "Því, at þeir sögðu okkr eiga börn saman."
   Byskup svarar: "Þeir lugu á okkr, en þú færðir óorð þeira afleiðis, því at ek mátta vel bera börn þín eftir mér."
   En er þeir Þorvaldr ok byskup vildu ríða á Hegranessþing, en heiðnir menn fóru í móti þeim ok börðu þá grjóti, svá at þeir náðu eigi fram at fara. Þar eftir gerðu menn þá seka at heiðnum lögum.
   En þat sumar eftir á alþingi söfnuðu höfðingjar liði ok riðu með tvau hundruð manna ok ætluðu at brenna þá byskup inni. Þeir áðu hrossum sínum, áðr þeir riðu heim á bæinn at Lækjamóti, en er þeir skyldu á bak hlaupa, flugu fuglar upp hjá þeim. Við þat fældust hestar þeira, ok fellu menn af baki. Sumir brutu hendr sínar, en sumir fætr eða skeindust á vápnum sínum, frá sumum hljópu hrossin, ok fóru þeir við þat heim aftr.
   Við þetta herhlaup urðu þeir byskup ekki varir fyrr en eftir. Þá höfðu þeir þrjá vetr búit at Lækjamóti. Þeir bjuggu þar einn vetr síðan. Eftir þat fóru þeir útan.
   En er þeir kómu til Nóregs, lágu þeir í einni höfn. Þá kom þar Heðinn af íslandi í þá sömu höfn ok fór þegar upp í skóg at höggva við. En er Þorvaldr varð varr við þat, fór hann með þræl sinn ok lét vega hann þar. En er byskup vissi þat, þá sagði byskup, at þá mundi skilja félag þeira þat, er hann var heiftrækr.
   Byskup fór þá suðr í Saxland ok andaðist þar, ok er hann maðr sannheilagr, en Þorvaldr var þá fyrst í kaupferðum um hríð.


5. Frá Þangbrandi presti.

Á dögum Haralds konungs Gormssonar kom Albertus byskup af Brimum á Jótland til Áróss ok settist þar á stóla. Þangbrandr hét klerkr hans, sonr Vilbaldus greifa af Brimum.
   En þá er Þangbrandr var vaxinn, bauð Hugbertus byskup af Kantaraborg Albertus, bróður sínum, til sín. At þeiri veizlu gaf Hugbertus Alberto gjafir ok öllum förunautum hans.
   Þá mælti byskup við Þangbrand: "Þú ert háttaðr sem riddarar, því gef ek þér skjöld, ok er á markaðr kross með líkneski dróttins várs. Þat merkir lærdóm þinn."
   Litlu síðar fann Þangbrandr Óláf Tryggvason í Vindlandi.
   Óláfr spurði: "Hvern dýrkið þér kristnir menn á krossi píndan?"
   Þangbrandr svarar: "Dróttin várn, Jesúm Kristum."
   Konungr spyrr: "Fyrir hvat var hann píndr, eða hvat sök gerði hann?"
   Þá sagði Þangbrandr Óláfi konungi innvirðiliga frá píning dróttins várs ok táknum krossins. Konungr falaði þá skjöldinn, en Þangbrandr gaf honum skjöldinn, en konungr gaf honum jafnvirði skjaldarins í brenndu silfri ok mælti:
   "Ef þú þarft nökkurs trausts eða halds, kom þá til mín, ok mun ek þá launa þér skjöldinn."
   Nökkuru síðar lét Óláfr konungr skírast í Syllingum á Írlandi.
   Þangbrandr kaupir mey eina írska ok fagra með silfrinu, en er hann kom heim með hana, þá vildi sá maðr, er Ottó inn ungi keisari hafði gíslat þangat, taka af honum meyna, en hann vildi eigi lausa láta. Gíslinn var kappi mikill ok bauð Þangbrandi á pataldr, en Þangbrandr hafði sigr ok drap hann. Því mátti Þangbrandr eigi vera í Danmörk, ok fór hann þá til Óláfs konungs Tryggvasonar, ok tók hann vel við honum, ok var hann vígðr þar til prests, ok var hann hirðprestr hans um hríð.


6. Kristniboð Stefnis Þorgilssonar.

Óláfr konungr fór af Írlandi ok austr í Hólmgarð, en ór Hólmgarði til Nóregs, sem ritat er í sögu hans, ok bauð þar kristni allri alþýðu.
   Hann lét gera fyrstu kirkju í ey þeiri, er Mostr heitir. Þar lét hann Þangbrand syngja í eynni ok fekk honum bú ok jarðir. Hann var eyðslumaðr mikill ok örr, ok gekk brátt upp fé hans. Þá fekk hann sér langskip ok herjaði á heiðna menn ok rænti víða ok lagði þat fé fyrir lið sitt.
   Óláfr konungr kom í Nóreg á öndverðri gói. Með honum váru margir íslenzkir menn.
   Sá var einn, er Stefnir hét. Hann var sonr Þorgils Eilífssonar, Helgasonar bjólu af Kjalarnesi. Óláfr konungr sendi Stefni til Íslands it fyrsta sumar, er hann kom í Nóreg, at boða þar guðs erendi.
   En er hann kom til íslands, þá tóku menn illa við honum, ok frændr hans verst, því at allr lýðr var þá heiðinn á landi hér, en hann fór djarfliga bæði norðr ok suðr ok kenndi mönnum rétta trú, en menn skipuðust lítt við hans kenningar.
   Ok er hann sá þat, at þat hafði engan framgang, þá tók hann at meiða hof ok hörga, en brjóta skurðgoð. Þá söfnuðust heiðnir menn liði, ok komst hann þá á Kjalarnes nauðuliga ok var þar með frændum sínum.
   Skip hans stóð uppi í Gufuárósi. Þat tók út um vetrinn í vatnavöxtum ok ofviðri. Þar um kváðu heiðnir menn þetta:

Nú hefr stafnval Stefnis,
straumr ferr of hol knerri,
felliveðr af fjalli
fjallrænt brotit allan.
Heldr getum vér, at valdi,
vesa munu bönd í löndum,
geisar á með ísi,
ásríki gný slíkum.

Skip kom á land ok lítt brotit, ok lét Stefnir gera at því um várit.
   Þat sumar á alþingi var þat í lög tekit, at frændr inna kristnu manna skyldu sækja um þá goðlöstun, nánari en þriðja bræðra ok firnari en næsta bræðra.
   Þat sumar var Stefnir sóttr um kristni. Þá sök sóttu þeir frændr hans, því at kristnin var þá kölluð frændaskömm. Synir Ósvífrs ins spaka, Þórólfr ok Áskell, Vandráðr ok Torráðr, sóttu hann, en Óspakr vildi engan hlut at eiga, en Stefnir mælti:
   "Ekki mein mun mér verða að sekð minni, en fyrir þessa sök mun yðr henda mikil ógifta á fára vetra fresti."
   Stefnir fór útan um sumarit, ok tók Óláfr konungr vel við honum.


7. Kristniboð Þangbrands.

Þá er Óláfr konungr spurði óspekðir þær, er Þangbrandr gerði, stefndi hann honum til sín ok bar sakir á hann ok kvað hann ekki skyldu vera í sinni þjónustu, er hann var ránsmaðr. Þangbrandr bað konung leggja á hendr sér nökkura torvelda sendiferð.
   Konungr mælti: "Sáttir skulum vit, ef þú ferr til Íslands ok fær kristnat landit."
   Þangbrandr mælti: "Til þess mun ek hætta."
   Þat sumar fór Þangbrandr til Íslands. Hann kom í Álftafjörð inn nyrðra í Selvága fyrir norðan Melrakkanes. En er menn vissu, at Þangbrandr var kristinn ok hans menn, þá vildu þeir ekki við þá mæla, landsmennirnir, ok eigi vísa þeim til hafnar.
   Þá bjó Síðu-Hallr at Á. Hann fór til Fljótsdals, ok er hann kom heim, fór Þangbrandr at finna hann ok sagði honum, at Óláfr konungr hafði sendan hann til Halls, ef hann kæmi í Austfjörðu, ok bað hann vísa þeím til hafnar ok veita þeim annan dugnað, þann er þeir þurftu. Hallr lét flytja þá til Álftafjarðar ins syðra í Leiruvág ok setti upp skip þeira þar, er nú heitir Þangbrandshróf, en Hallr færði skipfarminn heim á túnvöll sinn ok gerði þar tjald, þat er þeir Þangbrandr váru í. Þar söng Þangbrandr messu.
   Inn næsta dag fyrir Mikjálsmessu þá létu þeir Þangbrandr heilagt at nóni.
   Þá var Hallr þar í tjaldinu. Hann spurði: "Hví léttið þér nú verki?"
   Þangbrandr segir: "Á morgin er hátíð Mikjáls höfuðengils."
   Hallr spurði: "Hversu er hann háttaðr?"
   Þangbrandr svarar: "Hann er settr til þess at fara mót sálum kristinna manna."
   Síðan sagði Þangbrandr margt frá dýrð guðs engla.
   Hallr mælti: "Voldugr mun sá, er þessir englar þjóna."
   Þangbrandr segir: "Guð gefr þér þessa skilning."
   Hallr sagði um kveldit hjónum sínum: "Á morgin halda þeir Þangbrandr heilagt guði sínum, ok nú vil ek, at þér njótið þess, ok skuluð þér ekki vinna á morgin, ok skulum vér nú ganga at sjá athæfi kristinna manna."
   Um morgininn veitti Þangbrandr tíðir í tjaldi sínu, en Hallr gekk ok hjón hans at sjá athæfi þeira ok heyrðu klukknahljóð ok kenndu ilm af reykelsi ok sá menn skrýdda guðvef ok purpura.
   Hallr spurði hjón sín, hversu þeim þóknaðist athæfi kristinna manna, en þau létu vel yfir. Hallr var skírðr laugardaginn fyrir páska ok hjón hans öll þar í ánni. Hon er síðan kölluð Þváttá.
   Um sumarit reið Þangbrandr til alþingis með Halli, en er þeir kómu í Skógahverfi, þá kaupa heiðnir menn at þeim manni, er Galdra-Heðinn hét, at hann felldi jörð undir Þangbrandi.
   Þann dag, er þeir riðu ór Kirkjubæ frá Surts Ásbjarnarsonar, Ketilssonar ins fíflska, - þeir váru allir skírðir langfeðgar, - þá fell hestr Þangbrands í jörð niðr, en hann hljóp af baki ok stóð á bakkanum heill.
   Þangbrandr skírði marga menn í för þeiri: Gizur inn hvíta ok Hall í Haukadal, - hann var þá þrevetr -, ok Hjalta Skeggjason.
   Þangbrandr flutti sköruliga guðs erendi á þingi, ok tóku þá margir menn við trú í Sunnlendingafjórðungi ok Norðlendingafjórðungi.
   Hann fór eftir þingit ok ætlaði it eystra til Eyjafjarðar. Hann skírði marga menn í Þangbrandslæk í Öxarfirði ok at Mývatni í Þangbrandspolli, en eigi náði hann lengra fram at fara en til Skjálfandafljóts fyrir ríki Eyfirðinga. Hvarf hann þá aftr í Austfjörðu ok kenndi þar trú.
   Þangbrandr fór it syðra þaðan vestr.


8. Vígaferli Þangbrands ok útanför.

En þá er Þangbrandr kenndi trú fyrir mönnum á íslandi, tóku margir menn þat til að níða hann. Þat gerði Þorvaldr inn veili, er bjó í Vík í Grímsnesi. Hann orti um Þangbrand, ok hann kvað þessa vísu til Úlfs skálds:

Yggr bjalfa mun Ulfi
Endils of boð senda,
mér 's við stála stýri
stugglaust, syni Ugga,
at gnýskúta Geitis
goðvarg fyrir argan,
þanns við rögn of rignir,
reki hann, en vér annan.

Þetta kvað Úlfr móti:

Tekkat sunds þótt sendi
sannreynir boð tanna
hvarfs við hleypiskarfi
Hárbarðs véa fjarðar.
Esat, ráfáka rækir,
röng eru mál á gangi,
sék við meini miklu,
mínligt flugu at gína.

Vetrliði skáld orti ok níð um Þangbrand ok margir aðrir. En þá er þeir kómu vestr í Fljótshlíð, - en Guðleifr Arason af Reykjahólum var með honum, - spurðu þeir, at Vetrliði skáld var at torfskurði með húskorlum sínum. Þeir Þangbrandr fóru til ok vágu hann þar. Þetta var kveðit um Guðleif:

Ryðfjónar gekk reynir
randa suðr á landi
beðs í bænar smiðju
Baldrs sigtólum halda.
Siðreynir lét síðan
snjallr morðhamar gjalla
hauðrs í hattar steðja
hjaldrs Vetrliða skaldi.

Þaðan fóru þeir vestr í Grímsnes ok fundu Þorvald inn veila við Hestlæk ok vágu hann þar. Þaðan hurfu þeir aftr ok váru með Halli annan vetr, en um várit bjó Þangbrandr skip sitt.
   Þat sumar var Þangbrandr sóttr til sekðar um víg þessi. Hann lét út ok varð aftrreka í Borgarfjörð í Hítará. Þar heitir nú Þangbrandshróf niðr frá Skipahyl, ok þar stendr enn festarsteinn hans á bergi einu. En er þeir váru þar komnir, höfðu heraðsmenn fund at því at banna þeim kaup öll. Þangbrandr kom á Krossaholt ok söng þar messu ok reisti þar krossa.
   Kolr hét maðr, er bjó í Lækjarbug. Hann átti mat svá mikinn, at hann vissi varla, hvat hann skyldi af gera. Þangbraridr fór þangat ok falaði mat at honum, en hann vildi engan selja. Þeir tóku matinn ok lögðu verð eftir.
   Kolr fór ofan á Hítarnes ok kærði fyrir Skeggbirni, er þar bjó. Hann fór með Kol at finna Þangbrand, ok báðu hann láta rakna ránit ok bæta fyrir, en Þangbrandr neitaði því þverliga. Þeir börðust á fitinni ofan frá Steinsholti. Þar fell Skeggbjörn ok átta menn aðrir. Þar er haugr Skeggbjarnar á fitinni, en aðrir váru jarðaðir í Landdraugsholti þar hjá fitinni, ok sér þar enn gerla kumlin. Tveir menn fellu af Þangbrandi.
   En er Gizurr inn hvíti spurði þessi tíðendi, bauð hann Þangbrandi til sín, ok var hann þar inn þriðja vetr.
   Þann vetr tók út skip Þangbrands ór Hítará ok braut mjök ok rak á land fyri sunnan Kálfalæk. Þar um orti Steinunn, móðir Skáld-Refs, þetta:

Þórr brá Þvinnils dýri
Þangbrands ór stað löngu,
hristi blakk ok beysti
barðs ok laust við jörðu.
Muna skíð of sæ síðan
sundfært Atals grundar,
hregg þvít hart tók leggja,
hánum kennt, í spánu.

Braut fyr bjöllu gæti,
bönd ráku val Strandar,
mögfellandi mellu
mástalls vísund allan.
Hlífðit Kristr, þás kneyfði
knörr, malmfeta varrar,
lítt hykk, at goð gætti
Gylfa hreins at einu.

Þangbrandr fór um várit vestr á Barðaströnd at finna Gest inn spaka. Þar skoraði norrænn berserkr á hann til hólmgöngu. Þangbrandr játti því.
   Berserkrinn mælti: "Eigi muntu þora at berjast við mik, ef þú sér íþróttir mínar. Ek geng berum fótum um eld brennanda, ok ek læt fallast berr á saxodd minn, ok sakar mik hvártki."
   Þangbrandr svarar: "Guð mun því ráða."
   Þangbrandr vígði eldinn, en gerði krossmark yfir saxinu. Berserkrinn brann á fótum, er hann óð eldinn, en er hann fell á saxit, stóð þat í gegnum hann, ok fekk hann af því bana. Þessu fögnuðu margir góðir menn, þó at heiðnir væri. Þá lét Gestr prímsignast ok nökkurir vinir hans.
   Þangbrandr fór vestan ok lét bæta skip sitt. Þat kallaði hann Járnmeis. Hann sigldi suðr um fjörð til Hafnar ok lagði inn í váginn ok lá þar til hafs. Þar heitir síðan Járnmeishöfði millim Hafnar ok Belgsholts. Hann fór útan um sumarit á fund Óláfs konungs í Þrándheimi.


9. Hjalti sekr gerr ok ferr útan.

Um sumarit á þingi var mikil umræða um trúna, er Þangbrandr boðaði, ok guðlöstuðu þá sumir menn mjök, en þeir, er skírðir váru, ámæltu goðunum, ok var at því sveitardráttr mikill. Þá kvað Hjalti Skeggjason kviðling þenna at Lögbergi:

Vilk eigi goð geyja.
Grey þykki mér Freyja.

Undir þann kviðling tók Runólfr goði, sonr Úlfs Jörundarsonar goða, ok sótti Hjalta um goðgá. Hann lýsti meir í því ríki sitt ok þrályndi en réttlæti, því at hann gat eigi haldit dóminum, fyrr en hann setti á Öxarárbrú ok lét verja brúarsporðana báða með vápnum. Þá varð engi til at reifa málit, fyrr en Þorbjörn, sonr Þorkels ór Goðdölum, settist í dóminn ok reifði málit. Í þeim dómi var Hjalti dæmðr sekr fjörbaugsmaðr um goðgá.
   Þat sumar fór hann útan á því skipi, er hann hafði gera látit heima þar í Þjórsárdal, ok færði eftir Rangá inni vestri til sjóvar skipit. Ok er þeir fóru eftir ánni ofan, þá rann maðr eftir landinu ok hafði í hendi spjót ok skjöld.
   Hjalti mælti til hans: "Þér liggr hálmsvisk þar, er hjartat skyldi."
   Sá skaut spjótinu til Hjalta, en Hjalti greip skjöld, ok kom þar í spjótit. Menn Hjalta hlupu á land ok tóku hann ok spurðu, hverr hann væri. Hann kvaðst Narfi heita ok kvað Runólf hafa sent sik til höfuðs Hjalta, ok skyldi hann svá leysa sik undan sekðum.
   Hjalti mælti: "Kann ek þér betra ráð. Far þú útan með mér, ok mun ek gera þik sýknan."
   Hjalti fór útan ok kom um haustit norðr í Þrándheim á fund Óláfs konungs. Þá kom ok útan af Íslandi Gizurr hvíti, mágr hans.


10. Gizurr ok Hjalti taka við kristniboði.

Óláfr konungr hafði kristnat Hálogaland, ok kom hann til Níðaróss um haustit. Þar váru þá margir íslenzkir menn, þeir er fyrir skipum réðu. Þeir stýrðu einu skipi, Kjartan Óláfsson pá ok Kálfr Ásgeirsson ok Bolli Þorleiksson. Þar stýrði ok Halldórr sínu skipi, sonr Guðmundar ins ríka, ok Kolbeinn, sonr Þórðar Freysgoða, ok Svertingr, sonr Runólfs goða, Hallfreðr Óttarsson ok Þórarinn Nefjólfsson. Þessir váru allir heiðnir. Þeir lágu fyrir bænum ok ætluðu suðr fyrir land, en þeim gaf eigi, áðr konungr kom norðan.
   Þat var einn góðan veðrdag, at menn fóru á sund ór bænum, ok sá þeir, er á skipunum váru, at einn maðr var miklu betr sundfærr en aðrir.
   Bolli Þorleiksson mælti við Kjartan, frænda sinn: "Hví reynir þú eigi sund við þann inn færa mann?"
   Kjartan mælti: "Ekki vil ek við hann þreyta."
   "Hvar kom kapp þitt þá?" segir Bolli ok kastaði klæðunum.
   Þá hljóp Kjartan upp ok afklæddist ok bað Bolla vera kyrran. Kjartan hljóp á sund ok lagðist at manninum ok færði hann niðr ok helt niðri um hríð. Eftir þat kómu þeir upp, ok færði Kjartan hann niðr annat sinn, ok er Kjartan vildi upp, tók sá Kjartan ok helt honum niðri um hríð. It þriðja sinn færði sá Kjartan niðr ok helt honum svá lengi niðri, at honum helt við kafnan.
   Þá lögðust þeir til lands, ok spurði þessi maðr Kjartan, ef hann vissi, við hvern hann hafði þreytt sundit. Hann kvaðst þat eigi vita. Hann gaf Kjartani skarlatsskikkju ok kvað hann þá vita mundu, við hvern hann hafði þreytt sundit. Kjartan varð víss, at þessi maðr var Óláfr konungr. Hann þakkaði honum sæmiliga gjöfina. Heiðnir menn létu illa yfir því, er Kjartan hafði gjafir þegit af konungi.
   Mikjálsmessudag gengu margir íslenzkir menn at heyra tíðir ok sjá sið kristinna manna, ok er þeir kómu aftr, ræddu þeir um með sér, hvern veg þeim hafði virzt þeira athæfi. Kjartan lét vel yfir, en fáir aðrir. Konungr varð þess skjótt víss ok sendi eftir Kjartani ok spurði, ef hann vildi taka við kristni. Kjartan kvað hann gera mega svá, at hann mundi því eigi níta.
   Konungr spyrr, hvat hann mælir til.
   "At þér fáið mér eigi minna sóma hér en ek á ván á Íslandi, þó at ek koma þar eigi."
   Konungr játti því. Kjartan var þá skírðr ok var í boði konungs, meðan hann var í hvítaváðum.
   Í því bili kom Þangbrandr prestr af Íslandi til konungs ok sagði, hvern fjandskap menn höfðu þar við hann lýst, ok kallaði enga ván, at kristni mundi þar við gangast. Þá varð konungr svá reiðr, at hann lét taka marga íslenzka menn ok setja í járn, hét sumum drápi, en sumum meiðslum, en sumir váru ræntir. Sagði konungr, at hann skyldi þá gialda þeim þat, hversu óvirðiliga feðr þeira tóku á Íslandi hans erendum.
   Þeir Hjalti ok Gizurr báðu þá fyrir mönnum, sagði, at konungr hafði það mælt, at menn skyldu ekki þat hafa til gert áðr, ef þeir vildi skírast láta, at eigi skyldí frið hafa.
   Gizurr talði frændsemi við konung. Álöf, móðir hans, var dóttir Böðvars hersis Víkinga-Kárasonar, en Ástríðr, móðir Óláfs konungs, var dóttir Eiríks, bróður Böðvars.
   Gizurr sagði, at honum þótti ván, at kristni mundi við gangast á Íslandi, ef ráðum væri at farit, - "en Þangbrandr fór þar sem hér heldr óspakliga, drap hann þar menn nökkura, ok þótti mönnum hart at taka þat af útlendum manni."
   Óláfr konungr segir: "Allir menn skulu frið hafa, ef þit Hjalti bindizt fyrir, at kristni gangist við á Íslandi, en taka mun ek í gísling þá menn, er mér þykkja bezt menntir af íslendingum, þar til er reynt er, hversu þetta mál ferr."
   Til þessa nefndi konungr Kjartan Óláfsson, Halldór, son Guðmundar ríka, Kolbein, son Þórðar Freysgoða, bróður Brennu-Flosa, Sverting, son Runólfs goða.
   Þá mælti maðr, er Svertings var getit: "Óverðugr er Svertingr þess, at Hjalti veiti honum í orðum, at faðir hans sótti Hjalta um sakleysi."
   Þangbrandr svarar: "Oft mun þat lýsast, at Hjalti mun betr hafa en þeir, er til móts eru, ok takið þér, herra, vel þá Hialta ok Gizur, því at þeir launa oft góðu illa hluti."
   Þessu játtu þeir Hjalti ok Gizurr, at flytja konungs erendi á Íslandi, en eftir þat váru allir íslenzkir menn leystir ok skírðir, þeir sem þar váru. Óláfr konungr veitti Hallfreði guðsifjar, því at hann vildi eigi láta skírast ella. Þá kallaði konungr hann vandræðaskáld ok gaf honum sverð at nafnfesti.
   Gizurr ok Hjalti váru með konungi um vetrinn, ok sat Gizurr fyrir ádrykkju konungs innar en lendir menn. Með konungi váru ok gíslar inir íslenzku í góðu yfirlæti.


11. Frá því, er kristni var lögtekin.

Um várit bjuggu þeir Hjalti ok Gizurr skip sitt til Íslands. Margir menn löttu þess Hjalta, en hann gaf sér ekki um þat.
   Þat sumar fór Óláfr konungr ór landi suðr til Vindlands. Þá sendi hann ok Leif Eiríksson til Grænalands at boða þar trú. Þá fann Leifr Vínland it góða. Hann fann ok menn á skipflaki í hafi. Því var hann kallaðr Leifr inn heppni.
   Gizurr ok Hjalti kómu þann dag fyrir Dyrhólmaós, er Brennu-Flosi reið um Arnarstakksheiði til alþingis. Þá spurði hann af þeim mönnum, er til þeira höfðu róit, at Kolbeinn, bróðir hans, var tekinn í gísling ok allt um erendi þeira Hjalta, ok sagði hann þau tíðendi til alþingis.
   Þeir tóku þann sama dag Vestmannaeyjar ok lögðu skip sitt við Hörgaeyri. Þar báru þeir föt sín á land ok kirkjuvið þann, er Óláfr konungr hafði látit höggva ok mælt svá fyrir, at kirkjuna skyldi þar reisa, sem þeir skyti bryggjum á land. Áðr kirkjan var reist, var hlutat um, hvárum megin vágsins standa skyldi, ok hlauzt fyrir norðan. Þar váru áðr blót ok hörgar.
   Þeir váru tvær nætr í eyjunum, áðr þeir fóru inn á land. Þat var þann dag, er menn riðu á þing. Þeir fengu engan farargreiða né reiðskjóta fyrir austan Rangá, því at þar sátu þingmenn Runólfs í hverju húsi. Þeir gengu þar til, er þeir kómu í Háf til Skeggja Ásgautssonar. Hann fekk þeim hesta til þings, en Þorvaldr, sonr hans, var áðr heiman riðinn, er átti Koltorfu, systur Hjalta.
   En er þeir kómu í Laugardal, fengu þeir þat af Hjalta, at hann var eftir með tólfta mann, því at hann var sekr fjörbaugsmaðr.
   Þeir Gizurr riðu þar til, er þeir kómu til Vellankötlu við Ölfusvatn. Þá gerðu þeir orð til alþingis, at vinir þeira ok venzlamenn skyldu ríða í mót þeim. Þeir höfðu þá spurt, at óvinir þeira ætluðu at verja þeim þingvöllinn.
   En áðr þeir riði frá Vellankötlu, kómu þeir Hjalti þar, ok váru þá frændr þeira ok vinir komnir í móti þeim.
   Riðu þeir þá á þing með miklum flokki ok til búðar Ásgríms Elliða-Grímssonar, systursonar Gizurar. Þá hljópu inir heiðnu menn saman með alvæpni, ok hafði stórnær, at þeir mundu berjast, en þó váru þeir sumir, er skirra vildu vandræðum, þó at eigi væri kristnir.
   Þormóðr hét prestr sá, er Óláfr konungr hafði fengit þeim Hjalta ok Gizuri. Hann söng messu um daginn eftir á gjábakka upp frá búð Vestfirðinga. Þaðan gengu þeir til Lögbergs. Þar váru sjau menn skrýddir. Þeir hofðu krossa tvá, þá er nú eru í Skarðinu eystra. Merkir annarr hæð Óláfs konungs, annarr hæð Hjalta Skeggjasonar.
   At Lögbergi var allr þingheimr. Þeir Hjalti höfðu reykelsi á glóð, ok kenndi svá í gegn vindi sem forvindis ilminn.
   Þá báru þeir Hjalti ok Gizurr upp erendi sín vel ok sköruliga, en þat undruðu menn, hversu snjallir þeir váru ok hversu vel þeim mæltist, en svá mikil ógn fylgði orðum þeira, at engir óvinir þeira þorðu at tala móti þeim.
   En þat gerðist þar, at annarr maðr at öðrum nefndi sér vátta, ok sögðust hvárir ór lögum við aðra, inir kristnu menn ok inir heiðnu.
   Þá kom maðr hlaupandi ok sagði, at jarðeldr var upp kominn í Ölfusi ok mundi hann hlaupa á bæ Þórodds goða.
   Þá tóku heiðnir menn til orðs: "Eigi er undr í, at goðin reiðist tölum slíkum."
   Þá mælti Snorri goði: "Um hvat reiddust goðin, þá er hér brann hraunit, er nú stöndum vér á?"
   Eftir þat gengu menn frá Lögbergi. Þá báðu inir kristnu menn, at Síðu-Hallr skyldi segja lög þeira upp, þau er kristninni skyldu fylgja. Hallr keypti hálfu hundraði silfrs at Þorgeiri goða, er þá hafði lögsögu, at hann segði upp lög hvártveggi, kristin ok heiðin, ok var hann þá enn eigi skírðr.
   En þá er menn kómu í búðir, lagðist Þorgeirr niðr ok breiddi feld á höfuð sér ok lá allan daginn ok um nóttina ok annan daginn til jafnlengðar.
   Inir heiðnu menn höfðu þá stefnu fjölmenna ok tóku þat ráð at blóta tveim mönnum ór hverjum fjórðungi ok hétu á heiðin goð til þess, at þau léti eigi kristni ganga yfir landit. .
   Þeir Hjalti ok Gizurr áttu aðra stefnu við kristna menn, ok létust þeir vilja hafa ok mannblót, jafnfjölmennt sem inir heiðnu.
   Þeir mæltu svá: "Heiðingjar blóta inum verstum mönnum ok hrinda þeim fyrir björg eða hamra, en vér skulum velja at mannkostum ok kalla sigrgjöf við dróttin várn, Jesúm Kristum. Skulum vér lifa því betr ok syndvarligar en áðr, ok munum vit Gizurr ganga til fyrir várn fjórðung sigrgjafarinnar."
   En fyrir Austfirðingafjórðung gengu þeir til, Hallr af Síðu ok Þorleifr ór Krossavík fyrir norðan Reyðarfjörð, bróðir Þórarins ór Seyðarfirði. Ingileif var móðir þeira. Honum hafði Digr-Ketill stefnt um kristni at ráði Brodd-Helga. Þá gerði veðr svá illt, at Ketill varð því feginn, at hann kom til Þorleifs um kveldit, ok hafði þar góðan beina. Af því fell stefnan. En ór Norðlendingafjórðungi gengu til sigrgjafarinnar Hlenni inn gamli ok Þorvarðr, sonr Spak-Böðvars, en ór Vestfirðingafjórðungi Gestr Oddleifsson. Þar var engi annarr til. Þat líkaði þeim Hjalta ok Gizuri illa.
   Þá tók til orða Ormr Koðránsson, - hann var vistum á Gilsbakka, því at Hermundr Illugason átti Gunnhildi, dóttur hans -: "Verða mundi maðr til þessa, ef Þorvaldr, bróðir minn, inn víðförli, væri samlendr við mik, en nú mun ek til ganga, ef þér vilið við mér taka."
   Þeir játtu því, ok var hann þá skírðr þegar.
   En um daginn eftir settist Þorgeirr upp ok gerði orð í búðir, at menn gengi til Lögbergs. Ok er menn kómu til Lögbergs, mælti hann, at honum þótti þá komit í óvænt efni á landinu, er menn skulu eigi hafa ein lög á landi hér, ok bað, at menn skyldu þat eigi gera, sagði, at þar af mundu gerast bardagar ok ófriðr ok mundi þat ryðja til landauðnar. Hann sagði ok frá því, at konungar þeir, er annarr hét Dagr, sá var í Danmörku, en sá hét Tryggvi, er var í Nóregi, þeir höfðu lengi haldit stríð millim sín ok þar til, er landsmenn námu þá ráðum ór hvárutveggja ríkinu ok gerðu frið millim þeira, svá at þeir vildu eigi. En þat ráð gafst svá, at þeir sendust gjafir á millum á fára vetra fresti, ok helzt þeira vingan, meðan þeir lifðu báðir, - "ok þykkir mér þat ráð at láta þá eigi ráða, er hér gangast með mestu kappi í móti, ok miðlum svá mál millum þeira, at hvárirtveggja hafi nökkut til síns máls, en vér höfum allir ein lög ok einn sið, því at þat mun satt vera: Ef vér slítum lögin, þá slítum vér friðinn".
   Þorgeirr lauk svá tölunni, at hvárirtveggja játtu því, at þau lög skyldi halda, er hann réði upp at segja.
   Þá var þat uppsaga Þorgeirs, at allir menn skyldu vera skírðir á Íslandi ok trúa á einn guð, en um barnaútburð ok hrossakjötsát skulu haldast in fornu lög. Menn skyldu blóta á laun, ef vildi, en varðafjörbaugsgarði, ef váttum kæmi við. Sú heiðni var af tekin nökkurum vetrum síðar.
   Allir Norðlendingar ok Sunnlendingar váru skírðir í Reykjalaugu í Laugardal, er þeir riðu af þingi, því at þeir vildu eigi fara í kalt vatn.
   Hjalti mælti, er Runólfr var skírðr: "Gömlum kennum vér nú goðanum at geifla á saltinu".
   Þat sumar var skírðr allr þingheimr, er menn riðu heim. Flestir vestanmenn váru skírðir í Reykjalaugu í syðra Reykjadal. Snorri goði kom mestu á leið við Vestfirðinga.


12. Frá ísleifi ok Gizuri byskupum.

Sumar þetta, er kristni var í lög tekin á Íslandi, var liðit frá holdgan várs herra Jesú Kristi þúsund vetra.
   Þat sumar hvarf Óláfr konungr af Orminum langa suðr við Svoldr fjórða idus Septembris. Þá hafði hann verit konungr at Nóregi fimm vetr. Eftir hann tók ríki Eiríkr jarl Hákonarson.
   Þeir Þorvaldr Koðránsson ok Stefnir Þorgilsson fundust eftir hvarf Óláfs konungs. Þeir fóru báðir saman víða um heiminn ok allt út í Jórsalaheim ok þaðan til Miklagarðs ok svá til Kænugarðs it eystra eftir Nepr.
   Þorvaldr andaðist í Rússía, skammt frá Palteskju. Þar er hann grafinn í fjalli einu, at kirkju Jóhannis baptistæ, ok kalla þeir hann helgan. Svá segir Brandr inn víðförli:

Hefk þar komit,
es Þorvaldi
Koðránssyni
Kristr hvíldar lér.
Þar es hann grafinn
í há fjalli
upp í Drafni
at Jóhanneskirkju.

Stefnir fór þá norðr í Danmörk. En er hann kom í Danmörk, kvað hann vísu þessa:

Munkat nefna, -
nær munk stefna:
niðrbjúgt es nef
á níðingi, -
þann er Svein konung
sveik ór landi
ok Tryggva son
á tálar dró.

Á þeiri vísu þóttist Sigvaldi jarl kenna mark sitt, ok fyrir þá sök lét hann drepa Stefni. Svá hefir Ari inn gamli sagt.
   Gizurr inn hvíti bjó í Höfða, áðr hann gerði bæ í Skálaholti ok færði þangat bú sitt. Hann lagði allan hug á at styrkja kristnina. Hann sendi Ísleif, son sinn, suðr í Saxland, ok gekk þar í skóla í borg þeiri, er Herfurða heitir. En er hann kom til Íslands, fekk hann Döllu Þorvaldsdóttur, ok var þeira sonr Gizurr ok Teitr inn margláti í Haukadal ok Þorvaldr.
   Hér váru fyrst útlendir byskupar ok kenndu kenningar. En er landsmenn vissu, hversu ágætr klerkr Ísleifr var, báðu landsmenn hann, at hann færi útan ok léti vígjast til byskups, ok þat veitti hann þeim. Þá var hann fimmtugr at aldri, er hann var til byskups vígðr. Þá var Leó nonus papa.
   Þá var hann inn næsta vetr eftir í Nóregi ok fór síðan til Íslands ok var fjóra vetr ok tuttugu byskup.
   Hann lærði marga ágæta menn ok lét vígja til presta, en af þeim urðu síðan tveir byskupar, Jón Ögmundarson inn helgi ok Kolr Víkverjabyskup.
   Ísleifr byskup andaðist í Skálaholti þriðja nonas Julii. Þat var á dróttinsdegi. Þá hafði hann fjóra vetr ok tuttugu byskup verit. Þá váru átta tigir vetra liðnir frá hvarfi Óláfs konungs Tryggvasonar.
   Ari inn fróði stóð yfir grefti hans tólf vetra gamall, er flest hefir sagt frá þessum tíðendum, er hér eru rituð.
   Eftir andlát Ísleifs byskups báðu landsmenn Gizur, son hans, at hann skyldi vígjast til byskups. Hann fór útan ok var vígðr til byskups tveim vetrum eftir andlát Ísleifs byskups, á dögum Óláfs konungs kyrra Nóregskonungs. Þá var Grégóríús septimus papa í Róma. Gizurr var inn næsta vetr eftir vígslu sína í Danmörk, en fór til Íslands it næsta sumar eftir.
   En er hann hafði einn vetr á Íslandi verit, tók Markús Skeggjason lögsögu. Hann hefir vitrastr verit lögmanna á Íslandi annarr en Skafti.
   Gizurr byskup var svá ástsæll af landsmönnum, at hverr maðr vildi hans boði ok banni hlýða, en af ástsæld Gizurar byskups ok umtölum Sæmundar prests ins fróða, er beztr klerkr hefir verit á Íslandi, ok umráðum Markúss lögsögumanns ok fleiri höfðingja var þat í lög tekit, at allir menn tölðu ok virðu fé sitt ok svörðu eið, at rétt væri, hvárt sem var í löndum eða lausum aurum, ok gerðu tíund af.
   Þat er mikit mark til þess, hversu landsmenn váru hlýðnir þeim manni, er því kom til leiðar, at allt land var virt ok allt fé, þat er á því var, ok lögtekit, at svá skyldi vera, meðan landit væri byggt.


13. Frá byskupsstjórn Gizurar.

Gizurr byskup lagði ok lög á þat, at stóll byskups þess, er á Íslandi væri, skyldi vera í Skálaholti, ok lagði þar til stólsins landit heima þar ok mörg önnur auðæfi, bæði í landi ok lausum eyri.
   En þá er honum þótti sá staðr orðinn svá ríkr sem hann vildi, þá gaf hann meir en fjórðung byskupsdóms síns til þess, at heldr væri tveir byskupsstólar á Íslandi en einn, svá sem Norðlendingar báðu hann.
   En hann hafði áðr látit telja bændr alla á Íslandi, ok váru þá í Austfirðingafjórðungi sjau hundruð heil, en í Sunnlendingafjórðungi tíu hundruð, en í Vestfirðingafjórðungi níu hundruð, en í Norðlendingafjórðungi tólf, ok váru þeir einir talðir, er þingfararkaupi áttu at gegna.
   Þá er Gizurr byskup hafði tuttugu ok fimm vetr verit byskup, þá tók Úlfheðinn Gunnarsson lögsögu, en Markús var þá andaðr. Þá tók lögsögu Bergþórr Hrafnsson.
   Ok it fyrsta sumar, er hann sagði lög upp, var nýmæli þat gert, at um vetrinn eftir skyldi rita lögin at Hafliða Mássonar at umráði Bergþórs ok annarra vitra manna, ok skyldu þeir gera nýmæli þau öll, er þeim þætti þau betri en in fornu lög, ok skyldi þau segja upp it næsta sumar eftir ok þau öll haldast, er meiri hlutr manna mælti eigi í móti. Þá var ritaðr Vígslóði ok margt annat í lögum ok lesit upp um sumarit eftir í lögréttu, ok líkaði þat öllum vel.
   Þá var byskup fertugr, er hann var til byskups vígðr, en þá er hann hafði f jóra vetr ok tuttugu byskup verit, var Jón vígðr til byskups, sonr Ögmundar ok Þorgerðar Egilsdóttur, Hallssonar af Síðu. Þá hafði Jón fjóra vetr ins sétta tigar. Hann var fyrstr byskup at Hólum í Hjaltadal.
   Gizurr byskup friðaði svá vel landit, at þá urðu engar stórdeilur með höfðingjum, en vápnaburðr lagðist mjök niðr.
   Þá váru flestir virðingamenn lærðir ok vígðir til presta, þó at höfðingjar væri, svá sem var Hallr Teitsson í Haukadal ok Sæmundr inn fróði, Magnús Þórðarson í Reykjaholti, Símon Jörundarson í Bæi, Guðmundr, sonr Brands í Hjarðarholti, Ari inn fróði, Ingimundr Einarsson á Hólum, Ketill norðr Þorsteinsson á Möðruvöllum ok Ketill Guðmundarson, Jón prestr Þorvarðsson ok margir aðrir, þó at eigi sé ritaðir.
   Gizurr byskup lét vígja Þorlák, son Runólfs Þorleikssonar, til byskups at sér lifanda. Þá var Þorlákr tveim vetrum meir en þrítugr.
   Gizurr byskup andaðist í Skálaholti, þá er hann hafði verit byskup þrjá tigi ára ok sex ár. Þat var þrem tigum nátta síðar en Þorlákr byskup var vígðr. Þat var inn þriðja dag í viku, fimmta kalendas Junii. Á því ári andaðist Paskálíús papa ok Kirjalax Grikkja konungr ok
   Baldvin Jórsalakonungr ok Arnaldus patríarki í Jerúsalem ok Philippús Svíakonungr. Þá hafði Ísland verit byggt tvau hundruð vetra tólfræð, annat í heiðni, en annat í kristni. Þá var liðit frá holdgan dróttins várs, herra Jesú Kristi, ellefu hundruð ok átján ár.


14. Höfðingjatal, frá Hafliða Mássyni o. fl.

Á því ári, er Gizurr byskup andaðist, gerði hallæri mikit á Íslandi. Þá kom hríð sú á dymbildögum, at menn máttu eigi veita tíðir í kirkjum í sumum heruðum fyrir norðan land. En föstudag inn langa þá hóf upp knörr undir Eyjafjöllum ok sneri á lofti ok kom hvelfandi niðr. Hann var sjau rúm ok tuttugu. Páskadaginn fyrsta máttu fáir menn tíðir sækja at taka þjónustu, en sumir urðu úti dauðir.
   Annat illviðri kom eftir andlát hans þann dag, er menn riðu á þing. Þá braut kirkju á Þingvelli, þá er Haraldr konungr Sigurðarson hafði látit höggva viðinn til.
   Þat sumar fóru þrír tigir ok fimm skipa út hingat, ok braut mörg við land, en sum leysti í hafi undir mönnum, en átta ein kómust brott með þeim, er áðr váru hér, ok kómust þau engi fyrir Mikjálsmessu ór hafi. Af þeim mannfjölða varð hér hallæri mikit.
   Þá er Gizurr byskup andaðist, váru þessir mestir höfðingjar á Íslandi: Hafliði Másson norðr ok synir Ásbjarnar Arnórssonar í Skagafirði, Þorgeirr Hallason ok Ketill prestr Þorsteinsson, en austr Gizurr Einarsson, Sigmundr Þorgilsson, - hann andaðist á því ári í Rúmför, - en suðr Hallr Teitsson, Skúli Egilsson, en vestr Styrmir Hreinsson, Halldór Egilsson, Þorgils Oddason, Þórðr Egilsson, Þórðr Þorvaldsson í Vatnsfirði.
   Einum vetri eftir andlát Gizurar byskups var Þorsteinn Hallvarðsson veginn, göfugr maðr, en vetri eftir þat var þing fjölmennt.
   Þau misseri hafði svá mikill manndauðr verit, at Sæmundr prestr inn fróði sagði svá á þingi, at eigi mundi færi menn hafa andazt af sótt en þá váru til þings komnir.
   Þat sumar var þröng mikil at dómum. Þá særði Þorgils Oddason Hafliða Másson. Þá varð um ekki mál at lögum dæmt. Þorgils varð sekr um áverkann ok sat í sekð um vetrinn.
   Þá var svá lítill vápnaburðr, at ein stálhúfa var þá á alþingi, ok reið drjúgum hverr bóndi til þings, er þá var á íslandi.
   En vár þat, er þrír vetr váru liðnir frá andláti Gizurar byskups, andaðist Jón byskup at Hólum níunda kalendas Maji.
   Þat sumar reið Hafliði Másson á þing með tólf hundruð manna, en Þorgils Oddason með sjau hundruð manna. Þeir sættust á þingi með því, at Þorgils seldi Hafliða sjálfdæmi, en hann gerði sex tigi hundraða sex álna aura vöruvirðs fjár, lúka í gulli eða brenndu silfri eða sæmiligum gripum. Skyldi hann virða sjálfr, Hafliði, eða þeir, er hann tæki til.
   Þat sumar var hann körinn til byskups Ketill Þorsteinsson af Möðruvöllum í stað Jóns byskups, ok fór hann útan þat sumar.
   Hafliði Másson átti fyrr Þuríði, dóttur Þórðar Sturlusonar. Þórðr hét sonr þeira. Hann átti Sólvöru, dóttur Ásgríms Þórhallssonar. Ívarr hét sonr þeira. Hafliði átti síðar Rannveigu, dóttur Teits ór Haukadal. Sigríðr hét dóttir þeira, er átti Þórðr í Vatnsfirði. Þórðr ok Páll váru synir þeira. Valgerðr hét önnur dóttir þeira Hafliða. Hana átti Ingimundr prestr Illugason ok Ornýjar, dóttur Þorkels Gellissonar. Illugi var sonr þeira, er drukknaði, þá er hann flutti lím til steinkirkju þeirar, er hann ætlaði at gera á Breiðabólstað í Vestrhópi.
   Rögnvaldr jarl kali var veginn fimm náttum eftir Máríumessu fyrri, en Óláfr konungr Tryggvason barðist á Orminum langa næsta dag eftir Máríumessu síðari.