Thomas saga erkibyskups hin ellri - Fyrsti hlutr

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Heilagra Manna Sögur[1]

Thomas saga erkibyskups hin ellri - Fyrsti hlutr


Af Carl Richard Unger


Udgiven af Carl Richard Unger
Trykt hos B.M. Bentzen

Christiania
1869




I.


To motstående sider av Thomas saga erkibyskups, med betegnelsene I og I, av den stockholmske codex (utg. s. 68, 12 - 70, 23). Fotolitografi av fotograf P. Petersen til utgaven av 1869.

Hæilagr Thomas var fæddr ok uppfostraðr i Lundunaborgh а Ænglande, sæmilægra manna ok siðsamra dyrlægt afspringe, sa ær af lagu æfni vox til at iamna i fagra hæð sem cedrus, þui at hann uarð sialfre sinni ætt ok forelldre frægare, læiðande ut af ser meðr blæzaðra kraptanna blome allum аuðrum mæire dygðar limar. Þi at hinn hæsti guð auðgaðe hann þegar i fyrstu oc sæmðe meðr marghattaðum uolðum vingiofum natturolægra ос nytsamlegra gæða innra mannz oc ytra, meðr sua halæitum hætte, at hann syndiz þegar i upphafe sins lifnaðar vera af sealfum guðe kallaðr sua sem til nackorrar mikillar þionasto, sem siðarr mæirr provaðez. Sæll Thomas er lettr i male, sem hann væx upp, stilltr væl, bliðr við born, fælaglægr ungum mannum, þæckr oc þyðr goðum gomlum monnum, mǽtr oc agǽtr til dyrlegs epterdæmiss, uiss oc uitr, oc berr auðuellegha huartueggia saman unglegha fægrð oc frama meðr uaxens mannz siðsæmð ok sama. En sem hann er i skola til nams sættr, gængz hann uiðr vm uit ok visdom, sem alldr æfler ok time lofar.

Ok þegar sem hann (kann) græina gott fra illu, sem sealfr hann var siðan optlega vanr at vatta, nam hann af mæðr sinne at ræþaz guð oc virða ос vægsama hina sælu mey guðs moður Mariam, skipande hana sins lifs [leiðtoga oc formælanda[2], þi at hann hafðe a henne nest sialfum Kriste allt sitt traust [ok van[3] fullkomlegha. [En allum[4] fatækum maunnum sampiniz hann þegar kærlega i sinne æsku i hugh ok hiarta en hialpar þæim þægar meðr guðlegum gæzkouerkum, er hann hæfer ualld а, at hann mege með hinum hæilaga [Job[5] sua segia: Fra upphafe minnar æfe vox meðr mer miskunn, ok af minnar moður kuiðe gæck millden ut með mer.

En er moðer hans uar af þerso life framm faren, lifðe faðer hans æpter, sa er sins goðs miste optlega með mikille hormung, þi at ælldr eydde fyri honum. En er Th[omas var tvæggia. vetra[6] oc tvttugu, gæfr hann vpp skolann ос kæmr ser i þion[ostu með æinum bor[7]'gar manne ok gerez hans notarius. Vtgænginn af skola [i huerium er liberales[8] artes hafðe hann hæyrt, hælldr hann sek nv upp a læikmanna hatt[9] ok fell i margfallegar ahyggior ueralldlegrar vitzku, þi at [hann tekr at[10] nema þat fullkomlega i vite ok uisdome, sem honum hæyrir þа framme at hafa, sem guð uil hann mæira mann gera.

Ok af þui at hann hefer sek nv allan til uisdoms, þa uærðr hann skiott sua huass i sino skyra skilningaruite, at hann leyste væl oc uitrlegha vandar ос fahæyrðar spurnengar. Ok sva glæðz hann ос pryðez af agæto minne, at huat er hann hæyrir vm sinn, ma hann, huern tima er uill, þat sama framme hafa. Huat er marger honum mæirr lærðer mænn fa æighi gort. Af þui uirðiz þat vега iarlegn guðlegrar giafar, at sua huast vit oc miket minne er i þæim manne, er sek þuingar meðr sua imisleghum ahyggium ok hugsanum. Sua lærer nu guðlægh gæzka ok hans skynsæmðar skipan þann, er hann kallar siðarr mæirr til mæire luta ос hære, sæm forn orðzkuiðr sægir, at allt hæfer til ræiðu meðг ræðum vitrlegra raða, huat er nauðsyn eða[11] nytsæmð kann kræfia, sua i skynsæmðar tale sæm i orða frammkaste.


II.


En er Thomas ser margha lute þa geraz i gorðum veralldlægra hofðingia, er mote ero lærðra manna sæmð oc þæirra sama, ok guðe ero gagnstaðleger, þa læiðez hanum þisa nest þæirra lifnaðr, er hann er meðr, ok af þui at hann uill varaz værr at lifa, þa færr hann til foður milldrar minningar Theuballdum Cantuariensem ærkibyskups æpter tvau ar eða þriu, ok kæmr ser i hans þionusto oc kærlæika mæirr af sinni fyst ok framkæmð oc þi, er hinn hælghi ande honum i briost bles, en epter vina sinna vilia eða frammflutneng. Ok saker sinnar vitzku ос þækrar þionostu var hann innan skamman tima[12] tekenn meðr hinum fræmstum ok æinkanleghum hans hæimolæghum monnum.

Nu sem þæir er meðr ærkibyskupenum varo sea hann hafa vitrlegha framfærð a ollum nytsamleghum oc nauðsynleghum lutum, ok skilia hann vera i ráðum ос ræðum miok forsealan, þa binda þæir sinn vinskap viðr hann, sæm mæðr ærkibyskupenum его, mæðr þi mote at hann skal hialpa þæim mæðr sinum framflutnenge við ærkibyskupenn, at þæir fæ nackorar provendor eða beneficia. En þæir varo þrir, er sinn sannan vinskap saman binda: Rog(er)us Neustriensis, Johannes Cantuariensis, Thomas Londoniensis. Faa lute gærir ærkibyskupenn sua eða ræþir, at æighe mane æinnhværr þæssarra eða tvæir af þæssum viðr væra.

En hværsu margan mæðesamleghan[13] rækstr, eða hui mikel storf er Thomas hæfer nv a ærkibyskupsens garðe, eða huat er hann þar þolær firi kristne guðs, þa ær æighi auðvællt at sægia, sva opt sæm hann færr til pavagarðz firi kirkiunnar nytsæmð ok hænnar nauðsynium, еða hvi sæmilegha honum færr allt af hænde, oc hverso goðan enda er hann gerer а ollvm þæim lutvm, er honvm er vmboðet[14]. En at hann mægi mal manna hæyra, sæmia saker ok niðr sætia ok folkeno guðlægh rættynde fram segia, þa gængr hann til þæirra skola, sæm kirkiunnir logh læsaz i.

En er Theoballdus ærkibyskup sa oc skilde af þæssu dyrmæta æfne hinvm sæla Thomase nyian kraptanna groðr rettlegha vpprenna nytsamlegan, þa synez honvm at gæra skiott æitthvert gott rað firi honvm. Ok at hann vile þvi framarr ok fullkomlegar framm fylgia rætte kirkiunnar sem hann tækr þa sæmð а sek, sem sliker lvter til heyra, þа gerir Theoballdus ærkibyskup Thomas Cautuariensis kirkio ærkidiakn, af hverrar millde er hann hafðe vm stund sæmilega [framez ос fagrlega[15] vpp fæddz.


III.


Litlum tima heðan ifra liðnum varð konunga skipte i Englande, fællr Stephanus konungr fra londum, en Hæinrekr Normannie ok Akuitannie hærtoge er til konungs tekenn yfir þav rike, sem hinn hællt aðr. Ok af þvi at Theoballdus ærkibyskup hefer hins nyia konungs æsku nackot sua grvnsamlega, þi vander mænn mæðr sinum raðum ok ræðum kosta þæger at spilla konungenum, þa flytr hann þat við konungenn, at Thomas sinn ærkidiakn værðe hans cancelar, þui at hann vill, at hann værðe konungenum hæimolegr, æinkanlega firi þa skylld, at hann væner, at með hans hæilræðum stilliz hins nyia konungs æska oc akæfð, sva at hann gangi æighe of geystr upp a guðs rett, eða grimmiz vpp а hæilaga kirkio, væntande ос, at hann man minkat fa illzko ok ranglæti hans raðgiafa, temprande hans ræður, stoðvande hans iustisa ranga agirne, er meðr konungsens rike til gæraz at gripa, oc vnder sek draga huartueggia kirknanna goðs ok klærkanna, ok slikt sama læikmanna æi siðr.

Ok af þui at Theoballdus ærkibyskup væit væl þæssa vnga drængs Thomas ærkidiak(n)s sæmilegt siðfærðe, hær mæðr skil hann ok hann vera bæðe raðugan ok rauskan, sem hann hafðe hann i morghum tilfællum гæупdаn, volldugan i sinum verkum, hæilan i hialpraðum, vstyggan ok uruggan i hugh mote uvisum braðum tilfællum, mikilhugaðan mote ollum mæingærðum, storlatan til allr mikelmænzko, orvan af giafmillde, buenn til boðenna luta, miok þionostufullan ok i ollu sinu athæfe ok verkum væl varan ok miok forsealan. Ok af þilikum kraptughum hans dygðarverkum virðer ærkibyskupenn slikan mann vera konungsens holl ok hirð væl maklegan, væntande æf hann kæme til Hæinræks konungs ok er mæðr honum, at friðr ok fullar nаðer mæðr sonnu samþycke myne længe sterklega standa, æf hann sæti viðr stiorn ok stilling rikissens mæðr konungenum. Erkibyskupenum flytianda, sem fyrr sagðez, þætta mal við konungenn, en konungenum væitanda, færr Thomas ærkidiakn til konungsens ok gerez hans kanceler.


IV.


Nu sem Thomas kæmr a konungs garð, læggr hann niðr vm hrið ærkidiakns æmbætte, en tækr i staðenn raað ok rento cancelers. Sem hann ær til Hæinræks konungs komenn, likez hann honum i hattum, huat er hann ma, ok i allre læiklegre ос lystulegre skæmtan, fylgiande honum a uæiðar ос til annarrar skæmtanar, sem til borðz oc suæfns, ос þæirra tima gætte hann nu mæðr gaumgæfe, sem konungrenn uill hælltz hafa a sinum hattum.

Sua miok girnez hann nu hofgarzens kurtæisi umfaðma ok marga suæina mæðr ser at hafa ok sinnar dyrðar i morgu miok at læita ok manna lof, at sua syniz, sem hann se nu æighe miok minnegr sinnar fyrre slæktar. En at æk um liða hans klæðnað ok onnur hans katel, þa lætr hann gæra ser bæisl af silfre, ok firi gængr hann nu iorlum oc auðrum volldugum monnum i sinum orlæika ос fogrum frialslæika. Еn allt at æino at værollden synez viðr hann væl lifa i allre sinne bliðo uttan nockorskonar strið, þa væitir þat, er sialldan kann mycklo sællife fylgia, at hann (er) iamnlægha agætsamlegha ræinn i sinum likama, sem lesit er af sælum Brictio, þæim er spottaðe hinn hælgasta byskup Martein. Ok af þi at timenn aminner at birta hans blæzaðan ræinlæika mæðr einne sogn, þa skal hana hær segia.

I þorpe nackoru, þi er Staford hæiter, er æin kurtæis kona fogr oc femikil, til þæirrar er Hæinrekr konungr vænr sinar færðer, sem segiz. En huærn tima sæm Thomas canceler kæmr i þætta sama þorp, presenterar þessor kona honum margar sæmelegar sændingar. Af þui hyggr hann husbondenn, sa er kanceler er i hærbærge mæðr, at hon vili mæðr slikum lutum locka hann til lostasæme ok fa ser sva nyian kæran vnnanda, þi ut konungrenn kolnar nu til hænnar oc kæmr sialldnar en hann var vanr. Af þæsso uill hann husbondenn sonn tiðende fa, stændr upp nǽr miðnætte, æinn tima sem Thomas canceler er i hans hærbærge, tækr ser skrillios, gængr til þæss hærbærgiss, er canceler sæfr i, gængr inn, lyðez vm oc hæyrir til ænskiss, hugsar mæðr ser, at hann man hafa gængit til hænnar konunnar, hælldr upp skriðlioseno ok skygnez vm, ok ser mann fyri sængenne frammfallenn bærfættan, ær epter knefoll ok bæner hafðe svæfn a fallet, kænner, at þar er Thomas canceler. Ok værðr sua, at sa ræyniz ræinn ok sanlega siðsamr, er ætlaðez fvllifnaðar fullr, guðe vára ofdirfð ok hæimsko sialfum oss sva synande, er optlegha ok diarflega dæmum aðra i hea oss, en vitum þo æighe huers verðleika er huerge er fyre guðe.


V.


Nv sem Тhomase gængr flæst allt eptir fyst ok vilia, ok hann vælltiz i þilikarre væralldarennar sæmð ос sælu fullrar farsælldar, er alla væga skænker honum nu mæðr læianda lystuglæika sætt ok sæmðar fullt sællife, þa ær hann þo æcke þi siðr sialfs sins minnigr, af huerso litlo ос lagu æfne er hann er af sinum skapara giorr, þæirrar byrðar minnez hann ok hær mæðr, er honum ær nu af ærkibyskupenum bunden. Af þi stændr hann nu iamnlega, sua sem i striðe mote konungsens raðgiofum, sua sakar sialfs sins hærra konungsens sæmðar ос sama sem saker kirkiunnar oc klærkdomsens oc almugsens nytsæmðar. Mikel mæða meðr marghattaðum vanda kæmr honum nu daglega til handa, þi at æige ær hans viðrfang at æins viðr konungsens rááð, nema iamnvæl hælldr ос nu lioðe а friðar tima mote sialfum konungenum ok hans æsku, sem framarst ser hann at til hæyrer sakar hans valldz oc virðingar, sva (sem) meðr nockvrre forsogn epterkomanda þæss striðs ос þæirrar horðu riðar, er siðarr bræstr ænn bærrlegarr vpp millem þæirra.

Sva morgh ærviðe saker ymislegra nauðsynia þoler hann a konungsens garðe, meðan hann er konungsens canceler, oc sua morgum mæingærðum ær hann mæddr ос morgum umsátum vmkringðr af þæirra illzko ællde, er i hollenne oc i hirðgarðenum ero, sem hann var optlega van at segia sinum herra ærkibyskupenum meðr tárvm ifra ok auðrum sinum vinum, at sialfum honvm ær sinn lifnaðr harðla læiðr, ok nest life æilifo girnez hann nu þegar at vera lauss af konungs garðe sem fyrst vttan allan vfrægðar flæck.

En konungrenn, er epter alldre er væl viss oc vitr, ræyner sinn canceler iamnlegha, sem ærkibyskupenn hugðe ос hann villde, oc[16] hann hafðe konungenum fyri sagt at vera mynde, traustan i raðum, trulyndan i ræðum, athuglan oc smasmuglan, uskælfðan oc uræddan mote uvisum yferkomande lutum, sterkan oc staðugan moti mæingerðum, oc i ollum lutum mikilhugaðan. Af þui værðr hann konungenum skiott miok kærr, oc væx sva i hans þionostu oc vinattu daghlega, at a skommum tima er hann sua firi allum vinattunnue viðr konungenn, sem hann er ok umfram alla aðra i mikelmænnzkunne. Þat er oc kunnect vorðet, huersu væl oc vitrlega er hann fæck af frannzeisum konunge fimm staðe, Gisorz oc aðra fiora, er standa viðr landamære Franz oc Norðmandi, mæðr mycklo vinskaps sambande millim konungs af Franz ос konungs Ænglandz vtta allan[17] stygð oc strið, komande þæssum fimm staðum under sinn hærra Hæinrek konung, epter þi sem þæir hofðu at fornu Englandz konungum til hæyrt. Sua oc huærsu diarflegha ос fræknlegha er hann for oc viðr hafðez vt af Gaskun i þæim hæroðum, er til Tolosam hæyra, mæðr faam riddarum, þa ær hann dualdez þar æpter, þann tima sem Hæinrekr konungr snæri brott oc hæim aptr fra Tolose umsátum, ok huerso hæiðrlegha er hann hellt oc var(ð)væitte þær borgher ос bygðer, sem Hæinrekr konungr hafðe vnder sek uunnet; þæss er ok getit, huerso er hann vann aðrar mæðr mattugre hænde ok under sek lagðe. Morg ero annor hans verk frǽg, þau er hann vann, mæðan hann var Hæinreks konungs canceler, er uerollden væit, en ek at sinne hær vm lið.

Mæðr slikre ос annarre þilikarre þionostu fær (hann) af konungenum hina hæsto virðing mæðr sannre vinatto, sem marka má a þæsso, ær hær fylger, þi at konungrenn gæfr honum nu i valld, at hann skal epter sinum uilia stilla hans rááð oc stiorna ollu hans rike. Hær mæðr fær Hæinrekr konungr honum sun sinn Hæinrek unga i hond, skipande hann[18] suæinsens værudarmann oc varðvæizlo, til þæss at honum skyle sa þickia sua sæm sinu sun af ælsko oc var(ð)væizlo, er konungsens er epter natturunne sannr sun. Slik его nu þænna tima Thomas cancelers frægð oc frame mæðr þæirro sæmð oc sama, sem hann hæfer nu af Hæinreke konunge.


VI.


Nu sæm Thomas canceler er i þilikum kærleikum viðr Hæinrek konung, fær Theoballdus ærkibyskup sott, af hverre ær hann færr framm af þæssare værolld, sæm hann hafðe Cantuariensis kirkio vm tvau áár ос tuttugu væl oc vitrlega stiornat, gamall at alldre ос goðum siðum, sa er Thomase hafðe længe mikell (styrkr) været i morghum goðum lutum. En þægar sem Hæinrækr konungr ос hans mænn spyria ærkibyskupsens framfor, hafa aller þægar sinn hugh a Thomase, vændande sinum vilia til hans fullkomlegha, segia hann mvnu ærkibyskup væгða oc koma i Cantarabyrge i stað hins framfarna. Þætta sama talar oc folket.

Nu sæm Hæinrekr konungr sa, sem fyrr sagðez, huersu vitrlegha framfærð ос goða gærð er Thomas canceler hæfer a ollu þui, ег honum er a hende (folget) oc bundet oc hann ser hаnп væra ser traustan oc truan, þa hugsar hanп mæðr sialfum ser, at hann skal sætia hann i hit hæsta sæte i Ænglande, þi at konungrenn tryr hann til þæss væra val fallen at setiaz i sva sæmilegt sæte, væntande, æf hanп fær[19]fyri sinum sunum ос ærfingium sva gott raað gort, aðr æn hann ær frakallaðr, at Thomas man vera þæim til raaðs ос rikess staðugr styrksmaðr, æf hann ma sva með sinum vilia styra kirkiunnar vallde sem væralldlegho, ef gvð gefr honum langt lif.

En þo lætr konungrenn sva vm stund, sem hann hughlæiðe litt vm þætta, пæmа gærer, sæm vane var til, æf ærkistolar еðа byskuр stolar eða klaustr voru hofðingia lauser, þa voru þæir ok þav fængen i valld ос varðuæizlo cancelérs. En Thomas canceler hæfer þo nackorn grun af konungsens vilia hær vm af æinum lutum oc aðrum, en þo gærer hann sæm konungrenn, hugsar þægiande, æn lætr æige sæm hann vite nackot af þæsso. Hæinrækr konungr ær þænna tima firi svnnan sio, oc Thomas canceler, sakar þæss at Gualenses vroa riken ос ænn af auðrvm flæirum rikessens fiolskylldum, vil konungrenn duæliaz þar vm rið, en gera Thomas canceler til Ænglandz. Nu sæm hann ær færðar bvænn oc hann hyggz hafa oll sin ærænde, gængr hann oc tækr orlof af konungenum i kastala Falæise. Ok sæm hann hæfer orlof af konungenum, hæilsar hann a konungenn oc snyz þægur i brott. En konungrenn kallar hann aptr til sin oc talar til hans læynilegha segiande: "Æighe væiztu ænn til fullz vm þina færð, eþa hver sok er til þinnar færþar er. Minn vili er," sagðe hann konungrenn, "at þu værðer Kantnariensis ærkibyskup.“ En canceler, sem hann hæyrir þessar konungsens orð, téér hann honum brosande slik klæðe, sem hann ær i oc hann hæfer nv vanz at bæra vm rið, oc hælldr varo lystilegh ok læikmannlægh, ос mæler sva til konungsens: "Séét, hærra konungr, huerso sæmileghan mann, siðsaman mann eða hæilagan, er þér girniz at gæra formann oc sætia i sva hæilaght ос halæitt sǽte oc ifir sva margha mvnka mikils værða ok dyrlegha mænn, sæm þar þiona guðe. Væit ek urugglegha[20], æf sva værðr mæðr guðs vilia, sem þer segit, at ek værða Cantuariensis ærkibyskup, at þer manuð yðrum hugh storlegha skiotl fra mer vænda, oc su hin mickla virðing, sem þer læggit nv a mek, oc su hin sæta vinatta, er nu er millem min oc yðar, man skiott i hit grimmazta hatr snuaz, þi at ek væit, at þer manuð þi morghu mote hæilagre kirkio framm fara, er ek mætte mæðr engu mote þola. Ok sliko tilfælle funnu, mano miner auundarmænn millim[21] min oc yðar meðr roge fara, þæir er, varro vinatto þisa nest allre slæcktre, mano ævenlekt hatr mæðr fullum fiandskap millim var vpp vækia.“ Af þilikum orðum ma marka þæssa mannz mikilmænnzko Thomas cancelers, er sinum hærra konungenum ognar sliko nu þegar, þar sem ænn er i konungsens vallde, huart er hann hælldr vil auka hans vægh oc valld eða taka þær sæmðer af honum, sem hann hefer a hann lagt. Skirr er þæsse hans hugar ræinlæike, er æige lagðe of mikenn vilia vpp a valldet, oc hvarke girntez of miok sæmðena ne hænne hamna(ðe) til fullz.

Kunnekt er honum raað oc rike konungsens, huerso gagnstaðlegt þat er i morgu lage kirkiunnar loghum oc hænnar rættyndum. Væl kann hann oc komande lutum nærre at ætla. Af þi hyggr hann mæðr sialfs sins huga væl oc vitrlegha, smasmoglegha skoðande haska oc hætto sva mikils vægs oc vanda, er von er, at þeim bære til handa, er vera vil Cantuariensis ærkibyskup, þi at hann hafðe firi longu þæss viss vorðet, hvat er þi vallde fylgðe vægs oc virðengar eða hvat mæðu eða vanda, kænner hann oc konungsens valld, giorla væit hann oc alla hans siðo, slikt sama er honum oc kunnect hans manna harðyðge oc þæirra þralynde, oc hve mikit mægin oc fanyta frammkæmð er rogbæranna illzka hever nu a garðenum, af hværium lutum er hann skil, ef hann uil boðet[22].......... ma þægar hæyra miok imisleghar tillogur. Þi at munkarner aller, er þætta mal kæmr til mæst, verða æighe а æino male um þætta mal, segia sumir, at þætta man storgott væra, en aðrer mæla þværs mote þæsso, kuæða þætta manu alldrege val duga. En þæir sem þætta segia væl væra, færa þat til, at konungrenn er þæssa vin oc fullr framflutningsmaðr þæssa mals, segia þat væra likænde, at hæilog kirkia ос hænnar klærkar fae af slikum meðalgongumanne, sem Thomas canceler er, fullan frið oc fastan millim kirkiunnar ос konungsens. Aðrer mæla at mote, þæir er annat syniz her um sannara, segia, at konungsens uile ok hans uinskapr man þæim verða æcke staðugr til nackorskonar lettiss, ос þat vera likara, at hans valld uerðe þeim æcke staðugt, ok hælldr gagnstaðlegt oc hæilagre kirkio en mæðr, firi þa skylld at konungsens iustisar oc æinkannlegha konungsga(r)ðz mænn, manv þi graðuglegar kirkiunnar goðs gripa oc i sitt valld vænda, sem byskupenn er helldr af konungsens holl oc hans hirðsvæitum til tekenn en hæilagre kirkio, ос þo væra þat umframm þætta, er uhæyrilegt man þickia oc mæðr ollu aflaga, æf guðs laga skyllde gæta, at skipa þann ærkibyskup ос sua margra manna agætra hirðe oc hofðingia, er mæirr hælldr sek i konungsens kurt vpp a hofmanna slekt en klær(k)legha sæmð eða siðfærðe, væiðehundum fylgiande ok falkum geymande, sem sa er sialfan sek gærer bǽðe hundtér oc falkiner, einkanlegha man þat æighe vitrum mannum val uirðaz at skipa þann mann, er sliko færr framm, ivær sua marga munka oc af hæilaglæik mikils værða, sem her þiona guðe, oc iver sua mickla ok marga guðlegha hiorð, sem vm Ængland dræifðez, sægia þat vera ugganda oc uttan af ætlanda, at hann man hælldr minka kirkìunnar valld en mickla, dragande hæilagr kirkio goðs under konungs garð, þann ær allt uil með graðugre[23] agirne gleypa, segia hann manu hælldr vera guðs hiarðar grimman glæypara en goðan gæzlomann eða hæilraðann hirðe, sem þann mann, er alla lute gærer til manna lofs, oc mæðr konungsgarðz dyrð ok drambe hæimsens skinn i ollum hægomleghum lutum harðla skrautlegha.

Ma(r)ger fallǽraz af æmne Thomas i þæima lut, gerande ser grun af hans gærðum oc mæðfærðum, þæim sem þæir hyggia hann manv framm fara, ef hann verðr erkibyskup, þo at þæir hyggia hann vera annan mann en hann er. Ос er af þi þæiгга skilning vskynsamlegh, þi at þat bærr til, at þæir sea hann vera nockot sua hegoma blandenn, en hafа enga van а þi, sem verðr oc siðarr reynez. En guðleger dómar, þo at þæir se ræðileger i ráðum iver sunum mannanna, þa ero þæir þo at huaro æcki þi siðr stundum glaðleger. En hæimsklegher domar mannanna, ос þo at þæir verðe stundum sanner eða ifersynileger, þa falléraz þæir þo opt at huaro ос usialldan. Sua er oc her, þi at þesser dæma þænna goðan mann mæirr epter ætlan en fullre visso, þar firi falléraz þæir nu oc gæta æighe a funnet, huat er guðe likar her vm.

En af þi at guðlekt ualld oc vili er nu mæðr konungsens fýst i þæsso male samuinnande, þa er Thomas canceler kosenn til ærkibyskups meðr byskupannn raðe ok samþycke oc capitulo Kantuariensis kirkio i Lundunum viðr Vestmystr, allre gagnstaðlegre grunsæmð gleymðre oc ollum þrǽttum ok þæfum niðr logðum. Sem Thomas er til ærkibyskups kosenn, hæfer hann uerit fimm áár Hæinrcks konungs canceler, hafande fiogur áár oc fioratige sins alldrs. En af þæim byskupum er viðr kosningenn varo, mæla ænger mote, Gillibert Londoniensis æinn nackot sva. En af þi at hann fær enga fylgendr mæðr sér eða nackora skyra skynsæmð til funnet sins efniss, synez hann oc sinn æ lut framm færa en æighe Jesu Kristz, þa sigraz hann mæðr þiliko æmne oc auðuælldf(lega) meðr margra manna dome, sem hann dirfðez mote at mæla.

Nu sem Thomas er til ærkibyskups kosenn, færr hann til fundar við fostra sinn Hæinrek unga konungs sun, er nu skal i þesso male hallda foður sins valld, þi at þat skal vera fullkomlegha satt oc af gamla konunge statt, er sealfr hann hafðe aðr raað firi gort, sem unge konungr iááг um þa lute, sem Thomase erkibyskupsæfne til heyra. Nu af þi at konungrenn samþycker mæðr kirkiunne um kosningenn, þo er Thomas erkibyskupsæmne meðr Hæinreks konungs uallde oc vilia Ænglandz kirkio oc kristne fullkomlegha frials aptr gefenn, af allum lutum leystr ос fullkomlegha frælstr, þæim er konungenum oc hans garðe til heyra, sua at enge skal heðan af a hann kǽra mega, huerso sem hann hefer meðr konungsens goðs faret her til. Af þi tekr hæilog kirkia Thomas nu til sin frialsan mæðr fullum fagnaðe, ymnum oc sætum songum.


VII.


Nu sæm Thomas er til byskups kosenn, vækr hann sek upp oc viðr kænniz sialfan sek, þi likazt til at iamna sem maðr væke sek af þungum suæfne, oc af þi tekr hann ser firi hugar augu at læiða, huilikr er hann hafðe langan tima veret, eða huili(k)r er hann skal nu vera hæðan af. Af þessarre hans halæitre hugsan hitnar hans hiarta, gæfande hæita ælldlegh gneista hæilagra hugrenninga ut af ser, af hvæim er þat tendraz nu með honum noglega, sem aðr truiz tynt vera, oc nærez nu sua stund fra stund, at ǽ er vaxanda með miskunn guðs til margfallegra goðra luta i guðs augliti. En þo hefer hann ænn sitt hofuð litt еþа nær ecki upp, þi at hann færr með ser oc sino uallde allt hælldr láglega. En þo uill hann i upphafe sialfs sins umskiptis nyrr maðr oc nytr berlega birtaz, oc æighe uil hann længr leynaz, uttan ollum mege af honum heðan goð dæme gæfaz.

I Lundunum var hann til byskups kosenn, þar sem hann var uppfæddr oc iifra moður kuiðe borenn. En þegar sem hann er til byskups kosenn, riðr hann saker sinnar vigslu til Canturiam mæðr morghum monnum agætum, þi at hann skal þar vigðr væra æpter sætninnghum forna fæðra i hofuðkirkio allz Ænglandz. En a veginum kallar hann til sin æinn af sinum klærkum ser væl kǽran, talande til hans lágt oc leynilégha, seger sek a þæirre samo nátt hafa syn i suæfne seet, at nackorr uirðulegr maðr kom til hans ос stoð firi honum, faande honum tiv pund silfrs i hond. Klærkr þesse, er hann synena sagðe, er Hærbert af Bosehám. En synarennar sanna þyðeng vnderstændr hann klærkrenn æighe enn þænna tima, oc æighe gæfr honum skilia, huat er þætta hæfer at merkia. En siðan sem Thomas dyrkaz af drotne Jesu Kristo mæðr marghattaðum taknum epter sinn dyra dauða, gætr hann klærkrenn skilt, at Thomas var merkðr meðr þæim guðspiallegha þræle, sæm váárr drottenn sialfr segir ifrá i guðspialleno, at hann tok þrællenn fimm pund ser i hond i sinn lut, en vann onnur fim vmframm mæðr sialfs sins starfe oc stundan. Sonn var þæssor syn ос hænnar þyðeng. Ok enn sæger Thomas til þessa sama klærks: "Þat uil ek, seger hann, oc þat byð ek þer, at þu seger mer heðan af diarflegha ok þo leynilegha orðróm þann, sem a mek legz, sua ос i huerium lost, er ek ligg mest еþа lengst, þi at mart man hat af mer heðan af talað, er mer man eighe flytiaz, sem morghum kann uerða oc æinkannlegha rikum monnum. Seg mer ok, hvar ek gæng længst vmframm retta reglo, ef þu ser mek i nackoru afskæiðess ganga." Ok siðarst i sinne ræðu seger hann sva til hans klærksens: "Fleira sea fiogur augun en tvau, oc sannlegharr ma fiorum synaz þat er fìri bærr."

Sannle(g)ha er þessorr hans háttr ollum monnum væl virðande, oc byskupunum hans bræðrum æinkannlegha bæðe undrande ос æpterlikiande, sem epter þæss(e) vitzkosamlegre varygð[24] sialfum ser skynsæmðaraugum skipaðe bæðe bak ok fyrir, til þæss at hann mætti oll sin værk ok vilia sem glæglegaz skilia, ænga lund af rettre framferð vikiande. Kosenn til byskups ok æighe vigðr þryðer hann sek nv þegar sua blæzaðum byskupleghum hattum, kiosande ser uttan alla duol, huerium hann uill sialfs sins gæzlo æinkannlegha mest a hænde fæla.


VIII.


Thomas Becket blir vigslet som biskop i Canterbury. Sent 1400-tall. Victoria & Albert Museum. Wikimedia Commons.

Thomas ærkibyskupsæfne kæmr nu til Kantuariam. En er at liðr þæim tima, er hann skal vigìaz, sæker mikill fiolðe folks til Cantuariam af ollu rikeno, byskupar, abotar, ærkidiaknar, decanar, korsbræðr oc klærkar, epter þi sem huerr uil ok hann skylldaz til, æiner saker konungsens, þi at þæir uita honum þætta væl virðaz, aðrer saker þæss oc æi siðr, er af konungsens holl oc hirð var til kosenn [sa er[25] nu skal uigiaz, aller til þæss at sæma hann mæðr sinni þionostu. Sæm litill time liðr, er Thomass ærkidiakn uigðr til prestz i hælgho uiku. ok þat ætlat at vigia hann um mærgenen(n) epter til byskups. Af þi tala byskuparner um þat mæðr sér, huerium þæirra er þessor vægr til hæyrer at vigia hann til byskups. En af þi at byskupstollenn i Lundunum er þænna tima hofðengialauss, þo seger byskup Vintoniensis, at hann ok engen annarrahann at uigia, sa sem þar er komenn, þi at þat vito þer aller væl, at byskupenn af Vinton a alla lute þo fylla, er Lunduna byskupstole til heyrer at fremia, þegar sem Lunduna byskup ma sitt æmbætte æighe sialfr gæra. Mote þæsso mæler byskup Rofensis, seger þæssa vigslo sinum vægh oc vallde til hæyra at gæra, firi þa skylld, seger hann, at Cantuariensis ærkibyskups æiginlegr oc æinkannlegr capellanus hæfer sva fra fyrsta tima iamnlegha været, siðan er minn byskupstoll var sættr, ос af þi seger ek, at engum auðrum vttan mer æinum hæyrer pæssor vægr til, þi at ek á vart ærkibyskupsefne mæðr retto til byskups at vigia. Vm siðir sem þæir hafa miok længi i fængiz, synez þat ok sampyckiz saker nackorra þæirra luta, er her græinaz eighe at sinne, hæille sæmð Rofensis kirkio i þessu þo hulldinne, at virðulegr hærra Hæinrekr byskup Vintoniensis, er bæðe er ǽttgofugr oc goðsiðugr[26], skal vigia Thomas til ærkibyskups mæðr samþycke byskups Rofensis. Nu sem Trinitatis daghr kæmr, viger Hæinrekr byskup með allra þæirra samþycke Thomas til byskups mæðr allre þeira sæmð ос sama, sem hæilogh kirkia er nackorum von framarst at gera. Viðr þessa vigslu er Hæinrekr unge konungs sun mæðr storlegha morgu stormænne oc utoluleghum folksens fiolða. Fiortan lioðbyskupar voru oc viðr þæssa vigslu, þæir er þeim til heyra, sem nu er vigðr, en sialfr hann er hinn fimtande.

Sem Thomas er til byskups uigðr, voru mænn sender þegar til sællar minningar Alexandrum pava hins þriðia meðr þi nafne, er þænna tima sitr i Munpilér saker þæss mickla sundrlyndiss oc uróar, er nu er i Róm oc þæim londum, er þar liggia nest, þi at kæisarenn hefer nu gort æinn þrættoman ser at pava. En þeir mænn er sender ero, voru mænn sæmileger oc siðsamer oc klærkar geyse goðer. Hinn fremste af sændeboðunum er mæistare Adam abote Deueshamensis, sa er sakar sins hæilags lifnaður oc virðulegs visdoms hafðe skommu aðr veret kosenn af Thomase canceler til abota. Nu sem þesser fara oc framm koma, er til pavans sender voru, fluttu þæir sin ærende firi hærra pavanum, gerande sem til heyrer, beiðaz mikilega, at hærra pavenn sende Thomase meðr þæim pallium. Ok af þi at þeir uirðuz væl er[27] fluttu, oc æinkanlegha firi þa skylld at sa er væl frǽgr, er malet til heyfer, þa fa þæir pallium af postuleghu sæte bæðe skiott ok bliðlegha. En er þæir hafa fænget pallium, verða þæir þægar a vægh, oc fors þæim farsælegha, þi at þæir koma til Cantuariam mæðr sinum erendum hæilum oc holldnum, færande Thomase byskupe pallium af pavans garða. En siðan sem time er til a nockorum virðuleghum oc viðrkæmileghum deghe, er þath laght a Thomas byskup mæðr værðugre virðing, oc verðr hann sva af byskupe Cantuarieusis ærkibyskup.


IX.


Sem hinn sæle Thomas er uorðenn ærkibyskup, vil hann fægra sitt umliðet lif ok fullulegha bæta, huat er hann væit sek mote guðe hafa gort, at hann fae mæðr miskunn guðs af hælghan oc vægh vigslunnar mátt ok krapt hælgauarennar. Af þi skipter hann ser þægar i annan mann ok gærez i ollum lutum hófsamare, hælldr sek mæirr ifra ollum þæim lystesamleghum girndum, sem likamenn til lyste, gærer sek vakrara, er optarr а bænum, hæfer sek mæirr framme en fyrre mæðr guðleghum verkum, oðrum til dyrleghs æpterdæmiss. Virðer þa vera retta gærð oc sanna framfærð ændrnygiaðs lifs, at hæfia þær siðsæmðer fyrst a sialfum ser, sem hann vill siðan oðrum framm kænna, þickez þa mægha[28] retlega aðra stilla oc þæim stiorna, ef hann temprar fyst sua sialfs sins verk oc vilia, at ollum gefe þat fullulegha skilia, at hann hallde sinn likama fra ollum lytum oc lostasæmðum, þuingande hann mæðr marghattaðum mæðesamleghum hattum, en saluna fagrlegha pryðande mæðr guðleghum gæzkoverkum, kænner likamanum lægiaz oc þiona, en andanum iverbioða oc drotna, harklæðe upp a sinn likama honum til þuinganar takande under munkabuninge. Þilikan klæðabvnað tækr hinn sæle Thomas nu vpp а sinn likama. Nest ser hefer hann snarpt harklæðe, þar nest munkaklæðe, vttan yfer hefer hann klærkaklæðe. Af þessum þifalldum klæðabuninge, er hann bærr, gladdez hann i hugh oc hiarta, æinkanlegha fyri þo skylld, at mæðr hinum yzta sinum buninge hæimskar hann nu hæimenn oo hans menn, þi at hann ætlar þilikum hinn, er likamanum er nestr. En mæðr hinum innra samiafnaðe hann sek ærkibyskupunum sinum bræðrum, er fyri honum voru munkar. En mæðr hinum innzta temprar hann rangar likamans fyster, þi a, hann hafðe heyrt af nockorum æinsetomanne, þæim ег storlegha hæilaglegha lifðe ok drottenn þat vitrað, æf Thomas tæke mvnkaklæðe, at hann mynde drotten liknsaman finna ос sek iamnlega styrkianda i ollum sinum framferðum. Af þi tekr hann nu oc þilikan klæðabvnað a sek, at hann forðaz forat sinne tuæggia forfæðra ærkibyskupunna, er fyri honum varo, Stiganda oc Elphins. Þi at Stigande i klærkabuninge meðr pavans dome or sino uallde kastaðr allre sæmð af flættr do i myrkuastofu. En auðrum fast frosnum а fotum а Mundiofialle farande i raufaðan rosbuk, at hann hialpaðe sva sino life, var æighe lengr lofat at sitia i sæti hæilagra erkibyskupa, er munkar varo fyri honum, oc vera þo æighe sialfr mvnkr.

Þessarra vanvirðu vill hinn sæle Thomas forðaz, hafande sek nu meðr ollu fra verolldinne, fylgiande Kristz merke i harðum hárserk fræknlegha framm, vttan allt skraut oc skart, nyrr riddare hins hæsta konungs. En af þi at þæir finnaz, er i fyrsto sinn hugh miok hátt upp hæfia, er þæir koma i tignena, oc til halæitra lvta sek hafa oc sino vallde virðulegha framm hallda meðr storum verkum sinnar mikilmennzko, en er timarner framm liða, mæðaz þæir oc morna dagh fra deghe under ahyggionnar marghattaðum hattum, er daglegha kunnu at hondum koma þæim, er storum volldum styra, þar til er um siðer kemr vuinsamleg gleymska oc galeyse skulldinne i staðenn fyri suikleghan[29] likamans lystugleika ok daglegar þessa lifs fanytar fyster, sua at þisa nest leggia þæir sinn hæitan hugh liotlega, þa sem þæir i upphafe miok hatt upp hofo, gleymande sinum goðum verkum, er þeir akaflegha upp toku, oc litlum tima liðnum meðr ollu niðr fella. En Thomas slika lute hugum leiðande oc sialfan sek mæðr þæima hætte viðrvarande, at honum felle sua illa, tækr hann stola uttan а sin klæðe, berr hann iamnlegha, sva at aller sea, til þess at huern tima er hann læiðer þænna stola augum, mege hann þann vanda a minnaz, er honum er nu bundenn, oc þi oke[30] eigi gleyma, er hann þo а sek tok, er hann var til byskups vigðr, til þess at hann se þi bvnare iamnlegha gott at gera, sem hann ser sek slika aminning huersdaglegha bera, til hvers er hann var huern tima hinn auðmiukaste oc hinn goðfusaste. Slikan bvnat bærr hinn sæle Thomas ærkibyskup[31], sua at mænn naðo at sea, nema enge væit þat, at hann hefer harklæðe nest ser, utan sa æinn, er vita verðr ok hann fær varla leynt, oc þat sama bærr hann ǽ, meðan honum liggr lifi brioste, ос eighe fyrre niðr leggr en epter sinn dyга dauða. En stola þenna, sem hann bær utan a sinum klæðum, sem ver fyrre gátum, leggr hann af ser þann tima, sem hann ferr or lande, oc æighe bærr hann þenna stola utan landz, þui at honum utlǽghum byriar eige at bæra. Fyrsta áár epter hans uigslu bar hann harðla vén klæðe, en siðan klæddez hann klærkaklæðum meðr goðu hófe uttan alla breytne oc usæmelegar sundrgerðer, oc sva sem æcke marglæte mætte a þeim synaz, sva matte oc æcke lyte eða lystugleike а þæim finnaz. Við oro hans klæðe oc væl sið, lukt oc lios at lit, oc vnder lambaskinn. Af þi hyggia nockorer hann enn i dagh reglokanunk været hafa.


X.


Epter syndan klæðabunat hins sæla Thomas erkibyskups, er hann sinn likama mæðr skrydde, skalo ver huersdaglegha hatto hans lofsamleghs lifs a lita, er hann sina salu mæðr prydde. Hueria nátt sem ottusongr er sungenn, er i þann tima syngz, er hane hefer galet, ero þrættan bræðr leynilega inn leidder i nackot læynilegt herberge, þat sem borð er sett oc buet. Þæssum þrættan uppsitiandum yfer borð, læggr hinn sæle Thomas ærkibyskup sin yferklæðe af ser, gyrðande sek meðr æinum dyrum duke, at hann ollum þessum sakar guðs litilatlega þione, gefande huerium, er upp sitr, fiога skæra pennenga meðr magfylle. Meðr þæima hætte gerer hann þetta gæzkoværk fyri guðs ast bæðe litilatlegha oc leynilega. Her ma nu blæzaðan byskup sin, þann er at serhuers fotum litillatlega framm fællr, biðiande serhuern þæirra meðr tarum, at þæir biðe fyri honum til guðs. Ok sva ganga táren gnoglegha ut af hans augum, at huers þæirra fætr, er fyri sitia, synaz meirr væra þuægner mæðr augna tarum en oðru vatne. En af þi gerðe hann þetta gæzkoværk hælldr um nétr en um dagha, at hegomleg dyrð, hæimskra manna lof, er kraptunna æitr ma sannlegha hæita, huerio er sialfr hann syndiz vera i vafðr, sem ver gátum fyrr at var, meðan hann var i æskubloma alldrs sins, mætte nu þæsso gæzkoværke æighe fyri honum spilla. Ok þi uruglegarr oc goðfuslegarr gerðe hann þætta værk fyri guðe, sem hann framðe þat leynelegarr. En þi gerer hann þætta hælldr um netr en vm dagha, at æighe dræge hann nackorar fiolskylldur fra þæsso verke. En þa er honum hallda nackorar fiolskylldur fra þæsso værke, þa gerer þætta æinnhuerr af bræðrum, sa er þæirre almusu varðvæitte, sem fatækum monnum til heyrer, oc þi framðe hinn sæle Thomas ærkibyskup þætta hælldr um netr en dagha, at þætta var til guðs mæire goðfyse at gæra sva. Annor samkunda var samansett mote lyseng. Þæssum þrættan utgengnum, sem ærkibyskupenn hafðe sialfr þionat, vorv aðrer þrætta(n) inn læidder. Þæssum þionar, sem þæir upp sitia, sa broðer, er fatækra manna fehirðzlum hefer at geyma, oc i erkibyskupsens stað þuær þæssarra fætr fyri guðs saker goðfuslega, oc þo noglegha fæðer mæðr dryck oc vist, en silfrpæningar gæfaz æighe. Þriðia samsæte er skipat ос sætt a þriðio stund daghs, er hundrat fatækra manna er inn leitt, þessum þiona þæir tvæir bræðr, sem fatækra manna fe var(ð)væitа. Meðr þæssum þrænnum miskunnarverkum vill Thomas ærkibyskup pryða sins lifs nyiung, afmaande oc mæðr þæima hætte bætande þat, er hinar fyrri lifstunder hafa hans salu saurgat, frealsande sek sva af fornre þrælkan þungre ok langre, er honum hafðe lenge halldet lútum under synða oke.

En epter ottosong sem þæir þrættan bræðr varo vt læidder, er sialfr Thomas erkibyskup hafðe þionat, gængr hann sofa litla rið, at huæssa oc skyra sin skilningarvit. En þisa nest stændr hann upp, sem aðrer sofa enn, oc gængr i sitt studium, sitr sua æinn saman um stund siande a sinar hælgar bækr. Sæm litill time liðr, lætr hann kalla ser æinn af sinum læresuæinum, er honum þickir til þess vera val fælldr, at samna meðr ser sinne salu sætre himneskre fæðu guðlegra ritnenga. En þæssorr læresvæinn er Herebert af Bosehám, mæistare sa er af þessum oc auðrum þilikum lutum ma val vitne bæra, sem sa er þilika lute mæðr honum visse oс sialfr ritaðe. En af þi kallaðe hann þann til meðr ser, sem honum kynne visa rettan ritnenganna vægh, at hann treystiz varla sialfs sins skilning einne saman i sua morghum ос sva vondum ritnenganna skilnengum, sem mote kunno rænna. En er þæir hafa sva lenge i fængez, sem erkibyskupenum likar, gængr sa vt er kallaðr var, en ærkibyskupenn sitr nu æinn sér, dyrum yfer honum aptr strengðum. Sva sitr hann æinn saman allt til þriðiu stundar daghs, at hans fvnde fǽr ænge náát.

Sè þænna Thomas uirðingo oc visdome háátt upphafðan oc kraptunum þo huerge minur fagrlega framðan, er sva einfallegha framm færr mæðr litillætiss varygð i ritnenganna skilninghum, at hann hverge fyri ser froðarum framm rann, oc æighe af sialfs sins skilneng of miok ofvilnaðez mæðr nackorskonar dul eþa drambe. En þo at hann hafa sliko lenge af vanez, meðan hann var meðr konungenum, þa ændrnyiaz nv þo sva skiott mæðr honum, huat er gleymska hafðe a fallet, ok sva skiott gængz hann viðr i sinne skyro skilneng, at hann ma þægar i stað aðrum kænna þat, er hann heyrer, bæðe lǽrðum oc ulærðum. Ok sva hæitr er hann nu til at hæyra hælghar ritningar, at optlegha uti a viðum veghum, sem hann ferr færðar sinnar, vikr hann sinum hesti vt af væginum, ok fyrr næfndum klærk kallaðum til sin[32], hæyrer ærkibyskupenn þænna mæistara giarna, gerande ser sva gagn oc gaman mæðr hæilaghum ritnenghum, optlegha mæðr lystuglæika sva til orðz takande: "Ef ek mætte sva frealslegha meðr naðum studia, sem ek villde, at frateknum vernlldarennar ahyggium ok hennar fiolskylldum, þa skyllda ek mæðr miskunn guðs nytsamlego life lifа, ændrbætande tion umliðens tima." Sva mikenn hugh hefer hann nv a at studia i hæilaghum ritnenghum, at sialfr hanu i sinum ærmum bærr iamnlegha bækr epter ser, þat nackot i kænnengum[33] hafande, er æige er hafnande, til þess at hann se þi bvnare nackot gott at gera oc næma. Jafnan hæfer hann mæðr ser margha nytsamlegha mænn mikels værða, sæmilegha oc siðþruða, sva dyrlega mæistara til allra boklista, at huerr sem einn viss maðr ma af þæim mikenn visdom nema. Af þessara vitrlegum hæilrǽðum styrkiz Thomas ærkibyskup i sinum framferðum. Ok af þi at hann hæyrer þæssa giarna, væx hans visdomr daglegha.


XI.


A þriðio stund daghs, sem hamesso time er, gængr ærkibyskup Thomas vt af sinum kamera til kirkio, þa er honum likar mæsso at syngia oc himneska forn guðe fæðr at færa. Æighe song hann huern dagh mæsso, oc æige gærðe hann þat af vanrækt, sem sialfr hann iattade fyri oss, nema hælldr gerðe hann þat saker virðingar við hinn hælga guð, þi at millem goðra oc hæilagra kænnefæðra finnz imislegr siðvande. Sumer agæter oc goðer guðs viner syngia hvern dagh messo, en a tilsættum timum fræmia(aðrer) þætta hit haleitasta embǽtte. Þeirra góðfyse, er fræmia daghlegha, synez miket dyrleghs lifnaðar epterdæme, en hinna skynsæmð, er sakar virðingar við guð æighe virða sek vera verþuga at gera sva halæitt æmbǽtte iamnlegha, birtez litilǽti viðr hinn hǽsta guð. En sva sem hæilogh skript býðr æighe, oc æighe fyribyðr hon, sem eighe afæggiar hon oc æighe afæggiar hon, at nockorr prestr syngi huern dag messo, en þat seger hon sannlegha, at þorf vinne æinum æinn tima vm dagh guðlegha forn at færa i minneng várs drottens pinslar, sem Jesus Kristr várr lavarðr ok lausnare færðe sialfan sek guðe fæðr i forn a hinum hælga krosse æinn tima. Ok þann kallar hon bæðe sæmeleghan oc sælan, ver hann ma maklegha i guðs auglite eina mæsso um dagh syngia. En þa virðe[34] ek æighe vera minnengar verða fyri guðe ne goðum monnum, er eige mægho Kristz kænnemænn kallaz, nema hælldr mægho þæir hæita pængaprestar, er ek hær vm lið, þi at þæirra minneng a æcki mæðr þilikum. En þat ero þæir, er sakar ofrs oc fefanga syngia æighe at æins æina messo um dagh, nema iamnvæl tvliann tvǽr eða þreár, hafande sitt æmbætte ос guðs son ser oc auðrum mæirr til asyndar oc hegomlegs hæimsskrautz af sinne fesnikne en til tignar viðr guð i falsaðre tru. Þæssum hafnaðum ræðum um varn virðuleghan kennemann Thomas ærkibyskup, er millem hinna sæmilegsto kennemanna hins hæsta konungs er trulega tæliande, sa er saker samuizkunnnr rǽddez huersdaglegha messo at segia, ос sa er saker virðingar við guð ottaðez honum daglegha forn at færa.

Huern tima sem hinn sæle Thomas ærkibyskup bioggez til messo at syngia, sem hæilog messoklæðe voru at honum boren ос hann sa þau, vækr hann sitt hiarta upp til viðrkomnengar mæðr marghattaðum hæilaghum hughrenningum, ognande sialfum ser meðr sinne samvizko. Sva at af þeim hiartalegha trega, sem hann feck af þesso, gengo sva augnataren gnoglegha út af hans hofðe, at þau voru likare læk en tárum. Er hann stændr skryddr firi hæilago alltare, biðiande fyrst fyri folksens oc sinum synðum, ofrande þar nest guðe sinn sæta sun, varð hans hiarta sva lágt oc lint, oc miok viðr kæmz, at millem hans hæilagra bæna ma mæir grátsamlegr hixte heyraz en orðen skiliaz. Ok af þi at hann skilr meðr ser hegomlegha hiartans reikande hugrenningnar, hefer hann iamnlegha mæðr ser nackora bænabok i hondum, þa er hann less þat af, sem hann vækr ser góðfyse meðr, meðan messan syngz framan til guðspiallz. Ok optaz þann sem hinn sæle Anselmus hæfer sætlega[35] samansett meðr einkannleghum stil af innztum mærgium sinnar hæìlagrar góðfyse, sva hialpsamlega snarpan sem snarplegha hialpsamleghan. Sa Anselmus er val ma kalluz kristileght kær, villumanna væsolld, hærmanna hamarr, guðlega ritnenga gott armarium, bosun blæzaðra guðspialla, stuðell ok stolpe sannz litilætis. Þessa bænabok hefer hinn sæle Thomas ærkibyskup meðr hondum, meðan mæssan syngz framan til guðspiallz. En messunnar æmbætte er hann iamnlegha skiott ok fagrlegha fram flytiande, længstum hefir hann eina collecto, hefer hann stundum þrear, en fleire trautt eða æige. Var ok sva i fyrstunne sætt ok samet, at sva sem æinn er pistill ос æitt guðspiall, sva mynde oc æin oratio vera. En siðan sem timanum for framm, varo fleire sættar, þǽr er þo skolu eighe opter skipan flæire vára en sinu hit flæstu. Skiott bergðe hann, sva gerer hann allt sitt æmbætte meðr skiotu tilbragðe saker sendinga illra engla, þаt ег mæinlekt yfirflog hegomlegra hugrenninga. Enga nyia lute skipaðe hann ser i messona, nema hafðe allt epter þi sem hæilager fæðr hofðu i fyrstu skipat. Sva framðe hann meðr fogrvm hǽtte þætta hit hælgazta æmbætte, at ollum var hvggan at, er i hia stoðu, þi at hann kæmz sva viðr i sino hæilago hiarta af sinne goðfyse, at hans kinnr þоrna engan tima, meðan er hann saung messuna. Oc sva miket fell stundum til með honum af hans goðfuslegre viðrkomneng, at hann fǽr varla sitt æmbætte framm flutt fyri tarum, er af hinum innztum hiartans hugrenningum fram flutо mæðr þeim hixta, at varla matto orðen heyraz. Ok sva er hans hiarta klækt af þeirre guðlegre goðfyse, sem guð gaf honum um þаnn tima, sem hann handlaðe þau somu vars lausnara sǽr, sem hann ос allr hæimr var leystr meðr. Þessarre hans sva mikelle gæzko oc goðfyse mægo þæir val vitne bera, er i hia honum stoðu hæimolegha þапп tima oc iamnlegha. Jamnval er þat allvm monnum kunnekt, at sia hinn goðe guðs maðr hellt sek meðr ollv ifra at þiggia nackorskonar giafer af nackorum manne, þi at hann ratt ollum agirndarennnr savr oc hænnar synðvm vt af sino herberge ok hibilum, sem þættа birter, er her fylger.

Þi at sva berr til þann tima, at nockorr abote sa er mal nackot hafðe fyre ærkibyskupenum at kǽra, kom a garðenn. Hann abotenn bauð framm gvllpenninga nockora einum ос aðrum, æinkannlegha þæim, er hann hugðe, at i þæima malum mynde honum miket megha fulltingia, oc honum driuger til þæss verða at dæma allt epter hans vilia. Ok þo at aller fyrismaaðe þa goðu gullpænga, sem hann bauð framm, þa fær abotenn þo aull sin mal full, en bar sialfr brott meðz ser sitt gull. Ok sem hann abotenn gængr brott af garðenum, talaðe hann meðr ser: "Ek fann þann garð, er ser vm gull gæfr allz ecke, nemа hamnar, brott kastande fullkomlegha.“ Þetta var abotans vitne af ærkibyskupsens garðe.

Heilagr Thomas erkibyskup var forsiall i ollum sinvm raðum ok ræðum, vm mal manna miok athugall oc storlegha smasmugall, gaf ser gott tom til at heyra mal manna, oc meðr skynsemð saker at skynia, oc mætr siðan meðr sannsyne. Diuphugaðr var hann i spurnengum, en viðr annsvorum val buenn, rettviss i domum, hafnaðum ollum mvtum ok manna mvn, ос i ollum lutum var hann hinn rettazte guðs laga frammsagnarmaðr oc hinn rauskazte framsegiare. Engenn kom sa þurfande til hans hærbærgiss, er af hans garðe giafalauss fære. Siukra manna hus, sarra ос vanfærra, let hann sina sveina optlegha innvirðelegha rannsaka, en vitiar þæirra sialfr mæðr morgum guðleghum goðgerningum. Mikenn fiolða fæðer hann af þæssum ok klæðеr huersdaglegha. Ok þar sem milldlegrar minnìngar Theoballdus erkibyskup, sa er fyri honum var nestr, var vanr at tvifalldu skipaðar almusur sinna forfæðra erkibyskupanna, þa gerer Thomas erkibyskup þilikt miilldiverk hans tvifallt. En til þessa millda verks gaf hann tiund af allu þi goðs, er til garðsens kom ok honum til heyrðe, oc væitte þat þurfandum. Sæmelegha mænn val siðaða tok hann meðr sva mikelle virðeng, at sannlegha synez hann virða i þæim ос vegsama guðlegha nauisto. En gestum[36] at gæfa eða farande monnum at fagna, ok i aðrum guðleghum gæzkoverkum frialsum oc fagnaðarsælum er hann sva blæzaðr æ biartr, at allt þat goðs; er i hans vallde er, ma væl segiaz ollum sannlegha sameiget. Frælsaðe hann fatækan af ofrike, sem sa er at sonnu ma hæita fatækra manna faðer skipaðr oc harmande manna huggan. Diarfiegha asakaðe hann vanda mattuga mænn alla, lytum oc af lostum fulla, þi at hann visse væl, at þar sem ande drottens er, þar er fullt frælse. Mikenn gavm ос goðan gaf hann at siðum oc hattum þæirra manna, sem hann asakaðe eða aminnte væl at vera oc gott at gera, oc gaðe þæss mæðr goðre forsia, sem guðspiallit byðr, at æigi gæfe hann hundum hæilagt eða svinum gimsteina.

Ok af þi at hæilagr ande honum alla lute kænnde, þa birtez hann mæðr sva vndarleghum hætte guðlegs lioss lystr oc lærðr ok i orðanna frammburð sniallr, at hans predikan er ollum aheyrandum blið, stærk ok mikelvirk, sva af dyrlegvm ritnenganna roksæmðum ok þæirra diuplæik, sem af orðanna sannleik meðr ælskuleghum sætleik. En þo at hans[37] hærberge epter landzens sið meðr micklum rikdome margfallegha gofgez, ос þat nægðez i morgum lutum imisleghum mǽtum ос agætum, þa uirðe hann þo allt sitt skraut með ollum hæimsens gæðum ok hans auðefum harða litels saker sannrar astar, er hann hafðe viðr sinn lavarð ok lausnara Jesum Kristum, ok mæirr hafðe hann umliðande lute til nytsamlegra nauðsynia en til þæss, at hann til fear þyrstande agirndar þorsta þar með slækte.


XII.


Þilikum ilmanda þæf dyrlegra krapta pryddr ok guðleghum gæzkoverkum skryddr bioggez hinn sæle Thomas ærkibyskup til borðz nær noni tima daghs. Oc þægar sem honum þicker time til vera, ос hann er buenn, gængr hann i sina holl meðr þeirre guðlegre ok gofuglegre sinne mæistara tolu, sem ver fyrr gatum, at honum iamnlegha fylgðo. En þæir vorv væl tuttugu at tolu[38], er aller voru spækingar at vite ok hiner visazto а allаn froðleik meðr hino sæmilegsta siðfærðe hæilaghs lifnaðar. Ok til marks huat monnum ег þesser hafa veret а sitt vit ok visdom mæðr dyrleghum lifnaðe, þo varð enge þæirra minne maðr i kristne guðs epter dauða Thomas erkibyskups en erkidiakn eða dekan. Sumer vrðu byskupar, en aðrer ærkibyskupar. Einn af þessum varo pave Vrbanus .III. Þiliker voru raðgiafar Thomas erkibyskups, er sva varo ollum boklistum prydder, sem þæir voru oc ollum siðsæmðum skrydder. Þessum skipar erkibyskupenn, sem hann sitr upp, ser til hægre handar, en munkum ос aðrum reglomonnum skipar hann til vinstre handar. En riddarar oc аðreг mikels hattar mænna sitia ser æiner saman iver borðe. Ok af þi skipaðe erkìbyskupenn sva, at su lectio, sem iver sialfs hans borðe var lesen, fra þi er hann setz i sitt sæte þar til sem hann stoð vpp fra borðe, skylldi æighe mæða þa, sem litit eða allz ecke af þi skilðe, sem leset var.

Varla kæmr nackorr sa klærkr til ærkibyskupsens, er millem þessarra meistara eða mvnka iver sialfs hans borð vpp sǽte, utan sialfr erkibyskupenn þenn meðr namne kallaðe, sem komenn være oc hann villde miok vegsama. Ok þann tima sem sva til bære, gerer hann þat meirr saker heilaghs lifnaðar þess, er hann vill væl sæma, en volldugskapar еðа mannvirðengar. En huerr sem kom til hans, var sæmelegha sættr iver æithvert annat borð, ос ef sialfr hann kallaðe hann eighe, var sa þa af sialfum honum meðr morghum sændinghum sæmðr. En af þi er sva skipat af erkibyskupenum, at engen tilkomande skyllde yfer hans borð vpp sitia, uttan sialfr hann kende hann ok kallaðe, at hann vil eige, at nackorskonar orð fliuge þat framm af æinshuers mvnne, sem verða kann, þess er fyrisǽte, fyri þeim er til kæme, er bætr vǽre, at omellt vǽre. Truffe oc ollum hæimsens hegoma hafnaðe hann meðr ollu yfir sino borðe, fyri þi heyraz þar enger trumbarar[39]‚ hаграrar еða fiðlarar ne gigiarar, enger loddarar ne leikarar, ne nockorer lvter aðrer hegomleger, nema fæðunnar mikell noglæike oc fagǽtr reinleike. Engar synduz þo meðr ollu lostasemðarennar lystuglegar uppkveikengar, enge ofáta ne ofneyzln.

Meðr huilikarre sæmð eða hófsæmðer hinn sæle Thomas sat yfer sino borðe, er þat væl segiande millim[40] sva margra oc þilikra retta, sem honum varo sætter, at ver megim hans hofsemð epter likia, huerso hann hellt sek fra lystu(g)leghum ley(n)ðum lutum, oc huilikra luta er hann neytte. Þria lute hæfer þæim at hafa, sem hófsmænn vilia i þessum lutum vera. Er þat þa fyrst, at ver geymim, hvat er ver etum. En þat er annat, at ver gaim, huern tima er ver etum. En þat hit þriðia, at ver aktim með oss, hue mikels er ver neytum. Þessa kræfr hof[41].............................................................. hеуrðе. En er borð varo uppe ok guðe váro gratias gorvar, gæck ærkibyskupenn mеð sinum fyrr næfndum lærðum monnum i sitt hærbærghe, þar sem hann gerer annathvart, at hann disputaðe meðr diupum huga vm hæilagar ritningar, ella a ráðe sitiande vm mal manna talande. Ok sva kynne til bera, at hann sofnaðe litenn tima.

Sysloleyse flyðe hann mæðr ollv, en gerðe ǽ iafnlegha eitthvat gott, at æige sǽi hann hans uviner syslolausan ok spottaðe hans huilldardagha. En þat framarst er hann matte, varðvæitte hann netrlega tima mеð tárum oc frega, þi at hann var miok þrátt a bænum vm netr með ræinum huga likame oc hiarta, hógvǽrr var hann i orðum, en rettviss i verkum, þi at hann villde fyrre meðr sialfs sins dyrleghum dæmvm kænna þæim væl at lifa, sem hann vill siðan mæðr sinvm orðum lǽra. Villumænn oc þrættomænn asakaðe hann vaflatlegha, ok alldre matte honum til þæss koma at hann samneytte meðr nockoru mote bannsettum monnvm. Ok hverr sem mote gæck hialpsamleghum oc hæilum kænnengum, þo hafðe hann þegar ærkibyskupenn fullkomenn motstoðumann af guðs halfo. Hæitr var hann ok æ ornande af rettletiss vandlǽte, af þi at hann villde hverge af hæilagre reglo hæilagra guðs laga ganga, allre mannvirðeng oc mutogirnd meðr ollv hafnaðre oc brott kastaðre.

En i vigslogiofium var hann vmframm alla lvte aðra i sino byskuplego æmbætte bæðe varr ос viliagóðr, athugall ok miok smasmugall oc ottafullr, þi at leset hafðe hann þætta hæiræðe mæistarans til læresveinsens: Lægg ængum skiott[42] vigsluhændr i hofuð, at æige samneyter þu synðum þæirra. Af þessum orðum[43] hins mickla meistara Pals postola, sem af nockorum ræðilegum reiðidunu þyt, sturlaðez hann ollum hug ok hiarta, oc var þi varare i uigslugiofunum, sem hann huglæidde þetta orðet optarr með sialfum ser. Af þui var hann ok i vigiande manna provan hinn snarpazte skoðanarmaðr. Fyrst provaðe hann, sem ritnenganna regla byðr, ef sa være vigslo verðr saker sins lifnaðar, er vigiaz villde. En þar nest reynde hann ос ransakaðe, ef hann være sva vitzko oc visdome pryddr, sem þæirre vigslu til heyrðe, sem hann stundaðe þa til. En þisa nest skeðaðe hann þat, ef lifnaðenum eða klærkdomenum þess, sem vigiaz villde, oc uigslunne þæirre, sem[44] hann til bæiðez, vǽre nockot viðrkæmelekt beneficium, þi at hann villde viðr þi sia, at þæir fære siðan, sem þæir vǽre vigðer, raðlauslega reikande eða sem læigodrenger, sva at þar af mǽtte þæir sinar[45] hæilagar ok halæitar vigslor eigi meðr sonnu siðlǽti varðvæita, hælldr yrðe þæim þær til heimskrautz at hafa oc færlegra fefanga. En i þisa var hann sva snarpr oc harðr provanarmaðr oc smasmugall, at varla villde hann nockorum nema ser siolfum til þessarrar provanar trua eða treysta. Sva miok varaðez hann oc viðr sa, sem nu var sagt, annarra synðum at samneyta, ос at hann uillde eige þa i guðs musteri setia, sem skynlausum skurðguðum vǽre likare en skynsamum klærkum. Vrugglega sagðe hann þat, at huerr, sa er vuerðugan viger uttan fulla prouan, at hann stygger storlegha miok guð, þo at sa bæte sek siðan ok bætre, er uigðr var. En ef hinn vigðe vil æighe bætraz, þa vefr vigslufaðerenn sek i synðum hins vigða, þæim æinkannlegha sem hinn vigðe misgerer, siðan er hann er vigðr, þi at hann er skylldr at skoða hans meðfærðer, aðr en hann vigðe hann.


XIII.


Ritaðum þæim siðsæmðum meðr virðuleghum verkum, sem hinn sæle Thomas erkibyskup ok allz Englandz primas prydde sitt lif meðr sva fagrlegha ос fagnaðarsamlegha, sem um rið var fra sagt, vilium ver varre ræþu til þæss efniss vikia, sem greiner hans gofuglegar gerðer oc innar hans fagætar frammfærðer. Nu af þi at hann hafðe her til sua sem i nackorum kirkiunnar kuirleik oc hennar hoglife viðr hafz, þa skil hann, at hann ma æige lengr meðr hoglife sina lifdaga leiða, ok tekr nu meðr micklum ahyggium veralldlega[46] lute innuirðelegha hugum at læiða, þat sem byskupe er miok opt nauðsynlekt, en vitrum byskupe er þat alldre blitt eða miok sætt, þi at hann væit, at mart er at vinna i kristne guðs i Englande, þat sem hann værðr sek frame at hava, ef þat skal nockora framkæmð fa. Nu af þi at hann finnr þi fleiri þa lute, sem hann skoðar innuirðelegarr, sem guðe ero gagnstaðleger en hæilagre kirkio ærviðleger, þar sem hon er sino goðs rænnt, þo byriar hann þisa nest sina akærslu af kirkiunnar halfo a nackora konungsens mænn i rikeno mickla ok mattuga afæignum þæim oc gerðum, sem ærkibyskuparner hans forfeðr hofðu vndan Cantuariensi kirkio latet ganga saker vanmægns eða vanræktar. Ok þar sem honum þotte sva til heyra, sæker hann sin rettyndi ос kirkiunnar meðr loglegre framfærð. En þat sem honum synez beraz kirkiunne, tekr hann utan alla akerslo aptr under kirkiuna ос hælldr. En hann er hann spyrrðe epter, fyri hvi hann gerðe sva, svarar hann, seger sek með engo mote vilia þrætta til þæss, sem sva, fullkomlegha er vitað af ollum, at honum til heyrir valld iver at hafa en enghum oðrum með huerium hætte sem þer eigner hefðe ranglega undan kirkìunne genget. Ok sva hælldr hann þessar eigner ok garða i sino vallde, oc epter sinum vilia skipar, þar til er hann af Hæinreke konunge ok hans stormenne sturlaðr af lǽtr sakar sins rettlætiss bæþi þessum lutum ос auðrum, er honum ос hæilagre kirkio til heyrðo, þann tima sem hann utlǽgezt.

En af þess[47] hattar kærslum, rærðum af Thomase ærkibyskupe ok upphofðum, springa honum a mote marger i sænn harðer motstoðumænn ok sakar konungsens ognar oc aga aller at sva bunu þo miok leynilegha, þi at þæir huglæiddo meðr skamfullegre ræzlo þo hina volldugu vinatto, sem hann hæfer ænn af konungenum, ос af þi ottaz þæir ecke litt ærkibyskupsens rááð ос ræiðe. En þo allt at æino sottu sumer suðr vm sio a Hæinræks konungs fvnd, þæir er sek virðo hafa vanlvta orðet firi Thomase eikibyskupe. Sva sækia þæir ok æige siðr, sem kuiða ser, at þæir verðe ofsotter af honum, kærande sek firi konungenum, svmer hvat er þeir þola af erkibyskupenum, en aðrer kǽra þat, þvat er þeim þickir von vera, at þæim myne fyri hondum vera, ok huilikar mæingerðer er þæir mano bratt af Thomase ærkibyskupe þola, nema konungleg milldi hafe sitt rættléttiss valld framme. A þat leggia þæsser nu hvarirtvæggio kapp meðr megne, at minkez konungsens vinatta til ærkibyskups, ok at þeir flecki þæir samþycke meðr nackorskonar þæim ræþum, ег konungrenn reiðez viðr sva at þar firi styggiz hann við ærkibyskup. Segia sva, at konungsens of mikell bliðskapr gefr ærkibyskupenum valld til þæss, at hann geystr gange vmframm rett ok fare ollu þi framm, er honum likar. En konungrenn, er þænna tima elskaðe ærkibyskup fullkomllegha væl, vill æcke a slikar ræður lyða. Nv af þvi at Hæinrekr konungr er þenna tima firi svnnan sio, ætlar hann hæim til Englandz, þo dvalðe hann þessa mænn medr ser, er kǽra, þi at hann vill, at þæir fylgi honvm til Englandz, at hann heyre þar hvaratvæggio.

Еп er Hæinrekr konungr kom til Englandz, tok hann land við Sudhamtun. Thomas ærkibyskup mæter honum þar þegar meðr Heinreke konungs syni fostra sinum. Еп er Thomas oc svæinninu gengo baðer samt i konungsens herberge, stendr Hæinrekr konungr þegar (upp) oc gengr mote þæim meðr ollum, er viðr varo, ос verðr vm alla hollena mikell glaumr af goðre glæða i þessum fagnaðarfvnde, þi at konungrenn syner sek nv i allre bliðo viðr ærkibyskup. Einkannlegha fagnar konungrenn Thomase ærkibyskupe væl firi þa skylld, at hann glæz af þi, at hann ser þann erkibyskup nv oc allz Englandz primas, sem hans var fyrr mæirr hinn kærazte cancelér. Fagnar konungrenn þi, at hann hafðe heyrt af ærkibyskupsens hæilagleik marga lute leynilega mickla oc sannlega af morghum rettorðum monnum. Nu sem þæir hafa nockora daga meðr sæmð aller samt veret, tekr Thomas ærkibyskup meðr fostra sinum konungs syne gott orlof af Hæinreke konunge, oc skilinz þæir at sinne meðr hinne mesto vinatto. En fyrr næfnder akærslomenn, sem þæir sea þessa lute oc heyra, skiota þæir ufremðar skugga ifer sek oc hafa sinar akerslor æcke at sinne framme.


XIV.


Thomas Becket møter pave Aleksander III. Sent 1400-tall. Victoria & Albert Museum. Wikimedia Commons.

I þenna tima kallar Alexander pave, er goðrar minningar truiz vera, af allre almænnelegre kirkio ok kristne guðs þing saman i Turonsborgh, þi at marger oc vánder oc barðer þrættomænn springa upp nerre Romuerium. En af þi at Thomas ærkibyskup er i þenna tima[48] i ollum lutum mikell oc miok agætr, þa biogge hann sek til þessa fundur meðr ollum koste hit mikelmannlegsta. Nu sem hann er albuenn, færr hann oc finnr Hæinrek konung ok fǽr honum fostra sinn i hond, en siðan tekr hann orlof af konungenum, oc skilðuz þæir meðr hinne mesto bliðo oc vinatto. Ok þegar sem byrr kæmr, tekr Thomas ærkibyskup i haf, oc sem guð gefr, færst honum farsælegha, þi at hann tækr þa, hofn i Flándr, sem Grafening heiter. Ok þegar sem gofger mænn af Flandr frétta þætta, at Thomas ærkibyskup er komenn i Flándr, fara þæir þegar at finna hann ok væita honum værðuglegha væghsæmð, sem þæir framarst matto honum mæðr bliðo bioðande sitt goðs oc meðr goðvilia gæfande.

Af Flandr færr Thomas ærkibyskup i Normanniam, en þaðan færr hann framm iver Cenomanniam. En huar sem hann komi Englakonungs rike, er honum sva mæðr allre virðeng ok vægsæmð fagrlegha fagnat sem sialfum Hæinreke konunge. Sem hann a æighe miok langt framm til Turonsborghar, i huerre er hinn gofugleghe gimstæinn lǽðra manna Martinus huiler, heyra menn hans tilkvamo þrim daghum firi þingit. Bliðkaðez oll borghen, oc mæðr iagnaðe rænna ut af staðenum mote honum æige at æins borgeisar oc borgarmænn, nema iamnvæl klærkar oc kænnemænn, er nu ero nér aller, þæir sem af pavanum hofðu kallaðer verit, til Turonsborgar samankomner af ollum londum. Ok þat fylger her meðr, er honum ma til sæmðar segiaz, at kirkiunnar fæðr ok forstiorar aller cardinales riða langt mote honum út af borgenne mote siðvanda sialfrar Roma kirkio, utan tva cardinala, þa er hia herra pavanum epter sitia firi sæmðar saker viðr hann, sem verþugt er, at æighe fare aller hans bræðr i sva micklo fiolmænne fra honum, sva margr mǽtr maðr ос agétr sem nu er til Turonsborgar saman komenn. Alexander pave gengr v́t af þi hærbærge, sem hann sitr i, ос framm i holl nackora, at hann þole æighe þrong of mickla, þann tima sem ærkibyskupenn kæmr а hans fund, þi at hann heyrer at mikell fiolðe fylger honum.

Sem Thomas ærkibyskup kæmr firi Alexandrum pava, tekr herra pavenn honum harðla bliðlegha. En af þi tekr herra pavenn Thomase æribyskupe bæzt oc bliðlegazt, at hann hafðe veret langan tima fúss at finna hann, æinkannlegha fyri (þa) skylld at hann hafðe af morghum sannyndamanne heyrða marga goðа lute sagða af honum. Еп af þi at ærkiyskupenn er miok farmóðr oc af longum væghum tilkomenn þa vil herra pavenn vera honum varkunnigr þar vm, af þi gæfr hann honum skiott gott orlof at fara til sins herbergiss. Thomas ærkibyskup for a konungs garð til herbergiss skamt ifra herra pavans holl. Sem þinget hefer staðet vm nockora daga, gæfr postolegr faðer Alexander pave Thomase ærkibyskupe meðr friðarkosse ok sinne bliðre blæzan oc verðulegre vinatto gott orlof til heimfærðar, ændrnyiaðum aðr epter ærkibyskupsens bæn nockorum sinnar kirkio priuilegiis. En sìðan vænder hann hæim a vægh, ok færsk honum harðla væl, þi at hann kom skiott hæim, ok varð hans færð með friðe oc fagnaðe margfallegrar sæmðar. A oðro are sinnar vigslo, sem hann kæmr hæim, finnaz þæir Hæinrekr konungr skiott, tekr konungrenn honum nu sem fyrr miok kærlega með allre bliðo oc sæmð, sem andlegr faðer а af sinum syne at hafa.


XV.


A þessum dagum varo tvau byskupasǽte i Thomass ærkibyskupsdome hofþingialaus, Vigornensis ok Herefordensis, þæim vnder lok liðnum, sem i Vigornensi sǽte hafðe setit, en auðrum af Herefordensi sǽte til Lunduna sætis fluttum. Þessor Herefordensis, sem nv var Lundunaborgar byskup vorðenn, hæiter Gillibert eignarnafne, en kænnengarnafne Folioth. Nu sem Hæinrekr konungr hafðe þæssa byskupstola, sem hofðingialauser varo, vm nockora stund i sino vallde, þa er hann af Thomase ærkibyskupe optlega vingiarnlega amintr, bæðe með bliðum bænarorðum oc miukleghum aminningum, stundum ok nockot sva mvne snarplegarr, sem samðe, meðr bliðo viðrbragðe, at hann samþycke, at klærkar oc kænnemænn kiosæ ser byskupa efne til þessarra tveggia fyrr næfndra byskupsǽta. En huer sok er til hællt, at Hæinrekr konungr hellt þersa byskupstola sva længe i sino vallde, þa er þessor en engen onnur, at i þæima tima springr vpp vándr v́vande af hofþingium i morghum rikium meðr of micklum framgang, þi at konungar hailda nu, sva længe sem þæim likar, i sino vallde þær kirkior oc þa klaustra ok byskupstola, sem byskcupar[49] ok aðrer hofðingiar ero frafallner, takande under sek alla þa tolla oc tiunder meðr oðrum gognum ос gæþum, er þæim kirkium еðа klaustrum til heyra, sem þæir helldo þa i sino vallde. Ok sem Kristr se nu útlægr vorðenn, takaz nu tollar aller oc tiunder þessarra byskupstola af konungs monnum oc fara með konungsens skatte, ok sva færr kirkiunnar mundr oc hins krosfesta Kristz faðerne, at konungsens mænn draga þat i konungsens fehirðzlor, þat sama kirkiunnar goðz, er væra skylldi angraðra manna huggan ok fatækra manna fæða.

Sem þætta færr sva miok langa stund, þa huglæiðer Thomas ærkibyskup ok sa, at æighe hæfer, at sva fare længr framm, þi at hann væit sino vallde ok vigslo til heyra, at þilikar vuænior af veralldleghum hofðingium mæðr mikille agirnd fundnar ok vpp a kirkiunnar skaða innlæiddar næmez meðr allu af. Nu af þi at hann sér, huerso mikenn skaða er hæilagre kirkio læiðer allzkostar af, at hon misse þæirra, er henne skylldo með rettre reglo stiorna, þa bað hann konungenn mæðr bliðre bæn, þann er hann ælskaðe umfram alla mænn, oc opt miuklegha aminte, at hann gǽfe þessa tva byskup stola, sem rettr ok regla hæilagrar kirkio stændr til. En stundum synde hann konungenum diarflegha, oc sagðe, huerso mart illt ос uhaglegt er at sliko kunne koma bæðe i stundleghum lutum ос andleghum, ok hue oþarfr avoxtr er af sliko þroaz. Sua varð vm siðer við ærkibyskupsens marga bliða bæn, at konungrenn iááðe, at mænn være til byskupa valðer ok vigðer.

Nu þegar sem konungrenn iaaðe þæsso, kiosa korsbræðr af huarumtueggia þæssa stað ser byskupa æfne, mænn gofga ok goðum siðum prydda. Til Vigornensem sǽtiss var kosenn nockorr ungr maðr at alldre æn gamall at goðum siðum, Rogérus at nafna son Robertz mikels mannz, er forðum var Glavernensis iarl. En þo at þæsse vnge maðr se gofugr maðr at ǽtt, þa er hann þo gofgare at goðum siðum, þi at hans agæter kraptar stiga umframm stort kynfærðe. Sem hann var mæðr allra samþycke kosenn, þæirra sem kosningrenn til heyrðe, þa var hann þisa nest vigðr af Thomase ærkibyskupi. Hann var iamnan siðan bæðe i friðe ok ofriðe lættr oc lyðenn Thomase ærkibyskupe oc buenn at taka[50] mæingerðer með honum, þi at honum virðez þat vera með ollu sæmðarlaust ok sóma, at neytaþ þa náða, er hans vigslufaðer þoler af vándum monnum marghattaðar skæmðer oc skaða.

Til Hereforðensem sǽtiss viger Thomas ærkibyskup þann mann, er Robert af Meledun hæiter, volldugan skolamæistara, huartueggia væl kunnanda veralldlegar ok hælgar ritningar, ok þo var hann i sinum lifnaðe micklo agǽtare. Þæssa læresvæinn var hinn i skola, er fyrr var vigðr. Þessorr hinn mickle mæistare var sva i lifnaðenum ok i visdomenum sem æinn mikellysande lampe vm kristnena, þi at hans læresvæina fiolðe dreifðez viða vm verolldena sem glaðer gæislar af liosum lampa. I þæssum tvæim vìrðuleghum vigðum byskupum ollum siðum sæmðer fullnazt fagrlegha af hinum (hæsta) guðe hins sæla Thomas ærkibyskups fyrerætlan ok vile, þi at hann hafðe með ser statt ok þess hinn hǽsta guð bærlegha bæðet, at hann lægðe engum uttan mackleghum vigsluhænndr i hofuð mote sinne samvizko, meðan hann være ærkibyskup.

Litlum tima heðan fra liðnum kallar Thomas ærkibyskup saman miok marga byskupa i sino ærkibyskupsdæme, þi at hann vill vigia æitt verþulegt mustere[51] [ ] ‚ er Hæinreks konungs forfæðr hofðu gera latet, konungvnum þat sama sialfum vilianda ok viðrveranda. I þæssare kirkio huiler Hæinrekr Ænglandz konungr i dyrlegho læge, mikels háttar maðr, foðurfaðer þessa Hæinreks konungs, sa er i fyrsta hóf þetta mustere. A þi sama are við Vestmystr i Lundunum tækr Thomas ærkibyskup upp or iorðu likama hins hæilagha Edvarðar konungs, biartan oc blæzaðan af fullkomnum ræinlæika, er hann hafðe i sino life, ok saker hans verðlæika margra ok mikels verðra skipar hann honum i þæirre somu kirkio millem annarra hæilagra doma, Hæinreke konunge þat sama vilianda ok sialfum viðveranda.

Ok er nu, sem ver fyrr sogðum, verðulegs konungs ok hæilags ærkibyskups æinn hugr ос hiarta i guðe[52], rikeno ok rǽtto raðe meðr klærkum ok kirkiunne i fullum naðum ok friðe samþyckiandum, sialfum guðe sva geranda; þæim er friðenum fagnar ос elskunne við mannkynet alldre hafnar. En ha(r)mr oc sannlegha ofharmr, þi at æcki er meðr monnunum miok langǽtt oc æcki lenge væl veranda, hælldr er epter hins visa orðum, þess er sva seger, at aller luter ero timaleger oc sinum timum under himne um liða. Time gráta[53] ok látrs, time ælsko ok hatrs, time friðar oc time bardaga. Aller luter hafa tima. Mikel nofn oc sætt samþycke sliks konungs ос þiliks ærkibyskups. Oc mæðr sonnv nv at segia, þa ær æigi auðvællt i nockoru oðru lande at finna slikan konung oc þilikan ærkibyskup oc sva mickla vinatto millem sua mikella oc volldugra.

Miket oc sætt samþycke er nv millem þessarra tvæggia hofðingia, en oflitenn tima hælltz, þi at skamt er at biða, at sundrlynde slæckuer þæirra samlynde af þæss aæggian, sem ovin er elskunnar ос friðarens fullr fiande. Firi þænna hinn forna fianda allz mannkyns svikara er þætta hit mickla oc hit ælskulegha samlynde skiott liotlegha leyst millem Hæinreks konungs oc Thomas ærkibyskups. En þo verðr þetta auðroviss um siðer, en fiandenn hugðe ос hann villde at vǽre, þi at friðr meðr goðu samþycke varð micklo fastare millem lǽrðra manna oc læikmanna þann tima, sem Thomas ærkibyskup vann mæðr sinum dauða under kirkiuna oll þau mal, sem honum oc Hæinreke konunge kom sundrlynde af. Ok af þi var þætta sundrlynde meðr nockoro mote sva nauðsynlegt sem nytsamleght.


XVI.


Nv sem hinn forne fiande, hinn meste mannanna vvin, sa sva sætt ос sæmilegt samþycke millem Hæinreks konungs ос Thomas ærkibyskups, þa auuundar hann þat hinn vánde, þi at hann þickez þat skilia af sva micklum manne, sem Thomas ærkibyskup er i kristne guðs, at kirkia i Ænglande man af honum mikelegha gofgaz. En til þæss at þat verþe eighe, oc at landzfolket fagne æige længr i slikum friðe með sva sætu samþycke, þa kastar hann sino sauruga illgræse i guðs akr, þat er udæmilegt ос bolvað sundrlynde, er hann sender i landet, með hverio er hann uill niðr briota þat ælskulega sambycke, sem her til hefer með micklum bloma staðet millem Hæinreks konungs oc Thomas ærkibyskups. Ok mæðr þæima hǽtte fǽr hann ser hinn vande sundrlyndiss sáð i fyrstunne millem konungsens ос ærkibyskupsens, þat er hann vǽner, sem vera man, at margt annat oþarft mvnde af groa, þo at upphafet mæge æighe miok mikit synaz.

Mæðr þi at Thomas ærkibyskup ok allz Ænglandz primas þickez hafa noga byrðe, er byskuplegre tigu til heyrer oc þi vallde, er hann hælldr af kirkiunnar halvo, þa sender hann mænn til Hæinreks konungs oc bað hann kiosa ser canceler, þi at hann þickiz þi siðr tvæim volldum vinnaz, at hann kænner sek varla æino nægiaz. Þessor ег su hin fyrsta sundrlyndis sok, sem fiandenn saaðe millem konungs Hæinreks oc Thomas ærkibyskups, þi at sva varð sem hann villde, at konungrenn stygðez viðr þætta, reisande sinn hugh þegar mote ærkibyskupe. En þessor var onnur sok til þæirra afskilnaðar, at konungsens mænn krofðu meðr mikille freko af folke mikenn fiarlut um allt Ængland af minna huse oc mæira, þann sem folket lagðe framm, til þæss at landet væri væl friðat oc frælst firi ránsmonnum oc hervikengum. En þenna sama fiarlut vill Hæinrekr konungr snua i sinn visaeyre, oc lǽtr krefia meðr mikelle fræko sem annarra sinna inngiallda. Her i mote mæler Thomas ærkibyskup, seger æigi heyra at heimta þenna fiarlut sem konungs visaeyre еðа með freko epter fага, þar sem þetta er ænge forn skyllda, nema konungsens alagh a folket, ос hans manna atkvæðe, hue[54] miket er greiða skyllde.

Hit þriðia efne finnr hinn forne fiande morghum monnum til mikella onaða, er konungenum ос Thomase erkibyskupe snerez til of mikels sundrlyndiss. Sva bar til, at nockorer klærkar, þæir er diofulsens verkrekar mego hælldr hæita en klærkar, þo at þæir bære klærka nofn oc bvnat, þi at þæir fylla ос fullgera fiandans vilia, oc af þi at þæir ero af sialfra sinna vandum verkum ос uheyrileghum illgerþum rægðer, af soknarmonnum rekner ok i hondum halldner. Millem þæirra var æinn prestr, sa er af manndrápum var miok ufrǽgr ос af þi rægðr af frændum hins dauða. Hann er af soknarum[55] tekenn, en fyri saker virðingar vigslo hans, þa er hann sændr til byskups af Sarisber. Konungsens iustisar með frændum oc felagum hins dauða fylgðo oc flutto, slikt er þæir matto, þаnn vesla prest, rópa huat er þǽir mæga, ос helldr biðia byskupenn gera þæim ret af honum. En prestrenn syniar, ok varðe sina sok, slikt sem hann gat. Nu sem hann ma æighe af asoknarmonnum sigraðr uеrþа, sva at hann gange viðr verkino, þa byðr byskupenn, at hann ræinse sek meðr loglegre vndanfærslo. En er hann fǽr æigi vndan færsz, þo sender byskupenn hann prestenn til Thomas ærkibyskups, þi at hann vill hans rááð við hafa, ok af honum heyra, hvat er loglegazt vǽre, at hann mǽtte þi orugglegar framm fara i hegning við hann prestenn. En er Thomase ærkibyskupe er þættа mal mæðr byskups ens bræfe birt, þa byðr hann þat fyrst, at prestenn skyllde ollu sinnar kirkio góðs af sætia, ос allan vægh oc kirkiolegt valld skyllde af honum taka, hær mæðr skyllde hann i munklife gera ævenlegha iðran hins harðazta lifuaðar, iamnlegha til dauðadaghs inne byrgðr. Nu sem klærkarner varo þessa læið rægðer eþa at illgerðum stadder, eþa faheyrðum vfrægðum kunner oc sanner oc at male fallner, þa varo utan limalat eþa nockor mæizl sva af lande brott rækner mæðr raðe Thomas ærkibyskups epter fornum decretanna logleghum sætningum, pinunne harðnaðre oc minkaðre opter glæpanna mikileika oc tilskylldan, epter virðing oc vigslo misgerandans, atvikum oc hǽtte misverkans.

Þi er æighe gleymanda, at Philippus nackorr korsbroðer af Brois hefer firismat konungsens rétt oc stiorn meðr nockorum brigzsamleghum mæinmǽlum. Þat mislikar konungenum harðla miok, ok fyri þi harðnar hann nu i sinum hugh oc hiarta, æighe at æins mote honum korsbroðurenum, nema iamnvæl mote ollum klærkdomenum. Er ос vandr vane til þess at vita alla um[56], huerso sem við væît, ef af nockorum verðr brotlegha talat. En er þetta er kǽrt fyri Thomase ærkibyskupe, þo er hann klærkrenn til kallaðr ok heyrðr, en siðan hægndr ос hirtr vmframm háátt illmǽlisens, at konungsens ræiðe mynde þi auðvællegarr minkaz. Opinberlegha var hann meðr vondum væl huðstrokenn, ос vm nockor ár af ollum sæmðum sættr ос sino æmbætte af flettr оc þi beneficio, sem hann hellt i þi konungsrike.

En er konungenum myndi æigi enn at gætaz, þo synez sva sem hann vile helldr enn sakaða klærk til nockorrar þino bæiðaz, oc vile þo æigi opinberlega vpp bera, þi at hann huglæiðer erkibyskupsens log samlegha staðfesto, oc at honum man huerge mega af rettum vægh vikia. Þrongez nu af þesso ollu iamsaman konungsens hugr ok hi(a)rta, þrongez oc erkibyskupsens hvgr oc hiarta. Konungrenn elskaðe, sem syndez, sins folks frið, sem erkibyskupenn sinna lærðra manna frælse oc grið. En nu af þi at Hæinrekr konungr heyrer þilikr klærka illgerðer, er enn sannara mego krunaðra diofla heite bera, huerge minkaz fyri þess hattar hegningar, nema hælldr huervitna dagh fra dege vaxa ос versna, þa kallar hann þisa nest Thomas ærkìbyskup meðr oðrum byskupum klærkum ос kænnemonnum rikessens saman i Lundunum við Vestmystr.


XVII.


Nu sem Thomas ærkibyskup, byskupar, abotar meðr klærkum ос korsbræðrum, koma til Lunduna epter konungsens boðskap at nefndum tima, var Hæinrekr konungr þar komenn meðr iarlum oc barunum, meðr valldzmonnum ос aðrum sinum sæmðarmonnum. Ok þinge setto ос samtals sokenne vppsagðre, kræfr konungrenn þegar miok akaflegha, at klærkar þæir sem i sva micklum glæpum virðe gripner, sem ver fyrr gátum, eþa i asoknum sigraðer, se sinum soknarmonuum i hændr fengner, seger þa litils virða vigslotion, sem æigi ero skamfylleger sakar sinnar virðingar ok vigslo at hallda sinar hændr af sva micklum glæþum. Seger hann ok þa þi verre vera i sinum glæpum ok grimmare, sem þæir ero af virðingvm vigslunnar aðrum mætare ok agætare, ok af þi vera þæim mvn harðare hirting hegnande, sem þæir ero i verkunum verre oc uvarare en aðrer, ef þæir verða i sinum glæpum gripner. Nu af þi at konungrenn var nockorra sinna manna raðe styrktr oc studdr, þæirra sem sek sogðuz hvartveggi logen væl vita kirkiunnar oc landzens, þo bæiðez hann berlega meðr hinne mestu akæfð, at þiliker klærkar se hans monnum i hændr fængner sva skiott, sem þæir voru klærkdomenum af sagðer, sem þæir sogðu logen til stando. Þar af segia þesser vera optlegha in canone af þilikum sva ritað: Se hann sælldr curie. Þætta likar konungenum, þi at konungsens klærkar, þæir sem viser synaz, segia slikt ok af konungsens halvo framm fiutto, at þiliker illgerðaklærkar se meðr ængo mote i mvnklife eþa utlægðær rekande, nema hælldr segia þæir, at epter laglegum rettyndum se þiliker curie i hændr fáánde, еп þat vera at fa þa curie[57] at selia þilika klærka veralldleghum domare til pinsla.

Ok af þi at konungrenn hælldr a þesso miok forlegha mæðr sinna manna fylge ok frammflutninge, þæirra er sva segia satt vera, þa hever[58] Thomas ærkibyskup rááð ос ræþur meþ fyrr næfndum sinum uisdomsmonnum. Oc somðo ráðe oc sætto, sem Thomas ærkibyskup hefer morgu sonnu svarað konungemun meðr fogrum flutninge, kirkiunne oc hænnar klærkum til friður oc frælsis, synande honum forum fæðra reglulegan rett oc skipan, en ecke vinnz at, þa biðr hann konungenn at lyktum sinnar ræðu meðr allra góðfyse opinberlegha ok bliðlegha, at konunglegt valld ok millde læiðe æige nyia hægning inn i sitt rike vpp a kirkior Kristz ok æinkannlegha Kristz drottens lut, klærka ok kænnemænn, mote hæilagra fæðra setningum ok kirkiunnar logleghum rettyndum. Ok þæssa suma biðr Thomas ærkibyskup Hæinrek konung optlega fyri kirkiunne ok klærkdomen um linlegha ос litillalega. En er hann vinnr æcko meðr sinne auðmiukre bæn, seger hann sva æige sek skalo þola, sem hann ma oc meþ ængo mote þola, at læikmænn dæme klærka.


XVIII.


Nu sem konungrenn vikr ser a ænga lund viðr erkibyskupsens sva bliða bæn, nema stirðnar i hugh ok sturlaz i hiurta æ þi mæirr, sem hann ser Thomas ærkibyskup ос aðra byskupa standa mote ser, þi at hann ætlar þа sva staðuga, sem hann ser þa samhuga, af þi spyrr hann þegar byskupana, ef þæir vile hallda sina forna konunglega vana, "þi at þæir hafa verit væl varðvæitter af ollum byskupum i landeno vm tima mins foðurfoður ос her til, ok af þi eiga þæir æigi a varum tima afvirðaz eða niðr læggiaz, helldr æiga þæir halldaz ok varðvæitaz". Mote þesso suarar erkibyskup svа, tekno гааðе aðr með sinum bræðrum byskupunum, seger sek ok sina bræðr byskupana varðvæìta vilia þa hæilum rette ok reglo sinnar vigslo. Þetto sama seger ok sérhuerr byskupanna, sem þæir varo af konungenum spurðer. En er byskup Hylarius Cycestrensis heyrer konungenn af þesso orðe storleglia miok styggiaz, skipter hann orðeno ос vmvænder, erkibyskupenum ok aðrum byskupum ecke аðг at spurðum, seger sek konunglegn vana vilia meðr goðre tru væl hallda ok varðvæita. Ok fyri goðu gerðe hann, sem ætlaz ma, þi at vera kann, at hann true sek sva æiga at gera. Enn minkaz ecke viðr slikt konungsensb ræiðe, nema hælldr gefr hann byskupenum horð orð, enskis virðande hans framleype, nema fyrismaande hans skiotræðe.

En þisa nest snyz Hæinrekr konungr til Thomas ærkibyskups oc annarra byskupa, er við varo, sem hann heyrer allra þæirra andsvor, seger þa hafa skipat mote ser fasta fylkeng, ok æitr oc umsater þi orðeno i vera viðr sek, sem þæir logðu við, þo er þæir sogðuz hans vana vilia hallda, oc þæir sogðu sva hæille vigslu sinne. Af þi bæiðez hann nv, at vttan alla viðrlogv sege þæir sek konunglega vana vilia væl varðvæita, þi orðeno brott kastaðo hæille vigslo sinne. Mote þesso svarar Thomas ærkibyskup sva, seger at trulæika hava þæir honum svaret, en þat er lif oc limo oc veralldlega virðeng heille sinne vigslo, seger, at þi orðeno, er þæir soru honum at hallda veralld(l)ega virðeng, mego konungleger vanar væl vnder skiliaz. En seger sek oc þa með engo mote með auðrum hǽtte skylldanda til þæirra varðvæizlo, noma sva sem þæir hofðu fyrr svaret.

Sem miok liðr degenum, en byskuparner vilia æige kasta brott orðeno heille vigslo sinne, hlæypr konungrenn vpp meðr mikille stygð ok reiðe, þi at hann var allan dag angraðr[59], gengr þegar vt af hollenne, a engan oc æige byskupana hæilsande, eige gæfr ос nackorr honum af byskupunum sina blæzan. Thomas erkibyskup, er meðr byskupunum var allan dag angraðr af konungenum oc hans monnum, gengr oc brott ос hæim til herbergiss. Sem byskuparner ganga brott, tekr Thomas ærkibyskup fast byskup Hylarium Cycestrensern vm hat, at hann dirfðez at venda vm, sem honum likaðe, þæim orðum, er þæir hofðu meðr ser statt, hverso þæir villde at orðe kveþa, ser ос sinum bræðrum byskupunum ecke at spurðum.

Vm mærgenenn epter kallar Hæinrekr konungr aptr ok under sek tekr kastala konungdomsens, meðr eignum oc aðrer sæmðum, þann er Thomas ærkibyskup hafðe af honum halldet fra þæim tima i sino vallde, sem hann gerðez konnugsens canceler. Ok а engan hæilsar konungrenn. Af engum byskupanna tekr hann oc blæzan. Enge þæirra, biðr hann ok væl fara, hælldr riðr hann ollum þæim ovitandum brott af Lundunum leynilegha, aðr en af deghe lyser, oc sva skiliaz þæir at sinne.


XIX.


Litlum tima heðan i fra liðnum girner Luxouiensem byskup at fara a konungs fund viðr hann at liknaz, þi at hann hafðe or hans vinatto vollteð. Nu sem hann byskupenn kæmr a konungsens fund, gæfr hann konungenum rááð til þess, at hann kome ser i vinatto viðr hann ok þilika virðeng, sem hann hafðe fyrr haft, være væl, ef æighe være vpp a hans sal. En þætta uar byskupsens raað, at konungrenn locke lǽrdomenn at ser, snuande ollum klærkdomenum til sin sem skiotaz, at æigi iamnbioðe þæir honum lengr meðr sva sterko samlynde oc staþugo, "þi at þæir standa, seger hann, sem meðr fylkto liðe mote yðr. En at sannre vinatto væl samtengðre millem yðar, megu þæir yðr at sterkum stoðum verþ i malum yðrum Thomas ærkibyskups." Af þesso hans uppkaste er lenge viðr fængez, at klærkdomsens samlynde snuez i sundrþycke, sua at þætta samband brægðæzt, en byskuparnar snuiz til konungsens ok fylgi honum fastlegha, til þæss at Thomas ærkibyskup sigrez þi avðvællegarr, sem honum fylgia fǽre, oc enge stændr sa meþ honum, sem hann styrke. Nu sem byskuparner, þæir sem af fornu konungsens hatre ok hæitan syniz limalat eþa annarr vaðe við liggia, snuaz til konungsens fyri ræzlo saker, snuaz ok aðrer byskuparner til konungsens, sem sitt hús hofðu a sande sett oc æigi fæck staðet fyri åárstraums striðe oc akæfð, þi at þæir hofðu æige sinn hugh oc hiortu staðfest yfer guðleghan grundvoll.

Ос vttan sins erkibyskups vilia gera þæir þætta, meðr hvæim er þæir hofðu fyrr stadet oc þo skamma stund meðr dyggum drengskap, þi at aller hæita þæir konungenum at gera sem hann vil. Ok sem aller byskuparner skakaz i hugh en skialfa i hiarta, skiliaz þæir viðr Thomas ærkibyskup, þilikazt til at iamna sem agner af illgræse skakaz af goðu saðkorne. Stendr Thomas ærkibyskup æinn epter, utan harðla faer af byskupunum er mæðr honum standa, ok standa þæsser þo at hvaro með honum hælldr lagt oc leynileghn sakar konungsens ognar ok aga. Her meðr freistar konungrenn oc at snua Thomas ærkibyskupe meðr bærum bliðskap oc fogrum fyri hæitum til sin, stundum yrker hann a at vikia honum epter sinum vilia meðr hæitum ос horðum kvganarorðum. En guðs maðr yfer sterkan stæin Jesum Kristum settr ma huerge með bliðo ne striðo af rettlætiss vægh vikiaz.

Enn er ecke vinnz at, fara marger mikils hattar mænn optlega millem Hæinreks konungs ok Thomas ærkibyskups, oc meðr morghum fyrihæitum oc ymisleghum hattum erkibyskupenn aæggia at vikia ser epter konungsens vilia, honum fyri hugar augu læiðande fornan ok fullkomenn fælagskap með hæimoleika millem hans ok konungsens, minnande hann a virðulegar[60] vegszemðer, er konungrenn hafðe honum væittar fyrr mæirr meþr storum femunum fagrlegha framm[61]logþum, græinande fyri honum hve miket gótt oc sætt er af friðenum grær, eða hve[62] miket illt er af sundrlyndeno leiðer, eða huerso mikel hæimska ok vuizka er monnum synez, at hann gere sek sva uminneghan margra luta goðr ok nogra sakar eins litils þrættosamlegs orðs viðr þann, er sva elskaðe hann, ok tyna þar fyre sva mikille virðeng oc vinatto, sem konungrenn hafðe honum langan tima af æ sinne eigenne millde herralega teet, en nǽra sundrlynde, vækiande uró upp i landeno, þo er sva margra luta oc mikella man vera vant upphaf, sem epter kunno koma, uttan gott niðrlagh. I þui fáz nu flester at æggia erkìbyskupenn а, at hann lægge þat orðet niðr, sem konungrenn styggez viðr, þa er hann iaaðe sek hallda uilia konunglega vana, sem konungrenn bað, ella auðro viss um venda. En framarre flæstum aðrum aæggiar Thomas ærkibyskup, oc hann fast til knýr þessa orðz umskiptiss, byskup Hylarius Cycestrensis, sa maðr er miket briost hefer ok i orðum er glæsilegr.

A nackorum dege kæmr byskup Herefordensis ok iarl Vendonie ос abotenn af Elmes til Thomas ærkibyskups, ос hava meðr honum af fyrr nefndum konungsens vánum rááð meðr langre ræþo. Seger abotenn sek vera sendan af Alexandre pava til Thomas ærkibyskups þæss ærendiss at telia þat fyri honum með sinne aæggian, at hann sæme ok samþycke viðr konungsens valld oc vilia, seger konungenn þat fyre kardinalum svaret hava, at hann skal enskiss þess af byskupunum bæiðaz, er mote se rette oc reglo hæilagrar kirkio oc hænnar klærka, nema hælldr girnez hann at vera vegsamaðr fyre sialfs sins stormænne, ok fyri þo sok seger abotenn, at ærkibyskupenn ma þat væl gera epter konungsens bæn, folkeno til nаðа, meðr þa viðbragðe sem honum likar. Verðr nockot slikt til raaðs teket, seger hann abotenn, þa vil pavenn lata ser þat kenna hælldr, en æigi faez friðr. "En eige truum ver þat vera ævanda, at goðer mænn ok gægner vile vist, at kirkiur oc klærkar fae frið oc góð grið, þæir er at hvaro of litt а lita, huat er hæver, þi at með hógværre bæizlu ma konungrenn auðmykiaz, þar sem hann man af ofdirfðarsamre framferð harðna ok styggiaz."

Marger kosta nu at umgrafa guðs mann, en hæimolleger hans uviner æinna hættlegazt, þi at bæðe biðia hann ос honum aeggìa sialfs hans mænn sem konungsens mænn. En umframm alla lute fyser hann at gera konungsens uilia su hin hæita ast, sem hann hefer a konungenum. Nu af þi at hann uerðr um siðer of miok talðr af monnum oc af sinum vinum umkringðr, en umframm alla lute þæirre ælskunne aæggiande, sem hann hefer viðr konungenn, þa kæmr hann til konungsens við Oxenforð, ok þat sama orð sem konungenum er stygð a, hæitr hann sek vilia vm vænda. Þar af bliðkaz konungr enn nockot sva i sinum huga, oc syner sek viðr ærkibyskupenn nockoru bliðara, en þo æigi epter þi sem hann var vanr. Seger konungrenn sek vilia fyrihæitið með þæima hætte hava af konunglegum vonum varðvæitandum, at þat se opinberlegha en æige leynilegha gort, byskupum ollum oc barunum meðr ollu oðru rikissens stormænne viðrverandum oc aheyrandum.


XX.


Þisa nest stefner Heinrekr konungr byskupum meþ auðru stormænne oc micklo folke a sinn fund i Klarendun, þi at sva synez, sem hann girnez at gera frið millem lǽrðra oc olǽrðra, en væiter þo at hvaro ser oc sinum[63] sonnum vin Thomase erkibyskupe minne forsea en hæfðe. Sem byskupar oc annat stormænne koma til konungsens við Klarendun, kallar hann alla a konungsgarð til stæfno, ok þegar þæir koma, kræfr hann þegar sialfr miok akaflega, at byskuparner æfne[64] sitt fyrihæit væl viðr hann. En þo at Thomas ærkibyskup have hæitit at samþyckia konungenum her um, þa hefer (hann) þo æigi siðr grun а hans glæsum oc fogrum fyriheitum, þi at honum gefr skilia, huerso konungrenn micklar sitt valld mote kirkiunne. Af þi kyss hann hælldr vnder standa þi, er konungrenn vill viðr hann framme hava, en briota kirkiunnar log sva berlega, oc þo at hann ottez epter natturo mæingærðer, myrkvastofu eþa utlægðer meþr þi fleire, sem grimmer mænn færa optlega at þæim monnum, sem retto fylgia, þa ræðez hann þo mæirr guð en mænnena. Af þi skipar hann sek andverþan mote ollum þæim. Firi þo sok skorter æighe þegar af konungsens halfo bæðe hót ok hæitan meðr morghum horðum ognarorðum akæfðar ræiðe. En mote sva ræðileghum ræðum ос harðleghum hæitanum hæfer Thomas ærkibyskup sek þolinmoðlegha.

Sem her er komet, ganga framm fyri Thomas ærkibyskup byskupenn af Sarisber oc byskupenn af Norvik, þæir er af fornre konungsens hærmð ос hans manna hatre er sem vá se fyri dyrum, þi at þæir ottaz, at þæir fae nockorar skammer а sialfum ser eþa fiarskaða af konungenum еþа hans monnum saker þæirrar uroar, er nv er i rikeno. Þæir biðia ærkibyskupenn mikellegha, at hans millde miskunne sinum klærkum ok kirkium, þess biðia þæir oc, at hann hæpte sitt harðyðge, geymande þæss, at siafr hann yrðe æige i myrkvastofu keyrðr, klærkdomrenn se ok æige i vtlegð færðr, "ver byskuparner fallem oc æigi i várs hals fyrdæmeng." Tvæir hiner mesto iarlar i rikeno koma ok til Thomas ærkibyskups, þæir er sva sogðu til hans: "Nemа þu samþycker, segia þæir, konungsens vilia vm þat sem yðr greiner a, virðande hans valld epter þi sem þu ert til skylldr, þa manv þæir meðr konungsens herum boðskap vera meðr mæingerðum kugaðer, sem konungenum oc ser sialfum vilia ævenlegha ufrægð vinna."

En usigranlegr staðfestomaðr Thomas ærkibyskup ifer Krist groenn ok grvndvallaðr, sa sem æigi matte fyri bliðo ne striðo af rettum vægh vikiaz, verðr nu sva talðr um siðer, at hann af skilz sannlæiksens frægð oc sinnar moþur sæmð hæilagrar kirkio oc kristne, þæirrar frægo frælse er hann hafðe aðr lenge væl viðr staðet. Ok af þi[65] at hann skal eige i sinum hugh þrutna i drambvise i þæirra þrǽtto, ос þar af siþan þuerra fyri guðe, huar af er[66] hann skyllde þroaz ok þrifgaz, þa er hann um stundar saker sino sialfræðe uppgævenn, at hann falle i fræistnenne, til þess at hann risi þi rosklegarr upp epter fallet, ok at[67] fallenn viðr kænnez hann sinn mannleghan breysklæika en upprisenn epter fallet skile hann guðlegha millde ok miskunn mehr ser sannlegha vera. Ok til marks at enge hafe trutt traust a sialfum ser, nema а guðe græþara sinum, þa fello hiner agætazto tvæir guðs viner, hinn sæle Petr postole, postolanna hofðinge, oc hinn dyrlege Dauið konungr oc guðs spamaðr. En eige segium ver þætta, fyri[68] þi at ver dæme setim nockorum, til þess at hann falle, nema helldr til þess, ef nockorer hava fallet, at hann rise upp sem skiotaz oc skorulegazt, þi at sva gerðo þæir. Fell hinn sæle Petrus, sem ver sogðum, þa er hann neitaðe guðe, en várum drotne sinum miskunnaraugum til hans litande, reis hann meþ tárum ос trega upp bæðe skiott ос skorulegha epter fallet. Fell ос hinn dyre Dauid konungr, þa er hann horaðe kono riddara sins en reð honum banarááð, en spamannenum Namán til hans komande ok hann fyri sinn glæp fast avitande, ræinsaðe hann sek meþr sannre iðran, bætande þat er brotet var, glæpenn með ollu af maande, oc forðaðez sva verþuga pino. Sva er nu ok hinn sæle Thomas ærkibyskup til provanar sino sialfræðe um stund uppgefenn, at hann falle i freistninne, ef hann uill eige mote standa, til þess at hann se sìðan af falleno minnegr sialfs sins breyskleiks, ok at hann rise þi rauskare upp til striðs mote þæim, er minka vilia kirkiunnar геtt ok se þi staðugare, sem hann kænner sek hava gort guðrækileghan glæp.

Nu sem hann er þrysvar aminntr af Rikarðe einum mikils hattar manne, er þenna tima er formaðr templara i Jorsalaborgh, at hann vare sek ос viðr siae grimð sinna fiandmanna, ос at hann seae sva fìre kirkiunne ос klærkdomenum, at huarke fae[69] nockorn skaða af, þo gefr hann ser ecke um slikar aminnengar. Harma synaz þeir nu ok syrgia, er hann viðr slikt vara, sva sem þæir sæi skæken sverþ með hatre upp a sialfs hans hals, ос sva lata þæir nu, sem þeir grate huartueggia i senn, haus braðan dauða ос þæirra glæp, er gera manu. Af sliko ollu iamnsaman kæmz Thomas ærkibyskup viðr, þi at hann meðr millde ok miskunn væl tempraðr vill giarna, at goðer mænn fae frið með naðulegho samþycke, ос af þi vikr hann nu epter þæirra ræþum ос fortolum, mæirr sakar klærkdomsens en sialfs sins, er honum mikilega aeggia at vikia epter konungsens uilia, kirkiunne ос klærkdomenum til naðа, ег nu þicker standa með micklum vanda ok vaða. Nu af þi at hann er allum lærðum monnum i Ænglande virðulegarre i sino vallde, þo hæitr hann fyrstr at hallda alla konunglegha vana, ok þæger nu ifer þi orðeno heille vigslu sinne. Ok sua sem æið sinn viðr leggiande hæitr hann upp a sin sannynde, at hann skal sva gera, leggiande sva synð við synð. Sva sueria oc aller byskuparner serhuerr.

Sem aller byskuparner hafa svaret, at þæir skalo hallda alla forna konungsens vana, þa er þegar epter rannsakat af nockorum konungsens monnum, er sek segia vita, hue[70] marger þæir ero еþа huiliker. Ос sva sem þæir verða fundner, sva ero þæir ok þegar greinilegha uppsagðer. En þo at margar se nu upptinder, þa segia konungs mænn, at þo ero mycklo flæire enn otalðer. Sem þesser vanar ero fyri byskupunum upplesner, svarar erkibyskupenn sva, seger sek huarke vera i valldeno sva fornan ne i uisdomenum sva froðan, at hann vite alla gamla vana i rikeno, seger sek oc skamman tima hava veret erkibyskup, oc af þi vera litet af slikum lutum kunnegt. Ос af þi at degenum liðr, en notten at liðr, seger hann, at sva miket mal ma væl mærgens biða. Þetta likar ollum væl, ok sæker huerr sitt herberge meðr þessa skilorðe, at vm mærgenenn epter at ærnum dæghe skalo þæir til þæssa sama umtals aller koma.

Vm mærgenenn voru þæir vanar ritaðer, er fyrra daghs epter stoðu, en siþan uppsagðer oc a cyrographum sætter oc konungleger vanar kallaðer. En þo voru marger, sem provaðez, meðr engo mote konungleger vanar, hælldr varo þæir fundner ok frammsagðer sakar hatrs ос hærmðar viðr Тhomas ærkibyskup, kirkiunne ok klærkdomenum til niðranar oc vdæmilegra vnáða, vandra manna vppkast, er auvundar æitr ma sannlegha heita, konungenum sialfum ovitanda, at mænn mynde með þessarre sundrlyndiss[71] slægð fara at saa sva æitr lego illgrese millem sialfs hans oc Thomas ærkibyskups. En konungrenn, er enn er ungr at alldre sem erkibyskup, er nesta er nyr i sino vallde, vita þat æina af þessum vonum, sem þæir heyra at auðrum. En ef nockorn girner at vita, huiliker er þæir ero, þa gae hann þann tima sogunnar, er hinn saale Thomas ærkibyskup less þa i curia sialfum, Alexandre pava aheyranda ос ollum hans kardinalum við verandum, skyrande sialfr serhuern þæirra meðr sniallre ræþo.


XXI.


Ritaðum konungsens vonum epter vilia af þæim, er hann hafðe til fenget, а æitt cyrographum, beiðez konungrenn af Thomase erkibyskupe ok aðrum byskupum, at þæir gæve þar sin innzsigle fyre til styrktar, at enge dirfðezt at fyridiarva þa þaðan af. Hinn signaðe Thomas hylr sinn angr, sem hann gætr, harmande sek hava fallet i sua þungu synð, en lætr þo æcke a sek finna, þi at hann varaz, sem framarst gætr hann, at gera mote konungenum. Ok væl oc vitrlegha næitar hann eige þuerlegha, nema seger vm nockorn tima vera biðanda, "oc þo at ver byskuparner, seger hann, mynim buner vera at gera, þa hæfer þo at dvelia um litenn tima sakar mikileika malsens, með þi at hinn vise Salomon seger utan rááð ecke geranda еþa frammfaranda. Af þi megum ver bætr annan tima, sem ver hafum oss um hugsat, geva þau svor her vm sem gvþ vill varum hiortvm birta." Eina, cedulam, þa er þesser variar varo a ritaðar, tekr Thomas ærkibyskup til sin, ok forsealegha gerer hann þat, at hann beri sina sok meðr ser huervitna skrifaða. En annan lut skriptarennar tekr Eboracensis erkibyskup. Þriðia tekr Hæinrekr konungr sialfr ok lǽtr þann varðvæita. Sem þættа ег sva gort, sem konungrenn vill, gengr Thomas ærkibyskup þegar i brott af garðenum ok byggez til brottfærðar. Sem hann er a sinn hæst stigenn, vender hann til Vintoniam.

En er hann er a færð komenn meðr sino foruneyte, er skamt at biða, at millem sialfs hans hæimolægra manna, klærka oc kænnemanna, springr upp а vegenum mikel moglan af þessо tiltæke. Tala mænn miok misiamnt vm, sem verða kann i þilikum tilfællum. Fylgia sumer erkibyskupenum, segia at sva hæfðe at gera, sem gort var, saker sva harðs tima ok konungsvalldzens. En aðrer mote mæla, segia kirkiunnar rett oc klærkanna froð ok þæirra frælse hverge eige fyrismáz saker eins mannz þyckio. Millem þessara, ег um tala, stændr æinn af þæim fastaz framme, sa er sua seger: "Konunglegt valld oc vile sturlar alla lute, a sialvan Krist æþez nu illzkan, þinghuss andskotans saurgar nu ok suiuirðer kirkiur Kristz. Sáto hofðingiarner ok a æitt satter vrðo mote Kriste drottens. Enge er sa nu uruggr, er rettlæitit elskar. Þæir æiner vita nockot oc i dagh vegsamaz, er hofþingianum þiona allt epter hans uilia. Skók þessorr stormrenn stolpa kristnennar, ok þa er sauðahirðerenn huarf, dræifðuz sauðerner ok fyri varginum leynduz. Huar man nu vera staðr mæinleyseno heðan af, huerr man mote standa, eþa hvar man sigraz i bardaganum, sialfum hofðingianum sigraðum?" Þessor orð muðlar sa fyri munne ser, er krossenn berr fyri erkibyskupenum, en aller aðrer þægia fyre hugar harme. Klærkrenn mæler enn nockoru diarfiegarr, sva segiande sem hann gere ser nockor likenda dæme mæðr þæim hætte: "Huat hællt sa maðr ser af kraptunum, er sinne sæmð ok samvitzko tapaðe með frægðenne." Sem her er komet ræðunne hans klærksens, suarar honum Thomas erkibyskup: "Huerium til heyra þessor þin orð, sun?" seger hann. "Þer sialfum, seger hann klærkrenn, heyra þessor orð til, er i dagh tapaðer þinne sæmð ok samvitzko i þino guðrækelegho dæme af þer gefno ok sannre sæmð gagnstaðlegre, þa er þu iáðer at hallda þæssa bolvaða konungsens vana, kirkiunne ok klærkdomenum til vanuirðo ос udæmilegs skaða, samþyckiande meðr fiandans felaghum ok hans þrælum."

Sem Thomas erkibyskup heyrer klærksens orð epter sialfs sins tilgerð, kæmz hann viðr i sino hiarta, harmsamlegha andvarpande sva segiande: "Iðrar mek, mikilega angrar mek sakar mins ogurlegha glæps, ok af þi uirðe ek (mek) vera heðan af vuerðugan at þiona guðe græðara minum meðr minne kennemannlegre þionasto, af huers kirkio ok klærkdome er ek hefe sua hervilegt vanvirðe gort. Þægiande man ek sitia meðr sút ok sorgh, þar til er hinn hǽste guð af himnum vitiur min meðr sinne miskunn, sva at ek fæ likn með lausn af sialfum guðe ok herra pavanum. En eige er undarlegt, at sva verðe, þar sem ek skil, at hæilog Ænglandz kirkia man sakar minna synða þessa vanvirðo skalo þola, su hin sama sem miner fæðr ok forstiorar Kantuarienses ærkibyskupar helldo sva hæiðrlegha, sem goðum monnum er kunnekt, millem margra oc þrætosamlegra haska, ok stiornaðo sva væl ok vitrlegha, sem verollden veit, at guðe likaðe, fyre huerre er þæir striddo sua sterklegha millem hennar vandra uvina oc sigraðuz sva sæmilega, sem sa berr vitne um, er alla lute rettlega ambunar, oc su hin sama, sem aðr var drotneng annarra kirkna, en ek kom til hennar, synez nu fyre mik veslau þrelkande ос vanuirðaude. Makara at ek vǽre sva eyddr oc upp neyttr, at enskiss mannz auga mætte mek sia, hælldr en hæilogh kirkia þole slika lute, sem mer synez saker minna synða. En eige er undr, at sva gange, þi at ek var eige sem miner fæðr ос forner Cantuarienses erkibyskupar af kirkiunne eða klærkvm til kosenn þessa valldz ok virðingar, hælldr var ek af konungsens holl ос herberge til þesse æmbættis valðr. Eighe var ek ok af nockoru klaustre kosenn ne af nockorum siðsamum stað ok heilagvm, hælldr var ek af konungsens huskarlum ok hans hirðsvæitum valðr, drambsamr (ok) hegomlegr var ek i þetta sæte settr. Af falkiner vагð ek sauhahirðer Kristz, ok þar sem (ek) elskaða mæirr fyrer skommu truff ok hegoma, með veiðehundum flokrande, loddara ok læikara prisande, þa em ek nv sva margra salna skipaðr þilikr geymare. Þi af æige væit ek, huerer eða huiliker skipaðo mek geymslomann i guðs vingarðe, þar sem ek varðveitta æige minn æigenleghan, nema hælldr vanrækta ek mina salo væsalegha[72]. Af þi er mitt umliðet lif langt i brott af kirkiunnar hialp ok sialfs mins hæilso. En nu birtaz slik min verk með fanytum frammferðum. Fyre slik min verk ok vilia se ek mik nu vera fyrelatenn af gvðe ос vera þi verþugan af minum maklegleika, at ek se or sua hæilago sǽte kastaðr, i hvert er ek var með vallde i sættr."

Sem harmr pinar hann sva hiartalegha, sem af hans orðum ma skilia, fliuga taren v́t af hans augum, ос meðr sva micklo mote harmar hann sitt illfelle, at millem samfleyttru tára, iþulega horðum hixtum upp riotandum, heyrez hann mæirr orðen sundr slita ос halfsogð vpp gæva, en þann ende a þæim binde, er hann vill oc honum likar. Ok hann angrs fullr ос hærmðar harmar mikelegha, at hann hafe uleyfelegum lutum sua ovitrlegha sem vuarlegha samþykt[73], þo at hann mege sek með nockoru mote afsaka ok sva segia, at hann gerðe þætta mæirr saker annarra manna en sialfs sins ok af aæggian margra uolldugra manna. En þo leggr hann pino а sialfan sek ос mæðer sek i mæinletum, sem hann have fyre sinn skylld i fallet, bæðe i fostum ос snarplæika klæðes, sialfan sek þvingande oc sek um stund altaris æmbætte fra halldande.

Epter litenn tima gerer hann mænn á herra pavans fund með micklum skunda, þi at hann væit væl, at han ma meðr sinne miskunn hugga hiartsara ok þæirra angr milldlegha minka. Hann ritar meðr þæim til Alexandrum pava sem innuirðelegazt, berar honum sina synð, en bæiðez af honum liknsamlegrar lausnar með hielpsamlegre lækningu. En allan tima meðan þæsser voru i ferðenne, þiar hann sinn likama meðr marghattaðre mæðo ос iðran sannе, þar til er sendeboðar koma aptr fra herra pavans, er þænna tima sitr i Senonisborgh i Frannz, meðr þæirre lausn ok likn sem hann hafðe bæizt. En þi sitr Alexander pave hælldr i Frannz en i Róm, at hann fǽr i Rom engar naðer, еðа þar nockor i nand, fyre þæim þrættopava, sem kæisarenn ос Romverir hallda upp а hann, oc Octouianus hæiter, ос þæirra annarra sem hann styrkia. Vmframm lausnena fǽr Thomas ærkibyskup af herra pavanun foðurlegha huggan meðr marghattaðre styrkeng milldlegrar aminnengar. Her meðr er herra pavenn honum miok aæggiande, at hann se þo byskuplega byrðe, er honum til heyrer, sterklegha berande, biðr hann hava sek viðr vanda mænn fræknlega framme, en geyma væl guðs rettar, þola væl ос glaðlega, hvat er at hondum kann koma, hafa sek framme mote kirkiunnar ovinum, epter þi sem þilikum hofðengia ос byskupe berr at gera. Sem þessor herra pavans bræf koma til Thomas ærkibyskups meðr sva bliðum boðskap, tekr hann sva herra pavans hialpsamleg hæilræðe meðr allre fyse ok fegenleika sem guðlegha giof af hinum hǽsta anda ser senda, þi at hann var af kirkiunnar ælsko oc hennar vandlæti sialfr gloande i guðs anda.


XXII.


Henrik II og Thomas Becket. Anonym kunstner. Wikimedia Commons.

A þæima tima er Heinreke konunge þat kunnect giort, at Thomas ærkibyskup vill eige gæva sitt innzsigle fyre konungsens vana, sem hann hafðe bæizt. Þar af harðnar konungrenn miok mote Thomase ærkibyskupe, oc tekr at þuinga hann ос angra með marghattaðum mæingerðum nylegha fundnum, sva at monnum birtiz þat berlegha, at hans bloðe ok life er epter leitat. En af þi at herra Alexander pave sitr i Frannz, ok hans fund er eige langt at sækia, en guðs maðr Thomas ærkibyskup væit væl, at skriptagangr mahuarke geraz með bræfum nè sendiboðum skil hann ос, sem fyrr sagðez, at hann man litenn avoxt at sua buno vinna i sino folke, af þi fysez hann at sækia sialfr a herra pavans fund. Saker þilikra tilfælla fræistar Thomas ærkibyskup eina nott at fara leynilegha suðr um sio, ollum sinum monnum þo ovitandum utan þæim tvæimr eða þrimr, er hann vill með ser hava. En fyrir þi gerer hann sva, at honum gafz æigi frials vegr ut af rikeno, þi at þessorr er einn af þæim vanum, er konungrenn vill hallda lata, at enge byskupa eða valldzmanna skal nockorn stað or fara rikeno, utan konungsens lof еþа leyfe se til, ella þæss er i hans stað stendr, ef sialfr hann er æige viðr. Nv af þi at hann fǽr æige frialslega faret, þa freistaðe hann at fara með leynd laglega, at hann mætte meðr þi mote sinne færð framm koma, sem hann til fyste. Tysvar tekr hann i haf, tysvar verðr hann aptrreka til sama landz, sem guð geve honum þat at skilia, at hann skyle slikt huarke girnaz ne vilia.

En er hans mænn verþa varer við hans brotthuarf, dreifaz þeir þegar, ok her oc huar færr huerr, sa er honum til heyrer. Sva bar til, at einn af hans klærkum kom til Kantuariam, sa er af þilikre erkibyskupsens brotferð[74] hever ecke heyrt, nema hyggr hann hava faret i nockorn annan stað. En þi at hann klærkrenn var æcke odiarfr i ser, þa tekr hann ser nattbol i herberge sialfs ærkibyskupsens. Sem hann klærkrenn er mættr vm kuælldct, tekr hann at angraz af brotfærð sins herra erkibyskups, oc þi oðru at hann hafðe iááð at samþyckia uleyfðum lutum. En er miket er af nott, vill hann klærkrenn sova fara ok ser naðег gæra: "Far," seger hann svæininum, "ok aptr stræng yzto dyrr herbergissens, at ver megim þi naðulegarr sofa." Hann suæinnenn kæmr i hollena meðr tendraðo liose, ser hann, huar honum þicker þilikt vera, sem Thomas erkibyskup site i æinne hyrneng æinn saman. Ok sva skiott sem hann ser hann, flýr hann brott iræddr, þi at hann hyggr at skrimsl se. Seger klærkenum, hvat hann hefer séét, oc klærkrenn kvetz eige trva fугге, еп hann sér, at sva er sem hann seger. Stændr vpp þegar oc gængr þanneg ос finur þar fyri sitia Thomas ærkibyskup. Thomas erkibyskup kallar saman nockora bræðr af kirkiunne, seger þæim, huerso honum hefer farez, oc at honum synez, sem æige hafe vile guðs til þess veret, at hann hafe brott faret, epter þætta gengr hann til borðz oc sitr litla rið. Siðan færr hann at sofa. Sem mærgenn kæmr koma konungs mænn þess erendiss a ærkibyskups garð, at þæir take allt hans goðz i konungs valld, þi at þæir hofðu hæyrt af hans brotfærð, en vissu eige hans tilkvámo. En er þæir heyra, at hann er hæima huerfa þæir þegar brott þægiande saker þæirrar skammar, er þæir hava af sinum illuilia, þi at þæir mægo æige þi alæiðess koma, er þa girner at gæra.

Thomas ærkibyskup skil nv, at vile guðs oc valld var miok mote honum i þæsso tiltæke, sem hann hafðe framm faret. Sva heyrer hann ok, at Hæinrekr konungr styggiz miok af þæsso. En af þi at hann ælskar konungenn af hiartalegre dygð, þa færr hann mæðr allum skunda a hans fund, ok finnr hann i þæim stað er Videstock hæiter. Sem hann kæmr a konungsens fund, tekr konungrenn honum sæmilegha, oc þo æige sem von var oc vant var. Konungrenn lætr, sem hann vite æcke af erkibyskupsens færðum, nema meðr ollu ifer þeger þi, er hann heyrt hafðe. En þat ætlar ærkibyskup þo meðr engo mote eða hans mænn, er með honum varo. Ifer þeger konungrenn, sem ek sagða, nema glænzar með gra gamne a ærkibyskupenn, epter spyriande hvar fyri er hann villde sina fostriorð sva skiott firraz, sem landet mætte æige baðum þæim nægiaz. Af þilikum konungsens orðum skil Thomas ærkibyskup, sem sa er kænde konungsens skaplynde longu aðr af þæim marghattaða hæimolleika, er hann hafðe með konungenum fra fyrsta tima haft, at hans hugr af goðum vilia var fra honum snuenn, sem sialfum honum gæfr skilia. Þetta sama seger hirðsueitin honum af hollenne. Fyre þessa skylld biðr Thomas ærkibyskup konungenn orlofs ok fǽr þegar. En af þi at hann skil af þæim hinum uollduga, er vindarner nægia, en hofen lǽger, sina brottferð vera bannaða at sinne or landeno, þa hugsar hann nu meðr ser, oc i lioðe sinum vinum sagðe, at heðan af er annathvart hærvilega a hǽl fагаnde, еlla karlmannlegha mote konungenum oc hans rongu raðe striðanda.


XXIII.


A þæima tima er i fængez af Ebroicense byskupe, at konungenum ok erkibyskupenum seme. En Hæinrekr konungr uill enga vinatto hallda viðr ærkibyskupenn, nema hans vanar se aller halldner oc erkibyskupsens innzsigle styrkter, þi at hann gæfr þæim litenn gaum, er sva seger: "Væi þæim, er rong log setia, til þess at þæir fatækum þrongui i dome, oc þæir lágum ос litilatum i folke guðs ofrið bioðe." Sem byskupenn fæzt fast i friðargerðenne millem konungsens ос ærkibyskupsens, sender Thomas erkibyskup bræf til herra pavans, þi at hann girnez miok guðs naðа, kirkiunne til friðar ok farsælldar, i huerio er hann synez biðia, at konungleger vanar, ег þæim riss allt sundrlyndi af, se af herra pavanum styrkter ok samþykter. En huerso væit þæssor ostaðfesta viðr þessa hins staþuga, at hann biðr, at þæir hiner uloglego luter se nu af herra pavanum styrkter oc samþykter, er sialfr hann villde fyrr meðr engo mote samþyckia? En ef Thomas ærkibyskups orð ero rett skilð, þa skytr hann þesso vandamale a hins hǽra skyń ос meira sem maðr væl vitr, at þat er hann dirfez eige at gera af sialfum ser, girnez hann at skilia, huerso honum hæfer at gera ос fram fara, sakar þess at hann fære glæpenn af sialfum ser, en væite sinum herra konungenum epterlǽte."

En herra pavans sæmð ok siðlǽte ma eige um turnaz ne af rettum vegh uikiaz viðr þilik bræf ос bæizlor, þi at hann skil konungsens oc erkibyskupsens dæilo, oc visse hann hana fullkomlegha fyrre, en fyre hann kæme at sinne, af þi kænner hann, at þilik erkibyskupsens bænarorð risa mæirr vpp af nauð en naðum. Alexander pave skrifar nu bræf meðr sinne postolegre blæzan til Thomas ærkibyskups, i huerio er hann styrkte hann til rettrar frammfærðar meðr bliðum orðum blæzaðrar fortolu. Sem Thomas ærkibyskup er styrktr hæilrǽðum herra pavans mæðr foðurlegre frammæggian, hefer hann sek framme þegar, sem sa er hann er fullr virðulegs vandlǽtiss hæilagrar kirkiu, ræinsande folket af saur ос synðum ok morghum rangyndum, huartueggia meðr bliðu ос stundum æi siðr mæðr striðu, læiðande sva a rettan vægh guðlegra laga, at hann kænner þæim, huat er hann hafnande er, eða huerio er fylgiande er. Biðr ос byðr af guðs halfo, at mænn hallde þo logh, sem heilager fæðr hava af guðs halfo skipat, guðe til tignar, hæilagre kirkio til sæmðar. Sva gærer hann ok sialfr, sem han kænner auðrum. Hælldr hann oc fram kirkiunnar logum, huerge fyresmáánde konungsens goðа vana, en vánda vana, er hann skil at inn voru læidder a kirkiunnar skaða, fyribyðr hann hueriom manne at hallda eða mote kirkiunne framme hafa. Sva læiðer hann folket epter megne, sem hann viðr kæmz, a hialpsamlegan vægh með sætum оrðum ос virðuleghum verkum, allan hugh а læggiande, at retta með folkeno allt þat, er kann finnr ranglega upp runnet, sva at þat finnz ecke, sem vsæmelegt er eþa guðe gagnstaðlekt.

Sem Hæinrekr konungr sér, at hann vinnr ecke i þi, er hann freistar oc frammfærr, snyz hann af vandra manna ræóum a þat rááð, at koma þi legatavallde af Cantuariensi kirkio, er hænnar formænn hava iamnlega haft af herra pavans vallde. Af þi gerer hann mænn mæðr brǽfum til herra pavans, i huerium er hann biðr hann fá einshuerium sinna manna þætta valld. En hann fǽr eige i fyrsto, sakar þess at sva fannz i fornum skriptum, at Cantuariensis kirkia hafðe þæsso sæmðarvallde meðr tign iðulega halldet. En af þi at Alexander pave, sem hann huglæiðer þætta mal meðr sialfum sér, skil hann sva af sendiboðanna orðum ok þæirra frammfærðum, sem af þæirra grimlæik kunnum ok sonnum, er konungsens ero hǽster oc hæimelegster ráðgiafar, at Thomas erkibyskup man af þesso fa þyngsl, sua at konungrenn ос hans mænn manv þæssа a honum hæmna, ef konungenum væitiz æige, at nockorum hans vina se þættа valld fænget. Sakar þessa sender Alexander pave Hæinreke konunge bræf, er honum birte, at hann man þetta valld fa nockorum hans vina[75], sem hann til bæiddez, meðr þi skilorðe[76], at Thomase erkibyskupe læiðe her af enga þuingan huarke af konungenum ne nockorum auðrum. Nackoru siðarr sender herra pavenn goða mænn ос gofga mænn af sialfs sins curia til Hæinreks konungs i England meðr þæsso vallde. En er þæir fa enge til vægar komet, þi er þæir vilia, millem Hæinreks konungs ос Thomas ærkibyskups, snua þæir sinne færð skiott aptr. Sem konungrenn hæfer þat fænget, er hann til bæiðez, hælez hann, at hann hever fænget valld af herra раvaum ifer Themas ærkibyskup.

Ecki bliðkaz konungrenn við slikt, ne vandréðe niðr sætiaz, hælldr harðnar hann, þi at hann lǽtr taka alla klærka, er at illgerðum verþa kunner ос sanner, oc lætr sina soknara dæma þa, þegar er þæir varo sino æmbætte af sætter. En er Thomas erkibyskup heyrer þetta, hugleiðer hann, huat er huerium domara til heyrer yfer þilikum at dæma, skoðar hann skynsamlegha ok finnr huerge, at veralldlegt valld eige klærka at dæma, fyrre en kirkian hæfðe þæim fyre sina briotzko ос fullkoma illzko af sinum miskunnarfaðme meðr rettre refseng út kastat, sem kirkiunnar log vatta, þau er hæilager fæðr sætto, epter þi sem seger: Ef sa glæpr er gorr, er hæilagre kirkio til hæyrer yter at dæma ос retta ræfseng a læggia, fare byskupenn hænnar loglegr domare framm epter rettyndum oc fornum sætningum, prove malet, dæme siðan, sæte skript, engum aðum verallegum domarum til kallaðum. Nu af þi at Thomas ærkibyskup væit þat væl, at veralleger hofðingiar hava ecke valld yfer þæss hattar malum, þa lǽtr hann huarke kirkna mal ne klærka provaz ne dæmaz nema fyri þæirra loglegum domarum. En er klærkarner ero af byskupunum eþa þæim, er þæir fa sitt valld, provaðer at vándum verkum, þa voru þæir sinum sæmðum af sætter oc sino æmbætte af suipter, en æige sǽrðer ne skæmðer ne liotlega aflimaðer. En er allr vægr meðr vigslum være af þæim tekenn, oc felle þæir optarr i þilika glæpe, þa skylldo þæir af verallegum domarum epter landzlogum provaz oc dæmaz.

Þiliker luter oc þessum liker kvæiktu konungenn upp til mikillar reiðe mote Thomase ærkibyskupe oc mote ollum þæim, er meðr honum hielldo, oc er æ daglega vaxande, þar til er hon snyz i hatr. Sem byskuparner spyria, at konungenum mislikar, er þæim þegar aptr a vege, þi at þæir villdo æige mvna ne nockora skyn fyri þi vallde ос vanda gera, er þæir æigo meðr retto fyri svara, nema vænda sinum guðleghum hervópnum hærvilegha ser at bokum. Ok æigi vilia þæir nv lifa, ser ne sinum undermonnum meðr traustum truarennar skilde, þi at þæir vilia eige ne þora a þeima oroatima at standa meðr sinum andlega fæðr dyggilega ne kirkiunnar rette loglega framm hallda, hælldr venda þæir sinne sæmð með samviszko i faheyrða flærð nograr illzko. Ok þar sem þæir varo ser minnum monnum skynsemðar skugsion skipaðer til sannrar raunar retlegs epterdæmiss, þa verþa þæir nu sialfer af sino uþorane oc vanrækt sinum undermonnum at ferlego fottroðe, fyresmaðer af sialfra sinna hæimsko oc favitzko.

En guðs maðr Thomas ærkibyskup var ecke þi siðr minnegr, huat er þi vallde ok virðeng til heyrðe, er hann hafðe. Þi skipte hann ecke skape viðr nockorskonar hermð eða harðende, nema var ǽ úskiptelegr i verkum oc vilia með staðfostum sannyndum. Oc þo at hann se af monnunum fyrismaaðr, þa hælldr (hann) þo sino siðlǽte með reglulego rettlæte. Af þi er guð með honum, at hann vikr sér eige ne vm vænder, þo at honum se af vándum monnum hæitet harðyndum, þi likazt til at iamna, sem þat tre, er sek hefer i sinum uppvæxte hatt upp hafet oc rótum hæfer under sek ramlega komet; þo at kuister tresens bifez eða brotne við stóra storma ос sterka huiruilvinda, eða með ollu af falle, þa stændr þo sialft træeð fast ok uskælft i sinne stoðu oc fellr eige við vælle. Sva stændr ok hinn sæle Thomas ærkibyskup meðr sinne dygð oc drengskap i kirkiunnar malum þisa nest einn saman upp, þi at aller aðrer fello fyre konungsens ogn ос aga, þæir er honum hofðu her til fylgt, sva byskuparner hans bræðr sem hiner, er minne von var at gvðs rettar gætte. Faer fylgðo honum i þæssum malum, en marger sprungu upp mote honum til bæggia banda mattuger mótstoðumænn. Þa renna hans avvndarmænn daghlega til Hæinreks konungs með nyivm kvittum af hans frammferðum, rægiande hann sva segiande, at hann vill þa vana nu meðr engo mote hafa, er hann hefer konungenum svaret at hallda. En sumer gengo fyri konungenn gratande, þæir er a sialfan hann kæra ok honum sva segìa, at su mickla vinatta, er hann hefer til erkibyskupsens, gerer honum of mickla frammhuot ok fylge at fara þi ollu framm, sem hann vill. Segia honum, ef sva gængr lenge, sem framm var faret af erkibyskups hende, at hann man þa skiott alla af ollu sino goðs flætta. En þo varo þæir honum grimmaster, er konungenum gengo nester, þi at þæir brigzla honum i augo upp opinberlega, at hann var allra þæirra goðra luta ос gofuglegra ominnegr, sem hann hafðe af konunglegre millde, epter þi sem sialfr hann villde.

Oc sva sem hans[77]..........

.......... geva." Thomas erkibyskup spyrr nu byskupana, er meðr honum vero inne strængðer, huerio suara skyllde. En þæir þegia aller vm stund. En epter hugsanar tima aminnez byskup Hæinrekr Vintoniensis, þi at hann uill erkibyskupenum væl oc fylgjer honum, huat er hann gætr, ok þo læynilegha saker konungsens ognar oc aga, at þапп tima sem trakterað var um hans kosneng til erkibyskups, sem hann var konungs cancelér ос Kantuariensis kirkio erkidiakn, at hann var af ollum lutum þæim leystr ok fullkomlega frælstr, er konungenum ok hans garde til heyrðo, bæðe af uerkum oc uilia, sem þæir goðer mænn mattu þa skilia, er við varo, ос mæðr þæima hǽtte var hann hæilagre Cantuariensis kirkio gevenn oc aptr golldenn. Meðr þeima hǽtte þar byskup Hæinrekr sitt vitne. En er byskuparner er viðr varo, heyra sva uist uitne boret af sva agætum manne, þa mega þæir með engarre skynsæmð nockot mote bera.

Byskup Gillibert Londoniensis Cantuarionsis kirkio dekan, mæler til erkibyskupsens: "Faðег, seger hann, ef þer aminnez, af huilikre dygð oc drengskap er herra konungrenn heifer yðr sva háátt hafet, oc huilikan uegh ос uirðeng er hann hever yðr gevet, oc i annan stað vili þer hugum læiða timanna vesolld ос þæirra vandskap hæruilegan (ос) harðan, meðr þi raðleyse sem þer hafet allre kirkio Englandz oc ollum oss byskupunum yðrum brøðrum fyre buet, þa seger ek sva, at þér eiget æige at eins sialfs yðars erkibyskupsdæme[78] fyri konungenum upp geva, nema iamvæl eigu þer tiu lutum mæira aptr at greiða, ef hann uill sva krefia, oc i ollum lutum eigo þer fyri honum at vǽgia oc sialfa yðr lægia, til þess at hans hugr hægez ос hans reiðe lǽgez sva. Oc ef minn herra konungrenn finnr litileti með uerþugu tilllæte með yðr, þa væner mik, at hans ualld oc millde man þer með ollu oskaddo aptr fa þat, sem þer hafet aðr i hans ualld upp gæfet." Sem hann þagnar, svarar honum Thomas erkibyskup: "I nog birter þu, broðer, huat raðe er þu gefr ut."

Byskup Hæinrekr Vintoniensis, er vigt hafðeThomas erkibyskup, ос þat uitne bar, sem fyrr var sagt, at hann var fullulega frælstr af ollum lutum, þæim er hann hafðe gort a konungs garðe; svarar ræðu hins byskupsens Gillibertz ok þi ráðe, er hann gaf erkibyskupenum, oc mæler: "Þetta raað er Gillibert Londoniensis gaf erkibyskupenum, er með ollu skaðvænlekt hæilagre kirkio, þi at þat bindr alla oss berlega, saurgar oc suiuirðer. Eða huar skal heðan af kirkiunnar réttr oc roksæmð standa, ef várr erkibyskup oc allz Englandz primas gefr oss af ser slikt epterdæme, at viðr hofðingianna ognarhót skyle huerr byskup sina sæmð oc sannynde með kirkiunnar rette upp gæva, oc þær salur uiðr skiiaz, sem hann hever guðe fyri at svara. Man eige sa vera hennar rettr þisa nest, at enger luter gerez epter kirkiunnar logum oc hæilagra fæðra sætningum, hælldr vanvirðez hon oc væslez með ollum þæim, sem henne til heyra, sva at skamt man at biða, at slikr man vera lǽrðr sem læikmaðr, vigðr sem úvigðr." Sem hann hefer sliko svarat, sem honum likar, þagnar hann.

En byskup Hylarius Cycestrensis, glæsilegr i orðum, sniallr i frammburðum, hæfr sina ræðu a þessa læið, svarande orðum hins byskupsens: "Vǽre timar eige sva harðer oc illzkofuller, sem nu ero af þessum ufriðe oc uró, sem nu er i kristne guðs, þa være þessorr hattr halldande, sem skilia ma, at þer villdit at vǽre. En huar er kirkiunnar log ero nockot sva vond at skilia, þa synez mer, at i þæim punkt se, hit mesta er ma, hàrðyðge heptande oc striðlæike stoðuande, til þess at hatrsamleg hirting fyrikome þi æige er diuphugað dispenséran ma fagran framgangsvægh finna. Af þi er þat mitt raað, at ver byskuparner vǽgem fyre konungenum um æina stund, oc gætim þess, at ver rasem æige fram fyre raðen þat nockot at skipa, at þar af faim vef'hart oc haðulegt aþtrkast, sua at þar fyre berem var lenge rauða kinn meðr fullre sviuirðing." Sem hann hefer sva sagt, þagnar hann.

En byskup Robert Lincolniensis einfalldr maðr oc skýrrar skynsæmðar tekr til máls: "Þat er ollum auðsynt, at dagar þesser, sem ifer mænn ero komner, ero harðer, þi at sva synez, sem epter se læitat life oc bloðe þessa mannz erkibyskups. Af þi man hann nauðsyn til reka at taka annanhuarn þessarra kosta, at gæfa vpp erkistolenn, ella af lata lifeno. En æige se ek, huerso hann ma erkistolsens niota, ef hann skal fyri þa sok dauða þola, er hann uill æige upp gæva." Sem hann þagnar, seger byskup Bartholomeus Exoniensis: "Dagar þesser, sem ifer ero komner, ero huartueggia harðer ok illzkofuller, sem aller vito. Ok af þi virðez mer, at meðr þole under yferhylmingar skugga se til þess frammfaranda, at ver megem þænna striða storm uspellaðer um liða. En þat man æige auðuellt at fa, nema sannynda hirting se hælldr i mæirum logum aptr halldet. Ok sem mer synez, þa krefr oss þess sama su ruglan oc ræring, sem nu er iver komen, at harðre birting se miok aptr halldet at sua buno, einkanlegha fyri þa sok, at þetta er æige upp a almennilega kirkio asokn, nema hælldr vpp a æinn mann ofsokn. Oc af þi sǽter þat meira ráðe, at æinn maðr þole helldr nockor sva harðynde, en kristne oll læggiz under ugræðelegan haska i Englande."

Sem hann hefer sagt, huat er honum likar, er byskup Rogeirr Vigomiensis epter spurðr, huat гаðе ег hann uill her til gæva, eða huat hann uill her um segia. En hann hæfer sva sino andsuare, at hann neitande syner sialfr berlega, huilikan hugh er hann hever. Þi at hann kemz sva at orðe: "Ecki, kueðr hann, gæf ek her nockors konar rááð til, þi at ek mæle mote sialfs mins samuitzko, særande mina sál meðr fullre fyrdæmeng, ef ek sege þat valld uera uppgefanda saker konungsens uilia eþa hans ognar ос aga, er ver byskuparner hafum af sialfum guðe at geyma kristinna manna salna, þæirra er oss ero af kirkiunnar vallde a hende folgnar. En ef ek sege, at ver skalum mote þi standa„ er konungrenn vill at se, þa ugger mek, at hans mænn heyre oc fram bere min orð fyri konungenn, ok rǽðumz ek þa, at ek verþe skiott útkastaðr, fallande i hans fulla reiðe, sva at minn lutr verðe með hans opinberum ouinum oc dræpileghum dauðamonnum. Þar fyri segi ek æi ne ræð ek þetta vera frammfaranda, ne hitt meðr fullu halldanda.“

Sem þæir hava af þesso tractérat um stund, þagna þæir, ok sva sitia þæir um hrið, at enge þæirra mæler nokorskonar orð viðr annan. En epter hæilegha hugsanarstund mæler Thomas ærkibyskup, sem hann hever til þess funnit list, at herberget lukiz upp iver honum: "Kalle mer, seger hann, tva iarla, er með konungenum ero-ok nefner þa-þi at ek vil tala viðr þæim", seger hann. Þæir kallaðer koma, ос at dyrum upploknum ganga þæir inn fyri erkibyskupenn með micklum skunda, þi at þeir trva sek þat æitthuat af honum heyrande, er konungenn se væl gleðiande. Standa um stund biðande sua sins erendes. Sem Thomas erkibyskup hefer sek um hugsat, huat er hann uill segia, mæler hann: "Ver byskuparnar hafum af þi talat um hrið, sem herra konungrenn kærðe upp a oss i gær. En af þi at ver hafum eige at sinne þa mænn i hia oss, er kunnegazt er um þetta efne, þa beiðumz ver firi þa sok fræsta til morgens, at ver gævim þa þau skynsemðarsuor til þessa, sem guð vill varum hiortum teet hava." Meðr þessarre bæn oc beizlo til konungsens gerer erkibyskupenn tva byskupa Gillibert Londoniensem ok byskup Rofeneem. En byskup Gillibert leyner sek með lymsko reflegrar slægðar under byskuplegum bunaðe, þi at meðr sialfs sins velisamlegho uppkaste vender hann sino sendiboðe um, sem honum likar, еп ferr æige sva framm, sem honum var af sinvm herra erkibyskupenum boðet, þi at hann seger sva konungenum, at Thomas erkibyskup beiðez fyri þa sok fresta af honum, at hann uillde honum a þeim dege fullre skynseimð fyri svara„ sem hann sér, at hann ma honum goða græin gera a ollum þæim[79] lutum, er hann a fyri at suага, seger erkibyskupenn[80] meðr þeim hétte vilia væita konungenum mæira epterlǽte en fyrr, epter þi sem hann kænne hans uilia til vera.

Sem Hæinrekr konungr heyrer þetta, sender hann þegar tva iarla til Thomas erkibyskups; er segia honum, at konungrenn iár þi, sem hann bæiðez, ef hann vill pat halda, er byskuparner hofðu af hans hænde flutt konungenum. Erkibyskupenn er hann heyrir huat er þeir segia, mæler hann: "Þetta hefe ek engum manne boðet at mela fyri konungeum, vil ek ok at allz engo hafa þat, sem honum hefer auðro uis veret flutt, en ek hefe fyri sagt, hælldr skal ek i mærgen, ef guð lofar, koma siaifr a konungsens fund oc svara þæim lutum, er a mek kǽraz, epter þæirre skynsemð sem guð gefr mer þa." Skammaz nu Gillibert byskup, er hann heyrer huat er erkibyskupenn seger, þi at hann finnr sek nu þæirre snoru vera i uafðan, er hann hafðe til þæss eygt ok uppsætt, at hann uillde væiða i sinn herra Thomas erkibyskup. Jarlarner ganga nu (til) konungsens, segia honum suor Thomas erkibyskups. Gafz nu upp þinget. En Hæinrekr konungr gængr til herbergiss. Þetta var þingat hinn þriðia dagh þessa fundar, ok sva framm faret mote Thomase erkibysupe sem nu var sagt. Þetta var a laugardege.

Fiolðe riddara oc margt annarra manna, þæirra er meðr Thomase ærkibyskupe komo til fundar[81], skiliaz nv viðr hann konunglegre ogn skælfðer, þæir er alldre komo siðan aptr til hans. Sem Thomas ærkibyskup verðr þessa viss, lætr hann kalla til sin fatæka mænn guðs hallta eþa kræpta, ella með oðrum hǽtte vanfæra, seger at meðr þilikafre riddara svæit ma skiotara sigr vega[82], en með þæim er bake við snøru, aðr en bardagenn hæfez, oc sva hæruilega sinum herra fylgðo. Sem time er, gængr Thomas ærkibyskup til borz, enda varo nu hans herberge skipat meðr æige fǽrum, nema hælldr flæirum fatøkum monnum, en þæir varo at tolu, er fra honum flyðu, ok hælldr hann þænna dagh allan með guðlegre glæðe oc goðu gamne, utan alla opinbera umræðu af þæim lutum, er konungrenn hafðe a hann kǽrt.


XXVII.[83]


Drottensdagenu gaf konungrenn Thomase ærkibyskupe пáðer saker dagsens. En daghenn epter, þegar fyrste time er til, var hann kallaðr а konungsgarð, hefer hans þo veret beðet um stund. En um nottena aðr feck hann harðan krankleika. Þessorr krankleike kom opt at honum sva harðlegha, at hann feck sek huerge or reckio rørt. En er hans ovvndarmenn tortryggia hans siukleika, ok etla hann annattueggia litt eþa ecke siukап‚ þa gerer konungrenn þegar nockora uollduga mænn at skynia, ef hann se nockot siukr. Finnz þæim hann litt eða ecke krankr, þa skalo þæir kalla hann til konungsens. Sem þæir koma, kalla þæir hann þegar til konungs. Hann suarar þæim sva: "I dagh, sem sialfer þer séét, fǽr ek æige komet a konungs fund. En þat skalo þer vita ok fyri vist hava, ef guð uill, sem ek etla at gera, at mer hæilum man ek þar koma, en ef ek em krankr, skal mek þanneg i borum bera, helldr en ek koma þar eige.“

A þeima sama dege springr upp huervitna horð með þi mote af morghum sogð, ос iamnvel segia sialfum erkibyskupe nockorer gofger menn, at hann man uera dræpenn, ella i myrkuastofu haðulega rekenn, ef hann kæmr þenna dagh a konungsgarð. En er erkibyskup heyrer þenne kvitt, ottaz hann þenna hurr oc rǽðez sva horðorð, þi at hann kenner sek eige enn þess uerþugan at þola dauði fyri guðs saker. Af sva horðum hurr ok ræðum var Thomas erkibyskup af nockorum siðsamum manne aminntr, at hann synge eina messo til lofs oc dyrðar hins sela Stephani frumvatz a nesta dege epter oc biðe þann goða guðs vin, at hann uerþe þess arnande við guð, at illzkosamlegh þuerúð oc þralynde hans motstoðumanna herðe sek huerge of miok mote honum ok kirkiunnar rette.


XXVIII.


Hinn sette dagr þessa fundar, er Heinrekr konungr helldr viðr Thomas erkibyskup i Norðantun hinn þriðia dagh uikunnar, er af folkeno kallaz Mars dagr, en þat er sva sem þess dagr, er bardaga elskar oc giarna beriaz vill, verðr Thomase erkibyskupe ok fullr onaðadagr. Þi at fyrr en hann kemr a konungs fund, møta honum hans brøðr byskuparner, rézlofuller af þi sem þeir hava nylega heyrt. En fyri þi at þeir vita þat vera beðe liott ok leiðelegt, þa birta þeir honum þat eige berlega, nema koma við þat efne meðr listulegre lymsko nockot sva slæglega, sem þeir vile eige a kueða, en hann mege þo með nockoru mote skilia, þat er þæir uilia segia. Her með aæggia þeir honum með falsblandaðum[84] fagrum fortolum, at hann gefe sek oc sinn erkistol i konungsens[85] valld epter hans uilia með bliðum hugh oc gloðu hiarta, til þess at hann høgez i sinum harða huga viðr hann, oc vile sva sina reiðe við hann vpp geva. Segia sva, at honum man þegar brugðet meinsærum а garðenum af konungs monnum, er hann kemr þar, ос at hann man sva vera dæmðr sem sannr drottens suikare, nema sva se gort, sem konungenum likar, fyri þa skylld at þeir segia hann æige vilia þa ueralldlega vegsemð oc sæmð konungenum veita, sem honum hever (hann) svaret at hallda.

Sem honum gefr skilia, huat er þeir[86] vilia, af sialfra þeirra orðum oc slæglegbum meðferðum, þi at þæir hýggiaz hann mega véla epter sinum vilia, understendr hann allra þæirra raað meðr falslegum ræþum oc fanytum aæggianum, (oc) svarar þæim sva: "Bræðr miner, seger hann, þér séét nu, at hæimrenn herðer sek nockot sva mote mer meðr sinna manna agange viðr mik. Fianndenn mehr sino afle oc æþе riss ok rett mer mote. En þo harma ek sarlegaz af ollu, at syner moður minnar striða mote mer. Ok þo at ek yfer þegia, þa manu þo varer epterkomendr boða oc fram bera, huerso þer hafet mik fyrilitit oc yðr at bake latet, nema þer hafit mik yðarn erkibyskup ok andlegan foður, þo at synðugr se, vm tva daga meðr minvm ovvndarmonnum i veralleghum domvm dæmðan. Ok enn grvnar mik af sialfra yðar orðum, at þer séét eige at eins frammluter upp a mik i fiarskoðum fyri annarra hond, nema iamvæl trui ek yðr vera bvna at draga mik ok minar synðer i læikmanna doma, at þer meget mek enn með þæim rangdæma. Ok i krapte lyðninnar under haska uigslu yðarrar fyribyð ek ollum yðr, at þer séét i nockorum dóme þæim heþan af, er ek em dæmðr. Ok at þer meget mek eige optarr dæma, stefne ek yðr a herra pavans fund ос hæilagrar Romo kirkio, þæirrar er allra varra er moðer ос rangdæmðum rett gerer oc þæim meðr sino vallde ok millde við hælpr, er vanlvta verða. Ос af þi at sa kuittr ferr með folkeno, at konungs menn mani leggia hendr a mek með harðendum, þo byð ek yðr i krapte lyðninnar, at þer fremet oc framme havet fyri yðrum feðr oc erkibyskupe þa striðo af kirkiunnar halfo viðr þa sem þat gera, sem til heyrer. En eitt vil ek at þer viteð, at þo at fiandenn øsez i mote mer, oc hans menn striðe upp a mek grimð oc reiðe, þa skal ek þо heþan ifra i varum malum, ef guð lofar, huerge á hǽl fara ne viðr skiliaz þat folk, er guð gaf mer at geyma."

Mote erkibyskupsens appellêran appellerar Gillìbert Lunduna byskup þegar oc byskupenn af Vinton. Sem þeir skiotaz sliko a, at huarer appellera aðra, snua byskuparner skiott fra erkibyskupenum ос skunda a konungsgarð, vtan tvæir af þæim, þæir er siðarst hofðu til erkibyskupsens komet. Þæir dveliaz epter oc styrkia sinn foður i huga ok herða hans hiarta mennelega ok þo leynilega. Einn af þessum er epter dueliaz er byskup Heinrekr af Vincestr, er Thomas vigðe til byskups ok hans vin var iamnlegha, af þi harmar hann meirr en aðrer þau harðynde, er hann þoler af sinum ovvndarmonnum. En annarr er byskup Jocelin af Sarisber. Þesser tvæir óro þæir, er með honum stoðu enn, oc saker konunglegrar oguar oc aga leynilega en eige opinberlega.

Nu sem byskuparner varo brottu, gengr Thomas erkibyskup til kirkio, ос gerer sem honum hafðe einn goðr maðr kennt, at hann syngr messo af hinum sǽla Stephano frumvátt guðs. Ok var þetta messu upphafet: Etenim sederunt principes et adversum me loque bantur. Hann syngr messuna með pallio mote vana, þi at hann var ecke þi vanr at syngia a nockorum þeim dagum með pallio, er eige var einhuer hatið. En konungsens skuiérar, er viðr varo stadder, hugleiddo messu upphafet meðr ser, ok skilia sva, sem þat muni hava eitthuat at merkia, at hann song þilika messu meðr þiliko vpphave.


XXIX.


Messunne meðr sæmð sunginne, leggr Thomas erkibyskup af ser pallium ok mitruna epter ráðe sinna vina oc hollostomanna, skryddr aðrum messukleðum. Hann kastar yfer sek einne klerkakápu oc byr sek sva til ferðar. En af þi at hann ottaz epter mannlegre natturo af þeim ognarorðvm, er byskupar kuoðuz hava heyrt, oc þeir hofðu honum sagt, þa tekr hann corpus domini oc berr með ser leynilega under kapunne, styrkez hann nu þegar oc dirfez i hugh. Meðr þeima hǽtte gengr Thomas erkibyskup a konungsgarð.

En er hann kemr at þi herberge, er konungrenn biðr hans i, tekr hann krossenn af þeim, er berr firi honum, aðr en hann gengr i herberget, ос berr sialfr ollum a siándum. Byskúparner fylgis honum fram, oc virða hans tiltæke verr, en honum gengr til. Sem byskup Robert Herefordensis ser þetta, gengr hann at erkibyskupenum oc mæler sva til hans: "Latet mek helldr, faðer, seger hann, bera krossenn fyri yðr, þi at sva hæver oc til heyrer." "Betr er, seger erkibyskup, at ek bera hann, under huers vernd oc varðvæizlo er ek man úruggr vera, oc sva halæito ok hæilago marke uppsetto oc séno, er engum ævanda, hvæim er ek þioua." Sem Lunduna byskup Gillibert heyrer þessar orð Thomas erkibyskups oc ser hans frammferð, mæler hann til hans: "Ef konungrenn ser þek sva koma skryddan oc vepndan i sitt herberge, þa man hann þegar venda sino huassa suerþe upp a þinn hals, oc mantu þa prova, huat þin vapn vinna þér." Thomas erkibyskup svaraðe honum: "Váár rááð oc ræþur gefum ver guðe i valld.“ Gillibert mæler enn til Thomas erkibysups: "Hæimskr hever þu veret her til, ok man su heimska, sem nv synez, seint eða andre við þek skiliaz, þi at hon likar þer.“ Framm ganga þæir.

En er konungrenn heyrer, huerso Thomas erkibyskup hever sek kleddan, oc at hann sialfr berr sinn kross, vikr hann þegar skyndilega undan i annat herberge, gleymðo þi huassa sverþe, er byskup Gillibert ognaðe, at a erkibyskupsens hals myndi koma, þi at ecke kemr þat fram at sinne. Thomas erkibyskup setz nv niðr með sinum monnum i þi sama herberge, er konungrenn sat aðr i. En byskuparner setiaz annan vegh gegnt honum, samlynder sin i millem sva i huga sem at sǽte, en sundrlynder við erkibyskup sva i hiortum sem i sesse. Sitia sua um stund.


XXX.


Sem þæir sitia sva vm stund, óro byskuparner þisa nest meðr oðru stormenne kallaðer til konungsens. Ok er þeir koma fyri konungenn, byriar Hæinrekr konungr sina røðu sva i fyrsto, at hann kǽrir fyri þæim mikilega vpp a Thomas erkibyskup vm þat, at hann gengr með þeima hætte i hans herberge, sem fyrr var sagt: "sialfum mer oc mino ráðe til suiksamlegrar suivirðo; þi at eige geck hann sva i várt herberge, sem þess er hann hugðe vera eþa villde at vere sanni dygðarmaðr oc trygðar, helldr gerðe hann þetta fyri þa skylld, at hann þottez með þesso merkia mik vera sinn suikara, gerande þo meðr þiliko tiltæke sialfan sek sannan at suikum. Slikt skal af engum manne her til uera heyrt, at nockorr maðr have sua vant verk gort i einshuers konungs kurt, sem sia hever uttan sok viðr mik gort." Aller er við varo sanna þetta þegar með honum, segia erkibyskupenn alla gotu hegomlegan veret hava með sinne dul ос drambe, kueða hann þessa vanvìrðeng eige at eins mote konungenum hava gort, nema ос eige siðr ollu hans raðe ос rike oc sialfs sins bræðrum byskupunum. Segia at konungenum hafðe þetta með maklego tilfelle at borez, at sa hinn same gere honum nu slik lute með sva údæmelego tilbragðe, er hann hafðe nest sialfum ser skipat i ollu sino rike, ос keraztan haft ос ollum oðrum meira gort, oc með mæire sæmð oc selo en nockorn annan gofgað, þar sem aller skylldo honum luta, oc huerr maðr skylldi sek fyri honum lægia, þi at engenn skyllde honum þa iamn vera. Sem þæim kemr a samt ollum, þat er þeir ræða, æpa þæir upp aller i senn ос segia, at Thomas ærkibyskup hefer með þesso tilbragðe þat birt, at sialfr hann er at suikum sannr viðr konungenn, oc hann berr sialfum ser vitne i þesso tiltæke, at hann var sekr, þar sem hann veit sek þa lute eige hava halldet við konungenn er hann hafðe honum svaret at hallða, þeim er hann atte með retto sva margt oc miket gott at ambuna. Segia hann i þesso verke hafa bæðe gort konungenum ос ollu hans rike fullan fiandskap, þar er hann þickez evenlegan suiksæmðar flæck a alla oss færa, at aller mege þat skilia ос sia, at honum mynde eige ohǽtt vera at ganga a konungsens valld, nema hann bygge sek sva. Segia hann vera fyri þa sok sva hegnanda sem konungs eiðrofa ос vandan suikara.

Her af magnaz nu af ollum þæim mikell hurr ok akafiegt kall, ос skelvaz aller, er við varo oc þetta heyra, af þæirre ogn oc otta, er iver menn kemr. Erkibyskupenn af Jork er nu viðr staddr, gengr vt af konungsens herberge til klærka sinna, sem hann heyrer þetta. Hann mæler til meistara Robertz mickla oc annars Osbertz Arundniel: "Verðum brotto heþan, seger hann, þi at oss samer eige at sia vpp a þa lute, er her mann bratt at beraz ос Kantuariensis man a ser kenna." Meistare Robert seger: "Ecke fer ek fyrr heðan, en ek ser meðr huilikarre lykt er þætta lykz, þi at þat ser ek, at sia man sino life lofsamlega luka, ef hann tekr fyri þat dauða„ at hann fylge guðs rette.“

En i þi er þæir ræðaz við, laupa framm innverðer meðr lokusvæinum[87] nockorum af konungsens herberge meðr stofum ok svigum, renna þanneg akaflega, er Thomas ærkibyskup sitr fyri, oc meðr ognande asiono ok fingrum mote honum erkibyskupenum frammrettum, stefna þæir hit beinsta upp a hann. En aller er i varo herbergeno signa sek, þi at ollum varð miok vásuipt við þetta. En er Thomas erkibyskup ser, at þæir stefna rett upp a hann, talar hann i lioðe til klærksens, þess er sitr fyri fotunum honum: "Ræðumz ek nu, at þu mæter mæingerðum nockorum, en þu ottaz ecke þi helldr, þi at mit manvm baðer samt vera ok þola.“ Klærkrenn svarar: "Ecke þurfo þer, herra, ne ek at rǽðaz, at þér hafet þat hit sigrlega oc guðlega krossmark sialfer upp sætt, er huerio iarðlego vallde er volldugra, mǽtara ос agætara, en ollum reknengum reðilegt oc miok ogurlekt, með huers trausta oc krapte er hæilager oc haleiter guðs viner siglaðu otululegar mæingerðer margra bardaga. Munit nu ос minnez, herra, at þer vorut skommu Heinreks konungs hinn kǽrazte cancelér, honum meðr trygieik hinn traustazte epter hans vilia oc vallde, þi at þér vilidut þa varla af hans vilia ganga„ nema þi framm fylgia, er þer vissut hans vilia til vera. En nu af þi at þer eroð orðner hinn hæste kænnenmaðr i kristne guðs i Englands, þa er yðr þat bæðe liott oc læiðelekt, ef þer gefet upp guðs rett еþа standet nu oframarr með kirkiunne, en þér stoðut um rið með konungenum."

Sem þeir tala slikt sin i millem, kemr byskup Exoniensis Bartholomeus fallande til fota Thomase erkibyskupe, segiande: "Minn faðer, seger hann, miskunna siolfum þer, miskunna oc oss þinum bræðrum byskupunum, ос geymit huerso gem hæfer, þi at aller ver fyridiarfumz i dagh af þæirre hærmð, er þæir hava a yðro hofðe. Konungsens boðskapr er nu birtr, ut huerr sa byskup ella annarr maðr, er með yðr stændr lengr, skal sua harðlegha handlatz sem konungs ovin, sa er at suikum er sannfundinn[88], þi at sua er nu upp a yðarn hals diktat. Sva er ос sagt, at byskup Jocelin af Sarisber ok byskup Vilialmr af Norvik, er enn standa með yðr, mano skiott lata sina limu, ella pinaz aðrum pinum." I þesso koma framm byskuparner sialfer Vilialmr oc Jocelin fyri Thomas erkibyskup, oc biðia hann hugleiða um þæirra mal, at eige drage ollum þæim til ofmikilla ogipto. Sua biðia þæir hann hugsa, huat raðe er takande se i þilikum tilfellum. En meðan byskup Bartholomeus flutte sitt ærende, ser erkibyskupenn upp a hann, en mæler siðan til hans, er hann hever flutt, sem honum likar: "Gack brott þu heðan, seger hann, þi at þu skil eige guðs uilia."


XXXI.


Sem byskuparner ræþaz þetta viðr, vita þæir varla, huat er pæìr vilia. Ero nu sumer með konungenum i hans herberge, en[89] aðrer faer fyre erkibyskupenum. Þæir byskuparner er með konungenum varo, ganga fyri hann biðiande sér orlofs. Konungrenn gefr þeim orlof, biðr þа gera gott rááð. Þæir ganga brott i einnhuern stað fra oðru stormænne konungsens oc setiaz a rááð. Miok var at þæim þrængt, þi at þæir verða nu at snuaz vpp a sinn herra Thomas erkibyskup, ella falla þæir þegar i konungsens reiðe, ef þeir vilia nu eige með oðru stormænne samþyckia, en þæir þora þo varla at dæma hann sua ranglega sakar sva opinberlegrar afgongu guðs laga ос sætninga heilagra feðra. Af þi varo þeir miok i þrongan punkt setter ihugafuller. Varla vilia þeir nu skilia, huerso þæim hæfer at gera, eige fa þæir ok а fundet, meðr hvæim hætte er þeir mege þenna vanda forðazt. En er þeir have lenge i fængez, kemr þat asamt með þæim, at þæir skalo aller snuaz mote Thomase erkibyskupe ok appellera hann til herra pavans, gefande honum þa sok, at hann hever rofet trv sina við herra konungenn ok genget a þa eiða, er hann hafðe honum suaret, ok kalla hann af þi meinsæramann. Þetta binda byskuparner nu millim sin með micklum fastmælum, at þeir skalo fylgia konungenum ос hans malum fullulega under þeim skildaga, at Hæinrekr konungr skal þæim þat þola, at þæir se eige i þæim dóme, er erkibyskupenum dæmezt. Epter þætta ganga þæir fyri konungenn, bindande sek honum a hende.

Sem þæir have sek sva konungenum a hende bundet, at huarer heita aðrum sinum styrk oc fullu fylge mote erkibyskupenum, ganga byskuparner þegar vt af konungsens herberge aller samt oc framm til Thomas erkibyskups. Sem þæir koma fyri hann, tekr Hylarius byskup til orðz, talande til erkibyskupsens: "Her til hever þu veret várr formaðr, oc af þi áttum ver þer at þiona, lúta ok lyða. Þu sort minum herra konungenum, at þu skyllder honum vera trúr ос tryggr. En þat er sva at skilia, at hans lif ok limer meðr verallegre virðeng so af þer heiler oc halldner meðr þeim ollum vonum, sem hann vill hava ok handa lata i sino rike. En af þi at þu villt alla hans vana fyrisma oc fyri allz ecke hava, þo at þæir heyre hans sæmð ос sama til, þa kallum ver byskuparner þek meinsæramann. Af þi eigo ver eige ne vilium heþan af þino raðleyse lita eþa þer með nockoru mote lyða, þar sem þu ert trurofe viðr þinn herra Hæinrek[90] konung, þann er ver byskuparner elskum af varre dygð. En oss oc allt várt goðs setium ver under herra pavans valld ok vernd, kollum þek þar með а, hans fund, at þu suarer þar þæim lutum ollvm, er þar kunnu a þek kǽraz." Ok hann byskupenn anefner dagenn, ner erkibyskup skal koma til curiam. Thomas erkibyskup suarar: "Heyre ek“, seger hann. Epter þetta snua byskuparner brott oc setiaz annan væg i herbergino aller samt, ос sitia. sva þegiande, at enge þæirra mæler nockot orð.


XXXII.


Ogn ос otte kemr nu yfer alla meire en fyrre, þa er viðr varo oc heyra huat er byskuparner segia, einkannlega fyri þa skylld at konungrenn hever raað með sinu stormenne fra skilðum byskupunum. Af þi hyggia þat aller, at þeir myne þat raða, at Thomas erkibyskup skyle vera tekenn oc i myrkuastofo rekenn, ella eitthuat þat annat at honum fært oc gort, er verra se. Sem konungrenn hever meðr sino raðe lauga ræþu haft um Thomas erkibyskup, kemr þat meðr ollum þeim asamt, at þeir dæma erkibyskupenn konungs eiðrofa oc sannprovaðan suikara. En er hiner mestu menn rikissens hava þat dæmt með mikille akefð rasande reiða, at hann er konungsens eiðrove oc sannprovaðr suikare standa þeir vpp.

En iarlar nockorer oc baronar með morgo stormænne ganga framm til Thomas erkibyskups. Sem þæir koma fyri hann, tekr[91] Robert iarl af Leicestr fyrst til orða, talande til Thomas erkibyskups: "Konungrenn byðr þer, seger hann, at þu ganger til hans oc gerer honum skynsæmð, sem (þu) hezt, at þu mvnder gera fyrra dags, af ollu þi er a þek kærez, ella heyr þann dom, er þer er dictaðr." "Dómr!" seger hann erkibyskupenn til iarlsens, oc stendr vpp: "Lyð mer, sun minn, litenn tima ok heyr, huat er ek kann þer fyrst segia. Kunnegt er þer þat, huerso heimollegr er ek var Hæinreke konunge, ok hue trulyndr er ek var honum epter hætte hæims þessa. Af þi likaðe honum at ambuna mer mina þionostu, sva at hann birte þat með sinum bænarbræfum, at hann villde, at ek virðe Cantuariensis erkibyskup, þi at hann rifaðe meðr sinum sendiboðum til Englandz til þæirrга, er kiosa atto ser erkibyskupefne, biðiande þa mek kiosa, mer þat, sem guð væit, vvilianda, þi ut mer var minn ostyrkleikr kunnegr, ok mæirr gaf ek iayrðe til þess fyri konungsens saker, en ek gerðe þat fyri guðs saker. Er mer þat sama nu i dag berlega af guðe birt, þar sem hann vænder sialfum ser ok konungenum fra mer. En i minum kosnenge, som ek var epter bæn konungsens til erkibyskups kosinn[92], var epter leitað af lérðum monnum, meðr hvæim hætte er konungrenn villde mek Cantnariensi kirkio upp geva, Hæinreke unga konungs syne við veranda, èpter þi sem faðer hans hafðe aðr rááð fyri gort, at þat skylde standa, er unge konungr iaðe vm mitt efne, sva framarlega, sem sialfr gamle konungr segðe. En þæir suoruðu, er af konungrenum varo til þæss sætter, at konungrenn gerþe mik fullkomlega frialsan af ollum akærslum, huerso er ek hefðe með hans goz faret, sva. langan tima sem ek hafða með honum veret. Nv af þi at ek var þa af ollum þæirn lutum leystr oc frælstr, er nu ero af konungenum ос yðr vpp a mek kǽrðer, þa er bæðe, at ek а engv fyri svara, enda vil ek engu fyri svara."

Jarlenn mæler: "Þеtta var allt aðruviss en Gillibert Lunduna byskup sagðe konungenum oc oss." Thomas erkibyskup mæler enn til iarlsens: "Herra iarl, seger hann, heyr enn huat er ek sege þer. Sva mycklo mætare ос agætare sem salen er en likamenn, er mer er yferboðet af guðe, sva mycklo meirr oc framarr skylldaz þu til at lyða mer en nockorum iarðleghum konungenum, ос enge guðleg log lofa þat, ne nockor skynsemð samþycker þat, at synerner dæme foðurenn, enn siðr lofa þat logen, at þæir fyredæme hann. Oc af þi at[93] enge iarðlegr maðr a dom a mer vttau herra pavenn sialfr, þa dreg ek mik með þesso mote vndan konungsens dome oc þinum, sem allra annarra er mek hafet dæmt, at ek skyt ollu mino male a herra pavans. Set ek mik oc mina kirkio vnder hans vald oc vernd meðr ollu þi sem mer ok henne til heyra. Her meðr stefne ek yðr a hans fund, at þer svaret þar þæim lutum, er þer hafet mer gort.“ Siþan mæler hann til byskupanna: "Yðr stæfne ek ok bræðr miner, а herra pavans fund, þi at þer lyðet framarr veralldlegvm hofðingìum en guðe ok mer." Ос meðr þæima.hætte lifðr under almænnelegre kristne ok postolegs sætiss vernd ос vallde [geng ek[94]] heþan a brott at sinne.“ Hann stændr nu vpp ok gængr brott.


XXXIII.


Sem Thomas erkibyskup gengr brott oc vt a garðenn, fylgia honum marger konungsens mænn hans avundarmænn, þæir er hann hervilega hæða ok með morghum mæinmælum mæða, kalla hann eiðrofa ok konungs suikara. Еп hann færr fagnande af þesso þinge, at hann er verðugr at þola harðynde fyri Jesu Kristz nafne. Marger mǽla til hans illa ос vsæmilegha, en tvæir varo þo verster af þæim ok i orðum harðazter, Hamelin iarll ok Ranulf af Brock. Þæssum svarar Thomas ærkibyskup sva, þa er þæir brigzla honum þi, at hann se trurofe ok herra sins svìkare, at hann kueðr huarngan þæirra vera, mann til at mæiða sek með orðum eþa nockorum oþrum[95] skæmðum saker sinna vándra tilbrigða, seger annan vera putu barn oc i fullife fæddan, ok af þi vera með engo mote til alæitne fælldan, en seger annars frænda sakar sinna glæpa oc nogra tilgerþa hafn veret i snoru haðulega hátt vppfestan, huat ег hann kvæðr i sinne ǽtt eige finnaz.

Sem hann kemr til yzta portz, er aptr portet, ok fær eige vt komez, þi at hvarke finnaz luklarner ne nockorr portinhér. Ok sem þæir fǽr þetta hugsótta, oc vitu varla, huerso þetta man verða, eþa til huers þetta man draga, siaz þisa nest meðr guðlegre tilvisan, huar marger luklar samfaster hanga а mvrenum. Einn af erkibyskupsens monnum rann til þegar oc gripr þæim af mvrenum, berr huern epter annan ǽ sem tiðazt at lasenum, þаг til sem hann fær vpp loket. Glæðiaz þæir nu oc ganga ut af garðenum.

Thomas erkibyskup stigr nu a hest sinn. Sem hann riðr, fǽr hann varla tvæim hondum gort þria lute i sænn, styra hestinum, bera krossenn, geva folkeno blæzan, sem þæir bæiðaz. Þi at mikill fiolðe fatækra manna oc siukra renna kallande mote honum, sva segiande: "Blezaðr se hinn signaðe guð, er sinn þræl oc þionostumann frælsaðe sva frealslega ос fagrlega af sinna ovina valde." En af þi segia þæir sva, at menn hugðu, at þæim mynde eige kostr a at sia hann lifanda Mikell fiolpe folks, lærðer oc læikmænn, fylgia erkibyskupenum til herbergiss i munkaklaustr nockot við kirkio hins hæilaga Andress postola. Sem Thomas erkibyskup ser folksens fagnat, mæler hann sva til sinna manna: "Se huerso fagrleg fylgð er oss leiðer af vallde várra ovina. Latet, seger hann, alla fatøka mænn guðs, luttakendr várrar angranar, ganga meðr oss til borðz, at með þi goðs er guðgæfr, glæðemz ver aller samt i dagh." Þisa nest varo herberge oc strete umkringiss erkibyskupenn skipat með fatækvm monnum.

Sem Thomas erkibyskup sitr yfer borðe, koma þar tvæir byskupar farande, byskup Gilibert ос byskupenn af Cycestr, er sek segia hafa funnet fagran vtvæg til friðargerðar millem hans oc konungsens Thomas erkibyskup spyrr, huilikr utuegr sa er. Byskuparner svara; "Femal er millem yðar ос konungsens. Nu ef þer vilet veðsetia herrn konungenum yðrar tvǽr iarðer um stund Otteforð or Vingeham fyri þa peninga, sem hann kræfr af yðr, ok man hann þisa nest þær somu iarðer yðr aptr giallda oc penninga með ollu uppgeva oc sinne sannre vinatto til yðar vændo." Thomas erkibyskup svarar byskupunum sva: "Mer er sagt[96] meðr sonnu, at þa iorð, er Hecka heiter, hælldr Hæinrekr konungr enn i sino vallde, oc (þo at) Cantuariensi kirkio heyre su iorð til ok hennar formanne hæfe hana aptr at kalla, þa væne ek[97] varla, at hon verþe a minum dagum aptr sótt. En mycklo skal ek helldr huerskyndiss hatt ok hermðer af konungenum þola, ok þetta hofuðet huerivm haska oc hǽtto mote setia -takande sitt hofuð með sialfs sins hende - en af segia mer þat valld, er mer er sagt at Cantuariensis kirkia hever með retto i þæirre iorðu." Byskuparner, sem þæir heyra þessor orð ос andsvor hins sæla Thomas erkibyskups, snua þæir þegin' meðr raðleyse reiðer i brott, segiande konungenum, huerso erkibyskup svaraðe þæirra uppkaste. Af þilikarre meþalgongu meðr vándra manna fortolum kvæikez nu ræiðe með konungenum mote erkibyskupenum, ok sem siþarr meirr berlega birtez, snyz hon heðan af i hatr.


XXXIV.


Þenna dagh lætr Thomas erkibyskup lesa af Tripartita Hystoria yfer borðe af þæim ufriðe, er Liberio byskupe var gorr. Ос er þesser orð varo lesen, sem i guðspiallino standa, at várr drottenn seger til sinna manna, ef þæir verði fyri vandra manna ofsokn: "Ef þer hafet, seger varr drottenn, veret ofsotter i þessare borgh, flyet þa i aðra", litr erkibyskupenn til klærksens er læss, ok hugfester þænna guðspiallegha flotta i sino hiarta, sem siþan provaz, at hann forþar ser með flotta vm stund. Vpp tekno borðeno gængr Thomas erkibyskup i herberge, en gerer Rogeir byskup Vigornensem til konungsens ok byskup Robert Herefordensem ok sinn kapellanum byskup Rofensem meðr þæim orðum, ær hann bæiðer konungenn gæva ser vruggan gang út af rikeno. En er þæir koma fyri konungenn, segia þæir honum erkibyskupsens orð, her meðr biðia þæir konungenn sem her um goðan orskurð. Konungrenn svarar, seger þetta mal mæg biða mærgens. Sem þæir fa ekke mæira af konungenum, snva þæir aptr, segia Thomase erkibyskupe, huerio konungrenn hæfer svarat.

En er nattar, komo tvæir trygger mænn mikils hattar hofþingiar meðr hinu ryggazta yferbragðe, klockvande ok a sinn briost berianðe, iatande Thomase erkibyskupe með sterkum ok storum æiðum fyri þann ogorlega dom, er guð dæmer huern opter sinum verkum ok vilia, at vttan æf vita þæir nockora mattuga mænn, morghum illgerðum ivafða ok af þi miok frægia, hava vpp a hans hals hæitaz oc sek hava meðr iofnum særum til þess saman bundet, at þæir skalo verþa hans banamænn. En af þi at kirkiunnar sok var eige enn til fullz kunneg vorðen, þa man heilog kirkia helldr fa i hans dꜹða niðrfall en nockora uppreist, ok af þi tekr sinn hug a flottar at festa.

Nu af þi at hinn sele Thomas skil, at hann man sek varla fa (varð)væitt fyri vandra manna vmsátum, ef hann duælsz lengr ok forðar ser eige þægar i stað, þa lætr hann þegar somu nótt gera sinn sæng millem tveggja alltera i kirkio hælga Andres postola. Þanneg gængr hann meðr fáám hæimolleglhum monnum sinum. Hann leggz til bænar oc tekr at lesa sinu psalmi með letania. En er hann hætr upp letaniam, fellr (hann) а kne við huert heilags mannz nafn. Sem hann mæddr hefer leset siau psalme með letania, kastar hann ser ner sengena ok lætr sem hann uile sofa, en hiner ganga brott oc fага at sofa. Hann liggr litla hrið. Þægar er honum þicker time til vera, skreiðaz hann leynilega brott af sængenne, oc gængr ut af kirkiunne, ok sva nockorar laundyrr vt af klaustreno, goðre stund fyre dag, forðande ser sva medr leynileglium flotta. Þessor er sa burstigull, er diakn nockorr sa þilika syn af, sem her fylger.


XXXV.


Sva birtez honvm klærkenum i svæfne, sem Hæinrekr konungr fære a dyravæiðar[98] meðr ollu sino stormænne, erkibyskupum, byskupum, iarlum, abotum, baronum, priorum, meðr ollum virþingamonnum sins valldz, a þæim skoge er Valberg hæiter. Sem þæir heyia sina færð sem honum synez með tilskipaðum hǽtte, sva springr upp fyre þæim æinn burstigull, laupande framm millem þæirra sva sem hann se þæirra þyss oc ópe vppæstr. Sem þæir aller sea hann, heita þæir a hann meðr ræðilego akalle oc hareyste, rennande þanneg epter, er hann rann fyre. En hann rann fyre þæim mickla fiolða, epter þi sem hann gat oc honum þicker likatz, at hann mæge ser forða. En eige rann hann rettan vægh framm firi sek, nema vikr hegat oc þegat stefnande til siovar með ollum skunda, berande a bake ser eina bok, þa er hæiter Actus Apostolorum. En aller þæir er epter þesso dyre renna, synaz honum hærvilegha hallter, aðrer blinder eþa ein(e)ygðer, sumer nefskorner, en af auðrum óro allar varrarnar skornar. Engenn er ok sa, er hann hever eige eitthuert likamsens lyte a ser. Nv sem hann bustigullenn kæmr til siovar, sender hann sek þegar i sioenn ok i kaf, at hann kæmr alldre upp siðan. Sem konungrenn ser þætta, ok þæir er honum fylgia, snua þæir aptr. I þesso kastar þyckre þoko mick myrkre þegar yfer iorðena, en þisa nest rigner bloðe. Honum þickcr Hæinrekr konungr nv snva til herbergiss i fyrr nefndvm stað, þisa nest synez honum hann sitia i huse nockoru, huito ok viðo linklæðe klæddan, hafande refahala a hofðe fyri siappel. En af þi at honvrn synez þetta herberge sva sæm æitt eyðehus fiarre goþum bygðum, ok nær æcke þaket a, þa drypr ǿ bloðet, er ovan rigner, i hofuð konungenum ok dræifez yfer hann, þar er hann sitr, sva at þisa nest fyllaz aller refahalarner bloðe, er so alla væga hanga ovan af konungsens hofðe. En ór ræfahalunum drypr sva akaflegha i fang konungenum, at skiott fyller allar ruckur oc skuckur hans klæðess meðr bloðcno vmkringiss hann, sva at skamt er at biða„ at bloðet rann inn i hans mvnn oc fyller hann. Sem honum klærkenum synez konungrenn sitia i bloðcno, ok v́t ok inn renn bloðet um hans mvnn, oc honum synez hann hava af þesso fullan mvnn, vaknar hann klærkrenn.

A þessari sama nátt, er hinn hæilage Thomas erkibyskup hefr sinn flótta upp, sofa klerkar nockorer, er honum til heyra, einer ser i hærberge nockoru, þi er brott er komet fra aðrum monnum, þæir er ecke vita af hans brotferð. Einn af þeim klærkunum, sem sialfr hann sagðe siþan, heyrer upp i loptet i suefne meðr skyrre raust, at þessor tvau vers varo sungen or psaltere, er sua segia: Várt lif er sem (titlingr) leystr ok af væiðemanna. snoru frælstr, snaran er sliten, en ver erum leyster.

Her lyktaz nu hinn fyrste lutr sogu hins sæla Thomas erkibyskups með þi mote, at honum (synez) þetta likazt upp at taka, er hann gærer, at forða ser meðr leynileghum flotta sakar þæirra harðynda, er hans fiandmænn færðu at honum. Ok varla komu verre dagar eþa bolvaðra þingh en þætta var, er sva kær vinatta sætz sambyckess, sem var um stund millim konungsens oc erkibyskupsens, skyllde sva botlauslegha sundr segiaz oc i fullan fiandskap snuaz. Fra þæssum tima sááz þæir Thomas erkibyskup ok Hæinrekr konungr alldre siþan i Englande. En huerso hart eþa oþarft ok alla vega ranghuerft er af þilikum framferðum kunne lærðum ok ulærðum siðan at hondum koma, þa man fylgiande frasogn birta.


Fodnoter

  1. Sagaen meddeles her først efter Pergamentscodex No. 17 qv. i det kongelige Bibliothek i Stockholm.
  2. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  3. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  4. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  5. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  6. [ mangler paa Grund af et Hul i Pergamentet.
  7. [ mangler paa Grund af et Hul i Pergamentet.
  8. [ mangler paa Grund af et Hul i Pergamentet.
  9. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  10. [ kan ikke læses i Codex, og er tilføiet efter Gisning.
  11. era Cd.
  12. var hann tilf. Cd.
  13. mæðesamlegham Cd.
  14. vmbvðet Cd.
  15. [ fram z faglega Cd.
  16. at Cd.
  17. allai Cd.
  18. hans Cd.
  19. æighe tilf. Cd.
  20. uruggleiha Cd.
  21. mellim Cd.
  22. Her mangler et Blad i Codex.
  23. guiðugre Cd.
  24. cr tilf. Cd.
  25. [ oc Cd.
  26. goðsiðungr Cd.
  27. oc Cd.
  28. aðra tilf. Cd.
  29. suiklegham Cd.
  30. bunden tilf. Cd.
  31. ærkib’ps Cd.
  32. sini Cd.
  33. kænnendum Cd.
  34. hann tilf. Cd.
  35. sættlega Cd.
  36. gestuini Cd
  37. oc tilf Cd.
  38. tollu Cd.
  39. trumparar Cd.
  40. mellim Cd.
  41. Her mangler et Blad i Codex.
  42. hændr tlf. Cd.
  43. orðam Cd.
  44. tisem Cd.
  45. smár Cd.
  46. veralldelega Cd.
  47. þessar Cd.
  48. er tilf. Cd.
  49. b’pstolar Cd.
  50. tala Cd.
  51. aabent Rum i Cd.
  52. hguðe Cd.
  53. grátra Cd.
  54. hui Cd.
  55. soknararum Cd.
  56. ef tilf. Cd.
  57. er tilf. Cd.
  58. hæver Cd.
  59. udraderet i Cd.
  60. virðulegan Cd.
  61. flutt tilf. Cd.
  62. hvi Cd.
  63. monnum tilf. Cd
  64. hæfne Cd.
  65. verðr sva tilf. Cd.
  66. en Cd.
  67. hann tilf. Cd.
  68. fyrr Cd.
  69. fare Cd.
  70. hui Cd.
  71. syndrlyndiss Cd.
  72. væselegha Cd.
  73. semþykt Cd.
  74. vissi tilf. Cd.
  75. vinum Cd.
  76. slilorðe Cd.
  77. Her mangler 2 Blade i Codex.
  78. erkib’dæmiss Cd.
  79. er tilf. Cd.
  80. uilia tilf. Cd.
  81. viðr tilf. Cd.
  82. viga Cd.
  83. Her går kapittelinndelingen fra kap. XXIII til kap. XXVII i den norrøne teksten, pga. en lakune i det bevarte manuskriptet. K.R., Heimskringla.
  84. flalsblandaðum Cd.
  85. k’gsil Cd.
  86. þ’ Cd.
  87. lokumsvæinum Cd.
  88. sandfundenn Cd.
  89. su en tilf. Cd.
  90. Hæinreki Cd.
  91. tøkr Cd
  92. kosinni Cd.
  93. an Cd.
  94. [gengr Tho. erk’ Cd.
  95. orþum Cd.
  96. sva Cd.
  97. at tlif. Cd.
  98. (dyrðarvæiðar Cd.