Veraldar saga

Fra heimskringla.no
Revisjon per 30. aug. 2018 kl. 16:34 av August (diskusjon | bidrag)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.


Ýmsir textar


Veraldar saga[1]


(Veraldar saga (fra Verdens Begyndelse til Frederik Barbarossa), Stórþing, Kennimannsskapr,
efter den Deel af Membranen AM. 625 Qv., der synes at være fra den sidste Halvdeel af det 13. Aarh.
Om denne Membran see mit Skrift Um frum-parta íslenzkrar túngu í fornöld (Kmh. 1846) lvii-lxii.)


Konráð Gíslason

Kjøbenhavn, 1860[2]



Veraldar saga

1. Moyses hèt guþs dýrlingr í Gyðinga[3] fólki sá er fyst hóf [na ney lekasta[4] sýslu at rita helgar bIkr[5] um guþs stórmerki. Þat ero v bekr er hann gerði: en fyrsta frá upphafi heims framan til sinnar eifi[6], en fórar of þau tíþendi er urðo um hans daga. þær[7] eru undirstöðr allra heilagra ritninga bæði í fornum lögum[8] ok nýjum[9]. en þar hefr[10] hann þá sögu[11] [er guð[12] skapaði himin ok jörð, ok er í þeim freðum[13] mörkuð all[14] skepna himnesk ok jarðlig[15].


2. Svá segja helgar bækr at guð skapaði á sex dögum alla skepno. Enn fysta[16] dag skapaði hann alla hluti sýniliga ok ósýniliga, ok var þá engi skepna greind önnur frá annarri: saman fór þá allt, himinn ok eldr, vatn ok jörð, í þvílíku rúmi sem nú fylla fjórar höfoðskepnur. Á þeim degi váro allir englar skapaðir. ok þegar er inn hesti engill sá fegrð sína þá villtiz hann ok varð inn versti guð anskoti ok þeir englar allir er eptir honum hurfo. svá er kallat sem inn tíundi lutr hafi fariz af englum guð. - Á öðrum degi veraldar skapaði guð himin ok skildi vötn þau er yfir himni er frá þeim er í himni eru, ok var þá öll önnor skepna líkamlig lokin í himninom innan svá sem karni[17] í[18] notar skurni. - Á þriðja degi skilði guð vötn ok jörð ok skrýddi[19] jörðina viði[20] ok grasi. - Á fórða degi skapaði guð sól[21] ok tungl ok allar störnur, at þau[22] mætti [deila degr[23] ok mánuðr ok [misseri ok[24] lýsa heim þenna. - Á fimmta degi skapaði hann öll sækykvendi ok fiska ok fogla alla. - Á sètta degi skapaði guð öll jarðkykvendi[25], ok síðarst skapaði hann manninn í líkende[26] guþs sjálfs í því at honum er gefin önd skynsamlig ok mannvit meira en hverjo kykvenði annarra. eru til þjónustu við[27] hann sköpuð öll önnor kykvenði ok til ynðis etluð, ef hann vilði lýðni veita skapara sínum; en öll angursemi sú er maðrinn kennir síðan af kykvenðunum eða annarri skepno guðs hefir af því orþit at hann vildi eigi guði lýþa ok þjóna. Ynðisstaðr sá var görr í austanverþum heimi er Paradisus hetir. sá staðr er fjarlegr[28] harðla þeim jörþum öðrom er nú eru byggþar af mönnum. sá staðr er fegri ok fríðare öllom öðrom löndom. þar sprettr einn mikill brunnr. sá er harðla[29] gróðrsamr ok vökvar allan þann [stað. en[30] ór þeim brunni[31] renna þjóðár fjórar hingat í heim í kunnleik[32] mönnum. þeirra er ein Ganges, önnur Tigris, þær ero báþar[33] austr í Asia. in þriðja er Nilus, hún fellr[34] um Bláland allt en síðan um Egiptaland ok þaðan í sjá. in fjórða er Evfrates er fellr fyrir austan Gyðingaland. Í Paradiso eru alls kyns aldintrè ok eru einna gez þau er annat hetir lífstrè en annat kallat fróðleikstrè góðs ok ills. í þann dýrþar-stað[35] var settr inn fyrsti maðr. ór[36] hans síþu sofanda tók guð eitt rif ok fylldi rúm rifsins með holði, síþan samdi guð konu fagra ór rifinu ok gaf hana karlmanninum til samveldis ok ynðis þess at af þeim mætti menn alaz. hann gaf þeim nöfn ok kallaði[37] karlmanninn Adam en konuna Evam ok bað hann þau frævaz ok fylla heiminn af sínu kyni. þau Adam ok Eva váro eigi langa stunð dags í Paradiso áðr þau bruto boðorð guþs ok váro þegar á brot rekin þaðan. Þessir lutir allir váru gervir[38] á sètta degi af guði. - En þá er algervir váru himnar ok jörð ok öll þrýði þerra, þá er svá at kveðit at guð hvíldiz af öllom verkum sínum á sjaunda degi ok blezaði [inum sjaunda[39] degi ok helgaði daginn. þann dag halda Gyðingar helgan í viku hverri jam-skyllega sem rètttrúaþir[40] menn halda drottinsdag. Inn fyrsti dagr veraldar er þrim[41] nóttum fyrir Benedictusmesso. Jamdægr er [ok] at Rúmverja tali Benedictusmesso, þat er inn iiii. dagr veraldar, ok þá var sól sköpuð ok öll himintungl. Inn vi. dag[42] veraldar var Adam skapaðr. sá inn sami er ok píningardagr[43] várs drottins: [er sú sögn Beða prests[44] ok margra annarra skynsamra manna at á þeim degi árs ok svá viku var guðs sonr píndr til lausnar öllo mannkyni sem Adam hafði fyrifarið[45] sèr ok allri sinne ætt í ólýðni við guð. - Ok þá er þau Adam ok Eva váro sett svá sælliga í Paradiso at þeim var engis vant ok þau náðu at mæla við guð ok helga engla[46] þá bauð guð þeim varna við aldintrè því er fyrr var nefnt er hèt fróðleikstrè ok sagði at á þeim degi mundu þau missa þeirar sælu er þá höfðu þau sem þau bryti guðs boðorð ok vera ráþin til dauþa því at þau váru skylð at lýsa lýðni ok lítillæti við guð. en sá fjandi er orþinn var djöföll af björtum engli ok rekinn ór himinríkis fagnaði í alls-vesöld helvítis af ofmetnaði sínum hann öfunðaði þá sælo mannsins er hann vissi sik frá rekinn. síþan [kveykði hann[47] orm einn[48] at mæla við Evo. taldi hann þat at engu munðu verþa er guð hafði mælt ok hæt þeim bana ef þau æti epli af trènu, sagði heldr þat mundu af geraz at þau mundu guði lík verþa ok vita beði gott ok illt, ok sagði guð þess fyrmuna þeim ok hafa því bannat þeim aldinit. Eva tók við því vèlræði beði af ágirní ok veggirni, tók síþan aldinit ok át, gaf þá sumt búanda sínum, ok át hann sem hón. en eptir[49] þat kenndu[50] þau líkams losta ok skemmðar[51] þeirar á liðum sínum er hórdómi[52] fylgir. ok er guð spurþi þau hví þau hefði boðorð hans brotit ok leitaði ef þau vildi[53] játa glæp sinn ok iðraz þá komu þau svör af þeim [at Adam hèlt á hönd Evo völdum þess verks en hún kenndi orminum. en síðan sagði guð hvárotveggja þeira[54] víti þat er þau mundu fyrir hafa syndina: at Adam skyldi ala[55] önd sína við víl ok[56] erfiði, kvað hann opt mundu lítil erfiðislaun taka þó at hann orkaði á jörðina sèr til[57] bjargar unz hann mundi í jörðina hverfa ok at moldar auka verþa; en konuna kvat hann skyldu liggja undir ríki ok drottnun[58] karlmannsins ok ala börn við[59] sárleik ok verki. en síðan rak hann þau í brot ór Paradiso ok setti engla sína at verja þann stað með eldi brennanða svá at þangat kom engi maðr fyrr en Jesús Kristr leiddi þangat önð þjófs þess er líf sitt lèt á krossinum hjá drottni. Adam ok Eva byggðu síþan í austrhálfo þar sem Ebron hetir. Þau gátu ii sonu þá er annarr hèt Abel en annarr Kain. ok er þeir váro menn fulltíða, þá geriz Kain akrverksmaðr[60], en Abel getti sauða. þá færði hvárttveggi guði fórnir, Kain af akra ávexti, en Abel frumburði hjarþar sinnar. en af góðvilja ok gæzko þá guþ fórur[61] Abel. þat öfunðaði Kain ok lagði[62] fjandskap[63] á bróður sinn Abel. Guð bað hann stöðva synð þá er honum lèk í hug. en hann hafði at engu guþs áminning ok varð hann síþan bani bróþur síns. þat kom heiptarblóð[64] fyst á jörð. Síþan var Kain rekningr frá guði ok allt þat mannkyn er frá honum kom. en Abel er dýrkaðr í öllum helgum bókum, ok er fyrir[65] því kallaðr[66] frumváttr guþs at hann var fyrst veginn helgra[67] manna fyr guþs sakir. Adam ok Eva áttu mörg börn. Adam lifði dcccc vetra ok xxx vetra. Seth hèt sonr hans sá er lifði dccc ára ok xii.[68] hann var guþs maðr. Hann átti þann son er Enos hèt ok lifði dcccc[69] ára ok v. Hans son var[70] Kainan ok lifði dcccc ok x ára. Hans son var Malaleel er lifði dccc ok lxxxx ok v ár. Hans son var Jareð er lifði dcccc ok lx ára[71] ok [ii ár.[72] Hans son[73] Enoch. hann var í heimi ccc ok lx ok [v ár.[74] Enoch var ástvinr guðs. hann tók guð ór heimi hèðan ok lifir hann enn - hefir guð hirðan [hann í[75] fagnaðarvist þeiri er hann einn veit[76] - ok skal[77] enn koma í heiminn síðarla ok ganga í móti Antichristo. en áðr hann hvarf hèðan[78] þá ritaði hann nokkur orð um dómadags ógnir þau er á bókum finnaz. Hann átti þann son er hèt Matusale ok lifði dccc ok lx ok ix. Lamech var hans son er lifði dcc ok lxx[79] ok vii ár. Nói hèt hans son, hann lifði fyrir flóðit dc ára [ok síðan ccc[80] ok l. hann var [í örkinni[81] xii mánuðr ok x daga meðan flóðit [stóð yfir.[82] Þessir x langfeðgar váro allir patriarche í fysta aldri heims. Svá sem vi eru skepnodagar[83] svá eru [ok vi[84] aldir heims þessa frá upphafi til enða. Enn fyrsti[85] aldr heims er taliðr frá upphafi til Nóaflóðs, þat eru ii þúsundir ára ok cc ok lx[86] ok ii ár. Á þeim tíðum váro menn langlífir svá at margir höfðu lítit fátt í[87] m ára, váro stórir sem risar ok váro synðgir ok siðlausir flestir allir nema fáer menn. Nói átti iii sonu þá er hann hafði ccccc ára. þeir hètu svá[88]: Sem, Kam, Jafeð. Guð mælti við Nóa ‘þik virði ek mann góþan ok rèttlátan í mínu augliti, en ek iðrumz er ek hefi manninn skapaðan’ kvað guð ‘því at alðýðan er höll til illsku ok synþa. nú hefi ek ráþit at drekkja öllu mannkyni ok öllum þeim kykkvendum er á jörðu fæðaz. en þú Nói’ kvað hann ‘skalt gera örk ýr trjám ófúgjörnum[89], þriggja hundraða álna langa, ok fimmtigi álna breiða, en xxx álna djúpa. hana skaltu bika alla utan ok innan. þú sjálfr skalt ganga í örkina ok kona þín ok synir þínir iii ok konur þeira, ok tvenn kykendi af hverjo kyni óæt, en sjau[90] þau er æt eru af tegunð. þú skalt hafa alls kyns mat með þèr í örkinni til fæzlu þèr ok öllu[91] því er með þèr er. örkin skal vera því mjóri er ofarr er ok eigi ofan meiri en álnar yfir at mæla.’ Nói gerði alla luti sem guð bauð honum. sá farkostr var í smið tíu tigi vetra áðr algerr veri.


3. IIa[92] etas. Annarr aldr heims þessa hefz þar er Nói ok kona hans ok þrír synir hans ok þeira konur gengu í örkina ok alls kyns kykvendi með þeim svá som guð bauð Nóa. Í þeim aldri heims eru talit [.d.c.c.c.c ara oc . xl oc . ii. ar[93]. Síþan tók at rigna ór himni[94] xl daga ok xl nátta en sjórinn æstiz at móti ok gerþi vötnin svá djúp at þau váro xv álna á inum hestum fjöllum. þá drukknuðu[95] síþan menninir allir ok öll kykvendi nema þau er í örkinne váro með Nóa. en örkina reiði[96] um haf innan fyr vindi xii mánuðu ok x daga. Síðan lèt guð þverra vötn ok lönðom upp skjóta. Þá lèt Nói fljúga rafn ór örkinne ok vita hvárt lönð veri upp komin, en hann kom eigi aptr. Litlu síþar lèt Nói út fljúga dúfu af örkinni. hón[97] kom aptr at aftni[98] dags ok hafði í munne sèr viðsmörskvist með grenu laufi. síþan beið Nói vii daga ok lèt þá enn fljúga út dúfuna ok kom hón eigi aptr. Örkin varð lanðföst á fjöllum Armenie. Þá gekk Nói ór örkinne ok kona hans ok synir hans ok konor þeira ok öll kykvendi er þar höfðu[99] verit. Þer tóku síþan at vinna jörðina ok æxla mannkynit í heimínum. Guð bauð Nóa ok sonum hans at neyta þeira kykvenða allra er nú eru æt kölluð, bannaði hann þeim at eta kjöt með blóði. Þá var síþan sènn[100] regnbogi svá sem friþar mark á meðal guðs ok manna, en eigi fyrir flóðit. Nói gerþi altara fyrstr allra manna guði ok færði honum fórnir, en guð blezaði honum ok þá fórnir hans. Frá þessum iii sonum Nóa er komið allt mannkyn. þær þjóðir eru komnar frá Kam er byggðu suðrhálfo heimsins; en þer frá Sem er austrveg byggðu, ok þaðan er Gyðingalýðr; en þær þjóðir frá Jafeð er norðrhálfu byggðu. Þat var eino sinni at Nói gerþi víngarþ[101] ok drakk vín af [jarðar] ávexti[102] hans ok lagðiz niðr síþan eptir drukkinn ok sofnaði [í tjaldbúð[103] sinne ok varþ hann berr svá at eigi váro hulð karlsköp hans. en Kam sonr hans sagþe breðrum sínum til ok hló at. þeir Sem ok Jafeð tóku möttla [á axlir[104] sèr ok lèto falla á beran líkam föður síns ok huldu karlsköp hans ok horfðu[105] frá meðan ok sá eigi á liðu hans. en þá er Nói vaknaði veitti hann makligt formeli sonum sínum fyrir þat viðlífe er hvárir höfðu haft við hann. En er mannfjölde óx í heiminum af nýju þá óxu ósiðir í heiminum enn sem fyrr bæði í hórdómi ok í ofmetnaði. Þá urðu þau tiltæki nökkurra manna at þeir gerþu kastala ok þat mannvirki at þeir hugðoz mundo ganga í himin upp, því at þeir spurðo til þess at guð hafði drekkt öllum heimi í Nóaflóði er [fólkit var[106] illa siðat, ok hugðuz mundu geta[107] sín við flóðinu, en etluðu sèr ekki þetta mega. en guð hnekkði svá því ofmetnaþarverki at engi þeira mátti skilja hvat annarr mælti, ok stukku þeir í brut af þessum býsnum á síns vegar hverr ok gerþoz þaðan af svá margar tungur í heiminum[108] sem þeir váro, en þat eru ii ok lxx, en áðr var[109] Ebreatunga ein. Þessir váro langfeðgar[110] í öðrum aldri heims ok patriarche: Nói ok Sem, Arfaxat ok Cainan, sal[111] ok Heber er Hebrei eru frá komnir. í húsi Heber hèlz in sama tunga sem áðr hafði mælt verit; af hans nafni hetir ebreska sú tunga er á Gyþingalandi er mælt. eptir Heber var sonr hans salec,[112] en þá ragav.[113] í þann tíð váro blótuð goð fyst. eptir ragav[114] var servch,[115] þá var Nachor, þá var Thare faðir Abraham.


4. Tertia[116] etas. En þriði aldr heims þessa hófz at önðurðri æfi Abrahams ok er talðr til þess er David tók konungdóm yfir Gyþingafólki. í þeim aldri eru tölð dcccc ok xl ára. Abraham var höfðingi austr á lanði því er Kaldea[117] heitir. þeir váro þrír breðr: Abraham ok Aran ok Nachor, ok er fjölmenni mikit komit frá þeim öllum. í þann tíma tók alþýðan at blóta skurðgoð ok fyrir því at þeir Abraham og Aran breðr vildu eigi blóta þá var þeim báðum skotið í elð brennanda en eldrinn mátti ekki gera at Abraham fyrir sakir verðleika hans ok helgi en Aran lèt þar líf sitt í eldinum ok átti eptir einn son er Loð hèt. Síþan bauð guð Abraham at fara af fóstrlanði sínu[118] ok frá frendom ok bað hann leita lanz þess er vèr köllum Jórsalaland ok ‘mun[119] ek’ kvað drottinn ‘bleza þèr Abram ok fylgja þèr ok vinum þínum, ok munu margar þjóþir frá þèr koma ok í þínu kyni munu blezaþar vera allar þjóþir’. Abram fór síþan með Loð bróþursyni sínum ok byggþu á[120] Jórsalalandi ok gerþiz síþan svá mikill ástvinr guþs at hann er kallaðr dýrstr allra höfuðfeðra várra ok frá honum eru komnir allir guðs dýrlingar í Gyðingafólki ok svá er at kveðið[121] at í hans faðm fari allar helgar andir þer er ór þessum heimi líða. Guð gaf honum alls kyns auðæfi ok ríki mikit at þessa heims tign. Hann byggþi mjög í nánd[122] því er[123] nú stendr Jerusalem. en Loð frendi hans fór byggðum í þann lut lanzins er stóðu Sodoma ok Gomorra. þangat fóro konungar herskildi ór austrveg ok vágo sigr á þeiri þjóð er þær borgar byggðu ok fengu þar mikit herfang ok þar varþ Loð í því herfangi ok öll æiga hans. en er þat spurþi Abram er Loð var hertekinn þá stè hann í herkleði sín ok huskarlar hans með honum, átján menn ok ccc, ok fóro síþan eptir hermönnunum ok komu þeim á óvart ok drápu mart manna af þeim en tóku herfangið allt ok svá Loð með allri eigu sinni. en þá er Abram fór heim ór herförinne þá kom í mót honum Melchisedec er var konungr ok kennimaðr guþs ok ferði lofs fórnir guði Abraham ok vín ok þakkaði guði þann sigr er Abram hafði fengit. en Abram gaf honum tíund af herfangi sínu. Hitt var litlu síðarr at guð lèt rigna eldi ok brennusteini yfir Sodoma ok Gomorra ok svá hèroð þau er í nánd váro ok sekkþi þeim svá at þar er vatn er borgirnar höfðu staðit. svá refsaði guð hórdóms ósóma er þar hafði verit berari ok djarfari en í öðrum stöðum ok með meira ósóma en menn viti dæmi til. en guð laysti Loð ór þeim manntapa fyrir sakir gæzku[124] hans ok þeirar alúþar er guð hafði við Abram fóðurbróður hans. Abram tók af guði fystr boðorð til umskurðarskírnar. hann markaði sig sjálfan[125] því hrenlífis marki ok allt sitt hyski. Þat mark gekk svá[126] langt fram í hans kyn at Kristr drottinn var því marki merkðr sjálfr á inum átta degi aldis síns. Abram tók með því boðorþi þann auka nafns síns at síþan hetir hann Abraham, en áðr hèt hann Abram. Honum ólsk[127] sonr þá er hann var tíræðr. sá hèt Isaac. en þá er hann var frömvaxti[128] þá freistaði guð, hvessu[129] lýþinn Abraham vildi honum vera, á þá lund [at hann[130] bauð honum at sæfa son sinn Isaac, ok fera hann guði í fórn, þann er hann unni sem lífi sínu. en Abraham dvalde eigi at gera sem honum var boðit. hann fór með son sinn á fjall þat er guð vísaði honum til. þá batt hann son sinn ok lagði síþan altara. eptir þat reiddi hann sverð brugðit[131] at honum. en engíll guð stöðvaði höggit. síþan var rútr einn fastr á milli viða ok var sæfðr ok ferðr guði í forn, en Ysaac gekk undan. Guð drottinn blezaþi Abraham enn af nýjo fyrir þetta verk. en sjá lýðni hans er at minnum höfð síþan. Abraham lifði c ára ok lxx ok v ára. Ysaac gerþiz erfingi Abrahams beði at auðæfom ok mannkostum. hann fekk kono, þá er hann var[132] fertugr at aldri, þeirar er Rebecca hèt ok átti við henne ii sonu,[133] tvíbura. hèt annarr Esan en annarr Jacob. Sú þjóð er komin frá Esau er kölloð er Idomeus, en Gyþingalýðr frá Jacob. Þá er Ysaac var gamlaðr ok óskyggn þá blezaþi hann syni sínum Jacob ok sagði honum margs luti fyrir þá er síþan komu fram um hans kyn en hann hugðiz við Esau þeim blezunar-orþum mælt hafa ok gerþiz þaþan af óþokki mikill milli þeira breðra langa stund. Jacob var alúþarvinr guþs svá sem faþir hans ok föðurfaþir. hann lifði c ára ok xl ok vii ár. hann átti xii sonu ok er frá þeim kominn allr Gyþingalýðr. Þeir vàro vi sammæðra: Ruben ok Simeon, [Levi, Judas,[134] Isakar ok Zabulon. Frá Judas var Kristr drottinn[135] várr kominn ok af hans nafni eru Gyþingar Judei[136] kallaðir. En þeir váro ii sammeðra Jósep ok Benjamin. Þeir váro ambáttarsynir dán[137] ok Neptalin, Gath ok Asser. Ok er þeir óxo upp þá unni Jacob Jósep mest sinna sona. þat funðu breðr hans ok öfunðuðu hann svá mjök at ekki kváðu þeir gott orð at honum. þat æxlti mjök óþokka [þeira er[138] hann sagði drauma sína þá er hann draumði[139] ok þeir rèþu til þess at hann mundi verða yfirmaðr breðra sinna. Síðan seldu þeir[140] hann sem þræl fyrir xx penninga en sögðu Jacob þess líkende at dýr hefði banat syni hans. en Jacob grèt síþan son sinn langa æfi. Jósep var færðr á Egiptalanð ok var þar þræll kallaðr.[141] hann fekk svá mikla virðing af drottni sínum at hann seldi Jósep alla sína eigu til varðveizlo.[142] en drottning hans girtiz hans ok vildi samræði eiga við hann, en hann lèt eigi at þeim glæp eggjaz. ok er hón fekk þat eigi þá ló hon á hann og regði hann við drottin[143] sinn ok því næst var Jósep í myrkvastofo settr ok þar haldinn nökköra[144] vetr. Guð fylgði hans ráþi þá sem fyrr. hann rèð drauma hirðmanna konungs ii ok spáði öðrum bana en öðrom aptrkvámo[145] til hirðvistar ok metnaðar slíks sem hann hafði fyrr af konungi. þat gekk eptir sem hann rèð draumana til um hvártveggja. Tveim vetrum[146] síþarr dreumdi Farao konung ii drauma[147] á einne nótt ok urðu eigi ráðendr til áðr Josep var heimtr ór myrkvastofo af áminningo byrlans þess er Jósep rèð fyr drauminn.[148] Þá var hann leiddr fyr Farao konung ok sagði konungrinn honum drauma sína. en Jósep rèð til eins báða: at vetr vii munði koma með þjóðári svá miklu víða um lönd at engi maðr mundi muna þvílíkt[149] fyrr, en eptir þá vii vetr munu koma aðrir vii vetr með svá[150] miklo óárani at í enskis manns minni mundi slíkt verit hafa fyrr. Jósep talþi þat sitt ráð at konungr setti til nokkyrn vitran mann ok hagspakan er varþveitti afgang jarðarávaxtar þann er eigi þyrfti at neyta þá vii vetr ina ársömu ok veri afgangrinn sparaðr hinum vii óárans vetrum er eptir munðu koma ok kvað hann þá mundu lanzfólkit hjálpaz ef svá veri gört. Konunginum fèllu vel í skap ráð hans ok setti síþan Jósep forráðsmann ok höfðingja yfir lanzfólkit. Brátt skipaðiz árangrinn[151] eptir spásögu Jóseps. Þá lèt[152] hann gera hlöþur stórar í hverjo hèraði ok reiða þar í korn þat er eigi þyrfti at neyta eptir ok þótti kornit eigi ónægra en ægisandr. ok liðnum þeim vii vetrum tók árangr[153] at spillaz ok óx sultr víða um lönð. drifu menn þá flokkum á Egiptaland til matkaupa. þá lèt[154] Jósep upp lúka kornlöþum ok lèt selja hverjom sem nauzyn átti til bæði utanlands ok innenlands því at hvergi gat matkaup annarstaðar. ok er liðin váro nökkur misseri óárans[155] þá komu bræðr Jóseps x, en Benjamin var heima með feðr sínum. þeir gengu fyrir Jósep ok lyto honum sem aðrir menn ok kenndu hann eigi. en hann kenndi þá ok hafði þó túlk á meþal þeira. hann gerþi þá alla gagnrædda ok hafði í höptum iii daga, en bað[156] eigi koma í augsýn sèr nema þeir hefði vit sèr bróður sinn þann er þá var heima. en eptir þat lèt hann þá heim fara með klyfaða asna sína ok hafði þó æptir Symeon bróður þeira í höptum. Þeir foro heim við svá búit ok sögðu sína för óbeina. ok er þat var þrotið er keypt hafði verit þá fara þeir öðro sinne ok höfðu Benjamin með sèr. þeir gengu enn fyrir Jósep ok fèllu á knè fyrir honum. en hann gerþi þá enn gagnredda sem fyrr. en áðr þeir skildiz þá sagði Jósep til sín ok gerþi þá stórfegna er þeir kenndu hann. Hann bað þá fara eptir feðr sínum ok flytja þangat allt lið sitt ok alla sína eigu ok lèz hann þar mundu fá þeim alla reiðu. Jacob kom síþan á Egiptaland með öllu liði sínu ok var þar fagnafyndr með þeim feðgum. Þar váro þeir allir feðgar meðan þeir lifðu. Frá þeim kom mart mannkyn á því landi[157] ok höfðu þar ina beztu kosti meðan Jósep lifði. en hann lifði lengst þeira feðga ok var grafinn með mikilli dýrð á Egiptalandi. - Hèr tekr til in fyrsta bók Moyses.


5. Frá Jóseph ok bræðrum hans. Eptir annlát Jóseps gerðiz konunga skipti á Egiptalandi ok urðo þeir konungar er eigi vissu deili á Jósep nè hans kyni ok tók þá versna rèttr þeira frenda.[158] váro þeir þá þjáðir í alls kyns þrelverkum, barðir ok beystir af lanzmönnum at umboði konungs. svá var boðit af konungi at öll sveinbörn af Israel kyni veri út borin á ána er Nilus heitir en því meir óx kyn lýðs þess á landi þar er meir var við leitat at mýja. Þar óx upp maðr sá er Moyses hèt í kyni þeira. Bróðir hans hèt ááron[159] en Maria systir hans. Guð vitraðiz Moises á þá lund ið fyrsta sinn at hann mælti við hann[160] ór runni þeim er[161] honum sýndiz allr loga ok brann eigi. Guð bauð honum þat erendi at hann feri til fundar við Pharao konung ok segði honum þau guð orð at hann vildi at fólk Israel fóri á brot af landi at frálsu ok veri eigi þrelkat þar lengr. en konungr vildi eigi lýða guð orðum. þá gerþi inn helgi Moyses mörg stórvirki af guð krapti. býsnir komu yfir landit stórar, en guðs fólk fekk ekki af þeim vandreðum.[162] þat var eitt undr á Egiptalandi at vötn öll urðu at blóði. annat váro pöddor margar. þriðja váro flögur[163] þer er ciniphes[164] heita. fjórða váro þer flugur er cinomia[165] heita. fimmta drepsótt. sètta var bólnasótt. sjaunda[166] var hagl stórt með eldingum. átta var locusta. níunda var myrk þat er þreifa[167] mátti um. tíunda var dauði alls frumburþar á Egiptalandi bæði manna ok fènaðar. Á þeirri nótt var Gyðingalýðr allr í húsum sínum ok át hold lambs þess er guð bauð þeim at sæfa á þeim sama aptni ok þeir riðu blóði lambsins[168] á ofdyri húsa sinna ok báða dýristafi. Litlu síðarr lèt guð opna götu fyrir þeim Moises í gegnum Sjóinn Rauþa ok gengu þeir þar í gegnum þurrum fótum en áðr var djúpr sjór. en Farao konungr ok herr sá er honum fylgði fór eptir þeim ok vildi draga þá aptr ok þjá enn sem fyrr. Þar drykknaði Farao konungr ok allr herr hans svá at engi maðr komz lífs á land. Síðan gekk Moyses ok synir Israel í óbyggð. en [leiðarvísi þeirra[169] var stólpi sá er stóð ór himni ofan ok á jörð niðr ok var á honum skýs litr um daga en elz of netr. sá stöpull fór fyrir þeim þá iiii tigu vetra er þeir váro á leiðinne[170] Egiptalanz ok Jórdánar. margar aðrar jarteinir gáfoz þeim í þeiri för af guðs trausti ok jartegnum ok árnun Moyses: vatn hljóp[171] ór hellu einne er Moyses laust á vendi sínum, en þeim var áðr vatnfátt; at þeim rigndi[172] fezlu ór himni[173] þeirri er manna heitir, þat er í munni sem hunang. Þeim váro gefin lög er menn kalla Moyses lög þá er hann hafði áðr fastat fjóra tigi daga á fjallinu Sina. þar váro x laga orð á tveim hellum rituð. Moyses lèt gera tjald þat er kallat er Sættartjald ok marga aðra luti gerþi hann guði til dýrðar. þá var gör[174] örk sú er köllut[175] var Lögsmálsörk. hón var gulli varit utan. í henni[176] var hirð skjóla sú er í var manna ok lagahellur ii ok vöndr ááron[177] bróður hans sá er laufgaðiz í þurrum sandi á einni nótt. tjaldit var þakið utan með vaðmálum ok gærum en innan var búit inum dýrstum vefjum. í því tjaldi váro guði fórnir færðar á hverjom degi. Moyses var orþinn svá bjartr á fjallinu af guðs viðmæli at menn máttu eigi í gegn honum sjá nema hann hefði huldu fyrir anliti sèr eða augum. hann var svá í delleikum við guð of allt viðrmeli sem engi maðr hafði áðr verit. Sú jartein gerþiz í för þeira Moyses þá er[178] þeim var mein at ormum ok eitri þeira þá lèt Moyses gera orm af eiri ok draga upp í trè hátt ok hans manna hverr er þangat renndi augum til eirormsins varð heill þó at áðr veri kvaldr af eitri. Þá er sýnir Israel ok Moyses komu til Jórdánar þá heimti guð Moyses frá öðrum mönnum á fjallit Sina ok andaðiz hann þar en guð hirði lík hans þar er menn fundu eigi.


6. Miraculum. Eptir annlát Moyses tók Josue fóstri hans höfðingja[179] nafn yfir Gyðingum. hann gerðiz inn dýrligsti maðr ok gerði margar jartegnir í guðs nafni. Af hans jartegnum gengu synir Israel yfir Jórdán[180] þurrum fótum. Lögmálsörk var borin út á ána miðja. þá rann áin til sávar[181] ofan þaðan frá en fyrir ofan óx áin svá sem hátt fjall en allir hermenn gengu fyrir neþan. síðan er þeir komu yfir ána þá fèll hón at venjo til sævar.[182] Þat varð enn at fèllu borgarveggir allir þeir er váro um Jerico af hornblestri ok herópi. Síþan áttu þeir margar orrustur vit þær þjóðir er fyrir váro landinu ok eignuðoz þeir Josue allar þær jarðir er guð hafði heitit Abraham. Einu sinne var þat at Josue dvaldi sólina mjög langa stund svá at hón gekk eigi fram at venju, því at honum var áðr dagfátt til sóknar þeirar er þá átti hann. Josue skipti öllu landinu með ættum Gyðinga, hverjar borgir eða hèruð hafa skyldi hver ættin. Þat landaskipsti hèlz alla æfi síðan meðan Gyþingafólk byggði þat land.


7. Frá dómendum. Eptir Josue tóku at stýra Gyðingafólki tólf menn er dómendr váro kallaþir hverir eptir aðra ok stóð þat ccc[183] ára ok v ár. Í þeiri sveit váro þeir Samson inn sterki, Gedeon ok Samuel spámaðr.[184] Margir váro þeir helgir menn ok leystu opt guþs fólk undan hernaði heiðinna konunga með guðs trausti. Gedeon vitraðiz guðs engill að[185] hann mundi leysa Gyðingalýð ýr heiðinna manna höndum. Hann bað[186] guð at þat veri sannat með því at hann mundi leggja ullarreyfi í laykagarð ok fèlli dogg á reyfið en garðrinn veri þurr, ef guþs vili veri til at fólkit veri leyst; ok þat veitti guð honum. Þá báð hann aðra nótt at dögg fèlli á garðinn allan en reyfið veri þurrt, ok svá varð. En þá er þessi merki urðu hvártveggi þá fór hann með lítið lið at guðs boðorþi til sóknar í móti miklum her. þeir höfðu í hægri hendi blástrhorn en í vinstri hendi leirkrukur ok ljósker í, ok síþan er liðit sótti í nánd herinum blèsu þeir í hornin en brutu leirkrukkurnar ok skinu þá vit ljósin ok lögðu fjandr þeira[187] á flótta þegar allir. Samson dómandi var svá sterkr at hann brot borgarliðs umbúning af handmagni sínu einu ok bar á fjall upp. Á dögum Samuel spámanns tóku Gyðingar sèr konung er Saul hèt. hann var inn fyrsti konungr Gyðinga. Cis hèt faþir hans. hann var góþr öndurþa efi sína en illr ofanverþa. hann var konungr [.x.x. vetr.[188]


8. Enn[189] fjórði aldr heims hófz þá er David tók konungdóm ok er taldr til herleiþingar Babilonis, þat eru cccc vetra ok lx ok v vetr. David var konungr xl ára. hann var vígðr til konungs í ósku sinne af þeim guðs vin er Samuel hèt. David var smalamaðr áðr fyrir búi föður síns í Beðleem ok svá mjög lengi síþan ok efldi guð hann til margra þrekvirkja: hann reif í sundr kjapta ins óarga dýrs ok hann brot bjarnar ramma af handmagni sínu þá er hann getti sauða föður síns ok hann felldi Goliat risa með slöngusteine ok tók svá af guðs fólki skemmd ok ótta. En þá er Saul konungr sá at David fekk tíðleik ok metnuð af verkum sínum þá lagði hann öfund ok fjanskap á hann ok leitaði opt við at drepa hann ok David varð lengi landflótti af heiptúð konungsins ok bar hann vel ok þolinmóðliga ok lítillátliga. þat var tysvar at David lèt Saul ór færi ganga þá er hann átti kost at drepa hann. en er hann frá Saul konung fallinn í orrustu þá grèt David dauþa hans sem ins bezta vinar síns. David tók konungdóm eptir Saul ok var vii vetr[190] konungr í Ebron yfir kyni Juda at eins, en iii vetr ok xxx í Jerusalem yfir öllu kyni Israel. Guð gaf honum sigr hvar sem hann átti sóknir við óvine[191] sína. hann var vegsamaðr af mörgom manndýrðom ok mest af lítilæti. hann hafði spáleik af inum helga anda. David gerði bók þá er Saltari heitir er alls kyns lof er guðí sungit. Þann glæp hendi David at hann tók konu ríðara[192] síns ok átti lag við hana en rèð honum banaráð. Þá senði guð Nathan vin sinn at ávíta konunginn. Síþan fekk David mikla iðrun, en guð lagði refsing á hönð honum til yfirbótar þá at Afsalon sonr hans gerði uppreist í mót honum ok David varð[193] landflótti fyrir honum: þeir áttu margar orrustur ok fèll[194] Afsalon í inni síðurstu. Við þeiri konu átti David son þann er Salomon heitir ok spakastr maðr hefir verit ok allir konungar Gyðinga eru frá komnir. Salomon gerði guði til dýrðar þat hús er bazt hefir verit ok ítarligast. þat var gert utan hvítum steine en innan var þat þakit gullspöngum svá at ekki var at sjá í refrið nema gull eitt. ker váro þar mörg ok kertistikur ok margar aðrar gersimar af brenndu gulli gervar. hús þat var í smíð vii vetr ok vii mánuðr ok vígt á inum átta mánaði ins átta ársins[195] þaþan frá er smíðin var byrjuð. mustari þat er Salomon lèt gera í Jórsalaborg er kallat Templum Domini eða Salómons mustari. Hann gerði iii helgar bækr. Þó hendi Salomon mikla úhamingo í elli sinni af eptirlætislífi við heiðnar konur þer er hann unni of mikit. þó venta menn honum miskunnar af guði at því er helgir menn ræða um: Ambrosius ok Augustinus ok Jeronimus.[196] Eptir Salomon var konungr sonr hans Roboam. Undan honum hvarf mikill luti Gyðingafólks ok tóku sèr konung þann er Jeroboam hèt. Hann gerðiz blótmaðr ok mjög svá allir þeir konungar er hans ríki höfðu[197] hverr eptir annan. Eptir Roboam var Abia sonr hans konungr at Jórsölum, þá Asa hans sonr, þá Josaphat sonr hans. Þaþan frá váro konungar ór kyni David yfir Jórsalaríki hverr eptir annan, svá sem guð hafði heitið honum, til herleiþingar Babilonis: [síþan] tók ávallt konungdóm sonr eptir föþur meðan konungar hèldoz í Gyðingafólki. Sumir váro þeir guðs vinir en flestir[198] váro syndgir ok villtoz frá guði til blóta ok annarra ósiða margra at því er helgar bækr segja. Í þeiri tölu váro helgir konungar ok dýrligir: Ezechias ok Josias er bazt manna hèlt páska í þann tíð. Á dögum inna efsto Jórsalakonunga kom Nabogodonosor[199] Babilonis konungr með her sinn á Jórsalaland ok brot alla Jórsalaborg ok svá Salómons mystari. þaðan tók hann fjárlyti mikla ok ferði í Babilon. hann hafðe at herfangi Jeconias konung ok allan Jórsalalýð með honum. Í þeirri herleiþingu var Daniel spámaþr ok þeir Annanias ok Zakarias ok Missael er ortu Benedicite í ofni fullum af brennanda elde. Um konunga æfi váro flestir helgir spámenn uppi í Gyþingafólki þeir er jarteignir gerþu. Helias var í fyrsta lagi. hann gaf líf dauþum mönnum ok hann rèþ fyrir veþrum[200] með guþi bæþi til árs ok óárans. hann lèt koma eld ór himne yfir blótmenn ok brunnu þeir í þeim eldi. hann fastaþi xl daga svá sem[201] Moyses hafþi fastaþ. eptir þat var hann hafiþr í lopt upp af einglum í elligri kerru ok er hann nú hirþr öþrum mönnum í hvílð mikilli. hann mun koma í sýn við menn fyrir dómadag ok mun hann pindr vera til bana af Antichristo, ok þeir Enok báþir. Þá er upp leiþ á æfi Gyþinga óxu blót ok aðrir ósiðir í Jerusalem af konungum ok öllum Gyðingalýð svá at þeir blótuðu börnum sínum til djöfla þakka. en[202] guð sendi spámenn sína Ysaiam ok Jeremiam ok marga aðra at ávíta þjóðina um ósiðu ok sægja þeim at hefnd hörð mundi yfir þá koma ef þeir hyrfi eigi af. Gyþingar ráko fjónum alla guðs víni þá er hans erendi boðuðo. Eptir Helias var fóstri hans Heliseus spámaðr er mörg tákn gerði. Fjórir eru kallaðir inir meiri spámenn: Ysaias ok Jeremias, Ezechiel[203] ok Daniel. þeira hverr hefir gerva[204] mikla bók af tilvísun heilags[205] anda. Aðrir xii eru kallaþir inir minni[206] ok eru þessi þeirra nöfn:[207] Osee,[208] Amos, Jonas, Micheas, Johel, Naum, Sophonias, Abbakuk, Aggeus, Abdias, Malachias, Zacharias.[209] þeir hafa allir haft heilags[210] anda gipt - ok lýkz[211] þar inn fjórþi aldr heims.


9. Hinn fimmti aldr. Sá var inn fimmti alðr heims er hófz í Babílonar[212] herleiþingu en laukz í hingatkvámu Jesu Christi drottens várs. Í þeim aldri eru talit d vetra ok lxxx ok ix vetr. Þau tíþendi gerþuz á inum v. aldri heims at allr Gyþyngalýþr var hertekinn af Nabogodunusor konungi austan af Babilon en Jerusalem var brotin öll til jarþar og Templum Domini [brotin og brennd[213] en hertekit allt gull ok gersimar er[214] váro saman komnar guði til dýrþar. Konungrinn Sedecias ok allt stórmenni Jórsalaborgar var herleitt í Babilon ok þjáþir þar vii tigi vetra. Í herfangi urþu teknir guðs vinir nökkörer þeir er í guðs trauste ok hans nafni gerþu[215] margar jarteinir til þess aþ hugga þann enn auma lýþ er þar þjónaþe heiþnum konungum. Þar var Daniel spámaþr einn af þeim er þat meinlæti lagþi á hönd sèr á unga[216] aldri í konungs höll at hann hafþi eigi aþra fæzlo enn ertr ok vatn. en guþ gaf honum svá mikla spekt - ok mannvit meira ok getspeki enn öþrum mönnum - at[217] hann sagþi konunginum draum[218] sinn þat[219] er hann munde eigi sjálfr at segja ok síþan rèþ hann til þeirra stórtíþenda er síþan gerþuz um alla veruld. konungr hóf hann til enna mestu metorþa ok gerþi hann sèr kærastan allra manna eptir þersa jarteign. annan draum konungs rèþ hann til þers at konungrinn mundi verþa at gjalti ok lifa sem dýr eþa fènuþr úti á skógum vii vetr fyrir sakir ofmetnaþar[220] síns ok ofstopa, en eptir þat kvað hann konunginn vitkaz mundu ok koma aptr í ríki sitt, ok gekk svá eptir. Eptir Nabogodunosor hèlz konungdómr í kyni hans um nokkurra konunga efi unz Baltasar konungr var veginn. Eptir þat var Darius yfirkonungr. Daniel varð fyrir öfund vándra manna af því at Darius [hafði á[221] honum elsko mikla ok virðing. en öfundarmenn bettu svá konunginn vèlum at nær varð hann þeim Daniel nauðigr[222] í hendr at selja. en þeir settu hann í gröf með inum óörgum dýrum þeim er svelt váro til þess at þá veri þau ólmare en áðr. guð sá til vinar síns at hann var heill ok ómeiddr ner viku með dýrunum en þau lágu hjá honum viku fastandi. mat sendi guð honum þangat: þat færði honum Abbakuc spámaðr af Gyðingalandi[223] svá, at engill guð bar hann á einu augabragði ok svá aptr. Þeir Sidrac ok Misael ok Abdennago váro fóstbreðr ok frendr Daniel er Baltasar hèt öðro nafni. þeim var skotit í eld brennanda at ráði Nahogodunosor konungs ok bundnir rammliga í eldinum, brunnu bönd af þeim en þeir gengu lausir í eldinum ok sungu guði lofsöng[224] þann er Benedicite er upphafit. guðs engill kom í eldinn hjá þeim ok stökkði loganum frá[225] þeim. Eptir Darium var Cirus frendi hans yfirkonungr. Cirus var konunga baztr, þó var hann heiðinn. At hans lofi fóru Gyþingar aptr til Jórsalalands. Jesus hèt kennimaðr göfogr er höfþingi var í förinni. Þeir tóku síþan upp at bæta Salómons mustari er brennt hafði verit, gerþo þeir þat upp með sama vexti en skrauti minna en fyrr hafði verit. Þeir váro at kirkjugerð þeirre [xl ok vii[226] vetr af því at þeir[227] urþu at verjaz þjóðum þeim er tálma vildo verk þeira. Þá stýrðu byskupar Gyðingafólki langa æfi síþan þeir komu aptr ór[228] Babilon. Eptir Cirum var Cambises sonr hans konungr í Babilon inni nýjo á Egiptalandi ok er hann stundum kallaðr Nabogodunosor. á hans dögom var holofernvſ[229] hertugi hans veginn, honum banaði Judid heilög ekkja. Eptir Cambises hèlz Babilonis ríki til þess er Alexander inn mikli[230] Grikkja konungr felldi Darium konung ok eignaðiz allt ríki hans. Alexander kannaði alla syðrhálfo heims ok barðiz við marga konunga ok hafði jamnan sigr. hann lagði [ok á háls konungom ok[231] lèt þá draga kerru undir sèr um borgir. Alexander var yfirkonungr xii vetr. hann drakk eitr til bana í Babilon. hann lèt gera höfuðborg þá á Egiptalandi er Alexandria hetir. Alexander skipti ríki sínu með xii mönnum ok váro þeir allir konungar eptir hann. Þaþan hefz Grikkjaríki þar til er Rúmverjaríki hófz. Eptir Alexander var Tholomeus konungr á Egiptalandi ok þaðan af hèt hverr sem einn konungr Tholomeus öðru nafni á Egiptalandi svá sem fyrr meirr hèt Pharao. Tholomeus inn fyrsti var konungr xl vetra.


10. Frá konungum. Antiokus hèt konungr grimmr ok illr á Sýrlandi. við hann er kennd borg sú er Antiokia heitir[232] er hann lèt gera. hann tók konungdóm þá er liðit var c ok [xxx. ok .iii.[233] vetr þaþan frá er Alexander eignaðiz Babilon. Antiokus gèkk hart á hönd Gýðingum ok saurgaði Jerusalem ok svá Templum Domini í blótum heiðinna góða. marga Gyðinga píndi hann til[234] bana þá er halda vildu guðs lög þar til er Mathatias ok synir hans gengu í móti honum. fyst drápu þeir sendimann Antiokus ok gerðiz Mathathias höfðingi Gyðinga. en eptir hann var Judas Makabeus sonr hans höfðingi Gyðinga. hann háði margar orrostor við heiðnar þjóðir ok hafði ávallt sigr ok vörþu þeir breðr oddi ok eggju lög sín ok lönd. þeir bræðr unnu stór verk svá at engir hafa verið meiri afreksmenn nè sigrselli í Gyðingafólki. þeira frænda var síðarst ravnann[235] sonarsonr Mathathias höfðingi, en hans líf þraut litlu fyrir hingatburð Krists.


11. Frá skurgoðum. Belus hèt konungr í útlöndom. af honum hafa blót hafiz því at hann var dauðr blótaðr. eptir honum var skurgoð gert þat er sumar þjóðir kalla Baal en Gyðingar nefna Belzebub ok lèto þeir at í byggi höfðingi allra djöfla. Ninus hèt sonr Beli. hann lèt gera Ninive borg þá er mest hefir verit ger í heimínum.[236] Ninus átti þá konu er Semiramis[237] hèt. hón lèt gera Babilon ina gömlo í þeim stað sem Babel hafði staðit. svá hèt stöpull sá er risarnir gerðo ok hugðoz þaðan mundu ganga upp í himin, hugðoz þeir ok haldnir mundu vera þó at flóð yrði slíkt[238] sem Nóaflóð hafði verið. Fjögur hafa konungríki máttkuz verit í veröldu áðr Rúmverjaríki hófz. eitt var ríki Assiriorum í Ninive. annat var ríki Kaldeorum í Babilon frá dögum Nabogodonosor konungs. þriðja var Persarum ríki þaðan frá er Cirus[239] var konungr. Grikkja ríki var it fjórða síþan Alexander inn viðförli var konungr.


12. Frá [mathie ⁊ filiȷ eius.[240] Síþan sonarsynír Mathathie önduðuz þá höfðu Gyðingar þá eina höfðingja er fátt er í bókum frá sagt. Aristobulus[241] hèt yfirmaðr Gyðinga ok kallaðiz hann bæði konungr ok byskup ok svá váro kallaðir allir þeir höfðingar er frá Aristobulo[242] váro komnir ok svá allt þar til er Herodes konungr heiðinn hafði ríki yfir Gyðingum at ráði Rúmverja í þann tíma er Kristr var borinn ok var hann illr konungr ok grimmr.


Julius Cesar var fyrstr Rúmverja yfirkonungr alls heims. Af hans nafni var hverr konungr Cesar kallaðr sá er þat ríki hefir haft.

13. Sú hefir orrusta verit mest ok ágæzt í heiðnum bókum er Grikkir unnu borg þá er Trója hetir. sú orrusta hófz litlu eptir daga Moyses eða Josue. Priamus hèt konungr í Trójo. synir hans váro þeir Ektor ok Alexander ok Elenus, Deiphobus[243] ok Troilus. Alexander tók konu af Grikklandi þá er Elena hèt. hón var ákafa fögr. hana átti Menelaus bróðir Agamemnonis[244] Grikkjakonungs. Þeir bræðr efldoz at liði ok fóro til Trójo með xvii skipum miðr en tólf hundruðum tíræðum. Priamus hafði ok ógrynni liðs, sótti til hans fjöldi kappa ok höfðingja. Í liði Trójomanna váro mestir kappar Ector ok Troilus synir Priami ok Eneas mágr hans. En í Grikkja liði váro þeir mestir kappar Acilles ok Aiax ok Diomedæs. Spekingar þeira váro þeir Nestor ok Ulixes. Grikkir sátu[245] x vetr um Trójo áðr borgin yrði unnin. Í bardögum þeim er þeir áttu fèll mikill hluti liðs hvárratveggjo ok fèllu þar[246] flester allir höfðingjar. þar fèllu synir Priami allir nema Helenus. ór Grikkja liði fèll Akilles ok Palamedes. Þá er farnir váru mjög forstöðumenn Trójo nema Priamus, en hann vildi aldregi upp gefaz, þá sviko þeir Antenor ok Eneas Priamum ok luku upp borgina of nótt fyrir Grikkjum. þá var Priamus konungr felldr ok mikill luti borgarliðs, en Antenor ok Eneas ok Elenus komuz undan. Grikkir brutu Trójo alla en brenndu síþan. Menelaus hafði Ælenu konu sína með sèr ok þeir Agamemnon konungr bróþir hans. Eptir orrustuna rèð Antenor ok synir hans ríki því[247] er Frigia heitir[248] ok Trója hafði í verit. Helenus sonr Priami eignaðiz litlu síþarr ríki þat er Æpirus[249] heitir. Með honum fór frá Trójo Hecuba móþir hans ok Andromaca[250] er átt hafði Ector bróðir hans. Stundo síðarr eignuðoz synir Ectoris Trójoríki með fulltingi Helenus föðurbróður síns. Eneas fór á brot af Trójolandi ok með honum faðir hans gamall er Anchises hèt ok sonr hans er Askanius hèt eða Iulus. Eneas fór víða ok fekk hvergi staðfesto áðr hann kom á þat land er Italia hetir. þar felldi hann kappa þann er Turnus hèt. hann var sonr Daunus[251] er ríki hafði í þeim stað er nú er Rúmaborg. Eneas gekk at eiga Lavinia[252] dóttur Latinus konungs er látínutunga er við kennd því at Nicostâ[253] kona hans fann látinu-staf-rof. Eneas var konungr á Italialandi iii vetr. Eptir hann var konungr Ascanius sonr hans xxx ára ok vii ár. hann gerði borg þá er Alba heitir ok stendr skammt út frá Rúmaborg. Í þeirri borg hèldo þeir langfeðgar xv konungdóma allt til þess er þeir Romulus ok Remus bræðr gerðo Rúmaborg. Þá rèð Romulus Remum bróður sínum bana en gaf borginne nafn af sínu nafni ok kallaði Roma. Romulus hafði þar ríki xxx ára ok viii ár. Þaþan frá höfðu Rúmverjar konunga yfir sèr til þess er Tarquinius inn mikilláti var konungr. hann rak Brutus rúmverskr höfðingi ór konungdómi fyrir sakir illsku hans ok ofmetnaðar. Eptir þat váro ii höfðingar yfir Rúmverjom á hverjo ári, þeir váro consules kallaðir. Svá læð fram [cccc ok[254] [xl ok iiii[255] ár[256] ok rèðu þá stund alla consules Rúmverjom. Á ofanverðri þeiri tíð váro iii höfðingar[257] settir yfir Rúmverja her. einn var Pompejus inn mikli, annarr Marcus Crassus, þriði var Julius Cesar. Pompejus Magnús fór í austrveg ok barðiz þar við marga konunga ok hafði jafnan sigr. hann skattgildi Gyðinga undir Rúmverja, ok margar aðrar þjóðir. Markus Crassus fór á Serkland með sinn her ok háði þar margar orrostur. hann var þar handtekinn af Babilonis mönnum. þeir drápu hann með því at þeir steyftu[258] vellanda gulli [í munn[259] honum ok báðu hann þat hafa ærið er hann þyrsti ey ok ey til. Julius Cesar fór norðr um fjall ok háði margar orrostor við Saxa ok fór hann norðr á England. Tíu vetr var Julius Cesar fyrir norðan fjall ok skattgildi öll þau ríki undir Rúmverja er þar eru. Eptir þat gerðiz missætti með þeim Pompejo ok Julio. Þeir efldoz at liði mjög svá of allan heim ok áttu orrostor stórar. Sú var mest ok öfst er þeir börðuz í [tesla] Thessalia. þat er á Bolgaralandi. þar varð allmikit mannfall, ok hafði Julius sigr, en Pompejus flýði á Egiptaland ok venti sèr þar trausts af[260] Tholomeus konungi en hann sveik Pompejum[261] í tryggð ok drap hann. Síþan fór Julius til Egiptalands ok vildi Tolomeus ok svíkja hann. Tholomeus drukknaði[262] í á þeiri er Níl heitir ok var þá áðr yfirkominn[263] í orrosto af Julius. Þá gaf Julius Egiptaland Cleopatre drottningu systur Tolomei ok frillu sinni ok rèð hon því lengi síðan. Julius Cesar var fyrstr Rúmverja yfirkonungr alls heims. Af hans nafni var hverr konungr Cesar kallaðr sá er þat ríki hefir haft. Julius setti misseristal ok talþi til hlaupárs svá sem látínumenn telja nú. Af hans nafni tók mánuðr sá nafn er heitir Julius en áðr hèt Quintilis. Julius hafði ríki v ár ok hann var veginn í höfuðhofi í Rúmaborg. hann var særðr v sárum ok xx. Brutus hèt maðr en annarr Cassius er upphafsmenn váro at drápi Julii. Eptir dauða[264] Julii váro þeir höfðingar heimsins Augustus Octavianus ok annarr Antonius. hann hafði ríki fyrir utan haf, en Augustus fyrir norþan. Antonius læt eina systor Augusti ok gekk at eiga Cleopatra[265] drottning á Egiptalandi. þaðan af urðu þeir ósáttir Antonius ok Augustus. þeir áttu iii orrostur miklar.[266] Antonius var yfirstiginn ok banaði sèr sjálfr með eitri ok svá Cleopatra[267] kona hans. Þaðan frá varð Augustus einn keisari yfir öllu veraldar ríki. Hann setti frið um allan heim ok lèt rita allra manna nöfn. Af hans nafni heitir mánuðr Augustus sá er áðr hèt Sextilis. Augustus hafði ríki vi ár ins sètta tigar.


14. Sexta[268] etas. Hinn sètti aldr heims er frá því taliðr er Kristr var borinn ok til enda veraldar. Þá hafði Augustus verið keisari ii vetr ins fimmta tigar er Jesús Kristr var borinn. Í þann tíð var Herodes konungr yfir Gyðingom heiðinn at burðum. hann lèt drepa börn í Bedleem ok vall litlu síðarr möðkum í hel. Eptir hann var Archelaus[269] sonr hans konungr yfir Gyðingalandi, en hann regðu Gyðingar við Augustum ok rak Augustus hann af konungdómi ok í útlegð ok dó hann þar. Síþan setti Augustus iiii höfðingja yfir Gyðingafólk. Þá rèð Pilatus jarl fyrir Jórsölom; en Herodes konungr er tetrarcha var kallaðr. hann rèð fyrir Galileahèraði. hann var son ins illa Herodis. hans kona var Herodias er Philippus[270] bróðir hans hafði áðr átta. þau hjú ollu lifláti Jóans baptista. sá inn sami Herodes samþýddiz við Pilatum um písl drottins várs. Herodem færði Gajus keisari í útlegð ok dó hann þar. Eptir Herodem tetrarka var Herodes Agrippa sonr Archelaus[271] konungr yfir Gyþingom. hann lèt höggva Jacobum postula bróður Johannes postula ok hann hafði í böndum Pètr postula þá er guðs engill leysti hann ór myrkvastofo. litlu síðarr drap guðs engill Herodem ok dó hann svá.


15. De Tiberio. Eptir Augustum var Tiberius keisari stjúpsonr hans xx ii ár. hann var undirhyggjomaðr mikill ok drakk mjög. Á hans dögum var Jesús Kristr krossfestr. þat mislíkaði mjög Tiberi[272] keisara ok vildi hann láta Jesús hafa í goþatölo, en öldungar Rúmverja vildo því eigi trúa. Eptir þat er Tiberius var anðaðr þá var Gajus keisari iiii ár. hann var maðr vándr ok grimmr. hann vildi sig láta göfga sem guð. við allar þjóðir var hann illr ok allra verstr við Gyðinga, hann lèt setja upp skurðgoð í Jórsalaborg ok bauð at alþýða skyldi þau dýrka. af hans ráðum var svá mjög þröngt Pilato jarli at hann banaði sèr sjálfr sinni hendi. Gajus framdi náliga allt munuðlífi ok hann fór mjög með gjörningar heidni[273] menn hans vágo hann. Claudius var keisari því næst xiii ár ok vii mánuðr. hann var góðr ok sigrsæll. á hans dögum gerþi Matheus guðspjall sitt á ebreska tungo ok á dögum Claudii settiz Pètr postuli í páfastól í Rúmaborg. Nero var keisari eptir Claudium.[274] hann var síðarsti[275] keisari ór kyni Julius Cesar. Nero banaði[276] móður sinni ok bróþur sínum ok fóstra sínum er Seneca hèt ok honum hafði baztr manna verit. Nero lèt ekki úgert í hórdómi þat er mönnum hefir heimsligast í hug komit at drýgja sín í milli. hann var keisari xiii ár ok vii mánuðr. Nero bauð fyrstr ófrið kristnum mönnum. hann lèt krossfesta Pètr postula ok hálshöggva Paulum. litlu síþar ærþiz Nero ok varð at gjalti. ætla menn at dýr hafi rifit hann í sundr úti á skógum. Vespasianus[277] var því næst keisari x ár, ríkr maðr ok harðráðr. Þá var Titus sonr hans ii ár varla full - honum unni hvert barn - ok lèz týna hverjom degi þeira er hann gerþi eigi nökkvat ágetlikt verk ok gott. Titus var ok miskunnsamr um fram aðra heiðna konunga. Þeir Vespasianus[278] feðgar fóru með her sinn á Gyðingaland ok settuz um Jórsalaborg á þáskatíð. Jerusalem[279] urðu hvers kyns býsnir áðr Rúmverja herr kom þangat ok fleira illt gekk yfir Gyðingalýð en yfir neina þjóð aðra áðr borgin yrði unnin ok upp gefin: þar átu[280] menn börn sín ok hvers kyns[281] óæti annur fyr sultar sakir, þar drápuz sjálfir borgarmenn til lítils matar. Í umsætu Jórsalaborgar laust Titus xii kappa með xii örum.[282] Eptir þat brutu Rúmverjar Jerusalem alla til jarðar ok hvert hús er í henni var svá at engi steinn lá þar sem áðr. kom þat fram þá sem Kristr drottinn várr sagði um auðn[283] Jerusalem litlu áðr en hann veri pínðr. Þá váro allir Gyþingar reknir á brot af Jórsalalandi ok margir í ánauð seldir nær of allan heim. þat var ii vetrum [síðar] minnr en fjórum[284] tigum vetra eptir píning Krists. Eptir Titum var Domicianus, inn yngri bróðir hans, keisari xv[285] ár. hann bauð ófrið kristnum mönnum næst eptir Neronem. hann setti Jóan postula í vellanda viðsmjör, ok er honum varð ekki mein at því þá lèt keisari færa postula guðs í útlegð í ey þá er Padmos heitir. þar sá Jóan postuli himna sýn, ok hèt sú bók Apokalipsis er hann gerþi þar. á því ári var Domicianus veginn at ráði öldunga í Rúmaborg. Nerva var keisari xv mánuðr eða xvi. at hans lofi fór Jóan postuli ór útlegð ok til Effesuborgar ok gerþi þar guþsspjall sitt. Trajanus var keisari xx ár ok vi mánuðr.[286] Rúmverjaríki hafði heldr minnkaz síþan Augustus var keisari, en Trajanus æxti þat mjög á marga vega á sínum dögum. í þann tíð var úfriðr kristnum mönnum ok lèt Clemens páfi líf sitt fyrir guþs sakir at boði Trajanus. þó var honum mart vel gefit, ok um hann er þat ritað at Gregorius p̄p̄[287] hafi þegit önd hans ór helvitis kvölum. Helius Adríanus var keisari xxi ár. hann lèt upp gera Jórsalaborg ok bauð at hón skyldi Elia heta af hans nafni. hann kúgaði Gyðinga er þeir váro áðr ólýðnir ok bannaði þeim vist í[288] Jórsalaborg. Þaþan frá váro keisarar þeir er [fátt er[289] frá sagt. Antoninus[290] inn mildi[291] var keisari xx [ok iii ár.[292] Þá var Markus Antoninus[293] - - -[294] Verus xviiii[295] ár. of hans daga var ófriðr kristnum mönnum. [Elius Aurelius Kommodus[296] xiii ár. Elvius[297] inn gamli vii[298] mánuðr.[299] Septimius[300] xviii[301] ár. þá var ófriðr kristnum dómi. þá váro þær Perpetua ok Felicitas beittar dýrum til bana. [Antoninus Bassianus Caracalla vi[302] ár. Macrinus i ár. Marcus Aurelius iiii[303] ár. Aurelius Alexander xiii. á hans dögum var úfriðr kristnum mönnum. Mammea hèt [móþir hans.[304] hón varþ kristin af orðum Oregenis prests. Alexander var vel við móður[305] sína ok af hennar sökum þvarr ófriðr við kristna menn. Maximinus[306] iii ár. - - -[307] Philippus ok philipicvſ[308] sonr hans vii[309] ár. þeir feðgar váro báðir vel kristnir. Decius var keisari eigi alla ii vetr. hann drap báða Philippum, ok af fjandskap við þá bauð Decius inn mesta ófrið kristnum mönnum. þá var Fabianus p̄p̄[310] líflátinn fyrir guþs sakir ok Ciprianus erkibyskup. Gallus var keisari ii ár. honum gekk at óskum allt í upphafi síns ríkis, en því næst bauð hann ófrið kristnum mönnum ok týndi þaðan af bæði ríki sínu ok lífi. Valerianus ok Gallienus sonr hans xv ár. þeir buðu ófrið kristninne. því næst varð Valerianus hertekinn af konungi þeim er Sapor hèt ok var síþan blindaðr ok hafðr allan aldr í ánauð ok óvirðing. Sapor konungr stè á bak honum áðr hann stigi á hest sinn en Valerianus skyldi standa undir fótum honum á höndum ok knjám ok í þeiri anauð dó hann. af býsnum er Valerianum hendo varð Gallienus[311] reddr ok gaf frið kristnum mönnum. á dögum þeira urðu miklir skaðar á Rúmverjaríki. í þann tíð lèt Stephanus[312] p̄p̄[313] líf sitt fyrir guþs sakir ok því[314] næst Sixtus p̄p̄[315] ok Laurencius erchidjákn at ráði konungs þess er Decius hèt. Claudius var keisari i ár ok ix mánuðr. hann vá sigr á þjóðo þeiri er Gothi heitir. Aurelianus var - - -[316] ok vi mánuðr. hann bauð ófrið kristnum dómi. honum gekk elding svá ner at býsn eru að. litlu síðarr var hann á förnum vegi veginn. Tacitus var keisari vi mánuðr ok var drepinn. Florianus iii mánuðr varla fulla. Probus vi ár ok iii mánuðr. hann gerði frið fyrir norðan fjall ok rak fyrir víkinga er þeir[317] höfðu gert ófrið langa[318] stund. Carus ok [synir hans[319] Carinus ok Numerianus ii ár. Numerianum[320] drap mágr hans sá er Aper hèt. honum banaði Dioclecianus sinni hendi[321] í hefnd Numeriani. Dioclecianus ok Maximianus Herculius[322] váro keisarar xxi[323] ár. á þeira veldi var mjög blómi langa ríð. en á ofanverðum dögum sínum buðu þeir ófrið kristnum mönnum. í þann tíma hófz víþa ófriðr í Rúmverjaríki ok þá var mestr ófriðr[324] guðs kristni ok lengst samfast. á einum mánaði váro í Rúmaborg ok í þorpum þeim er þar liggja til xvii þúsundir manna af lífi teknir fyr guþs sakir. þá váro þessir menn píndir: Gajus p̄p̄[325] ok Sebastianus, [Tiber ei'[326] ok Pantaleon,[327] Vitus ok Vincencius, Cosmas ok Damianus ok Herasmus. Dioclecianus kastaði niðr ríki sínu ok þótti eyvitar maðr. í þat mund dó Maximianus. Maximus[328] systursonr[329] Diocleciani ok Maxencius sonr Maximianus kölluðuz keisarar v[330] ár. þá váro þeir píndir Marcellus p̄p̄[331] ok Ciriacus ok Timotheus.


16. Constantinus sonr Constantii ok Heleno var keisari xxx ár ok x mánuðr. hann[332] háði margar orrostur áðr hann eignaþiz allt Rúmverjariki. á hans dögom öndurþum var ófriðr kristnum mönnum. Constantinus var líkþrár í þann tíð. þá kom Silvester p̄p̄[333] ok skírði hann, en í skírninni varþ keisarinn heill af likþrá. en Constantinus[334] efldi síðan mest allra manna guþs kristni. hann lèt kirkju gera í Latran[335] Jóani baptista ok Johanni postula. þar er p̄p̄[336]stóll. Pètrs kirkju lèt hann ok gera í þeim stað sem Pètr var krossfestr. Páls kirkju lèt hann gera fyrir utan Latran þar sem hann var höggvinn. í Rúmaborg lèt hann gera þá kirkju er heitir Jerusalem ok þar lèt hann vera[337] kross drottins várs. Constantinus lèt gera Agneskirkju at bón Constancie dóttur sinnar. Laurencius lèt hann kirkju gera. Marcellino ok Petro lèt hann kirkju gera ok þar lèt hann leggja lík Helenu móþur sinnar í dýrlikt leiði. Constantinus keisari setti at allir byskupar skyldo lýða p̄p̄[338] svá sem konungar keisara ok hann gaf alla Rúmaborg undir p̄p̄[339]veldi. Síþan lèt hann gera mikla borg ok af hans nafni heiter sú borg Constantinopolis. þar er keisarastóll. sú er æzt allra borga í Austrríki. Á dögum Constantini hóf Arrius prestr villu utan af Alexandria þá at hann[340] talði son guðs ok helgan anda minna vera guði feðr ok taldi son ok helgan anda skepnu en eigi skapara, ok var af því sem hann eyddi allri þrenningu guðdómsins en hann vildi trúa á guð í einingu at eins. eptir hánum[341] hurfu margir menn í skilningu. Arrius varþ bráðdauðr ok gekk ór sèr öllum iðrum. þeim dauða hans leyndu lengi vinir hans. en er fjöldi manna hafði fallit í þá villu er Arrius p̄p̄[342] hafði tekit þá hafðu byskupar þing í borg þeiri er[343] Nicea heitir. á því þingi var Silvester p̄p̄[344] ok Constantinus keisari ok átján[345] byskupar oc ccc. á því þingi var þat skýrt gert at faðir ok sonr ok heilagr andi er einn guð í þrenningu, ok er sonr guð, ok heilagr andi guð, ok er þó einn guð, en eigi þrír. á því inu sama þingi var settr allr kristinn dómr, en þeir menn váro allir bannsettir er á mót mæltu þeiri trú er þar var skýrð eða þeim boðorðum eigi lýða er þar váro upp tekin. Constantinus sendi Helenu móþur sína, at leita at krossi drottins várs, til Jórsala. af hennar atkalli ok tilvíson þess manns er Judas hèt var kross drottins várs tekinn ór jörþu crucismesso á vár. Eptir Constantinum váro[346] keisarar[347] synir hans Constancius ok Constantinus ok Constans. Constancius[348] lifði þeira lengst myklu. hann villtiz í trú ok vildi alla menn færa til þeirar trúar er Arrius prestr[349] bauð. Constans bróðir hans fylgdi fast rèttri trú meðan hann lifði. þeir bræðr höfðu ríki xxiiii ár ok v mánuðr ok xiii daga. í þann tíma var Athanasius byskup mestr mótstöþumaðr villumönnum. Julianus níþingr var keisari i[350] vetr ok viii mánuðr. hann var í æsku kristinn ok lektor at vígslo. síþan kastaði hann kristnum sið ok gerþiz fjölkynnigr. hann gerþi bækr í mót guðligum krapti ok dó með guðlöstun ok lèt marga menn pína þá er kristnum sið vildu fylgja. Julianus fekk sár af guþs krapti ok dó með því. þat er mælt at lík hans velli í biki í útlöndom. Jovianus[351] góðr höfþingi ok vel kristinn - hann hafði ríki viii mánuðr. Valentinianus[352] ok Valens bróþir hans váro keisarar xi ár. Valens var villumaðr ok hèlt mjög á Arrius villu. hann flæði ór bardaga í þorp[353] eitt ok var þar í eldí brenndr[354] af þeim mönnum er Guthi eru kallaðir. á þeim tíþum var Hilarius byskup ágetr af kenningom sínum ok jartegnum. Valentinianus dó fyrr en Valens. þá höfðu synir Valentiniani ríki með fæðurbróður sínum iii[355] ár, Gracianus ok Valentinianus. Valens bauð at munkar skyldu fremja ríðaraskap[356] eða ellegar vera barþir stöngum í hel. Gracianus ok Valentinianus höfðu ríki vi[357] ár. Gracianus gaf ríki Theodosio. hann háði margar orrostur við heiðnar þjóðir ok var allsigrsæll. á þeim tíþum var Martinus Túronsborgar byskup ágæztr manna af hæilagleik sínum ok táknum þeim er hann gerþi. Maximus hèt konungr á Bretlandi.[358] hann fór með her sinn á Frakkland ok beitti vèlum Gracianum svá at hann var veginn í borg þeiri er í Lugdunum[359] heitir. síþan rak Maximus Valentinianum ok Jústíno móður hans á brot [af Italia.[360] hón var villt í trú Arrii prests[361] ok spillti mjög fyrir búanda sínum ok svá syni. Þeódosíus inn mikli var v[362] vetr konungr í Austrríki með Graciano, en eptir hans daga var hann keisari xi ár. honum til handa flýði Valentinianus inn yngri, en Theodosius færði hann á rètta trú ok efldi hann til þess at hann hefndi bróður síns ok drap Maximum[363] við borg þá er Aquileia[364] heitir. í þann tíð dó Justina drottning.[365] síþan felldi Theodosius víking þann er Eugenius hèt ok sèr hafði[366] eignat Rúmverjaríki. á þeim tíþum var Ambrosius byskup í Meilansborg harða tíðr ok ágætr. þá var ok Jeronimus prestr[367] allágetr af fróðleik sínum. Arcadius[368] ok Honorius synir Theodosius höfðu ríki xiii ár, Honorius ok með[369] honum Theodosius inn yngri xv ár. í þann tíma eignaþiz Alarikus konungr Gothorum Rúmaborg. hann brenndi nokkurn hlut[370] borgarinnar ok dó litlu síþarr. í þann tíð[371] fanz heilagr dómr Stephanus frumvátts[372] Jesu Christi svá sem vitrað var Luciano presti. Theodosius[373] inn yngri sonr Arcadii[374] var keisari [ii ár ok xl.[375] á hans dögum andaðiz Augustinus byskup, ágætr kennimaðr utan af Affrika. Eudocia[376] kona Theodosii færði helgan dóm Stephani til Rúmaborgar ok er hann nú þar dýrkaðr í kirkju Laurencii. Marcianus [ok Faustinianus] höfðu ríki vii ár. í þann tíð fanz höfuð Jóans baptista út á Jórsalalandi svá sem hann sjálfr vísaði til munkum ii. Leo inn ellri var keisari xvii[377] ár. Leo inn yngri var keisari i[378] ár. Zenon var keisari xvij ár. á hans dögum fanz Barnabas postuli svá sem hann sjálfr vísaði til ok þar með guðspjall Matthei[379] postula af sjálfum honum skrifat. í þann tíð eignaðiz Theodoricus konungr Godorum Rúmaborg. Anastasius var keisari viii[380] ár ok xx. hann hvarf í villu þá, er Eutiches[381] hóf upp, ok bauð ófrið kristnum[382] mönnum. Eutiches[383] sagði svá at Jesús Kristr sonr guðs, er sannliga er bæði guð ok maðr, sè nú guð at eins[384] en engi maðr. Justinus inn ellri var keisari átta ár. á hans dögum svelti[385] Theodoricus Jóan p̄p̄[386]. litlu síþarr drap hann höfðingja ii rúmverska: annarr hèt Simmachus,[387] en annarr Boëthius.[388] litlu síðarr varð Theodoricus bráðdauðr. í þann tíð vann Benedictus ábóti í Monte Cassin alls kyns jartegnir sem Gregorius p̄p̄[389] segir frá í bók þeiri er Dialogus heitir. Justinianus[390] inn mikli systursonr Justini var keisari xxx ára ok viii ár. hann sigraði margar þjóðir þær er áðr spilltu Rúmverjaríki, svá at aldri mögnuðoz þer síþan, bæði Vandali ok Godi[391] er flest illt[392] gerðu áðr. Justinianus lèt gera lögbok mikla. í þeiri bók samdi hann saman in fornu lög ok inu nýjo kristin lög svá at allir menn mætti ein lög halda í hans ríki. sú bók heitir Codex Justinianeus[393] ok standa enn þau lög [eru] víða í Suðrríki sem býðr í þeiri bok: lèt hann fylgja[394] öll ný log þau er[395] hann setti ok heitir sú bók novella.[396] Justinianus lèt gera í Miklagarði guþs mustari þat er [á Girka[397] tungu heitir Agia Sophia en vèr köllum Egisif ok er þat hús bazt gert ok mest í öllum heimi[398] svá at vèr vitim. Justinus inn yngri var keisari ix[399] ár. við hann ok við hans konu Sophiam[400] var Narses öldungr rægðr af Rúmverjom fyrir öfyndar sakir svá at þau tóku af honum[401] öll metorð[402] fyrir róg vándra manna ok lifði hann litla stund síþan. Narses eyddi öllu ríki Gotorum ok drap konunginn Tutilam at umboði Justiniani ins mikla. Tiberius[403] Constantinus var keisari viii ár. á hans dögum var Gregorius sendimaðr páfans,[404] Pelagi, í Miklagarði ok hafði mikil metorð af Tiberio keisara ok öllum góðum mönnum. þá skýrði hann Jobs bók[405] svá sem Leander bað hann til, byskup. Mauricius var keisari xx[406] ár. á hans dögum tók inn helgi Gregorius páfadóm.[407] hann sendi Augustinus byskup til Englanz er kristnaði mestan luta þess lands[408] ok hafði byskupstól sinn í Cantarabyrgi. á dögum Gregorii p̄p̄[409] gerði Agilulfus[410] Langbarða konungr mörg vandræði Rúmverjom áðr Theodolinda[411] kona hans bað hann af láta at herja á Rúmverja, ok honum sendi Gregorius p̄p̄[412] bók þá er Dialogus heitir ok páfinn[413] gerþi. Focas var keisari viii ár. hann gaf Bonifacio[414] p̄p̄[415] blóthús þat er Pantheon[416] hèt. hann rensaði þat af blótum ok gerði at Máríukirkju ok allra heilagra. þaþan af hófz allra heilagra messo hald. í þann tíð herjaði Kosdrói konungr á Jórsalalandi. hann tók kross drottins várs á brot ór Jerusalem[417] ok gerði mart[418] illt. Heraclius var keisari xxxi[419] ár. hann vá sigr á her Kosdróa ok drap hann sjálfan. síþan færði hann kross drottins várs aptr í[420] Jerusalem ok á[421] þeim degi er haldin crucis messa á haustið er inn helgi kross kom aptr í Jerusalem. - - -[422] Heracleonas[423] ok móðir hans Martina höfðu ríki [iiii mánuðr.[424] Constans[425] var keisari xxvii[426] ár. hann villtiz í trú ok lèt færa Martinum p̄p̄[427] í útlegð fyri því[428] páfinn[429] stoð í mót villu þeiri er keisarinn bauð. Martinus andaðiz í útlegð í þeim stað er cersona[430] heitir ok verða þar margar jartegnir at hans helgi. Constans[431] kom í Rúmaborg ok rænti þar mörg heilög mustari búningi ok fjárlutum ok víða plokkaði hann menn með ráni. hann var veginn í lögu.[432] Eptir hann var keisari Constantinus son [hans xvi[433] ár. á hans dögum var fundr byskupa í Miklagarþi cl.[434] þá váro villumenn fyrireknir ok rættiz Georgius[435] patriarcha er áðr hafði villu fylgt. Constantinus keisari fylgdi fast trú rèttri. hann lèt Jóan byskup sendimann Agatho p̄p̄[436] sýngja sèr messo inn átta dag frá páskadegi. Justinianus inn yngri var keisari x ár. af honum stóð fastríki mikit, en síþan villtiz hann í trú ok var rekinn í útlegð. á hans dögum andaðiz Nicholas byskup af Mirrea ok í þann tið tók Villibrordus byskups vígslo[437] af Sergio p̄p̄[438] ok var hann síþan erchibyskup[439] í Trekt á Fríslandi. Leontius[440] var keisari iii ár. í þann tíð var Cudbertus[441] byskup á Englandi[442] ágetr af heilagleik sínum ok jartegnum. Tiberius hafði ríki vii ár. eptir hann kom Justinianus aptr í ríki sitt ok var síðan með Tiberio syni sínum vi[443] ár keisari. hann lèt höggva Leontium[444] ok Tiberium er ríki hans höfðu sèr eignat svá at fjöldi manna sá bana þeira. í þann tið kom Constantinus p̄p̄[445] í Miklagarð at orðsendingu Justiniani ok var honum harðla vel fagnat. þá tók Justinianus corpus domini[446] ór hendi p̄p̄[447]num ok fal sig under bænir hans. síþan sendi Justinianus her sinn at drepa Philippikum er hann hafði áðr sendan í útlegð ok latti þess mjög p̄p̄[448]. síþan hvarf herr sá til handa Philippiko ok fór aptr til Miklagarðs með honum. þá var Justinianus drepinn. En Philippicus hafði ríki [i ár ok v mánuðr.[449] hann var inn mesti villumaðr meðan hann var. Anastasius[450] tók Philippikum ok blindaða[451] hann. [hann var keisari iii ár ok var vel trúaðr. Theodosius[452] var keisari i ár. hann átti orrostu mikla vit Anastasius ok var hann handtekinn ok sór eiða Theodosio[453] ok var at hans ráði Anastasius vígðr til prests.[454] í þann tíð eyddiz villa sú er Philippicus hafði upp tekit ok olli Theodosius[455] því.[456] Leo var keisari xxiiii[457] ár. í þann tíma var Ljúðbranðr Langbarða konungr ok færði[458] hann bein Augustini utan af Sardinia í ey[459] þá er papia[460] heitir ok lèt ítarliga um búa í Pètrskirkju. [Constantinus var keisari xxxv ára. Leo x ár.[461] Hirene drottning með syni sínum x ár. Constantinus einn vii ár. Hirene ein v ár. Niceforus ix ár. - - -[462] Michael curopalates ii ár. Leo inn ermski vii ár. Mikael ix ár. Á dögum þessa keisara gengu[463] Langbarþar ok margar þjóðir aðrar yfir Rúmverja ríki. þeir beiddu opt keisara þá er váro [er] í Miklagarði sèr liðveizlo. en þeir mátto eigi Rúmverjom at liði verþa fyrir því at þeir höfðu svá mikit vándræði at trautt máttu þeir halda sínu ríki fyrir heiðnum þjóðum er á hendr þeim gengu því síðr máttu þeir öðrum at liði koma. þaðan frá sóttu þeir traust þeira höfðingja er fyrir norþan fjall váro á Frakklandi, ok síþan er Pipinus tók konungdóm yfir Rúmverjom at vilja Stephani p̄p̄[464] þá hurfo Rúmverjar undan Miklagarðs konungom. höfum vèr þaðan engar sannligar sögur síþan Rúmverjar hurfo undan þeim. síþan kallaz hvárr þeira öðrum meiri: stólkonungr í Miklagarði ok keisari á Saxlandi. - Þessir eru langfeðgar Karls[465] ins[466] mikla, keisara. Örnólfr byskup heilagr af Metis;[467] Ansigius hertogi; Pippinus; Karolus, hann var konungr í Frakklandi; hans son var Pippinus faðir Karlamagnúss keisara. Pippinus konung vígði Bonifacius erchibyskup af Meginzoborg ok síþan var hann vígðr af Stephano páfa. Karl inn mikli son Pipini var keisari fystr þeira er fyrir norþan fjall hafa verit - - -[468] xlv ára, en xvii ár keisari. hann kórónaði Leo páfi inn fyrsta jóladag í Pètrskirkju í Rúmaborg. þá kallaði allr lýðr þrysvar ‘Karli[469] inum mikla keisara Rúmverja af guði kórónuðum haldiz sigr ok langt líf.’ Eptir hann var sonr hans Ludovicus keisari vii ár ok xx. hann hló aldregi at því er sagt er. Þá var son hans Lodovicus ok bræðr hans með honum iii[470]: Lotharius,[471] Karolus ok Pippinus, xxx vi ár. - - -[472] Þá var arnalldvſ[473] son Karolimanni xii ár. hann[474] vá sigr á Danakonungum Godefrido ok Sigefrido er áðr höfðu herjat um allt Saxland ok Frakkland, hann drap af þeim c þúsunda. Eptir arnalldvm[475] var Ludevicus sonr hans keisari xii ár. Þá hafði Konráðr Konráðs son ríki vii ár. Þá Heinrekr hertogi xvii[476] ár. Hans son var Otto inn mikli er ríki hafði xxx viii ára. hann brot Danavirki ok kúgaþi Harald Gorms son til at taka við kristni. Otto sonr hans hafði ríki íx ár. Otto sonarson[477] ins mikla Ottonis[478] hafði veldi xviii ár. honum banaði kona með eitri í Rúmaborg, en hann hafði áðr látit drepa búanda hennar er Crescentius[479] hèt. Eptir hann[480] var Heinrekr hertogi af beiiaralandi[481] keisari xxiii ár. Þá son hans Konráðr inn mildi xv ár. Því næst var[482] son hans Heinrekr inn mildi[483] keisari xvii ár. hann lèt gera Máríukirkju í Spíru ok hann átti iii-vetr Gunnhildi dóttur Knúts[484] ins ríka, ok með honum fór Knutr til Rúms. þá var Heinrekr il ára. hann brot Rúmaborg af missætti þeira Gregorius p̄p̄[485] ins sètta með því nafni. Eptir hann var Heinrekr sonr[486] hans keisari xviiii[487] ár. hann andaðiz í Trekt.[488] Því nest var Liuderus hertogi af Saxlandi keisari. hann var Lotharius kallaðr. hann færði Innocencium p̄p̄[489] í stól sinn ok hann rak Rogerium Sikileyjar jarl af[490] Púli. Lotharius var keisari xiii[491] ár. Konráðr[492] var keisari er Gizurr Halls son var suðr. En því næst Friðrekr.


Stórþing[493]

Frá boðorðum höfuðfeðra. Fjögur hafa stórþing[494] verit þau er [skylt er[495] kallat at halda þau boðorð er þar hafa boðin verit af helgum feðrum. Eitt í Niceaborg á dögum Constantini keisara. þá var Arrius fyrirdæmdr ok villa hans af ccc ok xviii byskupum. Annað var í Constantinopoli um daga Graciani keisara ok Damasi p̄p̄[496]. þá var Macedonius fyrirdæmdr ok villa hans af c l .iiii.[497] byskupum. Macedonius taldi helgan anda[498] eigi guðdóm hafa. Eð þriðja þing var í Epheso-borg[499] á dögum Theodosii[500] keisara ok Celestini[501] p̄p̄[502]. þá var Nestorius fyrdæmdr ok hans villa af cc byskupa. sú var villa hans at hann[503] taldi annan guð en annan mann ok taldi hann af því[504] Krist drottin mann at eins vera en eigi guð. en sú er rètt trúa at hann er báði guð ok maðr. Eð fjórða þing var í Chalcedon[505] á dögum Marciani keisara ok Leonis páfa. þá var Eutiches[506] fyrirdæmdr ok villa[507] hans af cccccc byskupa ok xxx. Eutiches[508] taldi þat at sonr guðs var guð ok maðr meþan hann var hèr í heimi, en nú [kallaði hann[509] hann mundo hafa horfit í guðdóm ok taldi son guðs guð at eins vera en eigi mann. en heilög trú játir at hann er bæði guð ok maðr - faðir, sonr ok heilagr andi.


Kennimannskapr[510]

1. Frá kennimannsskap. Kennimannsskapr hófz í inni fornu æfi síþan aaron[511] var byskup kallaðr yfir Gyþingum svá sem guð bauð Moysi. þeir bræðr váro ór kyni Levi sonar Jacobs, Ysaacs [sonar, Abrahams[512] sonar. þaðan váro allir yfirbyskupar Gyþinga ór kyni aaronſ[513] hverr eptir annan þar til er kristinn kennimannsskapr hófz. Í inni nýjo æfi var fyrstr í byskups veldi Jacob postuli í Jórsalaborg. Byskupa allra er páfi æztr sá er sitr í Rúmaborg í Pètrs sæti ok til hans á öll kristni at lúta: skal hann um alla dæma en engi um hann. Fjórir erkibyskupar eru patriarke kallaðir. einn er í Jerusalem ok var þar fyrstr Jacob postuli. annarr er í Antiochia.[514] þar hóf fyrst byskupdóm Pètr[515] postuli. Ignacius var þar næstr byskup eptir hann. þriði var í Alexandria[516] á Egiptalandi. þann sætti enn Pètr postuli. Marcus guðspjallamaðr var[517] þar byskup næst eptir hann. þaðan er færðr stóll patriarke í Fæneyjarborg. fjorði patriarke í Miklagarði.


2. Páfa[518] sæti. Petrus[519] postuli var inn fyrsti páfi í Rúmaborg. hann sat í því veldi v ár ok xx, ok ii mánuðr ok iii daga. hann var krossfestr í Rúmaborg af Nero inum illa, keisara, ok lèt hann svá líf sitt fyrir guðs sakir á sama degi sem Páll postuli. þat var xxxviii árum eptir píning drottins várs. Linus ok Cletus eru báðir í páfa[520] tölu hafðir. Þeir váro byskupar undir veldi Pètrs[521] postula ok frömdu þat allt í sínum byskupdómi er hann bauð þeim. báðir váro þeir píndir fyrir guðs sakir. Linus hafði byskupdóm xi ár ok iii mánuðr ok xii daga. Cletus var byskup xii ár ok i mánuð ok xi daga. Clemens tók p̄p̄[522]dóm at boðorði Pètrs postula með því veldi öllu sem drottinn[523] gaf Petro. Clemens sat [í Pètr stóli[524] ok p̄p̄[525] veldi svá sem allir aðrir p̄p̄[526] hafa sætit síþan. hèðan frá eru taldir p̄p̄[527] með nafni ok þat með hvè lengi hverr hefir verit; en ekki er í þessi bók frá þeim sagt fyrir utan þá er píndir hafa verit fyrir guðs sakir.


  ár mánuðr[528] daga
Clem̄ſ vr. p̄p̄ ix. ii. x.
anaclet' xi. ii. x.
Evariſt' ix. x. ii.
Alexand x. vii. ii.
Sixtvſ x. ii. i.
Theleſpher'[529] xi. iii. xxii.
Jgnivſ[530] iiii. iii. viii.

[531]




Noter:

  1. Tilføiet af Udgiveren.
  2. hentet fra 44 Prøver.
  3. heidinga eller heiðinga i Membr.
  4. [Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  5. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  6. iefi eller iøfi i Membr.
  7. Eller þer.
  8. Tilføiet af Udgiveren.
  9. nygivm i Membr.
  10. Tilføiet af Udgiveren.
  11. Eller sögo.
  12. Ligner eig i Membr.
  13. Burde forandres til atkvæðum
  14. Eller oll (ɔ: öll)
  15. iarlig i Membr.
  16. Ligner fyſka i Membr.
  17. ɔ: kjarni
  18. Tilføiet af Udgiveren.
  19. ſkyrdi i Membr.
  20. vildi i Membr.
  21. Udgivers Gisning.
  22. þa i Membr.
  23. [d. egr. i Membr.
  24. [miſſeri at i Membr.
  25. iard ſkýkvendi i Membr.
  26. Eller líkinde
  27. Udgivers Gisning.
  28. fiarllegr i Membr.
  29. harlða i Membr.
  30. ſtaðen eller ſtaðrn i Membr.
  31. Tilføiet i Randen.
  32. Tilføiet af Udgiveren.
  33. þar eller þat i Membr.
  34. fell i Membr.
  35. ðyrþar- i Membr.
  36. oc i Membr.
  37. kallði i Membr.
  38. gerfir i Membr.
  39. inv̄ ata i Membr.
  40. rettravþir i Membr.
  41. Udgivers Gisning.
  42. daga i Membr.
  43. pinigar- i Membr.
  44. bæðit p. eller bæða p. i Membr.
  45. Eller fyrirfarið
  46. Udgivers Gisning.
  47. [kyevði eller kycvði i Membr.
  48. Ligner .i. i Membr.
  49. Tilføiet af Udgiveren.
  50. kend i Membr.
  51. Udgivers Gisning.
  52. horðomi i Membr.
  53. vlldi i Membr.
  54. [Tilføiet af Udgiveren.
  55. alla i Membr.
  56. Tilføiet af Udgiveren.
  57. ti i Membr.
  58. ðrotnvn i Membr.
  59. v i Membr.
  60. akrvmaðr i Membr.
  61. forv i Membr, burde forandres til fórnir.
  62. ſagði i Membr.
  63. fianſkap i Membr.
  64. heītar bloð i Membr.
  65. f i Membr.
  66. Tilføiet af Udgiveren.
  67. hellga i Membr.
  68. xv (xu) i Membr.
  69. dcc i Membr.
  70. v i Membr.
  71. ar i Membr.
  72. var (uar) i Membr.
  73. son var i Membr.
  74. var i Membr.
  75. i i Membr.
  76. Eller vett i Membr.
  77. ſkl i Membr.
  78. heðan þan i Membr.
  79. lx i Membr.
  80. Tilføiet af Udgiveren.
  81. [Tilføiet af Udgiveren.
  82. [Tilføiet af Udgiveren.
  83. ſkepnoðagar i Membr.
  84. [oc vii i Membr.
  85. Ligner fyiſsti i Membr.
  86. Burde forandres til xl
  87. Tilføiet af Udgiveren.
  88. ſav i Membr.
  89. Tilføiet af Udgiveren.
  90. ſiv i Membr.
  91. ollv̄ i Membr.
  92. ii' i Membr.
  93. [m lxx ára eller [cc lxxxx ii ár i Membr.
  94. hīmi i Membr.
  95. ðrvcnvðv i Membr.
  96. ɔ: reiddi.
  97. Udgivers Gisning.
  98. afni i Membr.
  99. Tilføiet i Randen.
  100. ſem i Membr.
  101. vingþ i Membr.
  102. avexſti i Membr.
  103. [itiallbavð i Membr.
  104. axhr i Membr.
  105. horfv i Membr.
  106. [var folkit i Membr.
  107. getta i Membr.
  108. heīnv̄ i Membr.
  109. Tilføiet af Udgiveren.
  110. langfedar i Membr.
  111. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  112. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  113. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  114. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  115. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  116. terti' i Membr.
  117. calldea i Membr.
  118. Eller síno
  119. Tilføiet af Udgiveren.
  120. Tilføiet af Udgiveren.
  121. Udgivers Gisning.
  122. nad i Membr.
  123. Tilføiet af Udgiveren.
  124. gækv i Membr.
  125. ſiaflan i Membr.
  126. sa i Membr.
  127. olik i Membr.
  128. frav̄ vaxſti i Membr.
  129. hveſv i Membr.
  130. [a hann i Membr.
  131. brvðit i Membr.
  132. v i Membr.
  133. ſonv̄ i Membr.
  134. [levi jvðaſ i Membr.
  135. ðrotin i Membr.
  136. ivðei i Membr.
  137. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  138. [Ligner þeira ei i Membr.
  139. ðravmði i Membr.
  140. Tilføiet af Udgiveren.
  141. Udgivers Gisning.
  142. var veizlo i Membr.
  143. ðrotin i Membr.
  144. nockavra i Membr.
  145. aptr kavmo i Membr.
  146. vettrv i Membr.
  147. ðravma i Membr.
  148. .d. i Membr.
  149. Ligner þvílitt i Membr.
  150. Tilføiet af Udgiveren.
  151. arangin i Membr.
  152. leit eller lett i Membr.
  153. anrangr i Membr.
  154. leit eller lett i Membr.
  155. o harannſ i Membr.
  156. Burde forandres til báð þá.
  157. Udgivers Gisning.
  158. fenda i Membr.
  159. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  160. Tilføiet af Udgiveren.
  161. Ligner ei i Membr.
  162. Burde forandres til vandreði.
  163. flavgvr i Membr.
  164. Ligner emifes i Membr.
  165. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  166. Siavda i Membr.
  167. þreiva i Membr.
  168. lābſiſ i Membr.
  169. [Ligner leidar yiſȷ þeiria i Membr.
  170. [leiðinne á meðal i Membr.
  171. hiop i Membr.
  172. rigdi i Membr.
  173. heīm i Membr.
  174. Tilføiet af Udgiveren.
  175. lavllvt i Membr.
  176. Udgivers Gisning.
  177. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  178. Ligner ei i Membr.
  179. hodingia i Membr.
  180. hafit ravda i Membr.
  181. ſafar (ɔ: sjávar) i Membr.
  182. ſæfar i Membr.
  183. cccc i Membr.
  184. ſpamrdr i Membr.
  185. ?
  186. Tilføiet i Randen.
  187. þeir i Membr.
  188. [Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  189. N i Membr.
  190. Tilføiet af Udgiveren.
  191. ovinie i Membr.
  192. Eller riddara.
  193. Tilføiet i Randen.
  194. fella i Membr.
  195. arinſ i Membr.
  196. eronim' i Membr.
  197. hof i Membr.
  198. Udgivers Gisning.
  199. nabogonoſor i Membr.
  200. feþrum i Membr.
  201. Tilføiet af Udgiveren.
  202. Udgivers Gisning.
  203. ezechiaſ i Membr.
  204. gerfa i Membr.
  205. heilax i Membr.
  206. meiri i Membr.
  207. nopn i Membr.
  208. Oſéé i Membr.
  209. Tilføiet af Udgiveren.
  210. heilax i Membr.
  211. lygz i Membr.
  212. babilona i Membr.
  213. Burde forandres til brotit og brennt.
  214. Burde forandres til er þar.
  215. Tilføiet af Udgiveren.
  216. Eller ungs.
  217. Tilføiet af Udgiveren.
  218. Tilføiet af Udgiveren.
  219. ɔ: þann eller þar.
  220. of meþnaþar i Membr.
  221. [Tilføiet af Udgiveren.
  222. navdgan i Membr.
  223. Udgivers Gisning.
  224. lof ſavg i Membr.
  225. frā i Membr.
  226. [vii (eller iii eller xx) i Membr.
  227. Ligner þeii i Membr.
  228. i i Membr.
  229. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  230. Udgivers Gisning.
  231. [Udgivers Gisning.
  232. Eller hettir (ɔ: hetir).
  233. [Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  234. Tilføiet af Udgiveren.
  235. Nøiagtig Gjengivelse af Membr., ɔ: Johannes Hyrcanus.
  236. heīnv̄ i Membr.
  237. ſimeramiſ i Membr.
  238. ſligt i Membr.
  239. Ciriuſ i Membr.
  240. [Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  241. Ariſtobolvſ i Membr.
  242. ariſtobolo i Membr.
  243. deipheb' i Membr.
  244. Agamenoniſ i Membr.
  245. Eller sáto.
  246. þrar i Membr.
  247. Ligner þat i Membr.
  248. Eller hettir (ɔ: hetir)
  249. æphir' i Membr.
  250. Ligner Andromacia i Membr.
  251. Ligner danivſ eller damvſ i Membr.
  252. lavinea eller lavmea i Membr.
  253. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  254. [cccc ok ok eller cccc ii i Membr.
  255. Eller vii
  256. [Burde forandres til lx ok i eller lx ok viii.
  257. hofdigr i Membr.
  258. Tilføiet af Udgiveren.
  259. [Tilføiet af Udgiveren.
  260. Ligner ap i Membr.
  261. pō peio i Membr.
  262. ðrvcnaði i Membr.
  263. iyfir komin i Membr.
  264. ðavða i Membr.
  265. Clepatra i Membr.
  266. mklar i Membr.
  267. Ligner Clopatra i Membr.
  268. ſex' i Membr.
  269. archila' i Membr.
  270. phlipp' i Membr.
  271. archila' i Membr.
  272. Burde forandres til Tiberio.
  273. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  274. Udgivers Gisning.
  275. fyſti i Membr.
  276. ban̄adi i Membr.
  277. Veſpaſi' i Membr.
  278. Veſpaſi' i Membr.
  279. Burde forandres til í Jerusalem.
  280. attu i Membr.
  281. kýn i Membr.
  282. aýrv̄ i Membr.
  283. avðv i Membr.
  284. fimm i Membr.
  285. xvii i Membr.
  286. ar i Membr.
  287. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  288. Tilføiet af Udgiveren.
  289. fat i Membr.
  290. Antonivſ i Membr.
  291. mikli i Membr.
  292. [Tilføiet af Udgiveren.
  293. antonivſ i Membr.
  294. Noget synes udeglemt i Membr.
  295. xviii i Membr.
  296. [lvci' antoni' komodvſ i Membr.
  297. Elivſ i Membr.
  298. Udgivers Gisning.
  299. Tilføiet af Udgiveren.
  300. Cerinvſ eller Cermvſ i Membr.
  301. xiii i Membr.
  302. [Antonivſ baſſvſ Caracarla .xx. i Membr.
  303. iii i Membr.
  304. [moþir hanſ moþir i Membr.
  305. Udgivers Gisning.
  306. Maxim' i Membr.
  307. Noget synes udeglemt i Membr.
  308. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  309. Burde forandres til vi eller v.
  310. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  311. Galerian' i Membr.
  312. stepan' i Membr.
  313. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  314. i þi i Membr.
  315. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  316. Noget synes udeglemt i Membr.
  317. Burde forandres til þar.
  318. lang i Membr.
  319. [ſ. hanſ var i Membr.
  320. Numeranum i Membr.
  321. hend i Membr.
  322. hercvltvſ i Membr.
  323. xx i Membr.
  324. ofrid i Membr.
  325. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  326. Eller Tiber ci' i Membr.
  327. pantaleē i Membr.
  328. Maximiam' eller Maximiani' i Membr.
  329. ſonr i Membr.
  330. Burde forandres til viii.
  331. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  332. Udgivers Gisning.
  333. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  334. conſtanti' i Membr.
  335. Ligner ſataran i Membr.
  336. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  337. gera i Membr.
  338. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  339. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  340. Tilføiet af Udgiveren.
  341. Eller honum.
  342. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  343. Tilføiet af Udgiveren.
  344. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  345. iatian i Membr.
  346. vr i Membr.
  347. keī i Membr.
  348. Conſtantin' i Membr.
  349. p. i Membr.
  350. ii i Membr.
  351. ȷoviman' i Membr.
  352. Ligner Vaſtinian' i Membr.
  353. þrop i Membr.
  354. Udgivers Gisning.
  355. iiii i Membr.
  356. ridara i Membr.
  357. Burde forandres til vii eller viii.
  358. breelandi i Membr.
  359. Ligner lvndunvm i Membr.
  360. Ligner apitalia i Membr.
  361. Ligner .p. i Membr.
  362. .vi. i Membr.
  363. Maximā i Membr.
  364. Ligner aqiegia i Membr.
  365. Udgivers Gisning.
  366. Udgivers Gisning.
  367. Ligner .p. i Membr.
  368. Archadivſ i Membr.
  369. Udgivers Gisning.
  370. Tilføiet af Udgiveren.
  371. Udgivers Gisning.
  372. frv̄ vtz i Membr.
  373. Ligner Teodoſivſ i Membr.
  374. archadíȷ i Membr.
  375. [vi. ár ok. xx i Membr.
  376. Evdoxia i Membr.
  377. ii i Membr.
  378. xvii i Membr.
  379. Ligner mathei i Membr.
  380. Burde forandres til vii
  381. (ɔ: Eutyches), ligner evtices i Membr.
  382. cristinvm i Membr.
  383. Ligner Evtices i Membr.
  384. Tilføiet af Udgiveren.
  385. ſvelleti i Membr.
  386. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  387. (ɔ: Symmachus), ligner ſimac' i Membr.
  388. Ligner boieci' i Membr.
  389. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  390. Jvſtinan' i Membr.
  391. (ɔ: Gothi), G edi i Membr.
  392. Tilføiet af Udgiveren.
  393. ivſtiniana i Membr.
  394. Udgivers Gisning.
  395. Tilføiet af Udgiveren.
  396. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  397. Ligner agirka i Membr.
  398. Ligner heī i Membr.
  399. xi i Membr.
  400. Ligner ſophrā i Membr.
  401. Tilføiet af Udgiveren.
  402. mertod i Membr.
  403. Udgivers Gisning.
  404. pavavaſ i Membr.
  405. Tilføiet af Udgiveren.
  406. xxi i Membr.
  407. Ligner pava dō i Membr.
  408. Udgivers Gisning.
  409. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  410. Agiv lf' i Membr.
  411. theolinda i Membr.
  412. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  413. Ligner pavin i Membr.
  414. benifacio i Membr.
  415. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  416. Ligner panteon i Membr.
  417. eruſalem i Membr.
  418. Udgivers Gisning.
  419. xxvi i Membr.
  420. Tilføiet af Udgiveren.
  421. Tilføiet af Udgiveren.
  422. Noget synes udeglemt i Membr.
  423. heraclonaſ i Membr.
  424. .ii. ár i Membr.
  425. Conſtantin' i Membr.
  426. xx. viii. i Membr.
  427. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  428. Burde forandres til því at.
  429. Ligner pavfin i Membr.
  430. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  431. Conſtantin' i Membr.
  432. Eller logu
  433. [in fýrra c̄ ſtantini. xvii.. i Membr.
  434. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  435. Gregori' i Membr.
  436. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  437. Ligner vixlo i Membr.
  438. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  439. Ligner eith- i Membr.
  440. leo i Membr.
  441. Ligner evdbt' i Membr.
  442. Ligner eiglandi i Membr.
  443. .vii. i Membr.
  444. leonē i Membr.
  445. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  446. Ligner dvmini i Membr.
  447. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  448. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  449. .ii. ár ok .vi. i Membr.
  450. Anſtaſivs i Membr.
  451. Burde forandres til blindaði
  452. Ligner Teodoſi' i Membr.
  453. Ligner teodoſio i Membr.
  454. Ligner .p. i Membr.
  455. Ligner teodoſi' i Membr., (burde forandres til Anastasius)
  456. [Burde forandres til hann var keisari iii ár ok var vel trúaðr. í þann tíð eyddiz villa sú er Philippicus hafði upp tekit ok olli Anastasius því. Theodosius var keisari i ár. hann átti orrostu mikla vit Anastasius ok var hann handtekinn ok sór eiða Theodosio ok var at hans ráði Anastasius vígðr til prests.
  457. .xi. i Membr.
  458. Eller farði.
  459. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  460. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  461. [leo c̄ ſtantin' vr keī xxx v. ára i Membr.
  462. Noget synes udeglemt i Membr.
  463. Tilføiet af Udgiveren.
  464. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  465. Ligner karſſ i Membr.
  466. in i Membr.
  467. Ligner mettis i Membr.
  468. Noget synes udeglemt i Membr.
  469. Carcli i Membr.
  470. Ligner vr i Membr.
  471. lothrivſ i Membr.
  472. Noget synes udeglemt i Membr.
  473. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  474. hans i Membr.
  475. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  476. .viii. i Membr.
  477. ſon i Membr.
  478. Ligner .O. i Membr.
  479. Greſcent i Membr.
  480. hanſ i Membr.
  481. Eller benara-, nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  482. Tilføiet af Udgiveren.
  483. mildi vr i Membr.
  484. Ligner knvz i Membr.
  485. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  486. b (ɔ: bróþir) i Membr.
  487. .xvii. i Membr.
  488. Ligner teekt i Membr.
  489. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  490. Tilføiet af Udgiveren.
  491. iii i Membr.
  492. Ligner ka'nraðr eller kanradr i Membr.
  493. Tilføiet af Udgiveren.
  494. Ligner ſtor þing i Membr.
  495. ſkyllt i Membr.
  496. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  497. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  498. Tilføiet af Udgiveren.
  499. Ligner efpheſo borg i Membr.
  500. Ligner teodoſíj i Membr.
  501. celeſtii Membr.
  502. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  503. Udgivers Gisning.
  504. Tilføiet af Udgiveren.
  505. callcidoniæ i Membr.
  506. Ligner Evticeſ i Membr.
  507. vlla i Membr.
  508. Ligner Evticeſ i Membr.
  509. kalldi i Membr.
  510. Tilføiet af Udgiveren.
  511. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  512. Ligner ſonr Abæhās i Membr.
  513. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  514. Ligner antiockia i Membr.
  515. Ligner .p. i Membr.
  516. alexnadia i Membr.
  517. Tilføiet af Udgiveren.
  518. Ligner pava i Membr.
  519. Petvrs i Membr.
  520. Ligner pava i Membr.
  521. Ligner .p. i Membr.
  522. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  523. Udgivers Gisning.
  524. Ligner ipetr ſtolli i Membr.
  525. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  526. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  527. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.
  528. Ligner mavvdr i Membr.
  529. Burde forandres til Telesphorus
  530. Burde forandres til Hyginus
  531. Nøiagtig Gjengivelse af Membr.