Orms þáttr Stórólfssonar

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Íslendinga sögur

Orms þáttr Stórólfssonar

Guðni Jónsson

bjó til prentunar

1. Frá Hængi ok sonum hans

HÆNGR hét maðr, sonr Ketils Naumdælajarls, en móðir Ketils jarls hét Hrafnhildr, dóttir Ketils hængs ór Hrafnistu. Hængr var göfugr maðr. Hann varð í missætti við Harald konung Dofrafóstra af drápi Hildiríðarsona, ok því stökk hann ór landi. Hængr sigldi vestr í haf at leita Íslands. Þeir urðu við land varir ok váru fyrir sunnan at komnir, sigldu upp í árós einn mikinn ok lögðu við it eystra land. Sú á heitir nú Þjórsá. Þeir könnuðu víða landit. Hængr var inn fyrsta vetr fyrir útan Rangá, en um várit nam hann land milli Þjórsár ok Markarfljóts, allt í milli fjalls ok fjöru, ok bjó at Hofi við Rangá ina eystri. Ingunn hét kona hans. Hon fæddi son um várit, er Hrafn hét. Hængr gaf land skipverjum sínum, en seldi sumum, ok eru þeir landnámamenn kallaðir. Herjólfr hét annarr sonr Hængs. Hans sonr var Sumarliði. Helgi hét inn þriði, Vestarr hét inn fjórði. Hrafn Hængsson var fyrstr lögsögumaðr á Íslandi. Hann bjó at Hofi eftir föður sinn. Þórlaug var dóttir hans, er átti Jörundr goði. Inn fimmta son átti Hængr, er Stórólfr hét. Hann er kallaðr mestr sona hans, en Hrafn göfgastr. Stórólfr átti Þórörnu, systur Þorbjarnar skólms, þess er var faðir Þórálfs. Stórólfr bjó at Hváli, er síðan var kallaðr Stórólfshváll. Stórólfr var allra manna sterkastr, ok þat var allra manna mál, at hann væri eigi einhamr. Hann var fróðr maðr ok margvíss. Var hann af því kallaðr fjölkunnigr.

Hann átti son við Þórörnu, konu sinni, er Ormr er nefndr. Hann var snemmendis bæði mikill ok sterkr ok vel at íþróttum búinn, því at þá er hann var sjau vetra, samvægði hann inum sterkustum mönnum um afl ok allar íþróttir. Ekki hafði hann ástríki mikit af föður sínum, enda var hann honum ódæll ok vildi ekki vinna, en móðir hans unni honum mikit. Ekki lagðist Ormr í eldaskála. Óx hann nú upp þann veg, [þar til] er hann var tólf vetra gamall.

Stórólfr var iðjumaðr mikill ok verksígjarn. Þat var einn dag um sumarit, at Stórólfr lét færa hey saman, ok gengu fernir eykir. Stórólfr hlóð heyi, en handfátt varð upp at bera, en honum þótti heldr regnligt gerast. Kallaði hann þá á Orm, son sinn, ok bað hann til hjálpa ok leggja upp heyit. Ormr gerði ok svá. En er í tók at draga skúrirnar, gerðist Stórólfr mikilvirkr á heyinu ok eggjaði Orm fast, at hann skyldi duga ok neyta aflsins, ok sagði hann bæði slyttinn ok linaflaðan ok meir gefinn vöxtr en afl eða harka. Ormr reiddist nú ok bar upp fúlguna alla á lítilli stundu, ok í því kom at eykrinn. Greip Ormr þá upp hlassit ok hestinn með öllum akfærunum ok kastaði upp á heyit ok svá snart, at Stórólfr karl fell út af heyinu ok ofan í geilina. Varð þat svá þungt fall, at brotnaði í honum þrjú rifin.

Stórólfr mælti þá: „Illt er at eggja ofstopamennina, ok er þat auðsét, at þú munt ófyrirleitinn verða.“

Mikil aflraun þótti þetta öllum mönnum af jafnungum manni sýnd.

2. Ormr Stórólfsson fór til sláttar

Þat er enn sagt einnhvern dag, at Stórólfr kom at máli við Orm, son sinn, ok bað hann fara á engjar ok slá, — „því at húskörlum gengr lítt í sumar.“

„Hvar er ljár sá, er ek skal slá með?“ sagði Ormr.

Stórólfr fekk honum þá orf ok nýjan ljá, ok var hvárttveggja mjök stórkostligt. Ormr vatt ljáinn í sundr milli handa sér, en steig í sundr orfit ok kvað sér hvártki skyldu. Snýr Ormr þá í brottu ok fær sér tvá fjórðunga járns ok ferr til smiðju ok gerir sér ljá. Síðan tók hann sér einn ás ór viðarbulungi ok gerði sér mátuliga hátt ok færði í tvá hæla stóra ok lét þar í koma ljáinn þann nýja ok vafði síðan með járni, gekk síðan ofan á engjar. Þar var svá háttat landslegi, at þar var þýft mjök, en bæði loðit ok grasgott. Ormr tók til at slá ok slær þann dag allan til kvelds. Stórólfr sendi griðkonur sínar at raka ljána eftir Ormi. En er þær kómu á engjarnar, sá þær, at Ormr hafði haft múgaslátt. Tóku þær þá til ok ætluðu at hvirfla heyit, en þat gekk þeim eigi svá greitt sem þær ætluðu, því at þær gátu engan múga hrært, hvárki með hrífu né höndum, fóru heim síðan ok sögðu bónda. Fór hann þá ok reið á engjar um kveldit. Sá hann þá, at Ormr hafði slegit af þúfur allar ok fært þær saman í múga. Hann bað hann þá upp gefa ok ónýta eigi meira. Ormr gerði þá ok svá, ok var þá ljár hans máðr upp í smiðreim. Þá hafði Ormr slegit átta stakka völl, ok þær einar engjar eru sléttar af Stórólfshváli, ok er kallaðr ákvæðisteigr milli hverra múga. Sér þessa alls merki enn í dag.

3. Ormr bar heyit.

Dufþakr er maðr nefndr. Hann bjó á þeim bæ, er heitir í Holti ok er síðan kallat í Dufþaksholti. Dufþakr var mikill ok mjök trylldr, svá at hann var eigi einhamr. Þeir Stórólfr eldu löngum grátt silfr, en stundum váru með þeim blíðskapir. En þó átti með þeim illan enda at síðustu, því at þat segja sumir menn, at Dufþakr yrði Stórólfi at bana.

Nú líðr áfram, þar til at Ormr er átján vetra gamall. Þá kom vetr mikill, svá at gerði jarðbönn, en Stórólfr hafði fénaðar margt, ok tók þá at draga fast at heyjum hans, er á leið, svá at hann þóttist sjá fyrir, at hann myndi fella fénað sinn, ef engra bragða væri í leitat, því at hey kunni hvergi at fá í byggðinni, útan Dufþakr hafði hey með afgöngum ok vildi við engan af standa. Þá var heldr fátt með þeim Stórólfi. Stórólfr sendi þá Orm, son sinn, til móts við Dufþak at fá af honum nökkut af heyi, því at þá gerðist tímum mjök fram komit, en fénaðr dreginn mjök.

Ormr fór þá til móts við Dufþak ok falaði af honum hey, en hann kvaðst ekki til sölu hafa.

En er Ormr herði fast at, þá sagði Dufþakr, at hann skyldi hafa byrði sína, ef hann vildi, — „ok má ykkr þó at gagni koma, ef svá mikit leggr hverr til í byggðinni.“

Ormr svarar: „Þetta er lítit tillát, en þó skal ek hafa, eða hvar skal ek af taka?“

„Úti í garði,“ segir Dufþakr, „standa tveir heykleggjar, annarr fjögurra faðma, en annarr tveggja ok vel tveggja faðma þykkt ok því nærri hátt, ok þykkir ván at sigit muni. Þar skaltu hafa af inu minna.“

„Ek mun fara heim fyrst,“ segir Ormr, „ok sækja mér bendi.“ Ok svá gerði hann, sagði nú föður sínum.

„Þetta er göngumannliga til látit,“ segir Stórólfr, „enda skal hann hér ekki verð fyrir hafa, ok þykkir mér þó ráð, at ek sækja heldr byrðina, því at ek mun heldr borit fá en þú.“

„Eigi skal þat vera,“ sagði Ormr, „því at svá mikit var gefit sem ek bæra.“

„Hertu þik þá, mannskræfan,“ segir Stórólfr.

Snýr Ormr þá í brottu ok til gervibúrs ok tekr reip á tíu hesta ok leysir af hagldir, kastar þá saman bæði at lengð ok digrð, svá at hann gerir ór eitt, gengr síðan yfir í Holt ok at heygarðinum ok brýtur á hlið, gengr inn í garðinn ok at inum meira heykleggjanum ok ryðr af ofan torfi ok því, sem verst var orðit. Síðan styðr hann á höndum ok losar til heyit niðri við jörðina, dregr síðan undir reipin ok bregðr í hagldirnar ok vendir um heyinu. Færist hann þá undir í fatla ok vegr upp á herðar sér. En þat segja sumir menn, at hann hafi haft inn minna kleggja í fyrir. Gekk hann með þetta heim til Stórólfshváls. Var bóndi úti ok sá. Fannst honum mikit um ok lét á sannast, at hann myndi eigi sjálfr svá miklu orkat hafa. Var þá inn borit í hlöðu, ok var hon þá full. Dugði þetta hey svá vel fénaði Stórólfs bónda, at hann felldi ekki um várit. Var síðan betr í frændsemi þeira feðga þaðan af en áðr, því at Stórólfr sá, hvert afbragð Ormr var annarra manna.

En er Dufþakr karl kom út um daginn ok sá vegsummerki, at í burtu váru hey hans bæði, en þat eina eftir, er vettugi var nýtt, ok þó eigi vel at unnit, sá hann ok, hvar Ormr gekk ór garði ok bar heykleggjana báða, þótti honum mikil furða í, hversu stóra byrði Ormr gat borit. En um várit fór Dufþakr til Hváls ok heimti heyverð at Stórólfi ok fekk ekki. Þótti honum heyit eigi minna vert en sex kúgilda. Leiddi af þessu langan óþokka með þeim Stórólfi ok mikinn fjandskap, sem síðar mun sagt verða.

4. Ormr ok Þórálfr reyndu knáleik sinn.

En er Ormr var tvítugr at aldri, reið hann til alþingis sem oftar. Þá var þingit fjölmennt. Þórálfr Skólmsson var kominn á þingit norðan frá Myrká ór Hörgárdal, frændi Orms. Með honum var sá maðr, er Mækólfr hét. Hann hafði sex karla afl. Þeir váru allir í búð með Jörundi goða, mági Orms.

Jörundi goða váru gefnir aurskór einir. Þeir váru svá stórir ok járnmiklir, at þeir stóðu hálft pund saumlausir. Þeir fóru um búðina til sýnis. En er skórnir kómu til Þórálfs, tók hann skóna fjóra ok lét saman ok helt á nökkura stund, rétti síðan at Ormi, ok váru þá allir réttir sem kerti. Ormr tók við ok beygði í einu alla skóna fjóra, sem áðr höfðu verit, ok þótti þetta mikil aflraun hvárttveggja.

En um daginn, er þeir gengu út, stóð hituketill hjá heituhúsinu, sá er tók tvær tunnur. Hann fylldu þeir upp af sandi. Eftir þat gekk at Mækólfr ok fleytti honum með annarri hendi. Þórálfr gekk þá at ok lyfti honum upp með tveimr fingrum. Síðast gekk at Ormr ok krækði undir hödduna inum minnsta fingri ok fleytti honum jafnhátt ökla ok brá hendinni undir kápuna.

Þórálfr mælti: „Sýn mér nú fingrinn.“

„Eigi vil ek þat,“ segir Ormr.

„Kost átta ek at meiða mik, ef ek vilda,“ segir Þórálfr, „ok vilda ek eigi.“

Mönnum þótti sem í sundr hefði gengit hold ok sinar niðr at beini. Síðan riðu menn heim af þingi, ok sat Ormr um kyrrt.

Mikils þótti mönnum vert um aflraunir Orms, þær sem hann hafði gert, ok gerði síðan því meiri sem hann var þá ellri, ok því er þat allra manna mál, vina hans ok óvina, at hann hafi sterkastr maðr verit á öllu Íslandi bæði at fornu ok nýju, sá er einhamr hefir verit.

5. Af Ásbirni prúða.

Virfill hét maðr. Hann átti að ráða fyrir einu þorpi í Danmörk, þar er á Vendilskaga heitir. Þeir váru bræðr ok Véseti í Borgundarhólmi. Virfill var kvángaðr maðr ok átti einn son við konu sinni, er Ásbjörn er nefndr. Hann var snemma mikill ok vænn ok vel at íþróttum búinn. Hann var hverjum manni kurteisari. Af því var hann kallaðr Ásbjörn prúði.

Þat var þá tízka í þær mundir, at konur þær fóru yfir land, er völur váru kallaðar ok sögðu mönnum fyrir örlög sín, árferð ok aðra hluti, þá er menn vildu vísir verða. Þessi sveit kom til Virfils bónda. Var völunni þar vel fagnat, því at þar var veizla in bezta.

En er menn váru komnir í sæti um kvöldit, var völvan frétt at forspám sínum, en hon sagði, at Virfill myndi þar til elli búa ok þykkja nýtr bóndi. „En þeim unga manni, er þar sitr hjá þér, bóndi, er gott at heyra sín forlög, því at hann mun fara víða ok þykkja þar mestr maðr, sem þá er hann helzt, ok vinna margt til framaverka ok verða ellidauðr, ef hann kemr eigi á Norðmæri í Nóregi eða norðr þaðan í þat land.“

„Þat ætla ek,“ sagði Ásbjörn, „at ek sé eigi þar feigari en hér.“

„Muntu eigi ráða því, hvat er þú ætlar?“ segir völvan, ok varð henni þá ljóð á munni:

Þótt þú látir

yfir lög breiðan

byrhest renna

ok berisk víða,

nær mun liggja,

norðr fyr Mæri

at bana hljótir.

Bezt mun at þegja.

Síðan var völvam þar svá lengi sem ætlat var ok leyst í burt með góðum gjöfum. Ásbjörn óx nú upp, en þegar at aldr færðist yfir hann, þá hafði hann sik í förum til ýmissa landa ok kynndi sér svá siðu annarra manna ok var mikils metinn af öllum höfðingjum. Móðir hans var ættuð norðan ór Nóregi af Hörðalandi ok Norðmæri, komin af ætt Bifru-Kára. Sat Ásbjörn þar löngum hjá móðurfrændum sínum, mikils metinn sakir íþrótta sinna ok atgervi.

6. Ormr ok Ásbjörn unnu Gautland.

Nú er þar til at taka, er fyrr var frá horfit, at Ormr Stórólfsson sat á Íslandi. Ok er hann var kominn á þrítugs aldr, tók hann sér fari með þeim manni, er Özurr hörzki hét, er skip átti uppi standanda í Þjórsá, ok fór útan með honum. Özurr átti garð á Hörðalandi, ok sat Ormr hjá honum um vetr. Þá var Ásbjörn prúði á Hörðalandi, ok bar oft saman fundi þeira Orms, ok fell vel á með þeim, ok gerðist þar skjótt vinátta. Reyndu þeir margar íþróttir ok váru á allar jafnir, þær sem eigi reyndi afl með, en miklu var Ormr sterkari. Svá kom, at þeir sórust í fóstbræðralag at fornum sið, at hvárr skyldi annars hefna, sá er lengr lifði, ef hinn yrði vápndauðr.

En um várit talaði Ásbjörn við Orm, at hann vildi fara norðr á Mæri at hitta Eyvind snák ok Bergþór bestil, frændr sína. „Er mér ok forvitni á,“ segir hann, „at vita, hvárt þegar dettr líf ór mér, er ek kem þar, sem sagði völvan arma.“

Ormr lézt þeirar farar búinn, — „en eigi þykkir mér þú þar mega um keppa, því at gnógu margt vita þess háttar menn sem hon er.“

Síðan fóru þeir á tveim skipum norðr á Mæri, ok tók Eyvindr ok Bergþórr allvel við Ásbirni, frænda sínum, því at þeir váru systkinasynir.

Þetta var á ofanverðum dögum Hákonar Hlaðajarls.

Þar spurði Ásbjörn, at eyjar tvær lágu norðr fyrir landi, ok hét hvártveggi Sauðey, ok réð fyrir inni ytri eyjunni jötunn sá, er Brúsi héti. Hann væri mikit tröll ok mannæta, ok ætluðu menn, at hann myndi aldri af mennskum mönnum unninn verða, hversu margr væri. En móðir hans var þó verri viðreignar, en þat var kolsvört ketta ok svá mikil sem þau blótnaut, at stærst verða. Engi gæði höfðu menn af landi ór hvárigri eyjunni fyrir þessum meinvættum. Gerðist Ásbjörn fúss at fara til eyjanna, en Ormr af latti ok kvað fátt verra en við fjandr slíka at eiga, ok því varð ekki af ferðinni. Heldu þeir um sumarit suðr í Danmörk ok sátu hjá Virfli um vetrinn.

En at vetri liðnum ok vári komnu heldu þeir í hernað með fimm skip ok fóru víða um eyjar ok útsker ok höfðu sigr ok gagn, hvar er þeir kómu. Urðu þá eigi aðrir menn frægri í víkingu heldr en þeir.

En um sumarit, er á leið, lögðu þeir til Gautlands ok herjuðu þar. Þá réð þar fyrir sá jarl, er Herröðr hét. Þar áttu þeir marga bardaga ok fengu vald yfir landinu ok sátu þar vetr inn þriðja. Þar váru drykkjur stórar um vetrinn ok gleði mikil.

Þat var einn dag um vetrinn, er þeir Ásbjörn ok Ormr sátu ok drukku, þá kvað Ásbjörn vísu þessa:

Sagði mér at seiði

ok söng of þat löngu,

at ek á feigum fæti

færa norðr á Mæri.

Vætki vissi völva.

Vera munk enn með mönnum

glaðr í Gautaveldi.

Gramir eigi spá hennar.

Um várit fóru þeir Ormr ok Ásbjörn ok unðu þar eigi lengr ok fóru um sumarit norðr í Danmörk ok svá til Nóregs ok váru þar vetr inn fjórða með Özuri hörzka.

En um várit töluðust þeir með fóstbræðr. Vildi Ásbjörn í hernað, en Ormr út til Íslands, ok því skilðu þeir, ok þó með kærleikum ok vináttu. Fór Ormr til Íslands með Özuri hörzka, urðu vel reiðfara, kómu skipi sínu í Leiruvág fyrir neðan Heiði. Þá frétti Ormr þau tíðendi, at Stórólfr karl, faðir hans, hefði dáit í viðskiptum þeira Dufþaks. Var hann fám mönnum harmdauði. Fór Ormr þá heim á Stórólfshvál ok setti þar bú saman ok bjó þar lengi eftir þat, er hann hafði hefnt Stórólfs föður síns, eftir því sem segir í Íslendingaskrá.

7. Dráp Ásbjarnar.

Litlu síðar en þeir Ormr ok Ásbjörn höfðu skilit, fýstist Ásbjörn norðr í Sauðeyjar. Fór hann með fjóra menn ok tuttugu á skipi, heldr norðr fyrir Mæri ok leggr seint dags at Sauðey inni ytri, ganga á land ok reisa tjald, eru þar um nóttina ok verða við ekki varir.

Um morgininn árla ríss Ásbjörn upp, klæðir sik ok tekr vápn sín ok gengr upp á land, en biðr menn sína bíða sín.

En er nökkut svá var liðit frá því, er Ásbjörn hafði í brott gengit, verða þeir við þat varir, at ketta ógurlig var komin í tjaldsdyrrnar. Hon var kolsvört at lit ok heldr grimmlig, því at eldar þóttu brenna ór nösum hennar ok munni. Eigi var hon ok vel eyg. Þeim brá mjök við þessa sýn ok urðu óttafullir. Kettan hleypr þá innar at þeim ok grípr hvern at öðrum, ok svá er sagt, at suma gleypði hon, en suma rifi hon til dauðs með klóm ok tönnum. Tuttugu menn drap hon þar á lítilli stundu, en þrír kómust út ok undan ok á skip ok heldu þegar undan landi.

En Ásbjörn gengr þar til, er hann kemr at hellinum Brúsa, ok snarar þegar inn í. Honum var nökkut dimmt fyrir augum, en skuggamikit var í hellinum. Hann verðr eigi fyrr varr við en hann er þrifinn á loft ok færðr niðr svá hart, at Ásbirni þótti furða í. Verðr hann þess þá varr, at þar er kominn Brúsi jötunn, ok sýndist heldr mikilligr.

Brúsi mælti þá: „Þó lagðir þú mikit kapp á at sækja hingat. Skaltu nú ok erendi hafa, því at þú skalt hér lífit láta með svá miklum harmkvölum, at þat skal aðra letja at sækja mik heim með ófriði.“

Fletti hann þá Ásbjörn klæðum, því at svá var þeira mikill aflamunr, at jötunninn varð einn at ráða þeira í milli. Bálk mikinn sá Ásbjörn standa um þveran hellinn ok stórt gat á miðjum bálkinum. Járnsúla stór stóð nökkut svá fyrir framan bálkinn.

„Nú skal prófa þat,“ segir Brúsi, „hvárt þú ert nökkut harðari en aðrar menn.“

„Lítit mun þat at reyna,“ segir Ásbjörn, „en ógæfusamliga hefir mér tekizt, at ek skylda engri vörn fyrir mik koma, ok er þat líkast, at feigð kalli at mér,“ — ok kvað vísu þessa:

Sinni má engi

íþrótt treysta.

Aldri er svá sterkr

né stórr í huga.

Svá bregzk hverjum

á banadægri

hjarta ok megin

sem heill bilar.

Síðan opnaði Brúsi kvið á Ásbirni ok náði þarmaenda hans ok knýtti um járnsúluna ok leiddi Ásbjörn þar í hring um. En Ásbjörn gekk einart, ok rökðust svá á enda allir hans þarmar. Ásbjörn kvað þá vísur þessar jafnframmi:

Segið þat minni móður,

mun eigi syni kemba

svarðar láð í sumri

svanhvít í Danmörku.

Hafðak henni heitit,

at heim koma myndak.

Nú mun segg á síðu

sverðs egg dregin verða.

Annat var, þá er inni

ölkátir vér sátum

ok á fleyskipi fórum

fjörð af Hörðalandi.

Drukkum mjöð ok mæltum

margt orð saman forðum.

Nú emk einn í öngvar

jötna þröngvar genginn.

Annat var, þá er inni

allstórir saman fóru.

Stóð þar upp í stafni

Stórólfs burr enn frækni.

Hjörs langskipum lagði

lundr at Eyrasundi.

Nú munk tældr í tryggðum

trölla byggðir kanna.

Annat var, þá er inni

Ormr at hildar stormi

gekk vífs gráum blakki

Geitis sylg at veita.

Rökk at rómu dökkri.

Raunmargan gaf vargi

segg ok sárt nam höggva

svinnr at Ífu minni.

Annat var, þá er inni

ek veitta ferð sveittri

högg með hvassri tuggu

Herjans suðr í skerjum

Elfar. Oft nam kólfi

Ormr hagliga at forma

mest, þá er miðjungs traustir

mágar eftir lágu.

Annat var, þá er inni

allir saman várum,

Gautr ok Geiri,

Glúmr ok Starri,

Sámr ok Sæmingr,

synir Oddvarar,

Haukr ok Háma,

Hrókr ok Tóki.

Annat var, þá er inni

oft á sæ fórum,

Hrani ok Högni,

Hjálmr ok Stefnir,

Grani ok Gunnarr,

Grímr ok Sörkvir,

Tumi ok Torfi,

Teitr ok Geitir.

Annat var, þá er inni

alllítit vér spörðumk

at samtogi sverða.

Sjaldan ek þess latta,

at brynpálmar brýndir

biti hvassliga seggi.

Þó var Ormr at ímun

æ oddviti þeira.

Myndi Ormr

ófrýnn vera,

ef á kvöl þessa

kynni at líta,

ok grimmliga

gjalda þursi

várar viðfarar

víst, ef næði.

Síðan lét Ásbjörn líf sitt með mikilli hreysti ok drengskap.

8. Ormr hittir Menglöðu í Sauðey.

Þat er at segja, at þeir þrír menn, er undan kómust, sóttu knáliga róðr ok léttu eigi fyrr en þeir kómu at landi, sögðu þau tíðendi, er gerzt höfðu í þeira förum, kváðust ætla Ásbjörn dauðan, en kunnu ekki frá at segja, hversu at hafði borizt um hans líflát. Kómu þeir sér í skip með kaupmönnum ok fluttust svá suðr til Danmerkr. Spurðust nú þessi tíðendi víða ok þóttu mikil.

Þá var orðit höfðingjaskipti í Nóregi, Hákon jarl dauðr, en Óláfr Tryggvason í land kominn ok bauð öllum rétta trú.

Ormr Stórólfsson spurði út til Íslands um farar ok líflát Ásbjarnar, er mönnum þótti sem vera myndi. Þótti honum þat allmikill skaði ok unði eigi álengðar á Íslandi ok tók sér fari í Reyðarfirði ok fór þar útan. Þeir kómu norðarliga við Nóreg, ok sat hann um vetrinn í Þrándheimi. Þá hafði Óláfr ráðit þrjá vetr Nóregi.

Um várit bjóst Ormr at fara til Sauðeyja. Þeir váru því nær margir á skipi, sem þeir Ásbjörn höfðu verit. Þeir lögðu at minni Sauðey síð um kveldit ok tjölduðu á landi ok lágu þar um nóttina.

Þat segja menn, at Ormr væri primsigndr í Danmörku, en hafi kristnazt á Íslandi.

En er Ormr var sofnaðr, sá hann, at kona gekk inn í tjaldit, mikil ok errilig, vel búin ok væn at yfirlitum. Hon gekk innar at, þar er Ormr lá, ok nam þar staðar. Ormr þóttist heilsa henni ok spyrja hana at nafni, en hon kveðst Menglöð heita, dóttir Ófótans norðan ór Ófótansfirði, — „en vit erum systkin ok Brúsi at föður, en ek átta mennska móður, en móðir hans er sú in kolsvarta ketta, er þar er í hellinum hjá honum. En þó at vit sém skyld, þá erum vit þó ekki lyndislík. Ræðr hann fyrir eyjunni ytri, ok er hon sýnu betri. Veitir hann mér þungar búsifjar, svá at ek hygg, at ek muna í brottu stökkva. Veit ek ok, hvert erendi þitt er: Þú ætlar at hefna Ásbjarnar, fóstbróður þíns, ok er þat várkunn, því at þú átt eftir hraustan mann at mæla. Mun þér ok forvitni á at vita, hversu honum var í hel komit, en þar munu ekki margir kunna frá at segja útan Brúsi ok ek.“

Hóf hon þá upp alla sögu ok sagði frá lífláti Ásbjarnar, ok svá kvað hon allar þær vísur, er hann hafði kveðit. „En eigi þykkjumst ek þar sjá fyrir mun um, hvárt meira má tröllskapr Brúsa ok móður hans eða hamingja þín, en engan mann óttast hann útan þik einn, ok viðrbúnað hefir hann veittan, ef þú kynnir at koma. Hann hefir fært þat bjarg í hellisdyrrnar, at ekki má í hellinn komast, meðan þat stendr þar, en þó at þú sér sterkr, þá hefir þú hvárki afl við Brúsa né bjarginu í brott at koma. Nú eru hér glófar, at ek vil gefa þér, ok fylgir sú náttúra, at þeim verðr aldri aflafátt, sem þá hefir á höndum. Yrði þat svá, at þú ynnir Brúsa, þá vilda ek, at þú gæfir Sauðey í vald mér, en ek mun heldr vera þér í sinni, því at mér er þú vel í þokka, þó at vit megim eigi njótast sakir trúar þinnar.“

Síðan hvarf konan, en Ormr vaknaði, ok váru þar glófarnir, en hann munði allar vísurnar. Stóð Ormr þá upp ok vakði menn sína ok helt út til eyjarinnar, gekk á land ok bað menn sína bíða á skipi til annars dags í þær mundir, en halda á burt, ef hann kæmi þá eigi.

9. Dráp Brúsa.

Nú gengr Ormr þar til, er hann kemr at hellinum. Sér hann nú bjargit þat stóra ok leizt ómáttuligt nökkurum manni þat í brott at færa. Þó dregr hann á sik glófana Menglaðarnauta, tekr síðan á bjarginu ok færir þat burt ór durunum, ok þykkist Ormr þá aflraun mesta sýnt hafa.

Hann gekk þá inn í hellinn ok lagði málajárn í dyrrnar. En er hann var inn kominn, sá hann, hvar kettan hljóp með gapanda ginit. Ormr hafði boga ok örvamæli. Lagði hann þá ör á streng ok skaut at kettunni þremr örum, en hon hendi allar með hváftunum ok beit í sundr. Hefir hon sik þá at Ormi ok rekr klærnar framan í fangit, svá at Ormr kiknar við, en klærnar gengu í gegnum klæðin, svá at í beini stóð. Hon ætlar þá at bíta í andlit Ormi. Finnr hann þá, at honum mun eigi veita, heitir þá á sjálfan guð ok inn heilaga Petrum postula at ganga til Róms, ef hann ynni kettuna ok Brúsa, son hennar. Síðan fann Ormr, at minnkaðist afl kettunnar. Tekr hann þá annarri hendi um kverkar henni, en annarri um hrygg ok gengr hana á bak ok brýtr í sundr í henni hrygginn ok gengr svá af henni dauðri.

Ormr sá þá, hvar bálkr stórr var um þveran hellinn. Hann gengr þá innar at, en er hann kemr þar, sér hann, at fleinn mikill kemr útar í gegnum bálkinn. Hann var bæði digr ok langr. Ormr grípr þá í móti fleininum ok leggr af út. Brúsi kippir þá at sér fleininum, ok var hann fastr, svá at hvergi gekk. Þat undraðist Brúsi ok gægðist upp yfir bálkinn. En er Ormr sér þat, þrífr hann í skeggit á Brúsa báðum höndum, en Brúsi bregzt við í öðrum stað. Sviptast þeir þá fast um bálkinn. Ormr hafði vafit skegginu um hönd sér ok rykkir til svá fast, at hann rífr af Brúsa allan skeggstaðinn, hökuna, kjaftana báða, vangafillurnar upp allt at eyrum. Gekk hér með holdit niðr at beini. Brúsi lét þá síga brýnnar ok grettist heldr greppliga. Ormr stökkr þá innar yfir bálkinn. Grípast þeir þá til ok glíma lengi. Mæddi Brúsa þá fast blóðrás. Tekr hann þá heldr at ganga fyrir. Gefr Ormr þá á ok rekr Brúsa at bálkinum ok brýtr hann þar um á bak aftr.

„Snemma sagði mér þat hugr,“ sagði Brúsi, „at ek mynda af þér nökkut erfitt fá, þegar ek heyrða þín getit, enda er þat nú fram komit. Muntu nú vinna skjótt um ok höggva höfuð af mér. En þat var satt, at mjök pínda ek Ásbjörn prúða, þá er ek rakða ór honum alla þarmana, ok gaf hann sik ekki við, fyrr en hann dó.“

„Illa gerðir þú þat,“ segir Ormr, „at pína hann svá mjök, jafnröskvan mann. Skaltu ok hafa þess nökkurar menjar.“

Hann brá þá saxi ok reist blóðörn á baki honum ok skar öll rifin frá hryggnum ok dró þar út lungun. Lét Brúsi svá líf sitt með litlum drengskap. Síðan bar Ormr eld at ok brenndi upp til ösku bæði Brúsa ok kettuna. Ok er hann hafði þetta starfat, fór hann burt ór hellinum með kistur tvær fullar af gulli ok silfri, en þat, sem meira var fémætt, gaf hann í vald Menglaðar ok svá eyna. Skilðu þau með mikilli vináttu. Kom Ormr til manna sinna í nefndan tíma, heldu síðan til meginlands. Sat Ormr í Þrándheimi vetr annan.

10. Frá Ormi ok Eiríki jarli.

At sumri bjóst Ormr til Rómferðar, ok tókst sú ferð vel, kom sunnan til Danmerkr um haustit eftir Svoldrarorrostu ok spurði þar þau tíðendi, er þar höfðu orðit. Fór hann þá til Nóregs á fund Eiríks jarls ok hitti hann á Hlöðum, gekk fyrir jarl ok kvaddi hann. Jarl tók honum vel ok spurði hann at nafni. Hann lézt Ormr heita.

Jarl mælti: „Ertu Ormr sterki?“

„Kalla megið þér svá, herra, ef þér vilið, en þat er erendi mitt, at ek vilda vera gestr yðvarr í vetr.“

Jarl kvað honum þat til reiðu ok skipaði honum á inn æðra bekk útarliga. Ormr var fáskiptinn um vetrinn ok óhlutdeilinn.

Þat var einn tíma, at talat var til Svoldrarorrostu ok hversu kappar Óláfs konungs höfðu drengiliga vörn sýnt ok hversu seint at Ormrinn hafði unninn orðit eða hversu harða atsókn Eiríkr jarl hafði veitt, at hann fekk unnit þat skip, er engi ætlaði, at á þíðum sjó myndí unnit verða.

Ormr svarar: „Seinna myndi Ormrinn langi unninn hafa orðit, ef ek hefða þar verit með öðrum köppum konungs.“

Nú var sagt jarli, at Ormr hefði mikit um talat, at Ormrinn langi myndi eigi unninn orðit hafa, ef hann hefði þar verit.

Jarl lætr pá kalla Orm fyrir sik ok spyrr, hvárt hann hefði þat talat, at Ormrinn myndi eigi unninn hafa orðit, ef hann hefði þar verit.

„Eigi er þat, herra. Hitt sagða ek, at seinna myndi unninn hafa orðit Ormrinn, ef ek hefða þar verit.“

Jarl svarar: „Lítinn mun myndi þat segja um einn mann, svá mörgum ok miklum köppum sem þar var saman skipat, en þó skal gera tilraun nökkura. Þú skalt vera einn á skipi, ok skulu sækja at þér fimmtán skeiðr, ok er þat þó lítit af þeim skipafjölða, er var við Svoldr.“

„Þér munuð ráða, herra,“ sagði Ormr, „en ekki mun ek fyrr gefast en ek er yfirkominn.“

Ormr gekk þá út ok tók einn berlingsás digran, þrettán alna langan. Síðan fór hann á skip ok lét frá landi. Síðan váru menn til fengnir á fimmtán skeiðum ok sóttu at Ormi, en svá er sagt, at á lítilli stundu hafði Ormr slegit í kaf sjö skeiðr, lamit ok brotit. Þá kallaði jarl ok bað þá hætta þessum leik. Var ok svá gert. Varð þá borgit flestum öllum mönnum. Síðan bað jarl sex tigu manna sækja at Ormi úti á víðum velli, ok svá var gert. Ormr hafði ekki vápna nema ásinn ok veifði honum um sik sem hreytispeldi, svá at engi þorði nærri at koma, því at þeir sá vísan bana, hverr sem fyrir yrði. Bað jarl þá hætta þessum leik, ok svá var gert.

Jarl mælti: „Eigi ætla ek, at þat væri oftalat, Ormr, þótt seinna ynnist Ormrinn langi, ef þú hefðir á verit, því at hann myndi aldri unninn hafa orðit, ef þú hefðir þar til varnar verit.“

Síðan gerðist Ormr hirðmaðr Eiríks jarls ok var með honum í miklum kærleikum sakir atgervi smnar.

11. Ormr dró upp boga Einars ok bar trét.

Þat var einn tíma, at Ormr fór á kynni, þar sem hann hafði fyrr verit í Þrándheimi. Hann kom um leið á Gimsar, ok var Einarr heima. Þat var í þann tíma, sem Einarr var at kirkju. Bogi hans var úti fyrir kirkjudurum. Ormr gekk at ok tók upp ok lagði ör á streng ok dró fyrir odd ok lét svá örina standa í boganum ok lagði síðan niðr aftr ok gekk í brottu. En er Einarr kom út, sá hann, hversu bogi hans var til háttaðr, ok undraðist mjök ok spurði eftir, hverr með boga hans myndi farit hafa. En þess varð hann lengi ekki víss, fyrr en Ormr sjálfr sagði honum. Einarr kveðst þat ok vita, at þat myndi ekki skræfa verit hafa, er boga hans hafði fyrir odd dregit.

Eiríkr jarl fór at veizlum austr um Víkina. Þá var Ormr með jarli. En er þeir kómu þar, sem Ormrinn langi hafði verit upp höggvinn, lá þar siglutrét. Jarl bað menn prófa, hversu margir þyrfti undir at ganga, áðr en axlat yrði. Skipaði hann Ormi undir mitt trét. Sex tigir manna tóku trét. Síðan bað jarl sinn mann tínast undan hvárum enda, ok svá var gert, þar til at Ormr stóð einn undir trénu. Þá gekk hann með þat þrjú fet ok lagði niðr síðan. Segja menn, at Ormr muni varla samr orðit hafa síðan ok áðr.

Var hann með jarli nökkura vetr, fór síðan út til Íslands ok settist í bú at Stórólfshváli ok þótti æ inn mesti maðr ok varð ellidauðr ok helt vel trú sína.

---

Vísnaskýringar: