Fjörutíu Íslendinga þættir: Þórsteins þáttr uxafóts

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif



Fjörutíu Íslendinga þættir

Þórsteins þáttr uxafóts


Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904



1. Þórðr skeggi hét maðr. Hann nam lönd öll í Lóni fyrir norðan Jökulsá, millum ok Lóns-heiðar, ok bjó í Bæ tíu vetr. Enn er hann frá til öndvegis-súlna sinna í Leiruvági fyrir neðan heiði, þá seldi hann lönd sín Úlfljóti lög(sögu-) manni, er þar kom út í Lóni. Úlfljótr var son Þóru dóttur Ketils Hörðakára, Áslákssonar bifrukára, Unarssonar, Arnar-(sonar) hyrnu. Enn er Úlfljótr var nær sextugr at aldri, þá fór hann til Noregs ok var þar þrjá vetr. Þá settu þeir Þórleifr spaki, móðurbróðir hans lög þau, er síðan váru köllut Úlfljótslög. Enn er hann kom út, þá var alþingi sett, ok höfðu allir menn ein lög síðan hér á landi. Þat var upphaf hinna heiðnu laga: at menn skyldi eigi hafa höfuðskip í haf; enn ef menn hefði, þá skyldi þeir af taka höfuð áðr þeir kæmi í landsýn, ok sigla eigi at landi með gapandi höfðum né gínandi trjónu, svá at landvættir fœldist við. Baugr tvíeyringr eðr meiri skyldi liggja í hverju höfuðhofl á stalli; þann baug skyldi hverr goði hafa á hendi sér tíl lögþinga þeira allra, er hann skyldi sjálfr heyja, ok rjóða hann þar í roðru blótnauts þess, er hann blótaði þar sjálfr. Hverr sá maðr, er þar þurftí lögskil af hendi at leysa at dómi, skyldi áðr eið vinna at þeim baugi, ok nefna sér vátta tvá eðr fleiri: "Ykkr nefnik í þat vættí", skyldi hann segja, "at ek vinn eið at baugi, lögeið; hjálpi mér svá nú Freyr ok Njörðr, ok hinn almáttki Áss, sem ek mun svá sök þessa sœkja eðr verja, eðr vitni bera eðr kviðu, eðr dóma dœma, sem ek veit réttast ok sannast ok helzt at lögum, ok öll lögmæt skil af hendi leysa, þau er undir mik koma, meðan ek er á þessu þingi". Þá var landinu skift í fjórðunga, ok skyldu vera þrjú þing í fjórðungi hverjum, enn þrjú höfuðhof í þingsókn hverri. Þar váru menn vandaðir tíl at varðveita hofin at hyggindi ok réttlæti. Þeir skyldu dómnefnur eiga á þingum ok stýra sakferli; því váru þeir goðar kallaðir. Hverr skyldi ok gjalda toll tíl hofs, svá sem nú er kirkjutíund. Böðvarr hinn hvítí af Vors ór Noregi bygði fyrstr at Hofi, ok reistí þar hof, ok gerðist hofgoði. Hann var faðir Þórsteins, fóður Halls á Síðu. Þorir hinn háfi nam land í Krossavik fyrir norðan Reyðarfjörð. Þaðan eru Krossvíkingar komnir.

2. Þórkell hét maðr, er bjó í Krossavík. Hann var Geitisson. Hann var hit mesta afarmenni ok harðfengr ok kallaðr ofrhugi. Hann var þá ókvæntr, er þessi saga gerðist. Systir hans óx upp með honum, er Oddný hét; allra kvenna vænst, hverri konu hagari; þó var mikill mállaki á ráði hennar; hon hafði ekki mál, ok var með því alin. Þau unnust mikit systkin. Þórkell átti þræl einn útlendan at öllu kyni, er Freysteinn hét. Hann var hvárki ljótr né illr viðeignar sem aðrir þrælar, heldr var hann gæfr ok góðr viðrskiftis, ok náliga hverjum manni vænni; því var hann kallaðr Freysteinn hinn fagri. Krummr hét maðr; hann bjó í Krummsholti; sá bœr er nú eyddr. Hann var Vémundarson, Ásbjarnarsonar, Krummssonar hins gamla. Krumrr hinn gamli fór af Vors búferli til Íslands. Hann nam land á Háfranesi inn til Þerunness ok allt hit ytra, bæði Skrúð ok aðrar úteyjar ok inn öðru megin at Þernunesi. Krummr hinn yngri átti þá konu, er Þórgunna hét ok var Þórsteins-dóttir, Vetrliðasonar, Ásbjarnarsonar, göfugs manns af Beitsstöðum, Ólafssonar langháls, Bjarnarsonar reyðarsiðu. Þórgunna var vitr kona, ok meðallagi vinsæl, mjök margkunnandi, ekki frið, enn forn í skapi, heldr harðlynd ok þó órskiftamaðr. Krummr var óríkr maðr. Miseldri mikit var með þeim hjónum; var Þórgunna þá roskin kona, er þetta æfintýr gerðist. Þau áttu ekki barn, svá at sögur gangi af.

3. Styrkárr hét maðr Indriðason, Hreiðars-sonar. Þeir váru brœðr Hreiðarr og Ásbjörn, faðir Járn-Skeggja af Yrjum, enn systir þeira var Ólöf, er átti Klyppr hersir, er drap Sigurð konung slefu. Þeira bróðir var Erlingr, ríkr hersir af Hörðalandi. Erlingr átti þann son, (er) Ívarr hét, allra manna vænstr, þeira (er) uppi váru á Hörðalandi; því var hann kallaðr Ívarr ljómi. Hann var hverjum manni betr at íþróttum búinn, — ofmetnaðar-maðr svá mikill, at nálega máttu öngir menn mæla né gera til jafns við hann. Hann var ókvæntr langa tíma, ok því, at honum þótti sér nær hvergi fullkosta. Hann sat löngum hjá Styrkári frænda sínum á Gimsum í Þrándheimi. Þessi Styrkárr var faðir Einars Þambaskelfis. Segja þat ok sumir menn, at þeir hafi brœðr (verit) Indriði faðir Styrkárs, ok Ásbjörn faðir Indriða ilbreiðs. Ástúðigt var lengi með þeim frændum Styrkári ok Ívari. Ívarr hafðist löngum við í kaupferðum, bæði til Englands ok Danmerkr. Eitt sumar fór hann til Íslands kaupferð. Hann kom skipi sínn í Gautavík á Austfjörðum, Þórkell Geitisson reið til skips, ok bauð stýrimanni heim til sín við svá marga menn sem hann vildi með sér haft hafa. Ívarr þakkaðí bónda, ok kveðst þat þiggja mundu. Ívarr fór heim í Krossavík við fimta mann, ok sat þar um vetrinn. Ívarr (var) gleðimaðr mikill ok örr af fé. Þat var einn dag, at Þórkell gekk til tals við Oddnýju systur sína, ok sagði henni, at stýrimaðrinn var heim kominn. "Vilda ek, frændi", segir hann, "at þú þjónaðir honum í vetr, því at hér eru flestir aðrir menn í starfi". Oddný reist rúnar á kefli, því at hon mátti eigi mæla, enn Þórkell tók við ok leit á keflit; sagði svá: "Ekki er mér um at leggja mik til þjónustu við stýrimann, því at mér segir svá hugr um, ef ek geri þat at þjóna Ívari, at þar muni mikit vánt af standa". Þórkell reiddist fast, er Oddný taldist undan. Enn er hon sá þat, stóð hon upp ok gekk inn, ok tók til þjónustu Ívar, ok helt því um vetrinn. Enn er á leið, sá menn at Oddný mundi fara eigi kona einsaman. Ok er Þórkell fann þat, spurði hann Oddnýju, hversu háttat væri um hagi hennar, eðr hvárt hon væri með barni, eðr hverr þat ætti með henni. Oddný reist þá enn rúnar ok sögðu þær svá: "Eigi hefir Ívarr betr launat þér vetrvistina enn svá, at barn þat, er ek geng með, á hann við mér". Setti þá grát mikinn at Oddnýju, enn Þórkell gekk í burt. Liðr út vetrinn; ok er várar lætr Ívarr búa skip sitt í Gautavík. Ok er þat var búit, býst Ívarr brott ór Krossavík ok hans menn, Þórkell ríðr í veg með Ívari, ok er þeir höfðu riðit nökkura stund, veik hann til við stýrimann: "Hvert ráð gerir þú, Ívarr, fyrir barni því, er þú átt við Oddnýju systur minni, eðr viltú gera vel ok ganga at eiga hana, enn ek mun gœða hana svá penningum, at þú sér sœmdr af". Ívarr brást við reiðr mjök ok svaraði: "Til ills eyrendis hefða ek þá farit til Íslands, ef ek skylda eiga systur þína mállausa; hefir mér kostr verit œðri kvenna ok kynstœrri heima á Hörðalandi eðr þó víðara í Noregi. Enn þú þarft eigi at kenna mér barn systur þinnar, þó at hon eigi við þrælum þínum. Hefir þú talat við mik mikla svívirðing". Þórkell svarar: "Vilir þú eigi ganga við barni Oddnýjar, ok smá bæði mik ok hana í orðum, skaltú sjálfan þik fyrir finna. Hefi ek eigi þolat mönnum fyrrmeir þvílíka smán". Ívarr hjó þá til Þórkels; þat högg kom á fótinn ok varð mikit sár. Þórkell brá þá sverði ok hjó til Ívars; enn hann reið undan, enn höggit kom á hestfótinn, svá at af tók. Stökk Ivar þá af baki ok rann eftir félögum sínum, enn Þórkell reið heim í Krossavik. Annan dag eftir safnar Þórkell mönnum, ok reið í Gautavik með þrjátigu manna. Enn er hann kom þar, hafði Ívarr kipt bryggjum, enn vindr stóð af landi ok sigldu svá til hafs, ok linti eigi fyrr enn hann kom til Noregs, ok fór svá heim á Hörðaland ok settist um kyrt. Þórkell reið heim í Krossavik ok undi lítt við sinn hagr því at hann hafði eigi meiri smán fengit enn þessa alla saman.

4. At miðju sumri eða litlu síðar fæddi Oddný barn. Þat var sveinbarn svá mikit, at menn þóttust ekki barn meira nýfœtt sét hafa. Þórkatli var sagt, at systir hans var léttari orðin at því barni, er ætti við henni Ívarr ljómi. Enn er Þórkell heyrði þat, varð hann œsilega reiðr ok sagði at út skyldi bera. Enn þat var þá lög í þann tima, at út skyldi bera órikra manna börn, ef vildi, ok þótti þó eigi vel gert. Þórkell lét kalla Freystein þræl, ok bað hann tortíma sveininum. Enn hann taldist undan, þar til er Þórkell sagði á reiði sína. Þá var Geitir faðir Þórkels vistum með Þórkatli syni sínum; hann talaði um, at sveininn skyldi eigi út bera; sagði sér svá hugr um segja, að sá sveinn mundi ekki lítill fyrir sér verða, ef hann næði lífi at halda. Þórkell var svá œfr, at hann vildi ekki á þat heyra, ok kvað ekki annat skyldu enn piltrinn væri út borinn. Nú gekk Freysteinn, þó at nauðigr fœri, til Oddnýjar ok tók upp sveininn ok gekk út með ok til skógar. Hann vafði piltinn í einum dúk, ok lagði flikkis-sneið í munninn; hann gerði skjól undir viðarrótum ok lét þar koma í barnit, ok bjó vel um ok gekk svá frá; fór heim síðan ok sagði bónda, at hann hefði fyrir sét barninu. Bóndi lét vel yfir, ok var nú kyrt um hríð.

5. Bráðliga eftir þetta er þat at segja, at Krummr bóndi fór í skóg sinn at sœkja við; hann heyrði barnsgrát ok fór þangat til, ok fann sveinbarn bæði mikit ok vænligt; þar lá hjá flesksneið, er hann þóttist vita at fallit mundi hafa ór munni barnsins ok því mundi þat œpt hafa. Spurt hafði Krummr, at barn hafði verit út borit í Krossavik ok hversu Þórkell hefði hart um mælt; þóttist vita, at þetta sama mundi vera. Enn með því at þeir Þórkell váru miklir vinir, ok hins annars, at hann sá, at þat var bæði glœpska ok skaði, at þar dœi svá mannlegt barn ok líkligt til stórra afdrifa, þá tók hann þat upp ok hafði heim með sér ok gerði ekki orð á. Þat var á fjórða dœgri, er barnit fanst, frá því er þat var út borit. Krummr gaf nafn piltinum ok kallaði Þórstein, ok kallaði sinn son vera. Um þetta urðu þau Þórgunna samráða. Vex Þórsteinn nú þar upp, ok leggr Þórgunna við hann ástfóstr, ok kennir honum margt í frœðum. Þórsteinn gerðist bæði mikill ok sterkr ok viðleitinn um allar íþróttir. Hann var svá sterkr, at þá er hann var sjau vetra gamali, sambauð hann at afli rosknum mönnum, þótt fœrir væri. Þat var einn dag sem oftar, at Þórsteinn kom til Krossavíkr; hann gekk til stofu. Þá sat Geitir faðir bónda á palli ok þuldi í feld sinn. Enn er piltrinn kom í stofuna, þá fór hann mjök geystr sem börnum er títt; fellr hann á stofugólfinu. Ok (er) Geitir sér þetta, skellir hann upp ok hlær. Enn er Oddný sér piltinn, setr at henni grát mikinn. Piltrinn gengr innar at Geiti ok mælti: "Hvárt þótti þér þetta allbrosligt, er ek fell áðan?" Geitir svarar: "Þat er satt því at ek sá þat, er þú sátt eigi". "Hvat var þat?" sagði Þórsteinn. "Þat má ek segja þér", [sagði Geitir], "þá er þú komt í stofuna, fylgdi þér einn hvítabjarnar-húnn ok rann fyrir innar á gólfit; enn er hann sá mik, nam hann staðar, enn þú fórt heldr geystr ok felt þú um húninn; þat er ætlan min, at þú sér eigi sonr Krumms né Þórgunnar, heldr mantú stœrri ættar". Piltrinn settist niðr hjá Geiti ok skrumuðu þeir. Enn er kveldaði, sagðist Þórsteinn heim skyldu. Geitir bað hann koma þar oft, "því at mér þykkir sem þú munir eiga hér kynni". Enn er piltrinn var út genginn, kom Oddný þar ok færði Þórsteini klæði nýskorin; fór hann síðan heim. Vandi hann nú kvámur sínar til Krossavíkr. Þórkell gaf sér fátt at piltinum, enn þótti hann þó frágerðamaðr at vexti ok afli. Geitir sagði Þórkatli syni sínum, at þat væri hans ætlan, at þessi Þórsteinn væri son Oddnýjar ok Ivars ljóma, ok mundi verða mikill maðr fyrir sér. Þórkell kveðst eigi kunna at synja, "skulu vér hér fá sannar fréttir af". Ok um morgininn sendir Þórkell eftir Krumm ok Þórgunnu ok Þórsteini; ok er þau kvámu, spurði Þórkell glöggliga at, hversu Þórsteinn væri til kominn. Enn þau hjón sögðu allt, hversu til komit var; sagði Freysteinn ok sína sögu ok bar allt saman. Þótti Þórkatli nú vel um gengit, ok kunni Freysteini þakk(ir) fyrir. Vaknar Þórsteinn nú við ætt sína, ok fór hann nú vistafari til Krossavíkr ok gerir Þórkell við hann raunvel.

6. Þat er sagt eitt haust, er menn skyldu á fjall ganga, beiddi Þórkell Þórstein frænda sinn fara með þeim. Hann játaði því; hann var tíu vetra gamall þá, Freysteinn kveðr hann til ferðar með sér. Þeir fara sem þeim liggja leiðir, — finna margt fjár. Ok er þeir fara heim á leið, koma þeir í einn dal djúpan; eru þá tveir saman, Þórsteinn ok Freysteinn. Þá kveldaði mjök. Þeir sá þar einn haug stóran. "Hér ætla ek í nátt at vera", segir Þórsteinn, "ok skaltu vaka í nátt, Freysteinn, ok vekja mik eigi, hversu sem ek læt í svefni, því at þar þykki mér á liggja". Freysteinn játaði því. Síðan sofnaði Þórsteinn; ok er á leið náttina, lét hann illa í svefni, því at hann brauzt um á hnakki ok hæli; því gekk allt til dags. Freysteinn efaðist i, hvárt hann skyldi vekja Þórstein eðr eigi; miklu váru hans læti erviðlegri. Enn er lýsti af degi, vaknaði Þórsteinn, ok var þá sveittr mjök ok mælti: "Dyggiliga hefir þú enn vakat, Freysteinn; hefir þú nú gert þá tvá hluti, at hvárrtveggja væri launa verðr: í fyrstan tíma er þú fórt með mik ok nú. Skal ek nú því launa þér, at ek skal fá fyrir þik frelsi af Þórkatli frænda mínum, ok hér eru tólf merkr silfrs, at ek vil gefa þér. Enn nú vil ek segja þér dráum minn. Mér þótti haugr sjá opnast, ok gekk þar út ór maðr rauðklæddr; hann var mikill maðr vexti, ok ekki aðalliga illiligr". Hann gekk at Þórsteini ok heilsaði upp á hann. Þórsteinn tók honum vel ok spurði hann at nafni eðr hvar hann ætti heima. Hann lézt Brynjarr heita ok eiga heima í haugi þeim, "er þú sér standa hér í dalnum. Enn veit ek, hvat þú heitir ok svá hvers kyns þú ert, ok svá þat, at þú mant mikill maðr verða fyrir þér, eðr viltú fara með mér ok sjá hýbýli mín?" Þórsteinn játaði því ok stóð upp ok tók öxi sína, er Þórkell hafði gefit honum; ganga inn í hauginn. Enn er Þórsteinn kom þar, sýndist honum þar vel fyrirbúit. Hann sá þar til hœgri handar sitja ellifu menn á bekk. Þeir váru allir rauðklæddir ok heldr fáligir. Öðrumegin í hauginum sá hann sitja tólf menn. Þeir váru allir bláklæddir. Sá var [einn] þeira mestr ok iililigr. Brynjarr laut at Þórsteini ok mælti: "Sá er bróðir minn, hinn mikli maðr, ok erum vit þó ekki skaplíkir; hann heitir Oddr ok vill flestum illt; hann veitir mér þungar búsifjar; enn hann er því öllu sterkari enn ek, sem hann er meiri vöxtum; enn ek hefi orðit at játta því ok mínir menn, at fá honum hverja nátt mörk gulls eðr tvær merkr silfrs, eðr einhveru grip jafnan þessu. Hefir nú svá fram farit hinn næsta mánuð ok gerumst vér nú farnir at lausafé. Oddr hefir at varðveita gull þat, er sú náttúra fylgir, at hverr maðr, sem mállaus er ok leggr þat undir tungurœtr sér, þá tekr þegar mál sitt, ok af því gulli má móðir þín mál fá; enn Oddr geymir þat svá ríkt, at þat gengr aldri af honum hvárki nótt né dag". Nú sezt Brynjarr niðr hjá sínum kumpánum, enn Þórsteinn sitr þeira yztr. Enn er þeir hafa setit um hríð, stóð Brynjarr upp ok gekk yfir at Oddi bróður sínum, ok afhendi honum einn hring digran. Oddr tók við þegjandi, enn Brynjarr gekk aftr til sætis síns. Svá stóð upp hverr at öðrum, ok fœrðu Oddi allir nökkurn grip, enn hann gaf engum þökk í móti. Enn er þeir höfðu þetta allir (gert), þá mælti Brynjarr: "Þat mun þér ráð, Þórsteinn, at gera sem aðrir ok fœra Oddi nökkurt gjald; eigi mun annat duga með því at þú sitr á várn bekk". Oddr var ýgldrjmjök, ok sat upp mjök gneypr ok heldr ófrýniligr. Þórsteinn stóð þá upp ok helt á öxi sinni. Hann gekk yfir at Oddi ok mælti: "Ekki er ek plaggamargr til, Oddr, at lúka þér gjald þetta; muntú ok ekki mikilþægr at við mik, því at ek er órikr". Oddr anzaði ok heldr stutt: "Ekki er mér um kvámu þína hingat, enn muntú eigi frammi láta þat er þér líkar?" "Ek hefi ekki til nema öxi mína, ef þú vilt hana taka", [segir Þórsteinn]. Oddr rétti höndina í móti, enn Þórsteinn höggr til hans; kemr þat í höndina ofan ölnboga ok tekr af. Oddr sprettr þá upp ok allir þeir, er (í) hauginum váru; vápn þeira hengu uppi yfir þeim; grípa þeir þau; slœr nú með þeim í bardaga. Þat sér Þórsteinn, at nú er ekki fjarri um með þeim, Þórsteini ok Oddi, er Oddr var einhendr. Allir lítast honum hinir bláklæddu menn harðfengari; þat sér hann ok, þó at þeir höggist af hendr eðr fœtr eðr særist öðrum stórsárum, þá eru þeir á annarri stundu heilir. Enn þat er Þórsteinn hjó, þá var þat eftir eðli. Eigi linti Þórsteinn fyrr, ok þeir Brynjarr allir saman, enn Oddr var drepinn ok þeir allir kumpánar. Þórsteinn var þá mjök móðr, enn ekki sárr, því at Brynjarr ok hans félagar höfðu hlíft Þórsteini við höggum öllum. Brynjarr tók nú gullit af Oddi dauðum ok fekk Þórsteini, ok bað hann fœra móður sinni. Hann gaf honum tólf merkr silfrs í sjóði ok mælti: "Mikit frelsi hefir þú unnit mér, Þórsteinn, því at nú ræð ek hér haugi ok eignum; mun þetta upphaf þinna þrekvirkja, er þú munt vinna útanlendis. Þú munt ok taka siðaskifti, ok er sá siðr miklu betri, þeir sem hann mega hijóta, enn hinum er erfiðara um, sem eigi eru til þess skapaðir ok slíkir eru sem ek, því at vit brœðr várum jarðbúar. Nú þœtti mér miklu máli skifta, at þú kœmir nafni mínu undir skírn, ef þér yrði þat auðit at eiga son". "Síðan leiddi hann mik út ór hauginum, ok áðr vit skildum mælti hann: "Ef mín orð mega nökkut, þá snúist þér þín verk öll til heiðrs ok hamingju". Eftir þat snøri Brynjarr inn í hauginn, enn ek vaknaða; ok þat til marks um, at hér er nú bæði hjá mér sjóðrinn ok gullit". Síðan fóru þeir ok ráku heim fénað þann, er þeir höfðu fundit ok heimtu menn vel. Sagði Þórsteinn þenna atburð allan, ok fœrði móður sinni gullit, ok tók hon þegar mál sitt, er þat kom undir tungurœtr henni. Stendr þessi haugr í Jökulsdal, ok er kallaðr Brynjarshaugr, ok sér enn í dag merki.

7. Freysteinn fekk frelsi brátt af orðum Þðrsteins, ok gerði Þórkell þat vel ok liðuglega, því at honum var vel í geði til Freysteins, því at hann vissi, at hann vár góðrar ættar ok göfgra manna fram í kyn. Grímkell faðir Freysteins bjó á Vors ok átti Ólofu Brunnólfsdóttur, Þórgeirssonar, Vestarssonar. Enn Sokki víkingr brendi inni Grímkel föður hans, enn tók piltinn ok seldi mansali; hafði Geitir hann út hingat. Þat segja sumir menn, at Þórsteinn gifti Freysteini Oddnýju móður sína. Freysteinn hinn fagri bjó í Sandvik á Barðsnesi, ok átti Viðfjörð ok Hellisfjörð, ok var kallaðr landnámsmaðr. Frá honum eru komnir Sandvíkingar ok Viðfirðingar ok Hellisfirðingar.

8. Ásbjörn kastanrassi átti skip uppi standanda í Gautavík. Þar tók Þórsteinn sér fari með honum; þá var hann tólf vetra gamall. Þórkell fekk honum fararefni, svá at honum nœgði; ok áðr Þórsteinn reið til skips, tóluðust þan við ok móðir hans. Hon mælti: "Nú muntú, frændi, finna föður þinn Ívar ljóma, ok ef hann gengr seint við faðerni þínn, þá er hér einn hringr, er þú skalt fœra honum, ok seg honum, at þenna hring gaf hann mér í fyrsta sinni, ok má hann þá eigi dyljast við". Síðan skildu þau mœðgin, ok reið Þórsteinn til skips, ok fór útan um sumarit. Komu þeir norðarlega við Noreg um haustit. Fór Þórsteinn vistfari til Styrkárs á Gimsar ok var þar um vetrinn. Fell vel á með þeim Styrkári, því at hann sá at Þórsteinn var hinn mesti atgervismaðr, því at hann jafnvægði þá hinum sterkustu mönnum í öllum leikum. Um vetrinn nökkuru fyrir jól komu þar sendimenn Ívars ljóma, þess eyrendis, at Ívarr hafði boðit honum Styrkári til jólaveizlu. Sa hét Björn, er fyrir þeim var. Styrkárr hét ferðinni ok fór með þrjátigu manna; þar var Þórsteinn í ferð. Þeir koma til veizlunnar; var Styrkári þar vel fagnat; sat hann hit næsta Ívari um veizluna. Fór veizlan vel fram, ok affaradag veizlunnar, áðr menn skyldu burt fara, gekk Þórsteinn fyrir Ívar ok mælti: "Þat er eyrendi mitt við þik, Ívarr, at vita hvárt þú vilt nökkut ganga við faðerni at mér". Ívarr svarar: "Hvert er nafn þitt eðr hvaðan ertú at kominn?" "Þórsteinn er nafn mitt; Oddný heitir móðir mín ok er Geitisdóttir út á Íslandi, ok hér er hringr, er hon bað mik fœra þér til jartegna, ok kvað at þú mundir kenna, at þú hafðir gefit henni". Ívarr roðnaði fast ok mælti: "Þú munt eiga allt verra faðerni; eru nógir þrælar út á Íslandi, til þess at móðir þín kenni þik. Er þat ok mála sannast, at mér þœtti eiga at leiða drengjum ok herjans sonum þat, at hverr pútuson kallaði mik föður at sér". Þórsteinn reiddist þá ákafliga mjök ok stillti þó vel orðum ok sagði: "Illa hefir þú svarat ok ódrengilega, enn svá kem ek annat sinn, at þú gengr við mér, elligar er þat bani þinn". Þórsteinn snýr þá í brottu. Ívarr talaði til Styrkárs: "Þat vilda ek, frændi, at þú banaðir fóli þessu, því at mér þykkir enskis ills örvænt fyrir hann". "Eigi vil ek þat", segir Styrkárr, "því at ek ætla hann hafa réttara at mæla enn þú, því at ek hygg, at hann sé kynstórra manna". Skildu þeir Ívarr ok Styrkárr þá í styttingi. Fór Styrkárr heim á Gimsar ok Þórsteinn með honum. Styrkárr átti sér systur, er Herdís hét, kvenna vænst; góðr þokki var á með þeim Þðrsteini. Þar var hann tvá vetr. Þá fór Þórsteinn út til Íslands ok heim til Krossavíkr, ok hafði mikit framizt í útanferð sinni. Ok er hann hafði verit þrjá vetr á Íslandi, fór hann útan með Kolbirni sneypi til Noregs. Fór hann þá enn til Styrkárs á Gimsar, ok tók hann við honum feginshendi.

9. Glöggliga er þat sagt, at þetta sumar yrði höfðingjaskifti í Noregi: felli frá Hákon blótjarl; enn í staðinn kom Óláfr Tryggvason. Hann boðaði öllum mönnum rétta tru. Þat kom fyrir Óláf konung, at flögð lægi á Heiðarskóg, svá at þar tœki af vegu alla. Konungr skýtr á húsþingi, ok spyrr, hverir fara vilja at frelsa Heiðarskóg. Maðr stóð upp mikill ok vörpuligr, er Brynjólfr hét, lendr maðr í Þrándheimi, ok mælti: "Ek vil fara, herra, ef þér vilit". Konungi kvaðst þat vel lika. Bjóst Brynjólfr þá við sextigu manna. Þórkell hét (maðr). Þangat ríða þeir Brynjólfr til gistingar. Tók Þórkell við þeim vel; váru þeir þar um nóttina; enn um morguninn fylgdi hann þeim á veg, ok kvað þat skaða mikinn, er konungr skyldi eigi slíkra manna lengi njóta mega. Síðan riðu þeir veg sinn ok allt þar til, er þeir sá standa skála mikinn. Þaðan sá þeir hlaupa þrjár tröllkonur, tvær ungligar ok ein stœrst. Hon var loðin öll útan sem grábjöra. Þær höfðu allar sverð í hondum. Þeir sá ok ganga mikinn mann, ef mann skyldi kalla, ok tvá pilta með honum. Hann hafði brugðit sverð í hendi; þat var svá bjart, at sindra þótti af. Öll váru tröllin illilig at sjá. Þar slœr þegar í bardaga; varð hinn mikli maðr mjök stórhöggr, ok svá hin loðna skessa. Lýkr með því, at þar fellr Brynjólfr ok allt hans föruneyti, nema fjórir menn komust á skóg, ok fóru síðan á fund konungs, ok sögðu honum þessi tíðindi, ok spurðist þetta víða.

10. Þat er at segja, at Styrkárr talaði við Þórstein ok spurði, hvárt hann vildi fara með honum á Heiðarskóg. Þórsteinn lézt búinn þeirar ferðar. Bjuggust þeir einn morgin snemma, ok fóru á skíðum upp á fjall, ok lintu eigi fyrr enn þeir kvámu at kveldi dags til eins sæluhúss, ok ætla þar at vera um nóttina. Skiftu þeir þá verkum: skyldi Þórsteinu vatn sœkja, enn Styrkárr eld kveikja. Þórsteinn gengr þá út ok tók upp spjót, er Styrkárr hafði gefit honum, ók vatnsfötur í aðra hönd. Ok er hann kemr mjök til vatnsins, sá hann stúlku ganga með vatnsfötur; hon var ekki foraðshá, enn ógnar-digr. Ok er hon sér Þórstein, kastar hon niðr fötunum ok bregðr við hart, ok hleypr aftr á veg. Þórsteinn lætr ok eftir sínar vatnsfötur ok hleypr eftir; enn er stúlkan sér þat, rykkir hon hart undan. Hleypr þá hvárt sem getr, ok dregr þá hvárki sundr né saman með þeim. Gengr þessu þar til er Þórsteinn sér skála standa mjök stóran ok rammgervan; þar hleypr þessi stúlka inn í ok skellir aftr hurðu. Enn er Þórsteinn sér þat, skýtr hann eftir henni spjótinu ok kemr í skálahurðina ok flýgr í gegnum hurðina. Þórsteinn gengr þá at skálanum ok inn i, — finnr spjót sitt á gólfinu, enn ekki sér hann til stúlku sinnar. Honum verðr gengit innan um skálann ok þar til, er hann kemr at einni lokrekkju; þar brann ljós á kertistiku. Þórsteinn sér at kona liggr í sænginni, ef konu skyldi kalla; hon var bæði há ok digr ok at öllu trollslig. Hon var stórskorin mjök í andliti, enn álits bæði svört ok blá; hon lá í einum silkiserk; hann var því líkastr sem hann væri þveginn í mannablóði. Flagðit var þá í svefni ok hraut ðgrliga hátt; skjöldr ok sverð hekk uppi yfir henni. Þórsteinn steig upp á rekkjustokkinn, ok tók ofan sverðit ok brá. Hann fletti þá klæðum af flagðinu; sá hann þá at hon var öll alloðin, nema einn díli undir hinni vinstri hendi sá hann at snöggr var. Þat þóttist hann vita, at annathvárt mundi hana þar járn bíta eðr hvergi annarsstaðar. Hann leggr sverðinu á þessum sama flekk ok fellr á hjöltin; sverðit bitr svá, at oddrinn stóð í dýnunni. Kerling vaknaði þá, ok eigi við góðan draum, ok fálmaði höndunum ok spratt upp. Þórsteinn hefir allan einn rykkinn, at hann slökkvir ljósit ok stökkr upp yfir flagðit í sængina. Enn hon hleypr fram á gólfit ok ætlar at vegandinn muni til dyranna leitat hafa; enn er hon kemr þar, sœvist hon á sverðinu ok deyr. Þórsteinn gengr þá at henni, ok kippir burt brandinum ok hefir með sér. Hann gengr þá þar til, er hann kemr at hurðu; hon var greypt í stokk ok hnigin eigi allt í klofa. Hann sá mikinn mann á palli sitja ok mjök stórskorinn ok hengu yfir honum öll herklæði; á aðra hönd honum sat mikil skessa ok illilig ok ekki allellilig; piltar tveir léku á gólfinu; þeim var sprottit hár ór kolli. Skessan tók til orða: "Hvárt syfjar þik, Járnskjöldr faðir?" "Eigi er, Skjaldís dóttir; liggja á mér hugir stórra manna". Hann nefndi þá piltana, annan Hák enn annan Haka, ok bað þá fram ganga til Skjaldvarar móður sinnar, ok vita, hvárt hon vekti eðr svæfi. Skjaldís svaraði: "Óráðligter, faðir, at senda ungmenni í myrkri, því at ek vil segja þér, at ek sá í kveld hlaupa tvá menn ofan af fjalli. Þeir eru svá fóthvatir, at ek hygg at þat sé fátt af várum mönnum, at þeim standist". "Eigi þykki mér á því liggja", segir Járnskjöldr, "því at þá eina menn sendir konungr hingat, at ek óttumst þá ekki; því at þat er einn maðr, at ek hræðumst; enn sá heitir Þórsteinn, ok er Oddnýjarson útan af Íslandi. Enn svá er sem mér hangi blað fyrir auga um öll mín forlög, hvat sem því veldr". "Ólíklegt er, faðir", segir hon, "at sá Þórsteinn komi nökkurn tíma á Heiðarskóg". Piltarnir gengu nú fram, enn Þórsteinn veik sér frá. Þeir hlaupa fram ok út. Enn er nökkur stund var liðin, tók Skjaldis til orða: "Fram fýsir mik at ganga". Nú hleypr hon fram á hurðina hart ok heimsliga. Þórsteinn snýr þá undan; enn er hon kemr at útidyrum, þá fellr honum móður sína dauða. Henni verðr þá kalt ok kynligt við. Hon hleypr þá út ór skálanum. Í því kemr Þórsteinn at, ok höggr af henni höndina með sverðinu Skjaldvararnaut. Hon vill þá inn aftr í skálinn, enn Þórsteinn verr henni dyrnar; hon hafði skálm í hendi; þan sœkjast um hríð, enn svá lýkr með þeim, at Skjaldís fellr dauð. Í því kom Járnskjöldr út; hann hafði brugðit sverðit í hendi, bæði bjart ok bitrligt, svá at Þórsteinn þóttist ekki slikt sét hafa. Hann höggr þegar til Þórsteins. Hann veik sér við höggit ok varð þó sár á læri; sverðit rendi niðr í völlinn allt upp að hjöltum; laut Járnskjöldr þá við; enn Þórsteinn reiddi upp sverðit Skjaldvararnaut bæði hart ok títt, ok höggr til Járnskjaldar; þat högg kom á öxlina, tók af höndina ok fótinn; fell Járnskjöldr við. Þórsteinn lætr þá skamt stórra höggva í milli, ok höggr þá af honum höfuðit.

11. Eftir þat gengr Þórsteinn inn í skálann; enn er hann gengr inn, varð hann eigi fyrri varr við, enn hann var gripinn upp ok fœrðr niðr. Þórsteinn finnr þá, at þar var komin Skjaldvör kerling, ok var þá sýnu verri viðreignar enn fyrr. Hon greyfist þá niðr at Þórsteini ok ætlar at bíta sundr í honum barkann. Þðrsteini kemr þá í hug, at sá mun mikill vera, er skapat hefir himin ok jörð; hafði hann ok heyrt margar sögur ok merkilegar frá Óláfi konungi ok þeiri trú, er hann boðaði. Heitr nú af hreinu hjarta ok heilum huga, at taka við þeiri trú ok þjóna Óláfi meðan hann lifði, ef hann kœmist heill ok lífs í brott, af allri kunnáttu. Ok er hon ætlaði tönnum at víkja at barka Þorsteins, enn hann hafði staðfest heitit, kemr geisli inn í skálann ógrliga bjartr, ok stendr þvert framan í augun kerlingar. Við þá sýn varð henni svá ilit, at dró ór henni mátt ok magn allt; hon tók þá at geispa niðörkliga. Hleypr þá ór henni spýja ok ofan í andlit Þórsteini, svá at náliga helt honum við bana af illsku ok óþef þeim, er af stóð. Þykkir mönnum ok eigi órvænt, at í brjóst Þorsteini muni af komit hafa nökkurr partr, sakir þess at mönnum þykkir sem hann hafi eigi síðan dyggiliga einhamr verit, hvárt er því veldr meirr spýja Skjaldvarar eðr þat, at hann var út borinn. Liggr nú hvárttveggja þeira í milli heims ok heljar, svá at þá mátti hvártki upp standa.

12. Hitt er at segja, at Styrkárr er nú í sæluhúsinu ok þykkir Þórsteini dveljast; kastar hann sér þá upp í setit; ok er hann (hefir) legit nökkura stund, hlaupa þar inn piltar tveir, mjök illsvipligir, ok hafði sitt sax hvárr í hendi; sœkja þegar at Styrkári; enn hann grípr þá stokkinn frá setinu ok lemr þá með, þar til er hann drepr þá báða. Síðan gengr hann út ór skálanum; grunar þá hvat Þórstein mun dvelja. Gengr nú þar til er hann kemr at skálanum; sér nú vegsummerki, at þar liggja tvau flögð drepin, enn Þórstein sér hann hvergi; þykkir nú uggligt, at hann muni í nökkurum nauðum staddr vera; heitir nú á skapara himins ok jarðar at taka við þeiri trú, sem Óláfr konungr boðar, ef hann fyndi á þeiri nátt Þórstein félaga sinn lífs ok heilan. Gengr síðan inn í skálann, ok kemr þar at, sem þau Skjaldvör ok Þorsteinn liggja; spyrr þá, hvárt Þórsteinn megi nökkut mæla; enn hann segir þat eigi trauða; biðr hann hjálpa þá til. Styrkárr tekr þá til Skjaldvarar ok dregr hana af ofan. Þórsteinn stendr upp brátt, ok er stirðnaðr mjök af öllu saman umfangi því, er hann hafði átt við flögðin ok faðmlögum Skjaldvarar. Brjóta þeir þá Skjaldvöru kerlingu á háls, ok gekk þeim þat hit tregligsta, því at hon var harðla hálsdigr. Segir Þórsteinn nú Styrkári allt frá ferðum sínum. Styrkárr anzaði: "Mikill afreksmaðr ertú, svá at þat er líkast, at þessa þinna afreksverka sé getit meðan Norðrlönd eru bygð". Taka þeir nú ok draga saman öll flögðin, ok kynda at bál ok brenna upp at köldum kolum. Síðan kanna þeir skálann, ok finna þar ekki fémætt. Fara í burt síðan ok heim á Gimsar. Spyrjast nú þessi tíðindi ok þykkja mikil vera.

13. Óláfr konungr sat á veizlu á Hörðalandi. Þangat fara þeir Styrkárr ok Þórsteinn ok ganga fyrir konung ok kveðja hann. Þar var Ívarr Ijómi þá með konungi í svá mikilli virðingu, at tveir menn sátu þá upp í milli þeira konungs. Þórsteinn snýr þá fyrir Ívar með brugðit sverðit Skjaldvararnaut, ok stakk blóðreflinum fyrir brjóst honum ok mælti: "Ger þú annathvárt, at ek þrýsti ótæpt blóðreflinum, ella gakk þú við faðerni at mér". Ívarr svarar: "Mér þykkir sœmd í at eiga þik at syni; áttú ok svá góða móður, at ek veitr at hon mundi þat eigi sagt hafa, nema satt væri; vil ek at vísu við þér ganga". Konungr telr þá trú fyrir þeim sera öllum öðrum, er á hans fund kvámu. Þeir létu þat auðsótt af sinni hendi. Segja þá konungi glöggliga allan atburð sinnar þarkvámu ok frá þeim tíðindum, er gerðust á Heiðarskógi. Konungr geldr þá margfalt lof Guði fyrir þær jartegnir, er hann veitti syndugum mönnum hér í heimi. Váru þeir síðan skírðir báðir; fór Styrkárr heim á Gimsar, ok helt öllum þeim veizlum, er hann hafði fyrr haft; enn Þórsteinn gerðist maðr Óláfs konungs ok fylgdi honum til dauðadag ok Ívarr faðir hans, ok þóttu vera hinir vöskustu menn.

14. Hárekr hét maðr; hann bjó í Beinu í Þrándheimi, lendr maðr ok ekki mjök vínsæll. Hann hafði tekit við kristni, enn þó var konungi sagt, at eftir mundi nökkut af fyrnsku í fari hans; því tók konungr þar veizlu, ok vildi reyna, hvat satt var í; þar var veizla fögr. Hárekr var öfundsamr ok illgjarn; honum lék öfund á virðingu Þórsteins. Þat var einn dag, at Hárekr talaði við Þórstein ok spurði hann af sínum afreksverkum; enn Þórsteinn sagðí slíkt er hann spurði. "Ætlar þú nökkurn mannsterkara í Noregi enn þik?" segir Hárekr. "Eigi veit ek þat svá víst", segir Þórsteinn. "Hvárr ykkar konungs ætlar þú at sterkari sé?" segir Hárekr. "Allt mun mik meira annat skorta við konung enn afl", segir Þórsteinn, "ok mun ek þó eigi komast til jafns við hann um þat". Þeir skilja nú tal sitt. Ok um daginn eftir sagði Hárekr konungi, at Þórsteinn hefði jafnast til við hann um allar íþróttir. Konungr gaf sér fátt um þat. Nökkuru síðar talaði konungr um, at þeim væri þat ráð, er til hefði jafnast við hann, at reyna þá íþróttir sínar, "eða er þat satt, Þórsteinn, at þú hefir þat talat, at þú værir jafn mér at íþróttum eðr framar?" "Eigi hefi ek svá talat, herra", segir Þórsteinn, "eðr hverr sagði yðr þat?" "Hárekr", sagði konungr. "Hví sagði hann yðr síðr af blótnauti því, er hann blótar á laun, því at þat mun þó sannara. Enn þat sagða ek, herra, at mik mundi allt meira skorta við yðr enn afl, ok munda ek þó eigi komast til jafns við yðr um þat". "Er nökkut þat satt, Hárekr?" sagði konungr. "Lítit mun þar til hœft, herra", sagði Hárekr. "Lát oss sjá naut þat, er þú hefir svá mikil mæti á", segir konungr. "Þat skal í yðru valdi, herra", segir Hárekr, "ok skulu vér þá fara fram á skóginn". Þeir gerðu svá; ok er þeir koma þar, sjá þeir nautaflokk mikinn; þar var með uxi ógrliga stór ok illiligr, svá at konungr þóttist slíkan ósénan hafa; hann öskraði ógrliga ok lét mjök illiliga. Hárekr mælti: "Hér er nú nautit, herra, ok hefi ek því mætr á uxa þessum, at hann er mjök elskr at mér". "Sé ek víst", sagði konungr, "ok lízt mér illa á; eðr hvat er nú, Þórsteinn, viltú reyna afl þitt ok taka naut þetta, því at mér þykkir sem eigi muni gagn i, at hann lifi lengr". Þórsteinn hleypr þá fram í náutaflokkinn, ok þar at, sem uxinn var. Nautit snýr undan, enn Þórsteinn gripr í fótinn hinn eftra, ok svá hart, at bæði rifnaði húð ok hold, svá at fótrinn gekk af með öllu þjóinu, ok helt á eftir, ok gekk svá fyrir konung; enn blótnautit datt niðr dautt. Enn svá hafði nautit við spyrnt rammliga, at þat var sokkit hinum fyrrum fótum niðr í jörðina upp at knjám. Konungr mælti þá: "Sterkr maðr ertú, Þórsteinn, ok ekki mun þér aflfátt verða, ef þú átt við menska menn um. Mun ek nú auka nafn þitt ok kalla þik Þórstein uxafót, ek hér er einn hringr, at ek vil gefa þér at nafnfesti". Þórsteinn tók við hringnum, ok þakkaði konungi, því at þat var góðr gripr. Konungr fór nú heim á bæinn ok kastaði sinni eigu þar á alt, enn rak Hárek ór landi fyrir ohlýðni sína ok blótskap.

15. Innan lítils tima spurðist enn af Heiðarskógi, at þar lágu flögð á, svá at menn máttu þar eigi fram komast. Styrkárr sendi þá ðrð Þðrsteini, at þeir skyldi enn fara á Heiðarskóg. Þórsteinn brá við skjótt ok fór með konungs lofi ok hitti Styrkár. Fara nú tveir samt ok koma í þat sæluhús, sem þeir váru fyrr, ok váru þar um nóttina. Um daginn eftir, er þeir váru úti staddir, sá þeir þrettán menn á skóginum, ok var eitt kona í. Þeir snúa þangat til. Þórsteinn kennir þar stúlku sína, ok hafði heldr vaxit, því at hon var nú hit mesta flagð. Hon kastaði orðum á Þórstein ok mælti: "Þar ertú kominn, Þórsteinn uxafótr, ok komtu hér svá næst, at ek mátta minni til reka: drapt föður minn, móður ok systur, enn Styrkárr brœðr mína tvá; enn þú eltir mik, varð ek hrædd rnjök, sem eigi var ólíkligt um niu vetra gamla meystúlku; enn nú er ek tólf vetra. Ek fór í jarðhús eitt, er vit skildum. Enn meðan þit börðust þit faðir minn, týnda ek saman alla góðgripi þá, er í skálanum váru, niðr í jarðhúsit undir sæng móður minnar. Nökkuru síðar giftumst ek þessum manni Skelkingi, ok skilda ek þat til við hann, at hann skyldi drepa hvárntveggja ykkarn Styrkárs. Nú er hann hér kominn ok brœðr hans ellifu, ok muntú nú þurfa at sýna karlmannliga vörn, ef duga skal". Slœr nú síðan í bardaga með þeim. Sœkir Skjaldgerðr þar at, er Þórsteinn var fyrir svá hart, at Þórsteinn þykkist varla í meiri raun komit hafa. Enn svá lýkr þó með þeim, at Þórsteinn kemr á Skjaldgerði höggi fyrir ofan mjaðmirnar með sverðinu Skjaldvararnaut, ok tekr í sundr í miðju. Þá hafði Styrkárr drepit Skelking. Vinna þeir nú skjótt um við hina ellifu ok drepa þá alla. Síðan fara þeir í skálann, brjóta upp jarðhúsit ok bera þaðan í brott marga góðgripi. Fðru síðan heim á Gimsarok skiftu fé með sér síðan. Bað Þórsteinn þá Herdísar systur Styrkárs ok fekk hennar. Segja menn ok, at þau ætti son, er Brynjarr hét. Fór Þórsteinn nú til Óláfs konungs ok var með honum síðan, ok fell á Orminum langa.