Maríu jartegnir - Vor frv hialpadi abbadisi merkiliga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Vor frv hialpadi abbadisi merkiliga

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (Varianter fra A)

Af abbadis einni

Raphael: La Donna Gravida:
Ok þá var at því komit, at abbadís mundi barn fœða.

Á marga vega hefir þat reynzt, at hin sæla María hefir þeim mörgum líknat, er sér hafa áðr miök fyrirfarit. Hefir þat opt at boriz um lifandi menn, en optar um framliðna, ok hefir hon mörg tákn fáheyrð í því framit, [ok hon er einna líkliguz til at mega slíku á orka, ok man þat lýsaz í þessi frasögn, er eptir ferr.

Þat er enn sannliga sagt, at yfir nunnusetri einu var abbadís vitr ok ættstór, sú er [langa hríð stýrði vel því ráði, er hon var yfir skipuð, ok hélt miök til siðlætis öllum nunnum, [þeim er í sveit vóru með henni. Þar váru [systr skapstórar ok kynríkar, ok þóttuz halldnar of ríkt af henni, ok lögðu á þat óþokka mikinn, [er hon héllt þeim til góðlífis ok siðlætis, grófu þær undir henni ok villdu koma henni frá forráðum ok allri virðing. At því varð henni hrelling opt mikil, [er þær gerðu svá mikinn óþokka á við hana, ok gáði hon verr at hugsa [um marga luti, en þá mundi, at eigi væri sá misþokki þeira á milli. Þaðan af gafz fiándanum fœri á at freista hennar, ok varð þat með miklum meinum. Sá var einn skutilsveinn hennar, at henni þionaði með mestri kurteisi ok kunnastu. Þar urðu [dáleikar of miklir með þeim abbadísi, [þeir urðu með illum hætti, ok varð hon úlétt af honum. En þó at hon yrði vanheil, þá héllt hon þó sama hætti um siðvendi við nunnur [um þá alla luti, er hon mátti því á leið koma; þeim vóru því leiðari öll ummæli hennar, sem þessu hafði lengr fram farit, [at hon vandaði um úveniur þeira ok athugaleysi.

Þar kom, at nálgaðiz sú tíð, at hon munði barn fœða, þat er hon fór með. Þá tóku þær at gruna hana, ok þóttuz finna á vexti hennar ok göngu, at hon var eigi heil. Þær urðu því fegnar, er þær áttu miök at harma, [er henni hafði svá tekiz, þóttuz mundu fá henni nú nógar sakir, at hon væri frá forráðum þeim, er hon hafði yfir nunnusetrinu, ok sendu fyrst rit byskupi, [er í nánd var, at hann kœmi þar, því at nunnusetrit var í hans sýslu, létu þá skiótt mundu [vitat verða, ef hann kœmi þar, hvílík abbadís væri, ok hvat þær áttu um at vera, er hana höfðu at forráðum yfir sér. Þetta var svá gört, at eigi vissi abbadís. Allt bar senn at hendi, at byskup skylldi koma í nunnusetrit, ok þá var at því komit, at abbadís mundi barn fœða. Ok þá er hon varð vís, at byskup mundi þar koma, [en í annan stað hugleiddi hon ok vissi sinn hag, hvar komit var, þá sló á hana óhug miklum, ok vissi hon varla, hvar hon skylldi sér koma eða hvat hon skylldi at hafaz.

Hon átti sér kapellu eina litla, ok var hon vön at syngia þar Maríu tíðir, ok þar var optliga hennar bœnastaðr, þá er hon var löngum á bœnum ein samt, ok í þann stað fór hon ein ok byrgði sik þar inni, at engi mætti komaz til hennar, [þar lagðiz hon til bœnar ok grét svá langa stund, at hon mátti eigi orði upp koma. Þá skaut í hug henni um síðir, at hon skyldi heita á guðs móður Mariam til miskunnar, at hon líknaði henni um þetta [et ógurliga vandkvæði. Þá tók hon at mælaz fyrir við guðs móður Mariam á þessa lund: „Þú en milldazta dróttning mín, er hæst er ok helguzt allra manna, hin sæla María móðir dróttins míns! þú ert næst guði at allri tign ok gœzku, [þú ert mest reynd, at þú ert traust ok skiól kristinna manna um alla luti næst guði syni þínum, af þér dýrkaz helgir menn, af þér fá syndugir líkn, af þér fá siúkir heilsu, ok huggan þeir er aumir ero. Líttu milldliga ok miskunnsamliga á vesölld mína, árna þú mér miskunnar við son þinn dróttin minn, lausnara minn ok allz mannkyns, at hann vægi mér ok láti mik eigi svá verða at skömm ok brigzli öllum mönnum, sem ek hefi mér til ráðit í óbindandi minni, helldr líkni hann mér af miskunn sinni ok árnan þínni, ok firri mik hiálpsamliga úvirðing þeiri, er ek em nú verð at bera af [mínu tilstilli. Ek felumz nú þér á hendi, hin sæla María, ok þér skal ek þióna með ást ok elsku, meðan ek lifi, ok þér skal ek þakka hiálp þá, er þú veitir mér, sem ek má framaz hug til koma, ef þú lætr á nökkurn veg mitt ráð betraz [af því efni, sem nú man líkligt til þikkia at verða mætti, ef ek nýt eigi þinnar ásiá við.“

Eptir langan grát ok hörmuligar bœnir sofnaði hon. Ok í svefnhöfganum sýndiz henni sæl María, ok fylgðu henni tveir engler. Hon var blíðlig [yfirliz ok talaði hugganarorðum til abbadísar ok sagði svá: „Heyrða hefi ek bœn þína ok sét hefi ek tár þín. Nú hefi ek þegit af syni mínum, [hinum góðgiarnazta viðrtakara syndugra manna, at þér er fyrirgefin synd þín; ok með því at hann hefir fyrirgefit þér syndina, þá man hann ok firra þik úvirðuligu brigzli, því er úvinir þínir höfðu þér á hendi.“ Síðan bauð María englum þessum, er henni fylgðu, at taka við barni því, er abbadís fór með. Þá varð hon léttari at sveinbarni. Þá bauð María englunum at fœra svein þenna einsetumanni einum, er þar var nær, ok sagði svá, at hann skylldi fœða hann upp, unz hann væri .vii. vetra gamall. En hann skylldi þá fœra sveininn byskupi þessum, er þar var yfir, ok skylldi hann þaðan frá fœða hann upp ok setia til bókar. Englar gerðu sem þeim var boðit, ok fór svá allt, sem María hafði fyrir sagt. Þá [sagði María enn til abbadísar: „Nú ertu leyst frá skömm þessi, er þik hefir sótt, [ok frá allri úvirðingu þeiri, er þaðan af mátti gerazt, en átt fyrir höndum ávít mikil af byskupi, ok skaltu því öllu þó taka linliga ok láta þér ekki angr at, því at þér man ekki mein at verða.“ Eptir þessa rœðu hvarf María [frá sýn hennar. Ok er abbadís vaknaði or svefni, fann hon skiótt, at hon var heil ok mió. Þá varð hon allz hugar fegin, ok lagðiz til bœnar ok þakkaði guði ok sælli Marie með tárum miskunn, þá er henni var veitt. Þá lagði hon þat fyrir sik, sem María hafði hana á mint, ok hét hon því guði af nýiu, at hon mundi þaðan ífrá fylgia trúfesti ok ráðvenði ok helgum siðum um alla hluti, sem hon mætti framaz.

Í því bili kom byskup í nunnusetrit, [sem nunnur giörðu orð til, ok gékk í kapitulahús ok leitaði eptir, hvar abbadís væri, ok bað hana kalla til sín. Hon varð fundin í kapellu sinni ok þaðan heimt til máls við byskup. Hon gékk þá í kapitulahús ok settiz í sæti sitt. Þá tók byskup at ávíta hana ok [telia á hana með hörðum orðum, eptir því sem hann hugði, at ráði hennar væri til farit. Þat var um síðir, at hann bað hana út fara. Hon mintiz á þat, er María hafði henni boðit, ok svaraði öngu orði byskupi, ok lét sér ekki angr at vera því, er byskup talaði. Þá sendi hann eptir henni tvá klerka ok bað þá, at þeir skylldu þreifa um hana [ok vita gerla, hvert heilendis far hennar væri. Þeir leituðu um hana, ok máttu þeir eigi annat finna, en hon væri vel heil. [Síðan sögðu þeir byskupi þat er þeir höfðu af kannat, ok töluðu þeir hana mundu vera ósanna at sök [þeiri, er henni var gefin. Þá kom byskupi í hug, at þeir mundu hafa tekit fé [til af henni, at þeir segði eigi satt til um heilsu hennar. Fór hann þá siálfr ok þreifaði um hana ok gat þá reynt at sönnu, at hon var alheil. Þá lét byskup fallaz til fóta henni ok bað hana líkna sér, fyrir þat er hann hafði svá miök sakat hana um þat, er engi sök var til. Abbadís undraðiz miök lítillæti byskups, ok féll hon til fóta honum ok talðiz úmaklig, at svá göfugr maðr nigi henni. Eptir þetta varð byskup svá reiðr nunnum þeim, er abbadísi höfðu rœgða, at hann rak þær brot or nunnusetrinu. Hon vendi þá hug til þess, at þat mundi eigi vel hœfa, at systr féngi svá hart af því, er þær höfðu eigi logit [á hana, þótt þær hefði af illvilia við hana því upp lostit, hon villdi þat helldr gera til dýrðar sælli Maríu, [er henni hafði borgit, at láta byskup vita allt mál, svá sem vaxit var, ok lá öll til iarðar fyrir fótum honum, meðan hon sagði.

Byskup lofaði guð ok sæla Mariam móður hans fyrir þá miskunn, er hon hafði veitt abbadísi. Síðan sendi byskup tvá klerka sína til einsetumannz at vita, hvat þar væri títt. Hann sagði svá, at á þeiri tíð er sveinninn var fœddr, kómu til hans tveir menn ungir ok vænir ok fylgðu þangat sveininum, ok sögðu at María dróttning sendi [honum hann til fóstrs, ok mælti svá, at hann skylldi fœða hann upp, unz hann væri siau vetra gamall, en þá skylldi byskup taka við honum. Byskup lét þetta svá vera allt sem fyrir var sagt. Einsetumaðr fœddi upp sveininn, [sem ákveðit var, en síðan tók byskup við honum ok setti til bœkr ok vanði á góðar iðnir ok siðlæti. Eptir andlát byskups var þessi maðr til byskups tekinn, ok var hann í byskupsdómi sínum siðlátr maðr ok mikill unnandi sælli Marie meðan hann lífði. Abbadís héllz vel í nunnusetri þaðan af, ok lifði vel ok dýrðliga alla æfi, allt til þess er guð krafði hana andar.

D (Varianter fra E)

Vor frv hialpadi abbadisi merkiliga

Fyrir nockuru systraklaustri var su abbadis, er suo mikla ꜳhyggiu bar fyrir stiorn heilagrar reglu, at hun sannadi sitt nafn med verkunum, [þrongvandi þær sinar dætr, sem vndir hennar valldi voru, med modurligum kærleik ok milldri hirting sakir andligs vandlætis at vardveita sinn helga lifnad. Enn þuiat illzkufull hiortu vondra manna pinazt med ofund, sem þau sia heilagleik godra manna, toku systrnar at ombuna henni illa hluti fyrir sinn godvilia, sakir þess at hun skylldadi þær til at hallda hialpsamliga kenning reglunnar, ok i mot þeiri godri stiorn ok ꜳhyggiu, er hun bar fyrir þeim, veittu þær henni hatr, [ok i mot þeiri, sem þær voru skylldar at elska, striddu þær med ranglegu hatri, girnandizt at suipta þa allri sinni sæmd, er allan hug lagdi ꜳ at gera þær verdugar eilifs [lifs ok heidrs. Illzka hins forna suikare, er iafnan hatazt vid goda menn, samteingir sik þeira ofund, leitandi med ollum sinum klokskap at fella þa af hæd sins heilagleiks, fyrir hueria hann harmadi af sier vera tekna sina þionustumenn. Hin slægazta illzka [ofundsiuks illuirkia sitr nu vm þessa himneska fehirdzlu ok vinnr med leyndum sigri, briotandi þat dyrligsta innsigli skirlifisins, er meira er vert enn oll iardlig audæfi. Þessi fyrr sogd andlig modir systranna vard suo suikin af hans flærd, at hennar sueinn, sa er hennar disk bar, lagdizt med henni, ok vard hun hafandi at barni. Hun let þo eigi af at þrongva sinni hiord systrunum, er undir hennar valldi voru, med logligri stridu at hallda sinn helga lifnad, gefandi ongri þeira orlof at fara ut af klaustrinu vtan fyrir fulla nodsyn.

Sem komit var at þeim tima, er hun atti at fæda, skildu systrnar bædi ꜳ hennar gongu ok odrum hlutum, at hun var med barni, þo at hun leyndi þui, sem hun orkadi. Enn sem þetta var ollum þeim kunnigt, fagna þær miok, at þær hafa feingit efni til þa at ꜳsaka, er adr hafdi iafnan mot stadit þeira rongum vilia. Þær skrifa nu bref til byskupsins, i huers byskupsdæmi klaustrid var, ꜳsakandi hana fyrir byskupinum vm þenna glæp ok þyngia hennar mꜳl med morgum lognum hlutum, sem þeir ero vanir at gera, er hata þann, sem einnhuern hlut hefir illa gert.

Nu kom sa dagr, er von var at byskupinn kæmi henni abbadisinni ouitandi, en hun [þuingut med sinni byrdi vissi eigi, huat hun skylldi gera.

Hun atti eina litla kapellu, i huerri hun var dagliga von at syngia [sælli guds modur Marie tidir med ollum þeim sætleik ok elskhuga hiartans, sem hun matti. Hun gengr inn i fyrr sagda kapellu ok song med ollum godvilia lof himinrikis drottningu eptir sinum vana. Sem hun hefir ut sagt tidirnar, fellr hun til iardar suo med hiarta som likam, bidiandi med grat ok hinni inztu andvarpan hiartans til hinnar millduztu guds modur Mariam, at fyrir hennar milldi mætti hun fa likn sinnar sektar ok fordazt þat hrædiliga brigsli þeirar skammar, sem henni var verdugt fyrir sinn glæp.

Af þessum mikla harmi fellr ꜳ hana suefn. Hin millda iungfrv Maria vitrazt henni med tueim englum, ok huggar modir myskunnar harm hennar hiarta, talandi [til hennar med blidum ordum suo segiandi: „Ek heyrdi þina bæn, ok sa ek þin tꜳr. Vit, at ek hefir þegit þier af minum sætazta syni, þeim sem er hinn giarnazti hialpari syndugra manna, likn þinnar syndar, ok at þu skallt fullkomliga vera frelsud af þeiri skỏmm, sem þu ottazt.“ Þa sagdi hun til þeira tueggia eingla, sem [hun hafdi med ser: „Skilit hana vid þann burd, sem hun er kuidug af, ok færit hennar son þeim einsetumanni, sem .vii. milur er i brott hedan, segiandi honum þau min ord, at hann fædi hann .vii. vetr.“ Sem þetta var gert, talar vor frv til abbadisarinnar blidliga suo segiandi: „Sie, nu ertu heil vordin [ok frelsud af þeiri skỏmm, er þu ottadizt varazt, at þu fallir [eigi hedan af i þuilika snỏru syndanna, ok stunda þui framarr ꜳ helgan lifnad med hinum heitazsta kærleik hiartans. Vit, at fyrir þessa hluti mvntu þola morg brigsli af byskupinum, enn ver stodug ok ottazt eigi, þuiat þu munt audvelldliga sigra alla þina motstodumenn.“ Sem uor frv hafdi þessa hluti sagt, huarf hun brott. Ok sem abbadisin vaknar, skilr hun [satt vera allt þat, sem henni var vitrad, ok hun var heil ok mio. Þackar hun gudi ok vorri frv, er hana frelsti.

Litlu seinna kemr byskupinn, sem systrnar hofdu bedit, ok lætr kalla til sin abbadisina. Hun kemr i capitulum til byskupsins ok uill setiazt nidr i þann stad, sem hun var von. Byskupinn talar þegar til hennar med hordum ordum, brigslandi henni [sinn illa lifnad, ok bydr, at hun skal ut fara i stad. Hun minnizt orda sællar guds modur Marie, ok geingr ut med styrkum hug. Byskupinn sendir eptir tuo klerka, at þeir profi, huort hun er sỏnn at [þeim glæp, sem sagt er af henni. Þeir hyggia at vexti hennar likama, ok þuiat þeir finna eigi þau [merki, at hun mundi med barni vera, koma þeir aptr til byskupsins ok segia, at hun er saklaus ok skir af þessarri synd. Hann hyggr, at þeir hafi fe þegit af abbadisinni, at þeir bæri hana vndan sokinni, ok profar sialfr med nockurum skilrikum monnum, huat satt er hier vm. Sem hann ser eingi merki þessa hlutar, fellr hann til fota henni ok bidr liknar ser, fyrir þat sem hann hafdi misgert vid hana. Hun vndrazt suo mikit litillæti byskupsins, fellr hun ok til iardar fyrir honum, segiandi sik omakliga, at suo mikils hattar persona litillæti sik suo miok fyrir henni. Byskupinn verdr miok reidr systrunum, er þenna glæp hofdu sagt ꜳ hana, ok vill reka þær brott or klaustrinu. Enn þoat þær væri illuiliugar til abbadisar, kendizt hun vid, at þær hafa satt sagt, ok uilldu helldr segia sina synd byskupinum til heidrs guds modur, er hana frelsti med sinni myskunn, at þær sem hana rægdu, se eigi pindar utan sok. Hun ferr til byskupsins ok fellr fram fyrir hann, ok segir honum leyniliga med litillæti allan þenna atburd. Hann undrazt miok, [blezar gud ok lofar fyrir sina oumrædiliga milldi, er hann tedi henni fyrir sina modur.

Hann sendir tuo klerka til einsetumannzins at profa, huat satt er vm þenna suein. Einsetumadrinn segir, at sueinninn var þann sama dag fæddr, sem byskupinn kom til klaustrsins, ok hann var þangat færdr af tueim ungum monnum, er sogdu, at hann var honum ꜳ hendi folginn af sælli guds modur Marie. Þeir koma aptr ok segia þetta byskupinum. Hann verdr [gladr, sem hann heyrir þat, ok lætr þenna suein vera med guds manni vm siỏ ꜳr. Eptir þat tekr hann sueininn i sina geymslu ok lætr kenna honum ꜳ bok. Hann var miok frægr madr af godum [lifnadi ok skilning heilagra ritninga, suo at hann var verdugr at vera hans eptirkomandi i byskupsdominum. Þuiat sidan hann vtlifat hafdi sinn alldr ok huildizt i drottni, var þessi sueinn kosinn til byskups. Predikadi hann fagrliga med sinum lifnadi ok ordum lof sællar guds modur æfinligrar iungfru Marie.

---

Fotnoter: