Maríu jartegnir - Fra Giralldo er sig drap ok lifnadi aptr

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Fra Giralldo er sig drap ok lifnadi aptr

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (Varianter fra A)

Af Giralldo

Guido Reni:
Jacobus postoli

Maðr hét Hugi, hann var ábóti í munklífi einu, hann var vanr at segia frá bróður einum, þeim er Giralldus hét. Hann var fyrst leikmaðr langa æfi, ríkr at fé ok virðing. Hann fýstiz at fara til ens heilaga Jacobs postola, ok er hann var albúinn ok skylldi heiman fara um morgininn eptir, þá átti hann við frillu sína um nóttina likamliga fýsi at hvetianda ovin allz mannkyns. En er hann var á leið kominn með föruneyti sínu, þá varð hann einnsaman staddr. Þá brá ovinrinn á sik mannz líkneskiu ok gékk at Giralldo ok sýndiz biartr ok blíðligr í yfirbragði, ok sagðiz vera Jacobus postoli, ok bað Giralldum eigi fara þessa ferð ok kvað sér óþægia vera [þessa för, því at hann hafði framða höfuðsynd ok dirfðan sik at því at hefia við þenna löst óbœttan upp ferð sína, ok kvað þenna lut með engu [móti mega öðruvis bœta, ef hann villdi vánarmaðr vera, en hann skæri af sér sköpin, ok eptir þann sársauka brygði hann iárni á barka sér ok dræpi sik siálfr. Giralldus trúði því, at Jacobus postoli væri sá, er honum sagði þetta, hann brá sverði ok sneið af sér tólin, ok eptir þat brá hann því á barka sér ok drap sik siálfr. Í því bili kómu at förunautar hans, ok sá hann þá vera í andláti, ok fundu þeir sár á líkama hans, ok flýðu frá honum ok hugðu, at þeim mundi kent vera, at þeir hefði myrðan hann til fiár ok drepit hann fyrir því. Ok er Giralldus var dauðr, þá kom sá enn sami fiándi með miklum óvina flokki, er hann hafði áðr tælðan, ok er trúligt, at hann hafi lítt frá hafiz. Þeir vóru þá kátir ok hœllduz miök, er þeir skylldu [svá þenna mann tekit hafa ok svikit. Þeir tóku sálina ok fóru með hana skamt frá kirkiu [þeiri, er helguð var Petro postola. En er þeir kómu iafnfram kirkiunni, þá kómu í móti þeim Jacobus postoli ok með honum Petrus postoli, ok mælti þegar Jacobus postoli til óvina þessa, er með fóru sálina: „Fyrir hveria sök [dirfðu þér yðr at því at taka sálu pílagríms míns?“ Þeir sögðu: „Hann er várr maðr ok hefir í mörgu oss þiónat,“ ok tölðu þeir þau verk hans, er hann hafði ill ger, „ok á lesti drepit sik siálfan.“ Þá sagði Jacobus postoli: „Viti þér þat til sannz, sagði hann postolinn, at eigi [skulu þér lengra með [þessa mannz sálu fara, fyrir því at þér svikut hann með mínu yfirbragði, ok þóttiz hann því hlýða, sem ek byða honum, þó at honum yrði ferliga gert. En ef þér vilið eigi herfang yðvart laust láta, þá býð ek, at vér farim [til frú sancte Marie, ok dœmi hon vár á milli.“ Ok eptir þat fóru þeir á fund sællar Marie dróttningar, ok dœmði hon þat, at sá maðr skylldi af dauða rísa ok [gera iðran fyrir glœp sinn, því at hann mátti eigi svábúit hiálpaz, þótt hann gerði þvílíkt, sem hann ætlaði sér rétt. Eptir þetta lifnaði Giralldus af verðleikum frú sancte Marie ok ens sæla Jacobus postola, ok varð þegar heill maðr með því móti, [at örrit sá á barkanum, þar sem sundr hafði gengit. En þar sem tólin höfðu verit, þá var allt slétt ok rauf ein á, [þá er hann skylldi þurftar sinnar ganga, eptir því sem nattúran beiddiz.

a (Varianter fra D og E)

Fra Giralldo er sig drap ok lifnadi aptr

Ver vilium æigi þegia yfuir þeim hlut, er heilagr Hvgo aboti Clugniacensis var vanr at segia af einum brodur i sinv munklifui. Sa brodir het Giralldus. Hann fæddiz vpp a einum bæ, þeim sem nerr var borginne Lugdunensi. Þessi Girallduss var vngr madr ok hafdi þess hattar idn, at hann var skinnare ok fæddi sik ok modur sina af starfui ok erfuidi sinna handa. Fadir hans var latinn. Hann elskadi Jacobum postola einkanliga af helgum monnum, ok var hann vanr at sækia um sinn a hveriu are til hans kirkiu, þar sem hann hvilir, ok offradi honum penninga, sem hann orkade. Giralldus atti eigi husphreyiu, helldr var hann einn med modur sinni gamalli i herbergi ok hellt reinlifui. Þat bar til a nockurum tima, sem hann var buinn til ferdar ad sanctum Jacobum, at næsto nott adr enn hann hof vpp ferdina, vard hann sigradr af likams munud ok lagdiz medr einne konu. Vm morgininn hefr hann vpp ferdina, sem hann hafdi ætlat. Hann for med tueim kumpanum ok hefuir medr ser einn asna. Ok er þeir voru a vegnum, kom til þeira fꜳtękr madr, sa er fara villde til hins helga Jacobum. Þeir hofdu hann med ser ok gafu honum kost ok þat, er honum var naudzynligt, fyrir elsku hins helga Jacobi.

Þeir foru marga daga gladir allir samt. Diofullinn ofundar þeira kẻrleik ok godvilia, bregdr hann a sik mannligri likingh miok sęmiligri, ok kemr leyniliga til þessa vnga mannz Giralldum ok talar sua [vid hann: „Veiztu, huerr ek em?“ Hann svarar: “Eigi veit ek.“ Ohreinn andi męllti: „Ek er Jacobus postoli, hvers kirkiu þu ert vanr at vitia a hverio are langan tima ok heidra med giofum. Vit, at ek gloddumz af þinne goduilld, þuiat ek uenti, at þv mundir verda godr madr. Enn nu nyliga, adr þu fort heiman, framdir þu saurlifui ok idradiz eigi edr iatadir þa synd, ok fort sua a pilagrimsferd med [obẻtta þa synd, sem þin męda mętti vera þeck gudi ok mer. Enn eigi berr, at þu gerir sua, þuiat huerr er fyrir mina elsku vill vera minn pilagrimr, þa er honum fyrst naudzynligt at segia sinar syndir med litilatri iattning ok idran, ok pina sidan syndina medr þui erfuide, sem hann þolir i sinne ferd. Enn huerr sem odruviss gerir, þa er mer þat helldr meingerd enn heidr.“ Sem hann hefuir þetta talat, hvarf hann brott.

Giralldus verdr miok ogladr, er hann heyrir þetta, ok hugsar med ser, at hann skal fara heim ok iata sina synd fyrir sinum skriptafodur. Sem hann hugsar þetta, syniz fiandinn honum i [somv mynd ok hann kom adr til hans ok męllti: „Til huers ætlar þv at fara heim ok gera þar idran, sem þꜳ megir þv verdugr vera at koma til min? Hyggr þu þik mega bęta þenna hinn miklla glęp medr fostum ok idranar tꜳrum, miok ertv þa ovitr. Tru minum rꜳdum, ok muntu þa hialpaz, ella muntu fyrirfaraz. Enn þo at þu hafuir misgert, þa elska ek þik, ok þui kom ek til þin at gefua þer þat rꜳd, at þv megir hialpaz af, ef þv vill mer trua.“ Pilagrimr segir: „Þat hit sama hugsada ek, sem þv sagdir. Enn sidan þu sagdir mer þat ecki stoda, bidr ek, ath þv giorir mer kunnickt, huat þu villt mer bioda, at ek megi hialpaz, ok skal ek þat giarna gera.“ Pukinn sagdi: „Ef þv villt fullkomliga hreinsaz af þessi synd, þa skalltu af þer snida þinn getnadarlim, medr hverium er þv misgerdir.“ Hann verdr miok ottande, er hann heyrir þetta, ok męllti: „Ef ek gerir þat, sem þu bydr, mun ek eigi lifua, mun ek þa vera sialfr sekr mins dauda. Hefir ek heyrt, at þat er fyrirdæmiligt fyrir gudi.“ Pukinn tok þa at lęia at honum ok mellti: „Heyr, hinn heimski madr! Huat muntu mega skilia luti þa, sem stoda megi til andligrar hialpar. Vit vist, at vtan ef, ef þv deyr af þessv, skalltu koma til min, ertv sannr piningarvottr, ef þu hegnir þanneg þessa synd. Mikil gledi væri mer, ef þu værir sua vitr, at þu efadir ecki vm at drepa sialfuan þik fyrir þinar syndir, skyllde ek sannliga þa med mikllum fiollda kumpana minna til þin koma ok hafua [þik til min gladr ok þina ond, at hon væri iafnan medr mer. Ek er, sagdi hann, Jacobus postoli, ręd ek þer, at þv gerir sem ek talade, ef þv villt koma til min ok fa fyrirgefning þins glæps.“

Af þessum ordum vard blecktr [þessi hinn vvitri pilagrimr, ok hann tendradr til þessa glęps tekr sinn knif vm nott, sem hans kumpanar sofua, ok skerr af ser oll karllskopin, sem hann matti nęst. Eptir þat leggr hann knifuinum i gegnum sialfuan sik. Enn er mikit blod rennr af hans likama, ok hann er miok okyrr med hredilighum styn ok anduarpan i sinum dauda, vakna hans kumpanar ok spyria eptir, huat er honum væri. Hann svarar ongu. Nu sem þeir skilia, at hann er i fiorbrotum, verda þeir ottafullir ok standa vpp ok kueykia lios skiotliga, ok finna þeir sinn felaga þar [nęrr sem daudan, ok matti hann þui ongu suara. Þeim þickir nv miok vndarligt, ok her med ottaz þeir miok, at ef þeir fyndiz her hia honum vm myrgininn, vęri þeim ætlat þetta verk. Flyia þeir þa i brott ok lata hann [eptir, þar sem hann velltiz i sinu blodi. Þar medr lata þeir ok eptir asnann ok þann fatękia mann, sem hann hafdi fædt a veginum. Enn er husbondinn ok hans folk stod vpp vm myrginin, finna þeir manninn [drepinn, ok erv eigi visir, huerium þeir skulv rettliga mega kenna hans dauda. Kalla þeir nu til þa menn, er nęstir voru, ok flytia likamann til kirkiu ok setia hann nidr fyrir kirkiudyrum, medan grofuin var buin, sakir þers mikla blods, sem af honum rann. Ok er eigi var long stund lidin, lifnar hinn daudi ok setz vpp a borunum. Þeir sem vid voru, vrdu sua reddir, at þeir flyia i brott med mikllu kalli. Sem lydrinn heyrir þetta hareysti, safnaz saman mikill fioldi, ok spyria eptir, hvat nyss hafui til borit. Þeir heyra sagt, at þeim, sem daudr var, er aptr gefit lifuit. Þeir spyria eptir, huersu hann hefuir af dauda risit. Hann segir alla luti, þa er honum voru giorfuir, ok allt huerso til hafdi komit vm hans dauda. „Ek elskadi, sagde hann, hinn helga Jacobum postola fra minum bernskutima, vondumz ek at þiona honum, huat er ek matti. Ok nu sem ek [ættladi mer til hans ok ek kom i þetta þorp, kom fiandinn [i mot mer ok bleckti mik segiande sik vera Jacobum postola.“ Segir hann allan þenna lut, sem ordit hafde ok adr var sagt.

Eptir þat sagdi hann: „Sem ek hafdi [mik særdan, sua at ek matti eigi lifua, sem min ond vard brott at fara af minum likam, kom til min sa sami illgiarni andi, er mik hafdi adr svikit, hafuandi med ser mikinn fiolda hrediligra dioflla. Þeir gripu mik þegar vtan alla miskunn dragandi mik til pislarstada. Enn ek gret ok ępti hormvliga. Þessi vegr, er þeir foru, lꜳ nær Romaborg. Sem ver kuomum til skogs þess, sem er milli borgarinnar ok Lavikanum, kemr eptir oss skiott heilagr Jacobus. Sem hann kom fram fyrir, mællti hann: „Huadan foru þer edr huort ętli þer at fara?“ Þeir svara: „Vit fyrir vist Jacobe, at þat kemr ecki vid þik, þuiat þessi madr trudi oss sua, at hann drap sialfan sik. Ver eggiudum hann til, ver svikum hann, ver skulvm hann til vor hafua.“ Postolinn mællti: „Vilit þer ongu suara til þers, sem ek spyr, enn þer hrosit þui med fagnadi, at þer hafit svikit kristinn mann. Þer skulut [fꜳ skomm, þuiat hann var minn pilagrimr, ok þo at þer farit nu med hann [at sinne, skulut þer hafua þar fyrir [vm sidir fulla ombon.“ Mer syndiz, segir Giralldus, sem hinn helgi Jacobus veri [vngligr ok fridr at sia, nockut skarpa asionv, [vndarliga biartleitr. Enn sem hann ferr fyrir, snvm ver til Romam. Þa kom til vor hinn helgi Petr postoli, ok vid hans kirkiu var einn slettr stadr i loptinu. I þessum stad var utoluligr [fioldi folks sitiandi sem a þingi. Fyrir þesso folki sat hin virduligsta frv guds modir eilif męr Maria. Þar satu vmkringis, til hęgri handar ok til vinstri handar henne, [biartir ok tiguligir hofdingiar. Ek hugleiddi hennar fegrd med mikilli elsku mins hiarta, þuiat alldri [i minv lifui hafda ek set nockura skepnv sua fagra. Hon syndiz mer nerr medallagi vexti, hennar asiona var hin fegrsta, ok oll var hon miok elskvligh. Heilagr Jacobus postoli geck fyrir hana kẻrandi, hverso ovinrinn hafdi [mer fyrirkomit i sinum svikum. Hon snyz þegar til diofllanna ok mællti: „Heyrit hinir vondu! Huat attu þer at gera med pilagrimi mins herra ok sonar Jesu Kristz, þeim er a hann trvdi? Ydr mętti negiaz ydur pina, þurfi þer eigi at auka hana med ydarri illskv.“ Ok sem hon hafdi þetta talat, vendi hennar milldi blidliga til min sinum augum. Enn diofllarnir skulfu af miklum otta, sogdu allir, þeir sem a þinginu satu, at þeir hefdi rangliga gert med postola guds svikiandi mik medr hans yfuirbragde. Bydr vor frv, at ek skal [annan tima lifna takande minn likam. Heilagr Jacobus postoli tok mik þegar ok fęrdi mik aptr i þenna stad med þessum hætti, sem nv heyrdu þer. Do ek ok sua uar ek vppreistr.“

Sem þat folk, er stadinn bygde, heyrdi ok sꜳ sua fagra iartein, vrdu menn miok gladir ok helldu hann þar um marga daga med ser, gerandi sua kunnikt þetta takn, at þeir syndu þann mann, er heilagr Jacobus postoli ok guds modir Maria hofdu a giort sua vndarliga ok faheyrda iartein. Voru hans sꜳr [oll groin, sua at orrin voru eptir til vitnisburdar. Enn þar sem getnadarlimrinn hafde verit, vox litid kiot sem ein varta, af huerre rann vatn af hans likama, sem natturan beiddi.

Sem hinir nẻstu dagar voru lidnir, þeir sem lydrinn hellt hann med ser sakir fagnadar, bio hann sinn asna farande a vegh med þeim fateka manni, er hann hafdi til sin tekit. Enn er hann nalgadiz til stadar heilags Jacobi, komu i mot honum hans forunautar, sem þeir foru aptr. Ok er þeir sa til þeira langt, toludu þeir med ser: „Þessir menn eru likir vorum kumpanum, hveria er ver letum eptir annan daudan ok annan lifanda. Ok eigi er þessi asni [þeim olikr, er hia þeim var eptir.“ Sidan [komu þeir ner. Kendu huorir adra, vrdu kumpanar Giralldi hardlla fegnir, er þeir heyrdu, huat gud hafdi honum veitt. Fara þeir heim til sins hus ok segia allan þenna atburd. Ok sa er af dauda var reistr, syndi, sem hann kom heim, þat satt vera, er adr hofdu hans kumpanar sagt. Sagdi hann þessa iartein optliga, tiadi hann morgum monnum, þeim er siꜳ fystuz, þau orr, sem [a hans leyndum stad likamans voru. Eptir þetta giordiz hann munkr i þeim stad, er Clugniacum heitir, ok lifdi þar langan tima goduilingr i guds þionustu.

Þenna mann ok oll mork hans dauda sꜳ virduligr fadir Hugo aboti Clugniacensis, hvers er ver gatum fyrri, ok var hann vanr at segia þessa iartein optliga. Margir, þeir sem þenna lut sꜳ ok heyrdu, tendruduz miok til kęrleiks almattigs guds ok hans dyrligu modur, lofuandi af ollu hiarta gud þann, sem iafnan er dyrdarfullr i sinum helgum monnum ok heilagr i ollum sinvm verkum. Honum se heidr ok lof vm oendaligar alldir. Amen.

St²

Virduligr guds vin Hugo abbotti Clvniacensis reglu sagdi fakunnlighan atburd af einum brodr þar i klꜹstrinv Giraldo at nafne ok þo ovigdum. Þessi Giralldus fystiz at utlendaz til Sanctum Jacobvm i Compostellam. Ok er hann uar bvinn til fararinnar med sinu foruneyti, þa kom hann vm nꜳtt til frillv sinnar, ok med henni sꜹrlifi fremiandi, ok sidan sina peregrinacionem byriandi. Ok er hann kom skamt ꜳ leid, slæz fiandinn ꜳ veginn fyrir hann ok mælir vid Giraldvm vndir þeiri ꜳsynd, sem þar se kominn Jakobus postoli, suo segiandi: „Eigi vil ek, Giralde, þiggia ferd þessa af þer sakir illzku þeirar, er þu framdir munud vid frillu þina, ꜳdr þu fort heiman. Enn ef þu uill þiggia hiꜳlprꜳd af mer ok miskunn fꜳ, þa liggr engi aunnr yfirbotin til enn su, attu snid brott af þer skaupin, er þv misgerdir medr, ok þar ꜳ ofann sker þu þik ꜳ hꜳls, sua þer brꜳþan bana veitandi. Muntu þa eilifa aumbun af gudi hliotandi.“ Enn med þui at Giraldus hyggr þar Jacobum postola, vill hann med engu moti hans bod briota, sterkan knif utryckiandi ok med honum af ser getnadarliminn snidandi, ok eptir þat þenna sama knif i sinn barka keyrandi, af þui hinu glæpiliga sꜳri skiotliga deyiandi. Eptir þenna atburd koma at forvnautar Giraldi, ok sa hann ath bana kominn af manna vauldum. Vidr þessa syn uerda þeir ꜳkafliga hræddir ok flydu i brott, þat vggandi, at þetta odꜳdauerk mundi þeim ætlat vera, at þeir hefdi myrt hann til fiꜳr ser.

Nu do Giraldus ꜹmliga. Enn sa hinn sama diofull, er hann hafdi tældan, tekr þegar ond hans med sinum sveitungum med nogu hole ok gabbe farandi, ok þottiz mikinn sigr unnit hafa. Fara sidan ut um Frakland ok allt sudr i Romaniam miok fagnandi, alt þar til er þeir lida um siꜳlfa Romaborg miok iafngegnt siꜳlfri Peturskirkiu. Þa koma i moti þeim tueir guds postolar Petrus ok Jacobus. Þa mælti Jacobus vidr fiandrna: „Fyrir hui tokut þer ond pilagrims mins?“ Þeir suorudu: „Hann gerdi mart illt, framdi sꜹrlife, ꜳdr hann for heiman, ok tapadi ser sialfr ofan ꜳ.“ Jacobus mælti: „Vitit fyrir vist, at ei skulut þer bannsettir fagna hans glatan ꜳlengdar, þuiat þer svikut hann vndir minne likingv, ok þottiz hann mer lydne veita.“ Þeir segia hann aldri skulu lausan lꜳta, reiknandi hann sina eign vera, ok kalla slik ikaust ecki hafa at þyda honum til undanlausnar. Jacobus mælti: „Nv med þui at þer vilit eigi lostigir lausann lꜳta minn pilagrim, fyrir þa grein skulut þer med hann fara þo ath naudigir fram fyrir domstol yfirdrotningarinnar hinnar milduztu meyiar Marie guds modr, ok skal hun dæma medal min ok yduar, huorir manninn eiga.“ Vidr þessa sogn verda (fiandr) næsta hryggir ok fara þoat nꜹdigir fyrir frvinnar kne. Ok sem þeir ero þar komnir, segir Jacobus henni allan malavꜹxt, huersv fiandr hafa suikit mann hans. Enn hun blezut segir þegar med fullu domsatkuædi, skipandi at madrinn skal lauss vera af ollv þeira ꜳkalli ok lifna aptr i veroldina ok bæta sik. Forv fiandr brott snỏctandi, enn Giraldus lifnar. Var barkinn alheill, en groit suo hitt sꜳrit, at hann mꜳtti vel þvrptar ganga. Hann gerdiz munkr sidan i nefndu munklife Cluniacensis, þionandi alla æfui gudi ok hans modr blezadri mey Maria, meþan hann lifdi.

---

Fotnoter: