Maríu jartegnir - Af Anselmo erchibyskupi

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Af Anselmo erchibyskupi

St (Varianter fra E)

Af Anselmo erchibyskupi

George Glover:
Anselmus var fø̨ddr i borg Fanstraðr fyrir svnnan fiall i Lyngbarði.

A daugvm virþuligs herra Gregorij septimi, [er fyr hét Hilldibrandus enn hann yrði postoligs sętis stiornari, skinv .ii. agietir menn [i gvþs kristni fyrir norþan fiall, [þat er at skilia Anselmvs Cantuariensis erchibyskup ok Hvgo aboti Cluniacensis. Ok með þvi at þessir gvþs vinir vorv samtiða vppi, hiartaligir cvmpanar sin [a miðil, samtengdir himneskri ast, fagrliga kveyktir með [elskv haleitrar himinrikis drottningar ok a sø̨mv stundu fram kallaðir af þessarri vorølldu, sem birtiz vndir einni syn, skulo ver skrifa nøckut skamt af þeira life, þat er einkannliga til heyrir gvðs moþur lofi, sva at ver hafim lesit. Skal gvðs vin Anselmus sva hallda fremra sø̨ti i frambvrðinvm sem hann helldr i vigslvpallinvm.

[Anselmus var fø̨ddr i borg Fanstraðr fyrir svnnan fiall i Lyngbarði. Þegar settr til bø̨kr a vnga alldri heilagar ritningar i skola at nema, var hann fliottø̨kr i goþum lutum, sva at fyrr enn hann veri fimtan vetra giø̨ddiz hann gnogliga bokligum listvm, elskandi søla gvðs moðvr Mariam af øllu hiarta, sem siþarr birtiz i hans lifi með sø̨tvm framningum ok orða frambvrði. Nv sem hann er vel til mannz kominn, fysizt hann norðr yfir fiall til Franziam, ok þat sama gørir hann, þviat gvð drottinn ok hans blezut moðir hefir skipat i haleitri forsio sealfrar spekinnar, at sagðr gimsteinn skal norþarr meirr geisla vm smiði kristninnar. Liðu sva heþan i fra .iii. ꜳ̋r, at Anselmus var stundvm i Franzia, stundum i Norðmandia eða Borgunðia.

[I nefndan tima er hann vel tekinn af virðulegvm herra Tholetano erchibyskupi. Hann var þa vigðr subdiakn, verandi a erchibyskupsins garði, þionande honvm optliga i guðligu embøtti. Nv berr sva til einn hatiðardag, sem sealfr erkibyskup syngr messv i høfuðkirkiv staþarins, at fyrr sagðr Anselmvs þionar [honvm með øðrvm klerkum. Oc er sva liðr embø̨ttinu sem guðspiall skal lesaz, gengr nefndr svbdiaconus fyrir lesdiakninum vpp a kór, [sem siðr er til, reykelsi halldande ok textvm fyrir berande. Oc sem [þeir ero vpp komnir, sva at guðspiall er hatiðliga lesit, gripz svbdiakninn vpp i andliga syn, seande fram yfir korinn yfir durvm kirkivnnar, hvar fiandinn sitr a þrepi einu. Hann er þa bøluaðr i apa mynd, hafande blekhorn storliga mikit vpp hia eyranu, penna digran hefir hann i kloinni hø̨gri, ok skrifar i fasta fari. Þetta kuiquendi er miok hrø̨ðilict asyndar. Enn hvat hann skrifar birtiz Anselmo [þegar i stað. Tvø̨r veslvgar konvr rett sitiande þar vndir niðri, tala sin a meðal ę sem tiðaz [af sinni bannsettri vsnilli. Nv fyrir heilags anda birting skilr Anselmus sagða syn ok [vndirstendr innvirðiliga, at i apa myndinni leyniz forn asakari brø̨ðra varra, sa er fyrir kuenna margmølgi (vill) endr bø̨ta forna cirographum mannligrar fyrirdø̨mingar. Nv enn i annan tima seer hann klerkrinn, at bokfell fiandans er alskrifat vtan ok innan [ok i hvert horn, sva at engis kyns ma meira a liggia. Enn konurnar hallda fram hinv sama [vm margmælgina, ok verðr skelmirinn illskeptr við, er hann ma eigi skrasetia þeira røður [v́t til enda, ok tekr þat rað, at hann bítr i annan bokfellisendann, enn togar annan með klonvm, sperriz við fast [i sętinv ok reynir aflit a bokfellinv. [Nv sem hann stendr i [þess hattar vmfangi sva miøk vvaran, sva kleyciliga sem hann er aðr kominn, stꜹckva tenn hans af bokfellinv sva hart, at hꜹssinn skellr vppi a mvrnvm, hrytr siþan fram af þrepinv hrapandi [niðr alla leið með sva miklum brest ok ogurligvm gny, at Anselmo þotti þvi likt sem aull kirkian mvndi niðr hrapa. I þessarri syn glez hann [geysi miøk, þviat hann fagnar hiartaliga af slysførvm fiandans. Oc með þvi at i [sagðan pvnkt hefir hann eigi sealfs [sins volld, stillir hann minnr gleþina enn veralldligvm mønnvm mvndi [synaz sem bez standa, þviat hann slø̨r saman sinvm lofvm [hatt ok hvellt með storvm hlatri þionostuna fyrirlatandi, fram eptir kirkivnni hart rennandi; [þviat þess beiðir gleþi hugskotzins at fagna tempranarlaust i sman ovinarins. Oc fyrir þa søk at engi nø̨rverandis maðr veit vndirstøðv þessa mals, vndra allir geysi miøk klerksins meðferði, [er hann hleypr ø̨pandi vm kirkivna sem einn leikari, þa er hann skylldi gvþi þiona með hꝍstv sꝍmð ok siðsemð við heilakt altari aullvm lyð nørverandis a sva miklvm degi. Eptir þetta liðit er synin brot tekin, hverfr Anselmus til sialfs sins ok þickiz osvinnr vorþinn, hvgsandi með ser hvat hann hefir gert, hvar eþa a hverivm tima eþa hversv mikils hattar mønnvm nalø̨gvm, hvar af hann fylldiz mikillar hrygðar hafandi sik i þionostvgerþinni einkar sęmiliga [allt til enda með matuligri hofsemð likamans enn agiętri viðrkomning hiartans.

Enn er [þionostvgerþ var vti, gengr herra byskvp til hallar sinnar með øðrvm mikils hattar personvm. Er nv fyrr sagðr Anselmvs [hvatliga settr vndir rangan hvgardom allra sinna kvmpana, vheilsaðr ok fyrirlitinn með svivirþing ok brigzli, þa er aðrir menn [kallaz inn til borz [ok bliðrar samkvndv með erkibyskupi. Hvat veroldin gerir orettuísliga beint eptir sinvm vana, þorandi þann at svipta stundligvm velgerningvm, sem fyrir litlu var avðgaðr af sialfvm gvði með andligvm birtingvm varrar frv. Klerkr sem hann er af ꜹllvm [riaðr ok rekinn, flyr til sins hvggara ok [gø̨fugligs fvlltrva, inn i Mario kirkiv gangandi með svt ok andvarpi til bø̨nar fallende. Ok eptir þat gert liðr yfir hann lettr hø̨fgi, fyrir hvern hann øðlaz mikinn fagnat, þviat drotning [himins ok iarðar mø̨r ok gvðs moþir virðulig Maria birtiz honvm einkanliga blið ok fagnaðarsø̨l, hvggandi sinn þionostumann bø̨ði með elsku andlitzins ok hvnangligum seim orða framburþarins, gerandi hann styrkan ok fyrir allar greinir ø̨rvggan, leggiandi þat sama letr niðr hia honvm [til annarrar handar, sem fiandinn hafði skrifat til asakanar efnis við konvrnar, liþandi siþan [fra hans ꜹgliti vpp i lopt ok heim til himinrikis hallar. Eptir [greinda syn vaknar Anselmus allr styrkr ok fullr af fagnaði, gerandi omø̨liligar þackir almatkum gvði ok hans mø̨tvztv moþur, erchibyskupi kvnnigt gerande, hversv merkiliga gvð drottinn hefir geraz latit hátt ok skipan þessarra syna. Hvat erchibyskup heyrande lofar [sannan gvð með goðum vilia. hversv Maria hin milldazta drotning er bvin til hialpar syndvgra manna. [Heyrir hann eigi siðr, hvern skilning sv bølvaða skręða hefir at hallda, sem andskotinn skrifaði sinni bannsettri klo vpp a kvennanna skaða. Ok þvisa nø̨st ero [þø̨r baðar fyrir erchibyskupinn inn kallaþar. Er at þeim borit i fyrstv breflꜹst, [sva sem til profs, at þer hafi illa geymt tvngu sinnar innan kirkiv, þann tima sem fram for gvðs þionasta. Enn þø̨r þrø̨ta [sakir skammfylli, eigi þorande moti at ganga, meðan þęr mega nøckvrn veg vndan fara. Enn siþan letrið er fram borit [ok greiniliga vpp lesit, jata þø̨r sektina ok kriupa vndir skriptina, gefande lof gvði fyrir miskunn sina, takande sva fyrirgefning ok hialpsamliga lꜹsn sinna misverka. Eptir þessa luti [fagrliga fyllda tekr erchibyskup hann aptr vndir alla fyrri velgørninga, gefande honvm þar með einkannligri vinattv enn nøckvrn tima aðr, þviat honvm virþiz hann vera merkiligr maðr ok dyrðarsamligr i gvðs augliti ok millðvztv Marie drotningar, sem profaz i [þessv efne.

Nøckurum tima siþarr sø̨kir Anselmus heim þat klꜹstr er Bętvm heitir i Norðmande, af nyiv gangande þar i skola vndir lø̨ring Landfranci meistara, er skømmv hafði snviz fra verølld fremstr meistari i allri Italia. Þvi nø̨st gengr Anselmvs sama veg verpande verølldinni, gerandiz mvnkr [vndir herradomi Hersvini abota, er fvnderat hafði nyia klꜹstr Bø̨ti. Ok eptir tima framrás sem prior Lanfrancus er vtgripinn af Bø̨ti. Ok eptir tima framrás sem prior Lanfrancus er vtgripinn af Bø̨ti, með atgøngv Vilhialmss bastarðz vigðr Kaðanensis aboti, enn siþan Cantuariensis erchibyskup i Englandi, tekr Anselmus prioratum Beti, enn vigðiz eptir dag virðuligss Lanfranci nꝍstr erchibyskup Cantuariensis með gvþs lofi þolandi margar mꝍþingar fyrir kristninnar frelsi, vtlegð ok vnaðir i sinvm byskupsdomi [af þeiri grimð ok gvþhreðslvleysi, er Vilhialmr vngi konvngr son Vilhialms bastarðar, þeysti vpp a kirkivna i Englandi, hvert ofsoknar sveð reið arvm siþarr yfir krvnv Thomas erchibyskups, sem enn mvn siðarr getit verða. Enn hverr mvn greina mega þa sømð ok nytsemi, er Anselmvs erchibyskup villdi fram hafa með cristni predicandi, kirkivnnar rettindvm fylgiandi, bꝍkr dictandi ok ꜹnnvr byskuplig verk framliga gerandi, fvlla elskv halldandi [fra ęskv til elli við vara frv sanctam Mariam, semiandi hennar sætar bø̨nir af hvnangligvm hiartans mergivm með fꜳheyrðv formi klerkligrar kvnnvstv, sem alldregi gleymiz i heilagri kristni, meþan [hvn striðir her ꜳ iarðriki. J þeim vtlegðar tima er Anselmvs erchibyskup þolir a dø̨gvm Vilhialms vnga konvngs, tekr hann micla hvggan ok hiartaliga vinattv af fyrr nefndvm Hvgone Klvniacensis abota, hvers minning er þessv nꝍst gerandi með skømmv mali vndir miskvnn almattigs gvþs ok hans sꝍtvztv moðvr orlofi.

D

Fra diakna er sa pukann skrifa

I þeiri borg, er Tholetum heitir, war subdiakn, sa er fra sinum æskualldri fylgdi guds bodordum ok wegsamadi sæla guds modur med einkannligum kærleik ok dagligri þionustu. Ok sem hann þionadi ꜳ nockurum hatidardegi erchibyskupinum er hann song messu, kom sa tima, er gudspiall skylldi lesa uppi ꜳ kornum, sem siduani var um hatidir. Ok er hann stod hia diaknanum er las gudspiallit skryddr, sem hans vigslu til heyrdi sa hann vt um þann glugg, er ꜳ war briosti kirkiunnar, sem yfir honum sæti pukinn i like einnar liotligrar ok hrædiligrar apyniu, hafandi sier ꜳ halsi eitt blekhorn, skrifhnifr var i hennar vinstri klo, enn i hægri penne. Hon setti augun inn i kirkiuna ok lengdi halsinn reisandi sin eyru, ok hugdi at gerla, huat talat war i kirkiunne. Enn þess i millum skrifadi hun suo sem tidazt ꜳ þeiri rollu, er hon hafdi fyrir sier. Þar i kirkiunni satu tuær oradvandar konur talandi marga hluti sin i milli leyniliga, ok millum annara hluta tỏludu þær vm sinn fula lifnad, ok sagdi huor annari, huerir þeim woru kæraztir af sinum vnnustvm. Sem diakninn skilr nu af þui, sem andinn witrar honum, at sa leynizt i liki þessarar apyniu, er dag ok nott hropar ok asakar wora brædr kristna menn, ok nu sem hann hefir feingit ꜳsakanarefni af liotligu tali kuennanna, leitar hann annan tima at emendera sitt rit eilifrar fyrirdæmingar. Nu war skrifud rollan innan ok utan, enn þui at litid bref matti eigi nægiazt, at þar væri ꜳ skrifat þau morgu ord, er konurnar toludu, þa tok sa illgiarni skrifari rolluna med tonnum ok klonum ok togadi sem fastazt, at hann mætti sundr þenia nockut. Ok sem hon kostadi suo hier til sins afls, at hon geymdi eigi, huar hon war, stock hennar tỏnn af rollunni, ok fell hon þegar til iardar or þeim stad, sem hon hafdi setid. Af þui ward suo mikill brestr, at subdiakninn hugdi, at kirkian mundi hrapa nidr. Eingi sa þessa syn utan hann einn. Hann verdr miok gladr, sem hann sa fall pukans, ok hlær akafliga, hefiandi upp sinar badar hendr, i þui (er) þessi boluada apynia fell, ok þo at hann hlægi suo hꜳtt, sakir þess at hann vard feiginn hrapan manzins ouinar, gerdi hann þat med minne stillingu enn hæfdi. Þeir er wid woru, toku at vndrazt, ok þotti oheyriligt vera ok liotligt, ok toku miok þungliga, at guds madr þion heilags alltaris skylldi dirfazt at syna suo mikla oga heimsligrar lausvngar i heilagri kirkiu fyrir ollu folki. Sem synin huerfr brott fra klerkinum, huerfr hann aptr til sialfs sins, hugsandi i huersu miklum stett hann er, eda huat hann hefir gert, eda i huerium stad edr tima ok huerium nærverondum, fyllizt hans hiarta af miklum harmi ok skaumm sins vanstillta hlatrs. Hann þionar nu, þat sem honum heyrdi til i messunni, med hofsamligri skipan sins likama ok widrkomning hiartans.

Sem messan er utsỏgd, ferr folkit brutt, enn hann er eptir, ok heilsar eingi ꜳ hann, eru adrir kalladir til ueizlu ok mikillar gledi, enn hann utrekinn forsmadr ok hafnadr med morgum brigslum ok meingerdum. Erchibyskupinn ottazt ok eigi at taka af honum likamligt beneficium, sem litlu adr hafdi gudlig milldi gefit at sia andliga hluti. Ferr hann nu reikandi sem annar flottamadr suiptr allri sinne rentu ok þionustu, flyiandi vndan sinu brigsli. Aa nockurum tima fann hann ꜳ sinum veg eina litla kirkiu, þa sem sier hafdi gert einn einsetumadr. Hann gengr þar inn ok bidr leingi litillatliga til guds modur Marie med mikilli sorg ok tꜳrum. Honum birtizt þa þess hꜳttar vitran, at hann sier sæla iungfrv Mariam standa hia sier med mikilli fegrd ok tiguligri ꜳsionu ok buningi. Hon leggr ꜳ hans briost þat rit diỏfuligrar asakanar, er honum syndizt apynian skrifa yfir kirkiudyrunum, ok sem hon hefir leingi huggat hans ꜳsionu ok mykt suo med blidre asionu sem med sætum hugganarordum, ferr hon til himins. Sem honum er suo synt, huersu hann skal fa aptr sinn heidr, huerfr hann aptr til sin þackandi gudi ok himins drottningu iungfrv Marie. Hann ferr nu til byskupsins ok ter honum þessa tuenna hluti segiandi honum þar med, hueriar þær konur woru, er tỏludu i kirkiunne. Byskupinn lætr kalla þær. Neita þær i fystu, at þær hafi þar nockud þess hattar talat, enn sem synt er þetta rit, berr þat vitni vm, at þær ero sannar at þessu. Jata þær sina synd fyrir erchibyskupinum ok þeim, er wid woru, lofandi gud. Fa þær suo fyrirgefning sinnar syndar ok gudliga myskunn. Þionustumadr heilagrar Marie feck suo aptr sitt beneficium, þat sem hann misti, ok þar med tekr erchibyskupinn hann i sina einkanliga vinattu ok kærleika ok wirdi suo iafnan, sem war, at hann var godr madr ok merkiligr vm marga hlute.

F

Af einum subdiakne

I þeirre borg, er heitir Toletana, uar einn subdiakn, er iafnan hafde gudi þionat fra sinni barnỏsku ok uara fru dyrket ok uegsamat medr iduligri þionostu. A nokkorum hatidisdegi stod þesse klerkr framme þionande sinum erkibiskupi, er hann uar med til heilags mỏssuembỏttiss. Ok sem þar uar mỏssu komit, er gudspiallit skillde lesaz ok lesdiakninn gengr a korinn upp, stendr þesse subdiakn hia honum eftir sinum uana, ok sem diakninn las, ser þesse klerkr, er fyrr uar getit, undarligha syn, sem hann ueri uarla medr sialfum ser. Hann ser, huar fiandinn sitr i nokkorum glugg þessa musteris i liking eda mynd einnar herfiligrar apyniu, ok a hans halse hanga eitt blekhorn ok i hans hende skrifarra penna, marga luti miok foruitligha ritande. Nidri undir þessum glugg ser hann, huar sitia tuær konur talande sin i millim saurugli(g)t tal um sitt oskirlifi. En af sinni skynsemi skilr hann, at sa, er lỏyndiz i apyniunnar liking, er ouinr allz mannkyns ok kristinna manna asakari, er þa endrnyiade hinn forna cirografum eilifrar firirdỏmingar medr suiuirdlighu tale fyr sagdra kuenna. Þesse same subdiakn ser ok, at fiandinn hefir nu fyllt ok þakit þenna cirografum bỏde utan ok innan, ok angan stad til uera at taka þessa margmỏlgi, ser hann nu þenna hinn banzetta ritmeistara gripa þat sama bokfell, er hann hellt a, medr sinum tonnum ok noglum ok tỏygia, slikt er hann gat, þetta bokfelle. Ok sem hann hafde sinar firirdỏmdar tennr sterkligha i sett þetta skinn at uidka af sinni tæyging ok toghan, skridna hans tennr ok klỏr ut af bokfellinu, en hofudit skellr a murinum sua fast ok hart, at klerkrinn ętlade miok sua, at oll kirkian myndi sundr rifna ok nidr detta af þessum brest ok fiandans umfange. Sa klerkrinn þessa syn einsaminn(!), en enginn annar i kirkiunni. Nu sem hann subdiakninn hefir þessa luti seet, hlær hann hardla miok ok glez af fiandans nidrrapann, ok saman skellir sinum hondum honum til hadungar ok suiuirdingar medr minnr stiltum latri en til hæyrdi. En allir, er uidr uoru, undraduz miok, at sua sidugr madr skillde þuilika ostadfesti sins letleiks i heilogu altariss embętte ollum hiauerandum audsyna. En eftir þetta sem synin hefir fra honum horfit, huerfr hann aftr til sialfs sins ok umhugsar, huat hann hefir gort, ok i huerium stad ok a huerium tima eda huerium hiauerandum þetta hefir uordit. Ok sem hann hefir þessa luti medr sialfum ser um eina stund tracterat, uerdr hann miok ryggr her af, halldande þo fram sinni þionustu ok embętti medr hofsamlighum burd sins likams ok hiartaligri vidrkomning.

En at loknum hialpsamlighum stormerkium mỏssuligs embættis, er ollum bodit til sỏmiligrar ueizlu medr mykilli gledi ok fagnade, en þesse same subdiakn er einn eftir latinn i musterinu ok medr myklum brigzlum ok firirlitning af ollum margfalligha suiuirdr ok haduligha firirlitinn firir þann uanstillta latr, er fyrr uar getit. Ok eighe ottaz hans erkibiskup þenna klerk fra skilia sinni uinattu ok likamlighum godgerningum, huern er gudlig millde hafde litlu adr upp hafit til andligrar synar ok sina lỏynda luti honum audsynt. Nu sem þesse klerkr er sua afsettr sinum stett ok hinni fyrri sỏmd, er hann hafde i erkibiskupsins garde lengi adr haft ok sỏmiligha i stadit, reikar hann nu her ok huar miok radlausligha fordandiz mannanna brigzli ok folksins firirsmaning. Um sidir gengr hann inn i nokkora kirkiu ok kastar ser ollum til iardar firir guds modur likneski mỏdande sik medr langri bỏn ok taranna framstỏyping. Ok i þessu hefz hann upp til andligra luta langt umfram sitt hiarta ok skynsemi. Hann ser þa, huar uar fru himinrikiss drotning stendr hia honum medr myklu uelde ok liose himneskrar dyrdar, ok hefir i sinni hende þa samu rollu eda bokfell, er hann hafde set fiandann a rita þat sama tal, sem fyrr segir, ok leggr þat a briost honum subdiakninum. Ok sem hon hefir hann fagrligha huggat ok alla hans rygd brott tekit medr sinni blezadu asion ok hunangfliotanda sỏtleik sins uidrmæliss, hefr hon sik i loftit upp medr oumrædiligri lettfỏri ok himneskri dyrd ok forunæyti. En klerkrinn hugsar um glỏggligha synina ok gerir gudi ok hans signadu mỏdr margfalldar þakkir, sem uerdugt uar. Ferr sidan til sins erkibiskups ok segir honum greiniligha allan tilgang hinnar fyrri synar, medr hueriu mote er hann haf . . . . . . . . . .

---

Fotnoter: