Þiðreks saga af Bern - Þáttr af Apollonius ok Herborgu

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Þiðreks saga af Bern

GUÐNI JÓNSSON

bjó til prentunar

Þáttr af Apollonius ok Herborgu


245. Artussynir gerast menn Attila konungs.

   (337) Í landi því, er heitir Bertangaland, var einn konungr, er heitir Artus. Hann er mikill maðr fyrir sér ok er nú gamall orðinn. Hann á tvá sonu. Inn ellri heitir Íron, en inn yngri Apollonius. Artus konungr fær banasótt. En eftir hans dauða kemr til ríkis Bertanga Ísungr konungr ok hans synir ellifu ok allir þeir svá miklir kappar, at varla fengust jafningjar þeira, sem fyrr er ritat.
   Ísungr konungr eignast allt Bertangaland með hernaði, en synir Artus konungs flýja undan með sína menn. Þeir fara víða um lönd, ok eigi fá þeir sér ríki, áðr en þeir koma í Húnaland, ok þar finna þeir Attila konung í Susam, er áðr hafði eigi miklu eignazt Húnaland. Hann tekr við þeim báðum vel ok mönnum þeira, ok gerast þeir hans undirmenn. Eftir þat veitir Attila konungr þeim ríki báðum. Íron setr hann jarl yfir Brandinaborg ok þat land, er þar heldr til. Apollonium setr hann jarl yfir Tira, skammt frá Rín, ok gefr honum þar lönd.
   Apollonius var allra manna fríðastr ok sterkr maðr at afli ok inn beztí riddari ok manna hraustastr til vígs. Íron var ok vænn maðr ok gerviligr sýnum, sterkr ok mikill atgervimaðr. Hans kapp var þat mest at veiða dýr, ok þar með gerði hann mikit afrek oftliga. Í hans landi var einn skógr, er heitir Valslönguskógr. Hann liggr í milli ok vestra Frakklands, er þá réð fyrir Salomon konungr, er allra konunga var ríkastr ok vaskastr ok auðgastr at lausafé. Hans kona hét Herborg. Þau áttu eina dóttur. Hún heitir sem hennar móðir Herborg. Hún var allra meyja fríðust. Konungr unni henni mikit. Margir konungasynir eða hertoga höfðu hennar beðit, en svá mikit ann henni Salomon konungr, at engum vill hann hana gifta.


246. Frá bónorði Apollonius ok ráðum Ísoldar.

   Til þessar meyjar spyrr hertogi Apollonius. Hann sendir sína menn í Frakkaveldi til Salomons konungs at biðja hans dóttur til handa sér. Þessir riddarar fara, sem jarlinn hafði þeim boðit, í Frakkaríki til Salomons konungs at biðja hans dóttur. Þeim er þar fagnat vel, en erendum þeira tekr hann seinliga, ok fara þeir heim við svá búit ok segja Apollonio.
   Honum líkar illa þetta ok ferr á fund Írons, síns bróður, ok segir honum þetta mál allt, hversu farit hefir, ok þat með, at á engum hlut er honum þvílíkr hugr sem at fá þessa mey, ok biðr hann bróður sinn stoða sér til ok vill helzt fá sér her ok fá svá konuna. Íron jarl segir honum, hversu ríkr Salomon konungr er ok ekki fá þeir hans dóttur með her, svá er hann ríkr ok fjölmennr.
   Þá mælti Ísolde, kona Írons jarls, er allra er fríðast ok vitrust ok bezt at sér um alla hluti: "Ek vil ráða þér ráð, Apollonio, ok Íron jarli. Þér skuluð eigi fara með her í Frakkaríki. Þóttit sendið þangat mikla kappa ok þit séð miklar kempur, þá er Salomon konungr miklu ríkari en þit báðir ok meguð þit ekki standa við hans her. Takið fá riddara ok búið vegliga ok ríðið í Frakkaveldi með fá riddara á fund Salomonis ok biðið, at hann gefi Apollonio sína dóttur. Með því at þetta mál gangist við, þá er vel, en ef Salomon konungr synjar konunnar, þá vil ek gefa til eitt ráð. Eitt fingrgull lítit vil ek gefa þér, Apollonius. Þat gaf minn faðir minni móður með festarfé. Í þessu gulli er einn steinn, ok þat er náttúra steinsins ok hans umbúnaðar, at ef karlmaðr dregr þetta fingrgull á fingr konu, þá skal hún svá mikit unna honum, at fyrir hvatvetna fram vill hún hafa hann, hvárt er þat er vili frænda hennar eða eigi."


247. Apollonius gefr Herborgu hringinn.

   Íron jarl ok Apollonius þakka Ísolde vel sín heilræði ok taka þetta ráð, búa sik ok sína menn, fara alla leið í Frakkaríki á fund Salomons konungs. Konungr tekr vel við þvílíkum, er hann hafa heimsótt, ok býðr til sín mörgum mönnum ok gerir veizlu mikla. Íron jarl ok hans bróðir berr upp sína raeðu, ef hann mundi vilja gifta sína dóttur Apollonio jarli. En Salomon konungr neitar þessu ok vill eigi gifta sína eingadóttur Apollonio jarli, fyrir því at hann er jarl, en eigi konungr. Þetta var þó talat marga daga.
   Apollonius jarl sá Herborgu ok leizt forkunnar vel, sem honum var sagt, ok nú er honum hálfu meiri fýst á en fyrr, ef hann mætti hana fá. Hann talar fyrir henni sitt erendi, en hún segir, at faðir hennar má vel ráða fyrir henni slíkt er hann vill. Vill hún eigi neita þeim manni, er konungr þykkir sinn sómi at taka sér til mágs, ok eigi vill hún ok þeim játa, er konungr hefir áðr neitat.
   Apollonius svarar: "Svá má vera, at faðir þinn vili eigi gifta þik mér, en þú ert víst kurteis mær, ok mikit ann ek þér, ok þó at aldri fá ek þik eða þína ást, þá vil ek hér með sýna mína ást," - ok tekr nú fingrgullit ok dró á hennar fingr ok segir, at þetta vill hann gefa henni til jartegna síns vilja. Biðr hann hana vera heila. Hún biðr hann vel fara.


248. Herborg fær ást á Apolloniusi.

   Hér eftir búast jarlar í braut ok una illa sinni ferð. Þá er Apollonius jarl kemr á sinn hest ok allir þeir, þá mælti hann: "Salomon konungr hefir gert vára ferð at öllu ósæmiliga ok heldr svívirðiliga, er honum þykkir skömm at gifta sína dóttur oss. Ok nú mætti svá til bera, at ek fenga hans dóttur með svívirðing, ok enn mætti svá vera, at hans ríki stæði litla hríð í friði."
   Salomon konungr hirðir alllítt um, þó at jarl hæti honum sökum eða hernaði, skiljast at svá búnu, fara jarlar heim. Frú Herborg hefir fingrgull, er Apollonius jarl gaf henni, ok síðan er hún fekk þat, ann hún honuni svá mikit, at heldr vill hún með honum lifa á nótt en með feðr sínum heima um daga.


249. Herborg sendir jarli bréf á laun.

   Þá er Apollonius reið af borginni ok hann hafði skilizt frá Salomon konungi, koma í gegn honum drottning ok jungfrú Herborg, ok ganga báðar þær ok kyssa jarl. Jungfrú Herborg kyssti Apollonius ok leggr í hönd honum eitt epli rautt sem blóð, mikit ok fagrt. Jarlinn reið um daginn ok lék með þessu epli, kastar í loftit upp ok tekr, er ofan kemr. Ok eitt sinn tekr hann svá hart við eplinu, er at honum fló, at eplit klofnar í tvá hluti. Hann leggr hlutina í lófa sér ok hyggr at. Hann finnr innan í eplinu, at þar er eitt bréf. Hann tók bréfit ok las.
   Þat var í þessu bréfi, at Herborg jungfrú sendir Apollonio jarli kveðju. Hún vill þess sverja við guð, at ef Apollonius ann henni, at hún mun unna honum hálfu meira, ok ef svá fær hann til hagat at koma leyniliga, þá er hún sendir honum orð, at hún vill koma á móti honum fyrir utan vilja síns föður, ok eigi skal hann gera skaða í ríki Salomonis konungs.
   Jarli þykkir nú nokkuru betr en áðr, ok enn lætr hann fyrir öllum mönnum sem hann uni illa við sína ferð, dvelst heima í sinni borg, Tira, nokkura hríð. Íron jarl er í sinni borg ok vill búinn vera at herja, ef hans bróðir vill þat. Apollonius jarl segir, at þeir skulu bíða eitt misseri ok búast við, ok svá gera þeir.


250. Apollonius ferr með leynd á fund Herborgar.

   Áðr en liðit sé allt misseri, þá er þat eitt kveld í Tira, at þar kemr einn maðr svá sem loddari. Hann kom til jarls leyniliga ok fekk honum eitt bréf leyniliga, ok stendr þetta á: "Jungfrú Herborg sendir kveðju Apollonio jarli. Salomon konungr er riðinn ór sínu ríki til veizln í Rómaborg til Erminreks konungs. Nú skaltu taka þína riddara, tíu eða tólf ok eigi fleiri, ok ríða sem hvatast ok þó leyniliga í Frakkaríki. Þá má ek svá til stilla, at vit finnimst."
   Þá er jarl hefir séi þetta bréf, verðr hann allkátr, ok þegar at morgni lætr hann búa tíu riddara ok reið út af borginni, ok engum manni sagði hann, hvert hann vill ríða. Þeir ríða mest með óbyggð ok skógum, allt þar er svá má ríða, ok oftast síð eða snemma ok um nætr, til þess er þeir koma í Frakkaveldi. Þeir ríða í hjá borg þar til, er váru nokkur hrískjörr í þeim stað, er frúin kvað á, at þau skyldu hittast. Þeir hitta þar engi mann fyrir sér, stíga af hestunum og leynast þar í hrískjörrunum. Nú þykkist jarlinn eigi vita, hverju gegnir, er engi maðr kemr til hans. Þeir dveljast þar um nóttina.


251. Heppa förukona kemr til Herborgar.

   At morgni mælti jarlinn, at menn hans skulu þar bíða, en hann vill fara einn saman á njósn ok vill vita, hvers hann verði víss. Hann gengr þar til, er hann kemr í eitt þorp lítit, ok í einu húsi finnr hann eina konu ok mælti til konunnar, at hún skyldi fá honum sinn höfuðdúk ok sína skikkju, en hann gaf henni sitt fingrgull ok sína góða skikkju. Hann tók höfuðdúk ok sveipar um höfuð sér, en kvenskikkju yfir sik ok gengr til borgarinnar heldr síð dags, ok þar er opit borgarhlið. Hann snýr á þá höll, er drottningin átti, ok kom þar inn til kvenna, ok konur spyrja, þær er fyrir váru, hver er þessi kona, en hún nefnist Heppa. Drottning minnist á, at hún hefir hana oft heyrt nefnda Heppu farandavíf, þat köllum vér förukonu. Þessi hafði verit allra pútna mest. Hún var ok allra kvenna mest, svá at engir karlar váru hæri ok þrekligri. Fyrir þá sök nefndist jarlinn hennar nafni. Margar meyjar mæltu við konuna ok henda sér gaman at ok þótti vera nýráðligt, er þessi kona var komin.
   Frú Herborg gekk til hennar ok mælti við hana sem aðrar meyjar kátliga: "Seg nú, hversu marga menn tók þú á einni nótt?"
   Þessi kona þóttist eigi kunna at svara kurteisliga á franseis tungu, sem sómdi at svara konungsdóttur, ok tók upp yfir höfuð sér öllum fingrunum. Þá hló konungsdóttir ok allar meyjar. Hér af þykkist frúin vita, hversu marga menn hann tók heiman með sér, en aðrar meyjar hlæja ok halda tíu menn tóku hana á einni nótt.


252. Apollonius flytr Herborgu heim með sér.

   Litlu síðar tók frúin epli ok gaf hverri konu, þeiri er inni var, ok er öllum hafði hún gefit, kastar hún einu epli til förukonunnar. Hún tók eplit ok skar í sundr ok át sem aðrar konur, þær er inni váru. Hér í fann hún eitt bréf vafit saman. Þykkist hann nú skilja, at frúin hefir kennt hann. Hann stendr upp ok gengr í brott, biðr konungsdóttur vera heila ok allar þær. Drottning tók þá einn serk mikinn, góðan ok einn höfuðdúk ok gaf henni. Skiljast þau at svá búnu. Hann less bréfit, þegar er hann má, ok stendr þat í bréfinu, at frúin kemr til hans þá nótt í þann stað, sem mælt var millum þeira. Jarl ferr þá aftr til sinna manna ok dveljast þar um nótt.
   Um miðja nótt heyra þeir, hvar fara munu tveir menn, ok annarr mælti, þá er þeir koma fram at kjörrunum: "Ertu hér fyrir, mitt ið ljúfasta líf, eða hvat er með þér?"
   Þá svarar jarlinn: "Hér em ek með mínum sonum."
   Ok þá spratt jarl upp ok gekk í móti henni ok lagði hönd sína yfir háls henni ok kyssti hana. Þá kallar hann, at riddarar skulu búa hesta sem hvatast.
   Nú er Apollonius er kominn á hest sinn með sína frú ok allir riddarar eru búnir, þá mælti jarlinn til konunnar, er henni hafði þangat fylgt, ok spyrr, hvat konu hún er. Hún kveðst vera ein fátæk kona af borginni. Þá tók jarlinn serkinn ok höfuðdúk, er Herborg gaf honum, ok gaf konunni. Hann fekk henni eitt bréf ok bað hana fá drottningu, ok þessi kona gerir svá. Drottning verðr nú allsorgfull ok hrygg, er hennar dóttir er horfin. Í þessu bréfi segir svá, at Herborg skal eigi vera ókát, fyrir þá sök at hennar dóttir er vel komin. Hún er í Tira með Apollonio jarli. Svá kemr upp allt þetta ráð.
   Jarlinn ferr nú heim ok öll þau saman. Verða honum allir menn fegnir fyrst í Tira ok hans bræðr Íron ok öllum þeim.


253. Dauði frú Herborgar.

   Apollonius jarl talar nú við sína frú ok segir, at hann vil fá hennar. En hún biðr hann bíða ok senda menn til Salomons konungs ok sættast við hann ok mun þá verða þeira ráð sæmiligra. Jarlinn vill ekki gera á aðra leið en hún vill.
   Þá er Salomon konungr spyrr þessi tíðendi, líkar honum stórilla. Þá er frúin hefir verit mánað í Tira, váru sendir menn á fund Salomons konungs, ok vill Apollonius jarl sættast. Við þessu máli tekr Salomon konungr vel, ok gera stefnu, hvar þeir skulu finnast ok sættast.
   Þá er aftr koma sendimenn í Tira, hefir jungfrú tekit sótt hættliga, ok fám dögum síðar andast hún, ok með því slitnar þeira sáttmál. Alla stund síðan var illa á millum þeira Apollonius jarls ok hans bróður Írons jarls ok Salomons konungs.