Þorleifs þáttr jarlaskálds (Flateyjarbók)

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Flateyjarbók


Þaattr Þorleifs


Nv skal segia þann æfuintyr er geordizst a ofanverdum dỏgum Hakonar Hladajalls. j huerium kynstrum gỏlldrum ok georningum hann uard forsmadr ok miog at vordugu þuiat hans mannillzska ok gudnidingskapr uard mỏrgum manni til mikils þunga ok ubætiligs skada ander ok likama. vard honum þat sem margan timer at þa er hegningartiminn er kominn er æigi hægt undan at komazst. þuiat þat er vvinarins nattura at þann manninn sem hann þikizst fullkomit ualld a æiga ok ỏnga von aa til guds blekkir hann fyst ok blygdar med krokottum kyndugskap sinna bauluadra slęgda j framleitzslu hans liotu lifsdaga. en at þrotnum[1] hans stundligum lifstima verdr hann drektr j dỏkkri diflizsu[2] dalighra kuala med eymd ok anaud vtann ennda.


Fra Þorleifui

Þa bio Aasgeirr raudfelldr aa Brecku i Suarfadardal. hann var rikr madr ok storættadr. Þorhilldr het kona hans hon |[3] uar uitr kona ok vinsæl ok skỏrungr mikill. þau attu .iij. syne ok voru allir efnniligir. Olafr het son þeirra hinn ellzsti ok var kalladr uaulubriotr annar Helgi hinn fræknni ok koma þeir badir mæirr vid adrar sỏgur en þessa. Þorlæifr het hinn yngzsti son þeirra hann var snemma gilldr ok georuilig(r) ok hinn mesti atgeoruimadr vm jþrottir. hann var skalld gott. hann uar a fostri med Midfiardar Skeggia modurdrodur sinum at Reykium j Midfirde þar til er hann var atian uetra gamall. Skeggi unne mikit Þorleifi ok lagde vid hann astfostr. þat tỏludu menn a(t) Skeggi munde flæira kenna Þorleifi j frædum fornnligum en adrir mundi vita. þa for Þorleifr heim til faudur sins. hann vỏ Klaufa bauggua med fulltingi Olafs brodur sins. enn til eftirmaals eftir Klaufa var Karl hinn raudi ok geck sua fast at af Þorleifr vard vtlægr ok giorr i burt or Suarfadardal. Liotolfr godi hafdi fylgt Ynghilldi fagurkinn systur Þorleifs. hann kom Þorleifi i skip aa Gaaseyri. Þorleifr vard aftrreka. hann var vm vetrinn aa laun ymiz med Liotolfi goda edr Asgeiri faudur sinum. nam hann þa at fodr sinum marga fornfrædi. þuiat hann var sagdr margkunnandi. var þa Þorleifr .xix. vetra. Karl leitadi fast eptir vm Þorleif. ok vrdu þar vm vetrinn margir atburdir þeir er frasagnar eru verdir sem segir i Suarfdæla sogu. Um vorit eptir for Þorleifr vestr til Skeggia fostra sins ok frænda ok bidr hann aasia ok vmraada med ser vm þessi maal. ok med styrk ok raadum Midfiardar Skeggia ok Liotolfs goda ferr Þorleifr ok kaupir ser skip at kaupmonnum er uppi stod j Blỏnduosi ok rædr haseta til ok for sidan heim aa Brecku ok hitti fỏdur sinn ok modur ok bæiddizst af þeim fararefnna ok fek sua mikinn fearhlut sem honum þotti ser þarfua. ok at vordỏgum let hann varning sinn til skips binda ok for j brott af Brecku alfari ok bad vel firir fỏdur sinum ok modur ok Midfiardar Skeggia fostra sinum.


Hakon lot heingia menn Þorleifs

Nv lætr Þorleifr j haf ok byriar honum uel ok kemr skipi sinu j Vik austr. Hakon Hladajall var þa (j) Vikinne. Þorleifr gek a land ok let rydia skip sitt hann hitti jallinn ok kuaddi hann. jall tok honum vel ok spurde hann at nafnne ætt ok kynferde en Þorleifr sagde honum. jall spurde ok margra tijdenda af Jslande en Þorleifr sagde honum ofletliga. Þa sagde jall. suo er vordit Þorleifr at ver vilium hafua sỏlur af þer ok hasetum þinum. Þorleifr suarar. ver hỏfum litin varninginn herra. en oss eru þo adrir kaupunautar hentugre ok munu þer lata oss sealfrada vera at selia þeim goz uort ok peninga sem oss likar. Jalli þotti hann þykliga suara ok mislikade ord hans miog ok skildu vid sua buit. Þorleifr for nu til manna sinna ok suaf af vm nottina ok vm morgininn riss hann upp ok ferr j kaupstadinn ok frettizst firir vm goda kaupunauta ok kaupslagar vid þa vm daginn. Ok er jall spurde þat for hann med fiolmenni til skips Þorleifs ok let taka þar menn alla ok binda. sidan rænti hann þar fiarhlut ỏllum ok kastade a sinne æignn en let brenna skipit at kolldum kolum. ok eftir þetta let hann skiota asum mille budanna ok let þar heingia vid alla forunauta Þorleifs. sidan for jall j brott ok hans menn ok tok at ser uarning þann er Þorleifr hafdi att ok skifti upp med sinum monnum. En um kuelldit er Þorleifr kom hæim ok ætlade at vitea manna sem hann georde sa hann uegs ummerki huersu vid hans felaga hafde farit verit ok þottizst vita at Hakon jall munde þessu uỏnda uerki uolldit hafua ok spyrr nu eftir þessum tidendum gloggliga. ok er hann hafde þessi tidende sannliga spurt þa quad hann visu.


Hrollir hugr minn illa
hefir dræingr skada feingit
ser ek a slettri eyre
suarre batz ok knarrar.
hinn er upp red brenna
ỏlldu fil firir skallde
huerr ueit nema kol knarrar
kalld fyse mig giallda.


Fra Þorleifui

Sva er sagt at eftir þenna atburd kom Þorleifr ser j skip med kaupmonnum ok sigldu sudr til Danmerkr ok for hann a fund Suæins konungs ok var med honum vm uetrinn. En er hann hafdi þar æigi læingi verit var þat æinn dag at Þorleifr gek firir konung ok bæidde hann hlyda kuæde þui er hann hafde ort vm hann. Konungr spurde huort hann væri skalld. Þorleifr suarar. þat er eftir þui sem þer uilit dęmt hafua herra er þer heyrit. Konungr bad hann þa fram flytia. Þorleifr kuat þa fertuga drapu ok er þetta stef j.


Oft med ærnnri giftu
ỏdlings himins rỏdla
Jotra(!) gramr hinn itri
Æinglande rodit brannda.


Konungr lofade miog kuædit ok allir þeir er heyrdu ok sogdu bæde uel kuedit ok skỏruliga framflutt. Konungr gaf Þorleifi at kuædislaunum hring þann er stod mỏrk ok þat suerd er til kom half mork gullz ok bad hann læinge med ser vera. Þorleifr gek til sætis ok þakkede uel konungi. ok læit sua fram nokkura hrid ok ekki læingi adr en Þorleifr ugladdizst sua miog at hann gade uarlla vndir drykkiubord at ganga edr samsætis vid sina bekkiunauta. finnr konungr þetta bradliga ok lætr kalla Þorleif firir sig ok mællti. huat uelldr vgledi þinne er þu gair uarla at hallda hattum vid oss. Þorleifr suarar. þat munu þer heyrt hafua herra at sa er skyldr at leysa annars uandræde er at spyrr. Segdu fyst segir konungr. Þorleifr suarar. ek hefui kuedit visar nokkurar j uetr er ek kalla konuvisur[4] er ek |[5] hefui ort vm Hakon jall þuiat jall er kona kendr j skalldskap. nu vgledr mig þat herra ef ek fær æigi orlof of ydr[6] at fara til Noregs ok færa jalli kuædit. Þu skalt at visu fa orlof segir konungr ok skaltu þo hæita oss adr at koma aftr til uor þat fliotazsta sem þu getr þuiat ver vilium þin ekki missa sakir jþrotta þinna. Þorleifr het þui ok fek ser nu farning ok for nordr j Noreg ok linner æigi fyrr en hann kemr j Þrandheim. þa sat Hakon jall a Hlỏdum. Þorleifr byr ser nu stafkallz georui ok bindr ser gæitarskegg ok tok ser æina stora hit ok let koma undir stafkallz georuina ok bio suo vm at ỏllu(m) skylldi synazst sem hann æti þann kost er hann kastade j hijtina. þuiat giman hennar var uppi vid munn honum vndir gæitarskegginu. sidan tekr hann hækiur tuær ok uar broddr nid(r) or huorri. ferr nu þar til er hann kemr a Hladir. þat var atfangskuelld jola j þann tima er jall var kominn j sæti ok mart stormenni er jall hafdi at ser bodit til jolavæitzslunnar. Karll gengr græidliga jnn j hallina. en er hann kemr jnn stumrar hann geysi miog ok fellr fast a hækiunnar ok snyr til annarra stafkarlla ok setz nidr utarliga j halminn. hann uar nokkut bæginn vid stafkarlla ok helldr hardlæikinn. en þeir þolldu illa er hann let ganga (a) þeim stafina. hrukku þeir vndan ok vard af þessu hark ok hareysti sua at heyrde vm alla hallina. En er jall uerdr þessa uarr spyrr hann huat ualldi ohliode þessu. honum er sagt at stafkarll einn se sa þar kominn at sua se illr ok vrigr at ekki lati vgeort. Jall bad kalla hann firir sig ok sua var ok geort. en er kall kom firir jall hafde hann miog stutt vm kuadningar. Jall spurde hann at nafnne ætt ok odale. Vuant er nafnn mitt herra at ek hæiti Nidungr Geallandason ok kyniadr ór Syrgisdỏlum af Suiþiod hinne kỏlldu. er ek kalladr Nidungr hinn nakuæmi hefuir ek vida farit ok marga hỏfdingea heim sott. georumzst ek nu gamalt miog sua at trautt ma ek alldr minn segia sakir elli ok vminnis. hefir ek mykla spurnn af hỏfdingskap ydrum ok har(d)fæingi vitzsku ok vinsęldum lagasetning ok litilæti ỏrlæik ok allra atgiorui. Hui ertu suo hardudigr ok illr vidskiptiss fra þui sem adrir stafkarllar. Hann suarar. huat er ỏruęnt um þann sem allz gengr anduana nema uils ok uesalldar ok ekki hefuir þat er þarf ok læingi legit vti a mỏrkum ok skogum þo at sa verde æfr vid ellina ok allt saman. en uanr adr sæmd ok sælifui af hinum dyrỏzstum hofdingium. en vera nu hatadr af huerium þorpara litils verdum. Jall mællti. ertu nỏkkurr jþrottamadr karll er þu segizst þo med hỏfdingium verit hafua. Karll suarar. þat megi vera þo at nokkut hafui til þess haft verit þa er ek var a ungum alldri komi at þui sem mællt er at huerium kalli kemr at ỏruerpi. er þat ok talat at seigt er suỏngum at skruma. mun ek ok ekki vid ydr skruma herra nema þer latit gefua mer at eta þuiat sua dregr at mer af elli suæingd ok þosta at vist æigi fær ek stadit uppi læingr. er sligt hardla ohaufdingligt[7] at spyria vkunna menn j huernn hæim en hugsa æigi hua(t) monnum hentar þuiat allir eru met þui edli skapadir at bæde þurfu át ok drykkiu. Jall skipade at honum skyllde gefua kost sæmiliga sem honum þarfade. var ok sua geort. En er kall kom undir bord tekr hann græidliga til matar ok rydr diska þa alla er næstir honum voru ok hann nade til sua a(t) þionostumenn urdu at sækia kost j annan tima. tok kall nu ỏngu ofrekligar til matar en fyrr. syndizst ỏllum sem hann æti en hann kastade reyndar j hijtina þa er fyrr var getit. hlogu menn nu fast at kalli þessum. þionustumenn tỏludu at bæde væri at hann væri mikill ok middigr enda gæti hann mikit etit. Kall gaf ser ekki at þui ok geordi sem adr.


Kuedit iarls nijd

Christian Krohg:
Hakon Hladajall.

En er ofan uoru drykkiubord gekk Nidungr kall firir jall ok mællti. hafui þer nu þỏkk firir herra. en þo æigi þer illa þionustumenn er allt geora verr en þer segit firir. en nu uillda ek at þer syndit mer litilæti herra ok hlyddit kuæde þui er ek hefui ort um ydr. Jall mællti. hefuir þu nokkut fyrr kuæde ort vm hofdingda. Satt er þat herra kuat hann. Jall mællti. bui[8] þar komi at gỏmlum ordzskuit at þat er oft gott er gamlir kueda. ok flyttu fram kuædit kall en ver munum til hlyda. Þa hefr karll vpp kuædit ok kuedr framan til mids. ok þikir jalli lof j huerri visu ok finnr at þar er getit ok j framaverka Æireks sonar hans. en er a leid kuædit þa bregdr jalli nokkut vndarliga vid at ouæri ok kladi hleypr sua mikill um allan bukinn a honum ok æinna mest vm þioin at hann matti huergi kyrr þola. ok sua mikil bysnn fylgde þessum uuæra at hann |[9] let hrifua ser med kombum þar sem þeim kom at. en þar sem þeim kom æigi at let hann taka strigaduk ok rida a þrea knuta ok draga .ij. menn mille þioanna a ser. Nu tok jalli illa at gediazst kuædit ok mællti. kann þinn heliarkall ekki betr at kueda þuiat mer þiker þetta æigi sidr heita mega nid en lof ok lat þu vm batna elle tekr þu giolld firir. Kall het godu vm ok hof þa upp visur ok hæita þokuvisur[10] ok standa j midiu jallz nide ok er þetta upphaf at.


Þoku dregr upp hit ytra
el festizst hit vestra
mokkr mun nams af nỏkkui
nadrbings kominn hingat.


En er hann hafde vte þokuvisur þa var myrkt j hỏllinne. ok er myrkt er uordit j hallinne tekr hann aftr til jallz nids. ok er hann kuat hinn efzsta ok sidazsta þridiung þa uar huert jarnn a gangi þat er j var hallinne an manna uỏlldum ok vard þat margra manna bani. Jall fell þa j vvit en kall huarf þa j brott at luktum dyrum ok oloknum lasum. en eftir atlidit kuædit minkade myrkrit ok georde beart j hollinne. Jall raknnade vid ok fann at honum hafde nær gengit nidit. sa þa ok vegs vmmerki at af var rottnnat skegg allt af jalli ok harit ỏdrum megin ræikar ok kom alldri upp sidan. Nu lætr jall ræsta hallina ok eru hinu daudu ut bornir. þikizst hann nu vita at þetta mun Þorleifr verit hafua en kall eingi annar ok mun launat þikiazst hafua honum mannalat ok feartion. Liggr jall nu j þessum meinlætum allan þenna vetr ok mikit af sumrinu.


Ferd Þorleifs til Danmerkr

Þat er af Þorleifi at segia at hann snyzst til ferdar sudr til Damnerkr ok hefir þat til læidarnestz ser sem hann ginti af þeim j hallinne. en huersu leinge sem hann hefuir a læid verit þa letti hann æigi sinne ferd fyrr en hann kom a fund Sueins konungs. ok tok hann vit honum fegins hende ok spurde hann at ferdum sinum. en Þorleifr sagde allt sem farit hafde. Konungr suarar. nu mun ek læingia nafnn þitt ok kalla þik Þorleif jallaskalld. Þa quad konungr visu.


Græinde Þorlæifr Þrænda
þeingils hrod fra dræingium
hafua olitit ytar
jallz nid borit vida.
niordr red uestan virdum
uellstære brag færa
brot landz gallt gæti
graliga leons baru.


Þorleifr sagde konungi af hann fystizst vt til Jslandz ok bæiddi konung orlofs at fara þegar at vori. en konungr sagde sua vera skylldu. uil ek gefua þer skip j nafnnfest(i) med monnum ok ræida ok þuilikre ahỏfn sem þer þarfazst. Nu er Þorleifr þar um uetrinn j godu yfirlæti. en at uordaugum byrr hann skip sitt ok let j haf ok byriade uel ok kom skipi sinu vit Jsland j a þa er Þiorsaa hæitir. þat segia menn at Þorleifr kuæntizst vm haustit ok fengi þeirrar konu er Audr het ok væri Þordar dottir er bio j Skogum vndir Eyiafiollum gilldz bonda ok storaudigs komin af ætt Þrasa hins gamla. Audr uar kuennskỏrungr mikill. Þorleifr sat vm vetrinn j Skogum en vm verit eftir keyfti hann land at Hỏfdabrekku j Mydal ok bio þar sidan.


Drap Þorleifs

En nu er þar til at taka er Hakon jall er at honum batnade hins mesta mæinlætis. en þat segia sumir menn at hann yrde alldri samr madr ok adr. ok villde jall nu giarnna hefnna Þorleifi þessar smanar ef hann gæti. hæitr nu a fulltrua sina Þorgerde Hỏrgabrude ok Jrpu systur hennar at reka þann galldr vt til Jslandz at Þorleifi ynne at fullu ok færir þeim myklar fornir ok gek til frettar. en er hann fek þa frett er honum likade let hann taka æinn rekabut ok gera ór tremann. ok med fiolkynge ok atkuædum jalls en trỏllskap ok fitons anda þeirra systra let hann drepa einn mann ok taka ór hiartat ok lata j þenna tremann. ok færdu sidan j fỏt ok gafu nafnn ok kỏlludu Þorgard ok mỏgnudu hann med sua myklum fiandans krafti at hann gek ok mællti vid menn. kuomu honum sidan j skip ok sendu hann vt til Jslandz þess eyrendis at drepa Þorleif jallaskalld. gyrde Hakon hann atgeir þeim er (hann) hafde tekit or hofui þeirra systra ok Hỏrgi hafdi att. Þorgardr kom vt til Jslandz j þann tima er menn voru (a) alþingi. Þorleifr jallaskald uar a þinge. Þat var æinn dag at Þorleifr gek fra bud sinne er hann sa ad madr gek vestan yfuir Ỏxaraa. sa var mikill uexsti ok jllzligr j bragde. Þorleifr spyrr þenna mann at hæiti. hann nefnndizst Þorgardr ok kastade þegar kalldyrdum at Þorleifi. en er Þorleifr heyrde þat ætlade hann at bregda suerdinu konungsnaut er hann uar gyrdr med. en j þessu bile lagde Þorgardr atgæirnum a Þorleifi midium ok j gegnum hann. en er hann fek lagit hio hann til Þorgarz en hann steyptizst j jordina nidr sua at j jliarnar uar at sia. Þorleifr snarade at ser kyrtilinn ok kuat visu.


Huarf hinn hilldar diarfui
huat uard af Þorgarde
uillumadr a |[11] uelli
uigdiarfr refilstiga.
farit hefir gautr at grioti
gunnelldz enn fiolkunni
sidan mun hann j heliu
huilazst stund ok milu.


Þa gek Þorleifr heim til budar sinnar ok sagdi monnum þenna atburd ok þotti ỏllum mikils vm vert vm þenna atburd. sidan uarpar Þorleifr fra ser kyrtlinum ok fellu þa vt jdrin. ok let Þorleifr þar lif sitt vit godan ordzstir ok þotti monnum þat allmikill skade. Þottuzst nu allir vita at Þorgardr þessi hafde æingi verit annarr en galldr ok fiolkynge Hakonar jalls. Sidan var Þorleifr heygdr. haugr hans stendr nordr af logrettu ok setzst(!) hann enn. brædr hans uoru a þinge er þetta var tidenda ok geordu vtferd Þorleifs sæmiliga ok erfdu hann at fornnum sid. en Asgeirr fadir þeirra uar þa litlu anndadr. Sidan foru menn heim af þinge ok frettuzst þessi tidende nu vida vm Jsland ok þottu mikils verd.


Visa Hallbiarnar

Sa madr hio þa a Þingvelli er Þorkell het. hann var audigr madr at ganganda fee ok hafdi jafnnan hęgt j bui. æinge var hann virdingamadr. Saudamadr hans het Hallbiornn ok var kalladr hali. hann vandizst oftliga til at koma a haug Þorleifs ok suaf þar vm nætr ok hellt þar nalęgt fe sinu. kemr honum þat jafnnan j hug at hann uillde geta ort lofkuæde nokkurt vm haugbuann ok talar þat iafnan er hann liggr a hauginum. en sakir þess at hann var ekki skalld ok hann hafde þeirrar listar æigi feingit fek hann ekki kuedit ok komzst alldri leingra afram firir honum vm skalldskapinn en hann byriade sua.


Her liggr skalld.


en meira gat hann ekki kuedit. Þat var æina natt sem oftar at hann liggr a hauginum ok hefir hina sỏmu idnn firir stafnne ef hann gæti aukit nỏkkut lof vm haugbuann. sidan sofnar hann ok eftir þat serr hann at opnnazst haugrinn ok gengr þar vt madr mikill uexsti ok uel buinn. hann gek upp a hauginn at Hallbirnne ok mællti. þar liggr (þu) Hallbiornn ok uilldir þu fazst j þui sem þer er ekki lanat at yrkia lof vm mig. ok er þat annathuort at þer verdr lagit j þessi jþrott ok munt þu þat af mer faa mæira en uel flestum monnum ỏdrum ok er þat uænna (at) sua verde ella þarftu ekki j þessu at briotazst læingr. skal ek nu kueda firir þer visu. ok ef þu getr numit visuna ok kant hana þa er þu uaknar þa munt þu verda þiodskalld ok yrkia lof um marga hỏfdingia ok mun þer j þessi jþrott mikit lagit uerda. sidan togar hann a honum tunguna ok quad visu þessa.


Her liggr skalld þat er skallda
skỏrungr uar mestr at flestu
nadduæiti fra ek nytan
nid Hakoni smida.
adr gat eingr ne sidan
annarra sua manna
frægt hefir ordit þat fyrdum
ferán lokit hanum.


Nu skaltu sua hefia skalldskapinn at þu skalt yrkia lofkuęde um mik þa er þu uaknar ok uanda sem mest bæde hatt ok ordfære ok æinna mest kenningar. Sidan huerfr hann aftr j hauginn ok lykzst hann aftr. en Hallbiornn uaknar ok þikizst sea a herdar honum. sidan kunne hann visuna. ok for sidan til bygda heim med fe sitt eftir tima ok sagde þenna atburd. Orti Hallbiornn sidan lofkuæde um haugbuann ok var hit mesta skalld ok for vtan fliotliga ok kuat quædi vm marga hofdingia ok fek af þeim myklar uirdingar ok godar giafir ok græddi af af þui storfe. ok gengr af honum mikil saga bæde her a lande ok vtlendiss þo at hon se her æigi ritut. En fra brædrum Þorleifs er þat at segia at næsta sumar eftir andlat hans foru þeir vtan Olafr uỏlubriotr ok Helgi hinn fræknni ok ætludu til hefnnda eftir brodur sinn. en þeim uard æigi lagit þa enn at standa yfir hofutsuỏrdum Hakonar jalls þuiat hann hafde þa enn æigi ollu illu þui framfarit sem honum vard lagit ser til skammar ok skada. en þo brendu þeir mỏrg hof firir jallinum ok geordu honum margann fearskada j ranum ok heruirke er þeir uæittu honum ok margri annare vspekt. ok lykr her fra Þorleifi at segia.




Fotnoter:

  1. þortnum Cd.
  2. diflizslu Cd.
  3. 105
  4. konurvisur Cd.
  5. 106
  6. at færa tilf. Cd.
  7. ohaufdingling Cd.
  8. r. buit er at (?)
  9. 107
  10. þokurvisur Cd.
  11. 108