3. Egil Skallagrimssønn og Erik Blodøks

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Norsk.gif


Oldnorsk lesebok for begynnere


3. Egil Skallagrimssønn og Erik Blodøks


Svá er sagt, at Gunnhildr [lét seið efla, ok lét þat seiða,[1] at Egill Skallagrímsson skyldi aldri ró bíða á Íslandi fyrr en hon sæi[2] hann. En þat sumar er þeir Hákon ok Eiríkr hǫfðu hizt[3] ok deilt um Noreg, þá var farbann til allra landa ór Noregi, ok kómu þat sumar engi skip til Íslands ok engi tíðendi ór Noregi. Egill Skallagrímsson sat at búi sínu. En þann vetr annan er hann bjó at Borg eptir andlát Skallagríms, þá gerðist Egill úkátr, [ok var því meiri úgleði hans er meir leið á vetrinn[4]. Ok er sumar kom,[5] þá lýsti Egill yfir því at hann ætlar at búa skip sitt til brottfarar um sumarit. Tók hann þá háseta. Hann ætlar þá at sigla til Englands. Þeir váru á skipi þrír tigir manna. Ásgerðr var þá eptir, ok gætti bús þeira. En Egill ætlaði þá at fara á fund Aðalsteins konungs ok vitja heita þeirra[6] er hann hafði heitit Agli[7] at skilnaði þeirra. Egill varð ekki snemmbúinn, ok er hann lét í haf, þá [byrjaði heldr seint.[8] Tók at hausta, ok [stœrði veðrin.[9] Sigldu þeir fyrir norðan Orkneyjar. Vildi Egill þar ekki við koma, því at hann hugði [at ríki Eiríks konungs mundi alt yfir standa í eyjunum[10]. Sigldu þeir þá suðr fyrir Skotland ok hǫfðu storm mikinn ok veðr þvert. Fengu[11] þeir beitt fyrir Skotland ok svá norðan fyrir England; en aptan dags, er myrkva tók, var veðr hvast. [Finna þeir eigi fyrr[12] en grunnfǫll váru á útborða ok svá fram fyrir. Var [þá engi annarr til[13] en stefna á land upp; ok svá gerðu þeir. Sigldu þá til brots[14] ok kómu at landi við Humrumynni.[15] Þá heldust menn allir ok mestr hluti fjár, [annat en skip;[16] þat [brotnaði í spán.[17] Ok er þeir hittu menn at máli, spurðu þeir þau tíðendi, er Agli þóttu náskasamlig, at Eiríkr konungr blóðøx var þar fyrir ok Gunnhildr, ok þau hǫfðu þar ríki til forráða, ok hann var skamt þaðan upp í borginni Jórvík.[18] Þat spurði hann ok, at Arinbjǫrn hersir var þar með konungi, ok í miklum kærleik við konunginn.

Ok er Egill var víss orðinn þessa tíðenda, þá [gerði hann ráð sitt.[19] [Þótti honum sér úvænt til undankvámu,[20] þótt hann freistaði þess at leynast ok [fara huldu hǫfði[21] leið svá langa sem vera mundi áðr hann kœmi ór ríki Eiríks konungs. Var hann þá auðkendr þeim, er hann sæi. Þótti honum þat lítilmannligt at vera tekinn í flótta þeim. [Herði hann þá huginn ok réð þat af at[22] [þegar um nóttina er þeir hǫfðu þar komit,[23] þá fær hann sér hest ok ríðr þegar til borgarinnar. Kom hann þar at kveldi dags, ok reið hann þegar í borgina. Hann hafði síðan hǫtt yfir hjálmi, ok alvæpni hafði hann. Egill spurði hvar garðr sá væri í borginni er Arinbjǫrn átti. Honum var þat sagt. Hann reið þangat í garðinn. En er hann kom at stofunni, steig hann af hesti sínum ok hitti mann at máli. Var honum þát sagt at Arinbjǫrn sat yfir matborði.[24] Egill mælti: «Ek vilda, góðr drengr! at þú gengir inn í stofuna, ok spyrðir Arinbjǫrn hvárt hann vill heldr úti eða inni tala við Egil Skallagrímsson.» Sá maðr segir: «[Þat er mér lítit starf[25] at reka þetta erendi.» Hann gekk inn í stofuna ok mælti [stundar hátt[26]: «Maðr er hér kominn úti fyrir durum,» segir hann, «mikill sem troll, en sá bað mik ganga inn ok spyrja hvárt þú vildir úti eða inni tala við Egil Skallagrímsson.» Arinbjǫrn segir: «Gakk ok bið hann bíða úti, ok [mun hann eigi lengi þurfa.[27]» Hann gerði sem Arinbjǫrn mælti, gekk út ok sagði sem mælt var við hann. Arinbjǫrn bað [taka upp borðin.[28] Síðan gekk hann út, ok allir húskarlar hans með honum. Ok er Arinbjǫrn hitti Egil, heilsaði hann honum, ok spurði hví hann var þar kominn. Egill [segir í fám orðum hit ljósasta af[29] um ferð sína, «en nú skaltu fyrir sjá hvert ráð ek skal taka, ef þú vill nǫkkut lið veita mér.» «Hefir þú nǫkkura menn hitt í borginni,» segir Arinbjǫrn, «þá er þik muni kennt hafa, áðr þú komt hingat í garðinn?» «Engi,» segir Egill. «Taki menn þá vápn sín,» segir Arinbjǫrn. Þeir gerðu svá.

En er þeir váru vápnaðir, þá gekk hann í konungsgarð. En er þeir kómu til hallar, þá klappaði Arinbjǫrn á durum ok bað upp láta ok segir hverr þar var. Dyrverðir[30] létu þegar upp hurðina. Konungr sat yfir borðum. Arinbjǫrn bað þá ganga inn tólf menn; nefndi til þess Egil ok tíu menn aðra. «Nú skaltu, Egill! [fœra Eiríki konungi hǫfuð þitt[31] ok taka um fót honum, en ek mun túlka mál þitt.» Síðan ganga þeir inn. Gekk Arinbjǫrn fyrir konung ok kvaddi hann. Konungr fagnaði honum, ok spurði hvat er hann vildi. Arinbjǫrn mælti: «Ek fylgi hingat þeim manni er kominn er um langan veg at [sœkja yðr heim[32] ok sættast við yðr. Er yðr þat [vegr mikill,[33] herra! er úvinir yðrir fara sjálfviljandi af ǫðrum lǫndum ok þykkjast eigi mega bera reiði yðra, þó at þér sét hvergi nær. [Láttu þér nú verða hǫfðingliga við þenna mann.[34] Lát hann fá af þér sætt góða fyrir þat er hann hefir gert veg þinn svá mikinn sem nú má sjá, farit yfir mǫrg hǫf ok torleiði heiman frá búum sínum.» Þá litaðist konungr um, ok sá hann fyrir ofan hǫfuð mǫnnum hvar Egill stóð, ok [hvesti augun á hann[35] ok mælti: «Hví vartu svá djarfr, Egill! at þú þorðir at fara á fund minn? [Leystist þú svá heðan næstum at þér var engi ván lífs af mér.[36]» Þá gekk Egill at borðinu ok tók um fót konungi. Hann kvað þá vísu. Eiríkr konungr sagði: «[Ekki þarf ek at telja upp sakar á hendr þér,[37] en þó eru þær svá margar ok stórar at [ein hver[38] má vel [endast til[39] at þú komir aldri heðan lífs.[40] [Áttu engis annars af ván[41] en þú munt hér deyja skulu. Máttir þú þat vita áðr at þú mundir enga sætt af mér fá.» Gunnhildr mælti: «Hví skal eigi þegar drepa Egill, eða [mantu eigi[42] nú, konungr! hvat Egill hefir gert, drepit vini þína ok frændr ok þar á ofan son þinn, en nítt[43] sjálfan þik; eða hvar viti[44] menn slíku belt við konungmann?» Arinbjǫrn segir: «Ef Egill hefir mælt illa til konungs, þá má hann þat bœta í lofsorðum þeim er allan aldr megi[45] [uppi vera.[46]» Gunnhildr mælti: «Vér viljum ekki lof hans heyra. Láttu, konungr! leiða Egil út ok hǫggva hann. Vil ek eigi heyra orð hans ok eigi sjá hann.» Þá mælti Arinbjǫrn: «Eigi mun konungr [láta at eggjast[47] um ǫll níðingsverk þín. Eigi mun hann láta Egil drepa í nótt, því at náttvíg eru morðvíg.» Konungr segir: «Svá skal vera, Arinbjǫrn! sem þú biðr, at Egill skal lifa í nótt. Hafðu hann heim með þér ok fœr mér hann á morgin.» Arinbjǫrn þakkaði konungi orð sín. «[Væntu vér,[48] herra! at heðan af muni [skipast mál Egills á betri leið.[49] En þótt Egill [hafi stórt til saka gert[50] við yðr, þá [líti þér[51] á þat, at hann hefir mikils mist fyrir yðrum frændum. Haraldr konungr, faðir þinn, tók af lífi ágætan mann, Þórólf, fǫðurbróður hans, af rógi manna, en [af engum sǫkum.[52] En þér, konungr! [brutut lǫg á Agli[53] fyrir sakar Bergǫnundar, en þar á ofan [vildu þér hafa Egill at dauðamanni,[54] ok [dráput menn af honum,[55] en ræntut hann fé ǫllu, ok þar á ofan gerðut þér hann útlaga, ok rákut hann af landi, en Egill er engi ertingamaðr, en hvert mál er maðr skal dœma, þá [verðr at líta á tilgerðir.[56] Ek mun nú,» segir Arinbjǫrn, «hafa Egill með mér í nótt heim í garð minn.» Var nú svá.

Ok er þeir kómu í garðinn, þá ganga þeir tveir í lopt nǫkkut lítit ok rœða um þetta mál. Segir Arinbjǫrn svá: «Allreiðr var konungr nú, en heldr [þótti mér mýkjast skaplyndi hans nǫkkut áðr létti,[57] ok [mun nú hamingja skipta hvat upp kemr.[58] Veit ek, at Gunnhildr mun allan hug á leggja at spilla þínu máli. Nú vil ek þat ráð gefa, at þú vakir í nótt ok yrkir lofkvæði um Eirík konung. [Þœtti mér þá vel, ef[59] þat yrði[60] [drápa tvítug,[61] ok mættir[62] þú kveða á morgin, er vit komum fyrir konung. Svá gerði Bragi,[63] frændi minn, þá er hann [varð fyrir[64] reiði Bjarnar[65] Svíakonungs, at hann orti[66] drápu tvítuga um hann eina nótt ok [þá þar fyrir[67] hǫfuð sitt. Nú mætti vera at vit bærim gæfu til við konung, svá at þér kœmi þat í frið við konung.» Egill segir: «Freista skal ek þessa ráðs er þú vill, en ekki hefi ek [við því búizt[68] at [yrkja lof[69] um Eirík konung.» Arinbjǫrn bað hann freista. Síðan gekk hann brott til manna sinna. Sátu þeir at drykkju til miðrar nætr.[70] Þá gekk Arinbjǫrn til svefnhúss ok sveit hans, ok áðr hann af klæddist, gekk hann upp í loptit til Egils, ok spurði [hvat þá liði um kvæðit.[71] Egill segir at ekki var ort; «hefir hér setit svala ein við glugginn ok klakat í alla nótt, svá at ek hefi aldrigi beðit[72] ró fyrir.» Síðan gekk Arinbjǫrn á brott ok út um dyrr þær er ganga mátti upp á húsit, ok settist við glugg þann á loptinu, er fuglinn hafði aðr við setit. [Hann sá hvar hamhleypa nǫkkur fór annan veg af húsinu.[73] Arinbjǫrn sat þar við glugginn alla nóttina, til þess [er lýsti.[74] En síðan er Arinbjǫrn hafði þar komit, þá orti Egill alla drápuna, ok [hafði fest svá,[75] at hann mátti kveða um morgininn, þá er hann hitti Arinbjǫrn. Þeir heldu vǫrð[76] á nær tími mundi vera at hitta konung.[77]


Neste tekst


____


Ordforklaringer: efla (-da) gjøre istand, berede. seiðr m. trolldom. seiða (-dda) seide, øve trolldom. bíða (beið, bedinn) bie, vente på, e-ns; få e-tt. hitta (-ta) hitte, treffe, opsøke; hittast møtes, treffe sammen. deila (-da) dele; kjempe; kives. farbann n. forbud mot å reise. bú n. husholdning; bo; gård. búa (bjó, búinn) 1. bo. 2. gjøre i stand. andlát n. død. gerast (gjøre sig d. e.) bli. ukátr adj. sørgmodig, forstemt. úgleði f. sørgmodighet. lýsa (-ta) yfir e-u bekjentgjøre, meddele. ætla (-aða) 1. akte, ha i sinne. 2. tro, anta. brottfǫr f. bortreise. háseti m. rorskar; matros. gæta (-tta) vokte; passe; gi akt på, e-ns. fundr (-ar; -ir) m. møte, sammenkomst; fara á fund e-ns begi sig til en. vitja (-aða) besøke; opsøke; hente, e-ns. heit n. løfte. heita (hét, heitinn) 1. kalle. 2. hete. 3. love, e-m e-u. skilnaðr (gen. -ar) m. adskillelse; avskjed. snemmbúinn adj. tidlig ferdig. láta í haf stikke i sjøen. byrja (-aði) det blir bør. stæra (-ða) gjøre stor. veðr n. vær, vind. hyggja (hugða, hugat) tro, mene. þverr adj. som er på tvers; veðr þvert motvind. beita (-tta) skipi seile op mot vinden, krysse. grunnfall n. bølge som bryter i grunnen. útborði m. den side av skibet som vender fra land. brot n. brudd. hluti ell. hlutr m. lodd; del; ting. fé n. fe; gods (G. S. 21). mál n. tale. þykkja (þótta) synes. háskasamligr adj. farlig. forráð n. bestyrelse; rådighet. borg f. borg, by. víss adj. viss på, e-ns. úvænn adj. som ikke gir håp ell. utsikt. undankváma f. det å undslippe; redning.

hylja (hulda) tilhylle; skjule. hǫfuð n. hode. leið f. vei. auðkendr adj. lett å kjenne. lítillmannligr adj. umandig. flótti m. flukt. herða (-ða) herde, gjøre hård. hugr (gen. -ar) m. hu; sinn; mot. alvæpni n. full rustning. stofa f. stue. hvárt spørgepart. mon, om. starf n. arbeide, besvær. reka (rak, rekinn) drive.; r. erindi utføre et ærend. hár adj. høi. dyrr (gen. dura; dat. durum) f. ell. n. pl. dør. heilsa (-aða) hilse. ljóss adj. lys; tydelig; klar. sjá fyrir dra omsorg for, bestemme. lið n. 1. krigsfolk. 2. hjelp. veita (-ta) yde. hingat adv. hit.

vápna (-aða) væbne. hǫll f. hall. klappa (-aða) banke. dyrvǫrðr m. (bøies som vǫllr) dørvokter. þegar adv. straks. hurð f. dør. tulka (-aða) foredra; tolke. mál n. her: sak, anliggende. kveðja (kvadda) hilse. fagna (-aða) ta (vel) imot, e-m. vegr m. vei. sætta (-ta) forlike. vegr m. ære, berømmelse. sjálfviljandi adj. frivillig. reiði f. vrede. hvergi adv. ingensteds. hǫfðingliga adv. på en måte som sømmer sig en høvding. sætt f. forlik. torleiði n. sted hvor det er vanskelig å komme frem. litast um se sig om. hvessa (-ta) hvesse. leysa (-ta) løse. heðan adv. herfra. næstum adv. sist. ván f. formodning, forventning, håp. kostr (-ar; -ir) m. vilkår níða (-dda) forhåne. bella (-da) gi sig av med; utføre, e-u. konungmaðr m. = konungr. lofsord n. lovord; berømmende tale. aldr m. alder; tid. um om; angående; med hensyn til. nattvíg n. drap som foregår om natten. morðvíg n. mord. skipa (-aða) ordne, innrette. líta (leit, litinn) se. missa (-ta) miste, savne; e-ns. ágætr adj. berømmelig; utmerket. róg n. baktalelse. lǫg n. pl. lov. fyrir - sakir for - skyld. dauðamaðr m. en som skal dø. ræna (-ta) rane, berøve en noget, e-nn e-u. útlagi m. fredløs person. ertingamaðr m. en som man tør tirre. verða at gera e-tt måtte gjøre noget. tilgerð f. fortjeneste, skyld.

rœða (-dda) tale. allreiðr adj. meget vred. mýkja (-ta) gjøre myk: mýkjast formildes. skaplyndi n. sinnelag. létta (-i; -ta) lette; stanse. hamingja f. lykke. skipta (-ta) skifte; avgjøre. spilla (-ta) spille; forderve, e-u. yrkja (orta, ortr) dikte. lofkvæði n. hederskvad. tvítugr adj. som inneholder 20 (favner, alen, strofer o. l.). þiggja (þá, þágum, þeginn) motta, få. gæfa f. lykke: bera gæfu til ha lykke til. koma e-u bringe noget (til et sted ell. i en stilling). drykkja f. drikking; drikkelag; gilde. svefnhús n. soverum. sveit f. følge. líða (leið, liðinn) gå; lide. klaka (-aða) kvidre. hamhleypa f. menneske som kan påta sig dyreskikkelse. festa (-ta) feste. vǫrdr m. (bøies som vǫllr) vakt. nær når. tími m. tid.


Fotnoter

  1. ↑ lét seið efla etc. lot øve trolldom, og hensikten dermed var at etc.
  2. ↑ sæi imperf. konj. av sjá.
  3. ↑ hizt fort. part. refleks, av hitta.
  4. ↑ ok var því meiri etc. han blev mer og mer sørgmodig jo lengere det led på vinteren.
  5. ↑ er sumar kom året 936.
  6. ↑ vitja heita þeirra etc. kreve opfyllelsen av de løfter etc. Adalstein hadde gjort Egil meget fordelaktige tilbud, hvis han vilde trede i hans tjeneste.
  7. ↑ Agli dat. av Egill.
  8. ↑ byrjaði (upers.) heldr seint det varte temmelig lenge før han fikk bør.
  9. ↑ stœrði veðrin (akk.) G. S. 51, stormene blev heftigere.
  10. ↑ at ríki Eiriks konungs mundi alt (adv.) yfir standa etc. at kong E.'s makt var utbredt overalt på øene.
  11. ↑ fengu av fá.
  12. ↑ finna þeir eigi fyrr en de visste ikke av noget førenn.
  13. ↑ var engi annar (sc. kostr) til der var ingen annen utvei.
  14. ↑ sigldu til brots satte på land for fulle seil.
  15. ↑ Humrumynni munningen av Humberfloden.
  16. ↑ annat en skip med undtagelse av skibet.
  17. ↑ brotnaði í spán forliste totalt.
  18. ↑ Jórvík York.
  19. ↑ gerði ráð sitt fattet sin beslutning.
  20. ↑ þótti honum sér uvænt (vera) til etc. han syntes der ingen utsikt var for ham til å undslippe.
  21. ↑ fara huldu hǫfði i hemmelighet (eg. med tilhyllet hode).
  22. ↑ herði hann þá etc. tok mot til sig og fattet den beslutning.
  23. ↑ þegar um nóttina er þeir etc. natten efter at de var kommet der.
  24. ↑ sat yfir matborði satt tilbords.
  25. ↑ þat er mér lítit starf etc. d. e. jeg kan gjerne utføre det ærend.
  26. ↑ stundar hátt temmelig høit.
  27. ↑ mun hann eigi lengi þurfa han skal ikke behøve (å vente) lenge.
  28. ↑ taka upp borðin ta spisebordene bort efter måltidet.
  29. ↑ segir hit ljósasta af gir full beskjed.
  30. ↑ dyrverðir av dyrvǫrdr.
  31. ↑ fœra E. konungi hǫfuð þitt by kong E. ditt hode, d. e. overgi dig på nåde og unåde.
  32. ↑ sœkja heim besøke.
  33. ↑ vegr mikill stor ære.
  34. ↑ láttu þér nú verða hǫfðingliga etc. vis dig nu som en høvding (gentleman) likeoverfor denne mann (eg. la det nu bli for dig på en måte som sømmer sig en høvding).
  35. ↑ hvesti augun á hann så hvast på ham.
  36. ↑ leystist þú etc. du kom sist herfra på en sådan måte at du ikke kunde vente at jeg skulde spare ditt liv.
  37. ↑ ekki þarf ek etc. jeg behøver ikke å regne op mine anklager (saker) mot dig.
  38. ↑ ein hver enhver, hver enkelt.
  39. ↑ endast til være tilstrekkelig til.
  40. ↑ lífs i live, levende.
  41. ↑ áttu (= þú átt) engis annars (sc. kostar) af ván du har intet annet å vente av mig.
  42. ↑ mantu eigi av muna erindre.
  43. ↑ nítt av níða.
  44. ↑ viti pres. konj.
  45. ↑ megi pres. konj.
  46. ↑ vera uppi være bekjent, minnes.
  47. ↑ láta at (prep.) eggjast la sig opegge (hisse på).
  48. ↑ væntu vér = væntum vér.
  49. ↑ skipast á betri leið rette sig (eg. lage sig på en bedre måte).
  50. ↑ hafi stórt til saka gert har forbrutt sig storlig mot eder.
  51. ↑ líti þér = lítit þér.
  52. ↑ af engum sǫkum uten at han hadde gjort sig skyldig i noget.
  53. ↑ brutut (av brjóta) lǫg á Agli brøt loven til Egils skade.
  54. ↑ vildu (= vildut) þér hafa Egill at dauðamanni strebte E. efter livet.
  55. ↑ dráput menn af honum for ham.
  56. ↑ verðr at líta á tilgerðir må man se på (hvor stor) skylden (er).
  57. ↑ þótti mér mýkjast etc. han syntes mig å bli litt blidere tilslutt (áðr létti upers. eg. før det hørte op).
  58. ↑ mun nú hamingja etc. lykken får rå for hvad enden blir.
  59. ↑ þœtti (imperf. konj.) mér þá vel, ef d. e. jeg skulde gjerne se at.
  60. ↑ yrði imperf. konj. av verða.
  61. ↑ drápa tvítug på 20 strofer.
  62. ↑ mættir imperf. konj. av mega.
  63. ↑ Den norske skald Brage den gamle, som levde omkr. 800, er den første hirdskald som kjennes, og den eldste representant for den kunstmessige dråpadiktning; han var morfar til Arinbjørns mor.
  64. ↑ varð fyrir kom ut for.
  65. ↑ Bjarnar gen. av Bjǫrn.
  66. ↑ orti av yrkja.
  67. ↑ þá þar fyrir; þá av þiggja.
  68. ↑ búast við e-u belave sig på noget.
  69. ↑ yrkja lof dikte hederskvad.
  70. ↑ nætr gen. ent. = náttar.
  71. ↑ hvat þá liði um kvæðit hvorledes det gikk med.
  72. ↑ beðit av bíða.
  73. ↑ hann sá hvar etc. han så at (eg. hvor) en hamløper for fra huset på den annen side. Det er tydeligvis fortellerens mening at dronning Gunhild ved sine trolldomskunster har påtatt sig en svales skikkelse for å forstyrre Egill.
  74. ↑ er lýsti upers det blev lyst.
  75. ↑ fest sc. í minni sér hadde lært utenat.
  76. ↑ heldu vǫrð á passet på.
  77. ↑ Arinbjørn satte igjennem at Egil fikk lov til å fremsi diktet for kongen, som derefter lot ham dra uskadd bort. Diktet er bevart og kalles Hǫfuðlausn, fordi skalden frelste sitt hode (liv) ved det.
Hentet fra «http://heimskringla.no/index.php?title=3._Egil_Skallagrimssønn_og_Erik_Blodøks&oldid=48009»