Drauma-Jóns saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Riddarasögur

Drauma-Jóns saga

Hugo Gering

Kiel, April 1893.

Forord

Für die kritische herstellung des textes der Drauma-Jóns saga, die hier zum ersten male veröffentlicht wird, sind vier isländische pergamenthandschriften der Arnamagnäischen samlung benuzt worden, von denen jedoch nur zwei (A = AM. 335, 4º und C = AM. 510, 4º) volständig sind, während in B (= AM. 657, 4º) der schluss fehlt - der codex bricht ab mit den worten: gerðiz með 8⁸ - und von D (= AM. 567, 4º) nur ein einziges blatt erhalten ist, das mit den worten: þú ert vanr 2²⁸ begint und bereits 4²² mit den worten: Nú líða svá dag[ar] schliesst. Über alter und inhalt dieser handschriften genügt es jezt, auf Kålunds treflichen Katalog over den Arnamagnæanske håndskriftsamling (Kbh. 1889 fg.) zu verweisen: vgl. daselbst I, 574 fg. 670, 721 fg. und II, 68 fg. Die zahlreichen, meist sehr jungen chartacei, die in den bibliotheken zu Kopenhagen, Stockholm und London sich finden, wurden nicht berücksichtigt.

Von den vier genanten membranen steht unzweifelhaft A dem verlornen archetypus am nächsten. Der schreiber hat im ganzen sehr sorgfältig copiert und nur wenige fehler und auslassungen sich zu schulden kommen lassen. Die andern drei handschriften gehen auf eine gemeinsame vorlage zurück, da die gleichen lücken und verderbnisse in ihnen begegnen. So steht z. b. 3⁴ in BCD die sinlose lesart á (í) vág at færa, während A allein das richtige bietet. Den hss. BCD gemeinsame auslassungen sind 2⁹⁵ sem - ert, 3³ sem - til, 4^6-7 ok sem - fengit, 4¹⁷ í siðferði, 4²¹ efni; dazu kommen aus den teilen der erzählung, die in D nicht erhalten sind, 2¹⁶ háska ok, 2³⁸ ráði - míns, 2^69-70 alla - landit u. a. m. B und D scheinen näher mit einander verwant zu sein, vgl. 2²⁹ tveggja BD - beggja AC, 2¹⁰³ segir hann BD - f. AC, 2¹⁰³ gat BD - gat til AC, 4¹¹ beri BD - berr AC u. a. C, die jüngste der vier membranen, ist auch ihrem werte nach die schlechteste: der schreiber hat oft wilkürliche änderungen und zusätze sich erlaubt und mitunter seine vorlage gar nicht verstanden, sodass sein text zuweilen baren unsinn enthält (vgl. z. b. 5^17-37 - 7⁴). Völlig wertlos für die kritik ist jedoch C nicht; es hat auch in ihm, wenn auch seltener als in B und D, die echte lesart sich mitunter allein erhalten, und es haben daher, obschon A als grundlage festgehalten ward, auch die andern drei hss. zur ergänzung von lücken und in den fällen, wo der in A überlieferte text zu bedenken veranlassung gab, bei der constituierung des textes verwendung gefunden. Die varianten sind sämtlich verzeichnet; wörter, die in der orthographie der handschrift widergegeben wurden, habe ich durch anführungszeichen kentlich gemacht.

Der inhalt der saga ist in kurzen worten folgender: Ein reicher grundbesitzer namens Ásgautr hat einmal einen merkwürdigen traum und begibt sich infolge dessen zu dem jarl Heinrekr in Saxland (d. i. Deutschland), da dieser, ein schwager des sächsischen kaisers, wegen seiner gabe die träume zu deuten, in allen landen berühmt ist. Unterwegs trift er einen jungen bauern, Jón geheissen, dem er auf befragen den zweck seiner reise mitteilt, worauf dieser seine verwunderung darüber ausspricht, dass alle leute zu Heinrekr pilgern, da er doch nicht der einzige sei, der die genante gabe besitze. Spöttisch fragt Ásgautr, ob Jón vielleicht der gleichen kunst sich rühme, und fordert ihn auf, den traum, den er gehabt habe, zu erraten und dann auch die deutung ihm mitzuteilen. Jón erwidert, dass Ásgautr von ihm etwas fordere, was von Heinrekr noch niemals verlangt worden sei (denn keiner wisse etwas davon, dass der jarl „ungesagte“ träume zu deuten verstehe) - gleichwol aber wilfahrt er dem ansuchen und erzählt den traum des Ásgautr, den er dann auch sofort auslegt. Der reisende ist zwar hierüber höchlich erstaunt, will aber doch seinen vorsatz, den jarl aufzusuchen, nicht aufgeben, da er den worten eines unbekanten mannes nicht ohne weiteres glauben beimessen könne. Bei Heinrekr angekommen, tvägt er diesem den inhalt seines traumes vor, und der jarl deutet ihn genau ebenso wie Jón. Darauf erzählt ihm Ásgautr, was ihm mit Jón begegnet ist. Heinrekr gerät in die höchste verwunderung und befiehlt dem Ásgautr, auf seiner rückreise wider bei Jón vorzusprechen und ihn aufzufordern, an seinen hof zu kommen. Der junge mann leistet diesem rufe folge, und nun wächst Heinreks ruf noch um ein bedeutendes, da er mit hilfe Jóns jetzt aller leute träume deutet, ohne sie vorher erfahren zu haben. Sein wunsch ist es jedoch die gabe, die er an Jón mit neid bewundert, selber au erlangen, und er bittet den jüngling, ihn die kunst zu lehren. Jón erklärt darauf, dass er dazu nicht im stande sei, da diese fähigkeit nicht eine erlernte, sondern eine angeborene sei. Der jarl hält dies aber nur für einen vorwand, und da Jón ihm seine kentnis nicht gutwillig abtreten will, so beschliesst er mit gewalt sie zu erlangen. Er befiehlt nämlich seiner gemahlin Ingibjorg, Jón im schlafe zu ermorden, darauf das herz ihm auszuschneiden und dieses als speise zuzubereiten: durch den genuss des herzens denkt er die erwünschte gabe, die Jón eigen ist, für sich zu erwerben. Durch die drohungen ihres gatten eingeschüchtert begibt sich Ingibjorg in das schlafzimmer Jóns, vermag aber den lauten ausbruch des schmerzes nicht zurückzuhalten. Jón, der wach im bette liegt, fordert sie auf, dem geheisse des jarls nachzukommen: derjenige, der ein verbrechen ausführe, sei weniger strafbar, als der, welcher die tat befohlen habe. Ingibjorg entgegnet, dass sie um keinen preis der untat sich schuldig machen werde: Jón möge eine list ersinnen, durch die der jarl getäuscht werden könne. Er heisst darauf die frau einen grossen hund herbeischaffen, tötet ihn, schneidet ihm das herz aus und gibt es ihr, damit sie es ihrem manne als speise vorsetze. Er selber fertigt aus wachs ein ebenbild seiner eigenen person an; dies wird begraben, während er selber von Ingibjorg versteckt gehalten wird. Der jarl verspeist das hundeherz, natürlich ohne den gehoften erfolg. - Inzwischen hat auch der kaiser von Saxland einen seltsamen traum. Es träumt ihm, dass seine hauptstadt von einer grossen überschwemmung heimgesucht werde, doch war das auffallende dabei, dass die auf der strasse befindlichen menschen nicht alle gleich tief im wasser standen: einigen reichte es nur bis an die knöchel oder bis an die kniee, anderen bis an die hüften oder den gürtel, einzelnen aber bis an die achseln oder den mund. Um zu erfahren, was dieser traum bedeute, macht er sich auf den weg zu seinem schwager, von dem er weiss, dass er seit kurzem träume nicht nur deuten, sondern auch erraten könne, und fordert ihn auf, seine kunst jezt an ihm zu bewähren; der jarl aber erwidert, dass die gabe bereits wider von ihm gewichen sei. Der kaiser erkundigt sich darauf nach Jón, von dem er ebenfals gehört hat, worauf Heinrekr antwortet, dass der jüngling einer krankheit erlegen und begraben sei. An dem benehmen seiner schwester merkt jedoch der kaiser, dass der jarl mit der wahrheit zurückhalte; er führt sie daher bei seite und befiehlt ihr, den wirklichen sachverhalt ihm mitzuteilen. Nachdem dies geschehen ist, lässt der kaiser Jón vor sich kommen, der sogleich anzugeben vermag, was jener geträumt hat, und auch die deutung des traumes ihm nicht vorenthält. Die beiden personen, denen das wasser bis an den mund reichte, seien die kaiserin selbst und ein höfling gewesen, den sie aus ihrer heimat Flandern mitgebracht habe und mit dem sie ein sträfliches verhältnis unterhalte; die übrigen leute, die mehr oder weniger tief im wasser standen - je nachdem sie begünstiger oder nur mitwisser des ehebrecherischen bundes seien - gehörten teils dem rate des kaisers, teils dem hofgesinde an. Der kaiser rüstet hierauf Jón mit einer volmacht aus und sendet ihn nach der hauptstadt um gericht zu halten. Es gelingt Jón, die schuldigen in flagranti zu überraschen, worauf er sie auf ein schiff bringen und nach Flandern zurücktransportieren lässt. Auch der jarl Heinrich wird von dem kaiser des landes verwiesen und Jón erhält die hand der Ingibjorg.

Der verfasser dieser interessanten kleinen geschichte, der vermutlich in der ersten hälfte des 14. jahrhunderts in Island lebte, hat geschickt zu erzählen verstanden; der strom seiner rede fliesst in behaglicher breite, ohne in weitschweifigkeit sich zu verlieren. Massvoll auch hat er des althergebrachten schmuckes der alliterierenden formeln sich bedient, die nicht nur die riddarasǫgur und æventýri, sondern auch manche werke kirchenhistorischen oder legendarischen inhalts, wie z. b. die Hungrvaka und die ältere Þorlákssaga zu häufen lieben; die meisten dieser verbindungen werden sich auch anderwärts nachweisen lassen: 2³ ráðvandr ok réttvíss (Æv. 9⁴); 2⁵ lands ok lagar (Clar. 18²⁴. Grett. 164¹³⁴. Æv. 11¹⁰⁰), 2¹⁶ háska ok harðindum; 2²⁵ húsi ok herbergi (Fms. I, 104¹⁹); 2⁹² gǫrt ok greitt; 4¹⁷ mjúkr ok máldjarfr; 4³⁵ spað ok spíz; 6¹ rjóðr ok reiðr (Clar. 7⁶¹); 6²² líf ok limu (Karlam. 209²⁵), 7² snjallt ok satt; 7⁶ meira eðr minna (Vsp. 1². Fms. I, 275¹³). Sprichwörter sind nur zweimal eingeflochten: 2⁸⁹ þangat veltr hvat sem vera vill und 5⁴⁸ dýrt er dróttins orð; beide finden sich in Guðm. Jónssons Safn af íslenzkum orðskviðum (Kbh. 1830) s. 63 und 348.

Dass der isländischen erzählung eine fremde quelle zu grunde liegt, ist höchst wahrscheinlich (wenn auch der umstand, dass sie in „Saxland“ localisiert ist, als zwingender beweis nicht gelten kann). Meine nachforschungen haben bisher noch nicht zum ziele geführt, doch werde ich hoffentlich bald in der lage sein, hierauf in einem besonderen artikel zurückzukommen.

Drauma-Jóns saga

Af Drauma-Jóni

1. Heinrekr er maðr nefndr, jarl at tign ok sat í Saxlandi; hann var forvitri oc nǫkkut harðráðr; draumamaðr svá mikill, at þat alfrægðiz um ǫll lǫnd, at sá draumr mundi engi fyrir hann koma, at hann réði eigi sem eptir gekk. Af þessi sinni speki fekk hann þá framkvæmd, at hann mægðiz við sjálfan keisarann í Saxlandi ok fekk systur hans er Ingibjǫrg hét. Váru þau ekki mjǫk skaplík jarl ok keisara systir, þvíat hon var hinn mesti heilhugi, kristin vel ok guðhrædd; líktiz hon í þessu ǫllu keisaranum bróður sínum. Keisarinn var ok kvæntr: var húsfrú kynjuð vestr af Flándr, harðla væn ok tiginborin; henni hafði fylgt heiman einn ungr maðr, leiksveinn hennar, er henni þjónaði í hǫll keisarans.

2. Nú víkr sǫgunni, at norðr í sjótúni nǫkkuru sat einn forríkr bóndi er Ásgautr hét, vel at ser gǫrr um alla hluti, mildr ok gestrisinn, ráðvandr ok réttvíss, góðr órlausna við þá er hans þurftu; enda skorti hann ekki til, þvíat hans ríkdómr stóð á mǫrgum fótum bæði lands ok lagar. Út á sjóinn fyrir hǫfuðbænum lágu .III. eyjar er hann átti, hver út af annarri; var þar í fénaðr hans eða akrar ok ýmislig orka til ávinnings. Nú kemr svá tíma, at árferð hallaz mjǫk í landinu; geriz veðrátta kǫld svá at kornit frjóvaz ekki, en sakir þess at í slíkum lǫndum er þat mest almennings matr sem jǫrðin gefr, varð fljótt hit mesta hallæri ok óáran, svá at ríkir menn hǫfðu varla mat í munn. Kom þetta tilfelli svá til Ásgauts bónda sem annarra manna; leysti hann þó margra manna vandkvæði um eina hríð, þvíat hann hafði búit í djúpara lagi bæði korn ok annan kost. Var ok svá komit gózi landsmanna, at þat var mjǫk strokit út til kaupmanna meðan þeir hǫfðu nǫkkut til at kaupa fyrir sik. Ok sem menn eru staddir í svá miklum háska ok harðindum, dreymir Ásgaut bónda draum einn er honum fannz mikit um. Hann segir engum manni drauminn, þvíat þat var ríkra manna háttr í Saxlandi ok nú mjok alltíða, at Heinrekr jarl skyldi einn ráða drauma alla þá sem nǫkkurs váru verðir. Því hugsar bóndinn sva gera at sækja hans fund; tekr sína fylgd ok ferr í veg. Honum var mjǫk títt um ferðina, svá at náliga ferr hann bæði dag ok nótt, þvíat forvitni draumsins flutti hann. Bar þat til einn morgin árla sem hann hefir enn eigi hálfsótt veginn, at hann ríðr fram í eitt lítit þorp. Þar var eitt nýtt hús í ráf reist, ok smiðr at verki sínu. Ríðr bóndinn nær fram hjá því nýja húsi ok herbergi, ok sakir þess at hann var mikilhæfr maðr ok alfrægr at góðum hlutum, lætr smiðrinn hvílaz øxina ok kastar þegar orðum á hann með eignarnafni, svá segjandi: „Hvert skal ríða bóndi?“ segir hann. Bóndi segir: „Hverr spyrr at?“ Smiðrinn segir: „Ek heiti Jón“. Bóndi spyrr þá enn: „Hverr er Jón fyrir sér?“ Hann segir: „Lítill bóndason er hér sitr í þorpinu“. Bóndi spyrr: „Hversu heitir faðir þinn?“ „Valtari heitir hann“, segir smiðrinn. „Er hann ríkr maðr?“ sagði bóndi. „Þat ferr fjarri, segir Jón, utan þú vilir þat ríkdóm kalla at eiga bǫrnin mǫrg“. „Ek þikkjumz þat sjá, segir bóndi, at þú munt mikils fjár afla í hverjum mánaði með handaverkum þínum, ef þú hefir smiðat kapellu þessa“. „Þetta er skemma lítil, segir Jón, at faðir minn sofi í, en eigi kapella. Mentan mín er ok mjǫk lítil, fæ ek því smátt at gǫrt; en þó, bóndi, satt at segja, heldr þat nú upp ráði fǫður míns í nǫkkuru lagi er ek vil eigi spara mik til starfs sem verðugt er. Nú þótt ek sé maðr óríkr, er kunnig hæverska þín, ok því muntu vilja segja mér nǫkkut af, hvert þú ætlar at fara, þvíat þú ert eigi gjarn til nauðsynjalaust at rekaz um lǫnd“. Bóndi segir: „Þat er mitt erendi sem mjǫk er títt í landi þessu ok ǫdrum nálægjum ríkjum at sækja fund Heinreks jarls“. Jón segir: „Sétt er þá erindit: þik mun dreymt hafa nǫkkut merkiligt; eða mun þat lǫgtekit, at engi maðr í Saxlandi kunni drauma at ráða nema Heinrekr jarl“. „Heyr, segir bóndi, er þat til, at þú þikkiz í nǫkkurum vændum hjá þvílíkum spekingi sem jarl er?“ „Eigi eru þat mín orð, segir Jón, at ek þikkiz jafnvitr jarli; enda mundi þat svá fara, þótt ek fátækr þýddi draum eigi verr en hann, þá mundi engi trúa fyrir manna mun af því at hans frægd flytz um ǫll lǫnd, en ek ligg á litlum kotbæ í húsi fǫdur míns“. „Vanligt er, segir bóndi, at svá fari sem þú segir, en kost sé ek helz til at þú kynniz milli manna, ef þú hefr svá upp at segja hvat mik hefir dreymt ok síðan þýðingina þar eptir“. Smiðr svarar þá: „Meinfanga þikkiz þú nú leita mér, bóndi; sýniz mér ok undarligt, ef þú ætlar annan mann vitrara en jarl í þessi list, þvíat þat hefir engi af honum sagt, at hann ráði ósagða drauma. En þó mun ek svá djarfr at prófa til heldr en við skilim svá búit“. Bóndi játar þessu. Jón segir þá: „Þik dreymdi at þú værir genginn af sæng þinni ok stæðir fyrir karlsdyrum á þínum hǫfuðbæ, en þér er kunnigt at þar liggja út undan .III. eyjar er þú átt. Sýndiz þér sem í landnorðr á ýztu eyjunni gysi upp logi mikill, en sakir veðrs er á stóð lagði logann til þeirar eyjarinnar er í miðju var, ok sem hann kom þar, spruttu upp .II. eldar í þeirri ey í landnorðr ok útnorðr. Fellu logarnir nú saman ok gengu inn at þriðju eyjunni; en er þar kom, hlupu upp í henni .III. eldar af útnorðri, fullu norðri ok landveðri, ok geystuz síðan allir samt upp á meginland með svá hǫrðum flug ok eldligum sveim í allar ættir, at þú hugðir allt ríkit mundu brenna. Vartu því akafliga hræddr, at þessi váði stýrði fyrst á þinn búgarð, en dreifðiz síðan, sem ek sagða áðr, alla vega um landit; en svá vítt sem þessi ógnareldr rann yfir, brendi hann eigi eitt hit minsta. Nú er kunnigt ef draumr þinn er nǫkkut þann veg fallinn“. Bóndi segir at aldri bar orð í milli: „ok ertu afburðarmaðr með undarligri vizku: eða hversu ræðr þú nú drauminn?“ Hann segir: „Þýðing draums þessa er mikil ok eigi lǫng. Í þessum .VI. stǫðum, í sérhverja ætt er eldrinn kom upp, leyniz jarðfólgit fé er hermenn hafa fólgit eptir fornum sið, sem títt er áðr menn heyja harðar orrustur ok bera fé á land, en grjót á skip. Nú er þat ljóst, bóndi, at þetta fé allt er þín eign; ok því lagði logann fyrst at þínum bæ, en síðan út í ríkit beggja vegna, at þú munt finna ok upp grafa ok til þín heimflytja ok síðan dreifa sem þú ert vanr til beggja handa, svá at margr mun fullsæll verða af þinni eign; enda er nú þýðingin veitt jafnsǫnn sem áðr var draumrinn“. Bóndi svarar: „Þú segir mikla hluti, svá at ek veit varla hvat ek skal upp taka. Þat man þikkja úvænt stefnt minner handar, ef ek gef svá mikinn gaum at orðum þínum ókunnigs manns, at ek seti aptr mína ferð, ok munu menn hlæja at mér, ef ek treysti svá mjǫk þínum visdóm en finn ek eigi Heinrek jarl eptir allra manna sið, einkanliga ef þat prófaz fjúk eitt er þú segir mér“. Smiðr segir: „Ekki er um þat at tala, at þú munir aptr hverfa, þóat mér væri þat hugfeldra, þvíat þangat veltr hvat sem vera vill; en þó mun þat svá fara at óvilja þínum, at þú munt gera mér mein við Heinrek jarl með orðum þínum ok geta orða okkarra, ok líkast at þá sé gǫrt ok greitt um þat at jarl mun gera mér ónáðir, ok at því erindi muntu geraz sendiboði; hefir þú þá litlu betr en ek“. Bóndi segir at eigi sé ørvænt at svá fari: „mun þá ok miklu betr at slíkr maðr sem þú ert feliz eigi lengr fyrir mǫnnum“. Skilja þeir eptir þat; gengr þetta eptir því alla leið sem nú var sagt ok Jón gat til, at Ásgautr bóndi kom fram ok sagði jarli draum sinn, en hann réð svá at hvergi greindi á við Jón. Ásgautr rýfr þá trúnaðinn ok segir jarlinum alla sǫgu þeira Jóns. Fylliz þar af hugr jarls mikilli undran, ok býðr Ásgauti at í aptrreiðinni skal hann finna Jón ok bjóða honum með allri virkt ok sæmd á jarlsins garð; segir at hans lítilli ætt skal þat vera til mikillar uppreistar. Þetta erindi berr Ásgautr sem þeir finnaz, en Jón segir: „Nú er svá komit, bóndi, sem ek gat til, at þín orð mundi mér meina, þvíat eigi mun ætt mín efling hljóta af Heinreki jarli, heldr mun ek mæta þeim tunga þótt ek fari, at faðir ok móðir mundi eigi orð eptir senda; en þótt ek viti þetta, mun ek fara eigi at síðr, þvíat þat er forsjá þess er ǫllu ræðr“.

3. Er nú því næst at segja af ferðum Ásgauts bónda, at brátt sem hann kemr heim, ferr hann til eyjanna með húskǫrlum sínum ok finnr þar fé í svá mǫrgum stǫðum sem fyrr var vísat til, ok svá mikit er saman kom, at þat nenti engi maðr á bak at bera. Varð þetta eigi hans eins gleði, heldr alls ríkisins umhverfis, sem draumrinn spáði. Er þat svá úti.

4. Nú skal víkja til Jóns: hann segir Valtara fǫður sínum ok ǫllu hýski hvat talat var, segir at ófært er at sitja orðsending jarls, ok því gerir hann sik ráðinn at ríða. Var þar skjótliga mikill grátr í því húsi, þvíat allt þat fólk þóttiz náliga tapat hafa sínu lífi, ef honum yrði nǫkkut til meins. Ferr Jón ok fram kemr ok er tekinn af jarli með mestri blíðu sem heimuligr vinr ok trúnaðarmaðr; ok sem jarl hefir þenna mann fengit, breytir hann á þann hátt með heimligum metnaði, at hvern tíma sem draumamenn koma, þá ferr hann í einmæli við Jón ok lætr hann segja sér, hvat þenna ok þann hefir dreymt. Var hér sá manna munr, at Jón lét jarlinn hafa sik undir hendi sér. Aukaðiz jarli enn frægðin af nýju yfir ǫll lǫnd, at nú beri þat yfir hans fyrri spekt, at hann réði nú alla drauma ósagða. Geisaði hans tign af þessi nýjung svá hátt, at jafnval kom hon fram til sjálfs keisarans. Fluttiz þat ok hér með, at einn ungr maðr var kominn til hirðar jarls, ok sǫgðu sumir at hann væri forvitri, þótt þat færi lágt. Sá þar í vitrir menn, hversu þenna æfintýr hafði saman borit, þvíat Jón reyndiz einkanligr maðr í siðferði, hæverskr ok lítillátr, mjúkr ok máldjarfr ok æ hallr til hins betra hvar sem hann var við staddr mál manna. Herbergi hafði hann sér ein til svefns ok þeira sinna gerða er honum líkaði, þvíat hvat er hann tók sinni hendi var forkunligt yfir fram aðra menn. Var hann af þessu efni ǫllu saman svá vinsæll, at engi maðr talaði honum lýti, en margir vel. Nú líðr svá heðan at Heinreki jarli líkar eigi at lúta Jóni svá opt, heldr vill fá þessa speki sem með eign, ok býðr honum at kenna sér sagða list fyrir svá mikit fé ok sæmdir sem sjálfr vill hann; en svá opt sem hann leitar eptir blítt eða strítt, svarar Jón æ sama til, at hann fær eigi kent honum, þvíat hann segiz með gjǫf þegit hafa þetta lán en eigi með list. Þar kemr at jarl reiðiz dauðliga, þvíat hann trúir at Jón fyrirmuni honum listarinnar; ferr nú til ráðs með honum er aldri er dyggr né vel dugir, at hann skal at komaz listinni hvat er kostar. Því kveðr hann þat upp einn morgin árla sem hann vaknar í sinni sæng, at hann býðr frúinni er fyrr nefndum vér, at hon skal taka þat sax sem þar hekk uppi ok ganga lágliga í svefnhús Jóns ok drepa hann sofanda, kryfja hann síðan ok taka or honum hjartat ok matgera honum þat sama með spað ok spíz í dagverð um daginn, en lykja herbergit síðan, svá at þar megi engi koma utan hon ein, þvíat svá skal flytjaz, at Jón hafi sótt fengit ok andaz or henni ok grafaz. Þetta boð allt saman angrar svá sárt frúinnar hjarta, sem hon væri lǫgð í gegnum, en með því at við liggr hennar líftjón af illzku jarlsins, dregr hon sik út af húsinu ok fram í þá skemmu er Jón liggr í. Hann lætr sem hann sofi, en hon stendr á gólfinu ok grætr mjǫk sárt þar til er hann víkr orðum at henni ok segir svá: „Frú mín, segir hann, grát eigi, ger heldr þat er þér er boðit; ek skal hvergi flýja. Vit ok þat, at sá hefir meiri ábyrgð er býðr glæpinn en hinn er gerir nauðigr“. Hon svarar ok sverr við guðs nafn at eigi skal hon spilla hans blóði, þótt þar ligi við hennar líf: „þvíat með vizku þinni, segir hon, er þér sjálfrátt at vit beitum svá jarlinn brǫgðum, at þú hafir líf, en hann þikkiz hafa sinn vilja“. Jón segir: „Hvat er þá annat, síðan þú ert ráðin í at gera mér ekki mein: ek veit þann stað er víst er at hǫndla einn stóran rakka, tak hann ok fær mér“. Sem þat er gǫrt, drepr hann rakkann, tekr hjartat or honum ok byðr henni þat matgera jarlinum. Svá gerir hon, strengir síðan skemmuna, ok orð fleytir út í staðinn, at Jón hafi sótt fengit. Kemr nú þar máli, at hjartaréttrinn er borinn jarli um daginn, ok hann etr, en æ í millum sem hann tekr af réttinum, sér hann niðr í gaupnir sér sem prófandi hver vizka hlypi at honum til draumspekinnar; en þat fór svá at hann lýkr hunds hjartanu ok er at engu vitrari en áðr. Er þessu næst víkjanda til Jóns, at hann gerir eitt mannlíkan með vax [með] svá forkunligum hagleik ok líkt sjalfum sér, at þar mátti hann sjálfr kennaz. Segiz nú fljótt hans andlát eptir fá daga; gengr frúin næst hans nauðsynjum ok sveipar líkit áðr menn koma til at gera líkferðina, en Jón hefir þá vist í hennar trúnaði sem leynir alla mann. Urðu þessi tíðendi mǫrgum til hrygðar er Jón trúðiz til grafar borinn ok niðrsettr, svá at margr var grátandi at þeiri þjónustu.

5. Nú er þar til máls at taka, at keisarann í Saxlandi dreymir draum einn er honum sýniz merkiligr, en vill þó engum segja, þvíat Heinrekr mágr hans var nú svá gæddr þessi frægð, at hann segði drauma alla en réði síðan, ok því metr keisarinn eigi þann mun at bjóða jarli á sinn fund, heldr ríðr hann sjálfr með sitt hoffólk ok fram kemr á jarlsins garð. Verðr frúin systir hans hjartaliga fegin hans kvámu, en jarlinn sýnir sik nǫkkut glaðan ok hylr með sér hrædda samvizku, þvíat hann þikkiz víst vita at keisarinn hefir á einhvern hátt mikit erendi, síðan hann sjálfr reið. Fór þat fram með honum sem skrifat er, at engi hlutr svíkr bráðara manninn en ill málaefni. Sem þeir taka tal sín á milli mágarnir, segir keisarinn sik hafa dreymt þat er honum sýniz merkiligt: „ok því viljum vér, mágr, at þú tjáir oss vizku þína er nú ferr land af landi ok segir draum minn, en þýðir síðan sem eptir gengr“. Jarl kennir nú at hann hefir sjálfr egnt þá snǫru fyrir sínum fótum, at óvíst er hversu hann forðaz; verðr nú hljóðr ok fordjarfaz allr, segir þat lán skammætt hafa varit ok nú með ǫllu sik fyrirlátit. Keisarinn sér með sinni vizku at jarl vard illa við, ok því tekr hann með sér stǫðugt at hann er bitinn af vándri samvizku. Hann talar þá: „Oss var flutt at hér væri einn ungr maðr, Jón at nafni, forvitri ok vinsæll; hvar er hann nú?“ Jarl segir at hann er dauðr ok grafinn. En er þessar rœður fara fram, sér keisarinn at frúin systir hans hylr sinn harm ok grætr þó sárt. Því endar hann fyrst at sinni þetta mál en tekr síðan systur sína með einmæli, bjóðandi henni upp á sína kurteisi at hon láti upp sannindi fyrir honum: „þvíat vér þikkjumz sjá, segir hann, at þit hjón erut ólíkrar samvizku í þessu máli, ok því berum vér traust á, at þú munt oss sannara segja en jarlinn“. Frúin með sínum góðleik var nú sett millum þeira boða er eigi váru lágir. Hon sá fyrir hversu hennar bóndi var háðuliga skemdr í sínum glæp; sá hon ok hversu hon var skyldug satt at boða ok frjálsa saklausan. Hér kemr máli, at hon leysiz því af sem minnstu mátti við koma, segir Jón lifa ok vera í sinu valdi. Keisarinn krefr þá ok ekki framarr af henni, utan býðr í stað at Jón leiðiz á hans fund. Sem þat er gǫrt, talar keisarinn heldr stutt í fyrstu ok segir svá: „Hví ferr þú svá með þér lifandi maðr: grefr þik sjálfr í leynd, enda trúiz dauðr ok grafinn af ǫðrum? Seg oss þat, þvíat ver bjóðum þér, ok ger engan manna mun at“, segir hann. Jón svarar þessum keisarans orðum mjǫk góðmanliga, sem hans náttúra var til: „ Herra minn, segir hann, ef ek skal greina þann litla æfintýr, bið ek at þér gefit mér vald yfir eins manns lífi“. Keisarinn svarar: „Þú ert skyldbundinn upp á þinn háls at segja satt, þótt vér kaupim þat ekki várri ríkisstjórn“. Jón hefr þá frásǫgn, þótt eigi væri fǫgr, ok verðr þá mikill munr þeira hjóna, sem út gekk frásǫgnin. Keisarinn varð svá reiðr við frásǫgn þessa, at sakir mægða við jarlinn þóttiz hann sjálfr skemdr í þvílíkum glæp ok fordæðaskap, þvíat líkt mátti sýnaz, áðr nǫkkut sefaðiz til, at logi brennandi mundi jarli heim bjóða; en eptir lítinn þagnartíma talar keisarinn: „Seg nú draum þann er fyrir oss bar ok oss sýndiz merkiligr, þvíat prófat er hver vizka með þér er ok hvert hégómafals með Heinreki jarli“. Jón segir: „Dýrt er dróttins orð. Yðr dreymði, sem þér værit heima í yðvarri hǫfuðborg, at þér gengit upp í einn turn ok litit niðr yfir staðinn: sýndiz yðr sem vatnagangr geystiz svá mikill í hvert plaz, at staðarins fólki var hvargi fært með þurrum fæti, heldr var allr lýðr á vaðli; en þó fór þat undarliga, þvíat þat sama var þeim ýmisligt: sumum tók eigi meirr en í ǫkla, sumum til knés, sumum í mjaðmir, ǫðrum í beltisstað, þá enn á axlir, nǫkkurum allt til munns, svá at vatnit fell út ok inn. Er nú draumrinn úti, herra“, segir hann. Keisarinn segir: „Frábæra vizku hefir guð gefit þér, þvíat hvargi víkr af réttu; en seg nú ljósliga, hverir þeir váru er hæstan hǫfðu vaðilinn“. „Þat var drottning yður, segir Jón; ok sá flæmski maðr er henni fylgdi heiman, síðan margir aðrir af hǫllinni ok yðvart ráð“. „Satt er þetta, segir keisarinn, en skýr nú drauminn“. „Ef ek skal ráða draum þenna, segir Jón, vilda ek gjarna fá vald tveggja manna lífs, þvíat svá ætta ek at ambana guði gjǫf sína, at verða engum manni til meins“. Keisarinn segir at vel verðr ljóst, hverr maðr hann er: „en þó muntu drauminn þýða verða með ǫllu kauplaust“. Jón segir: „Því er verr at draumr sjá hefir ófagra þýðing, svá at mér þikkir mikit fyrir upp at kveða; en með því at guð hatar óhæfur allar, mun yðr af því sýnt hafa verit, at eigi skuli svá lengr fram fara. Eigi er betra um at tala þat er frú yðvarri heyrir til, en hon svíkz frá yðr ok hefir um langan tíma legit með þeim flæmska manni, sínum kumpán; er ok eigi fegra en margir af yðru stórmenni eru samvitandi þessa lýtis: sumir meirr, en sumir minnr, en sumir með grun af líkindum hversu þau fara. Tók því vatnit ýmisliga, at samvitand ok samþykt þessarrar óhæfu er með svá mǫrgum stéttum; en þeim tók djúpast sem hǫfuðsmenn eru svá ljótrar ódygðar: þvíat í hvern tíma sem þér erut braut samrekkja þau með ǫllu. Er nú þýðingin úti þótt eigi sé gleðilig“.

6. Keisarinn verðr bæði rjóðr ok reiðr við ræðu þessa, temprar sik þó vel, þvíat hann var guðhræddr maðr. Jón fellr þá fram með tárum fyrir hann ok mælir svá: „Herra minn, segir hann, hafit várs herra þolinmæði fyrir augum yðr ok líkiz honum í því at hefna yðvar eigi, þótt þér megit, heldr líknit at hans dæmi ok ljáit þeim til umbótar líf er dauða eru verðir: þvíat svá megi þér mest vinna, at yfir skapraunir seti þér miskunn ok þolinmæði“. Keisarinn þagnar við tǫlu Jóns ok mýkiz svá fyrir guðs vitjan, at hann tárfellir ok talar síðan: „Þótt ek væra grimmr í mér, mætta ek sjá, Jón, hverr þú ert við þann er þínu blóði eptir leitaði, ok því er þat ljótt fyrir guði ok mǫnnum, ef ek skal verr gera en þú, svá miklu sem mér er vandara fyrir þat mikla lán er minn dróttinn veitir mér, ok því skaltu þiggja þína bæn báðum okkr til sáluhjálpar; þar með gerz formaðr at fremja þá líkn í hverjum stað sem vér viljum skipa“. Var nú dagr mjǫk lokinn. Stendr þá keisarinn upp or því litla herbergi ok hefir Jón í ferð með sér. Sýniz hér nú undarligr hlutr, sem hann sé af dauða reistr. Keisarinn er hljóðr ok harmandi með sjálfum sér, ok sem næsta nótt líðr af, býðr hann at jarlinn sé gripinn ok leiddr fyrir hann. Sýnir keisarinn honum þá undirstǫðu síns málefnis, bjóðandi honum upp á sitt hálsbein at segja allan veg þeira Jóns, hversu farit hefir. Er nú svá drengt at jarlinum, at hann segir opínberliga þótt ljótt væri; ok sem þat er endat, biðr Jón þá enn fyrir honum, at hann fái líf ok limu. Keisarinn segir at þat skal þiggjaz fyrir hans bæn; játar at þat muni satt, at Jón eigi mest vald á lífi jarls, ok því skal hann búa honum eitt skip svá alvarliga brott or Saxlandi, at hann komi þar aldri sínum fæti. Sem þat er gǫrt, skipar keisarinn Jóni at sækja til sinnar hǫfuðborgar ok taka með skilríkum váttum þá illlífismenn sem fyrr var frá sagt, ok fá þeim skip ór landi heim til sinnar ættjarðar; en keisarinn segiz munu bíða í sama stað, þvíat hann vill eigi fyrr koma í sína borg, en hon hreinsaz áðr af svá miklu grandi. Vil hann sér þat spara at skripta þeim eptir atvikum ok málavexti er samnetjaz hafa greindri illzku. Skipar hann Jóni þá menn af sinni fylgd til vættis sem honum hǫfðu aldri brugðiz í trúnaði. Ferr Jón ok fram kemr, stillir svá klókliga sinn veg, at á náttarþeli kemr hann í staðinn; gengr upp í þat lopthús sem drottningin var vǫn at sofa í eptir tilsǫgn keisarans manna. Þýddiz svá vaðillinn sem Jón hafði sagt, at þar lágu þau vansignuð bæði samt: þar tekin, haldin ok á skip rekin eptir forsǫgn keisarans. Sva fóru þau ok kómu aldri aptr.

7. Eptir þat lætr Jón blása keisara lúðr ok boðar ǫllum borgarlýð á eitt mót: þar stendr hann upp ok talar bæði snjállt ok satt erindi til þeira, hversu skemdir þeir váru í ljótri ódygð við sinn herra; segir þeim þó verst sama er mestan heiðr halda af sjálfum honum ok hann treysti bezt; kveðr á síðan mann af manni, hvat hann hefir eignaz meira eðr minna af þessum vantrúnaði; segir þeim enga aðra lífs ván, nema þeir ausi sitt hǫfuð moldu ok dupti ok gangi berfættir út af staðnum móti keisaranum sem hann kemr nærri; ok sakir þess at menn skildu sína sekt ok sáu með þessum manni Jóni bæði vizku ok frábæran góðvilja, taka allir fegnir hans ráð. Á Jón þar ekki lengri dvǫl, víkr aptr til keisarans ok segir honum sín erindislok. Lyptir keisarinn þá sinni ferð, ok er hann nálgaz staðinn, fara borgarmenn alla leið með sínu máli sem Jón hafði til lagt: falla fram berfættir, hárklæddir ok askaðir honum til fóta, játandi sinn glæp, en beiða miskunnar, ok hana fá þeir: þvíat gott hjarta var fyrir, síðan svá var leitat. Var nú því líkt, sem hátíð risi upp eptir dimma nótt, þvíat sakaðir váru leystir ok til þess frelsis aptr leiddir sem þeir hǫfðu tapat fyrir sína synd ok óvizku. Fekk Jón svá mikla sæmd af þessum málum ǫllum samt sem nú hafa sǫgð verit, sem eigi er auðvelt at greina. Gaf keisarinn honum jarldóm ok ríki eptir Heinrek ok þar með systur sína. Var þat einmælt, at nú væri hon betr gipt.

8. Á einhvern tíma sem þeir sátu baðir samt keisarinn ok jarlinn, spyrr keisari jarl heimoliga, hvaðan af hann hefði þegit svá mikla gjǫf frábærrar vizku yfir aðra menn. Jarlinn segir at þess háttar hlutr hefði legit í móðurætt hans, at jafnan hefði nǫkkurr verit forspár, „þótt ek hafa þar meira af þegit en ek veit nǫkkurn hafa haft minna ættmanna, ok því ok sem ek sagða fyrrum má ek þat engum kenna“. Varla fekk jarl orlof heim til síns ríkis, svá var keisara kært til hans, en þó fekkz þat. Síðan úti var brúðlaups tími, gerðiz þeira hóf með allri heimsins mekt ok virðingu. Tók hann síðan fagra landsstjórn lofaðr af hverri tungu fyrir sitt frelsi ok frábæra vizku. Skiptu þá skjótt faðir ok móðir bústǫðum: létu lítit þorp en tóku í mót vænasta kastala með ríkum eignum, ok lýkr svá þessi sǫgu, at hon gefr góðum mǫnnum þat dæmi at þola nǫkkut en hefna sín eigi í hverjum hlut, heldr bíða svá guðs, þvíat hann má um slétta þegar hann vill; hans nafn sé blezat at eilífu.

Drauma-Jóns saga (med fotnoter)

Af Drauma-Jóni

| 1. Heinrekr er maðr nefndr, jarl at tign ok sat í Saxlandi; [hann var forvitri oc nǫkkut harðráðr; draumamaðr [svá mikill, at þat alfrægðiz um ǫll lǫnd, [at sá draumr mundi engi fyrir hann koma, at hann réði eigi [sem eptir gekk. Af þessi sinni speki fekk hann þá framkvæmd, at hann mægðiz við sjálfan keisarann í Saxlandi ok fekk [systur hans er Ingibjǫrg hét. Váru þau ekki mjǫk skaplík jarl ok keisara systir, þvíat hon var hinn mesti heilhugi, kristin vel ok guðhrædd; líktiz hon í þessu ǫllu keisaranum bróður sínum. Keisarinn var [ok kvæntr: var húsfrú kynjuð vestr af Flándr, harðla væn ok tiginborin; [henni hafði [fylgt heiman einn ungr maðr, [leiksveinn hennar, er [henni þjónaði í hǫll keisarans.

2. Nú víkr sǫgunni, at norðr í [sjótúni nǫkkuru sat einn forríkr bóndi er Ásgautr hét, vel at ser gǫrr um alla hluti, mildr ok gestrisinn, ráðvandr ok réttvíss, góðr órlausna við þá er hans þurftu; enda skorti hann ekki til, þvíat hans ríkdómr stóð á mǫrgum fótum bæði lands ok lagar. Út [á sjóinn fyrir hǫfuðbænum lágu .III. eyjar er hann átti, hver út af annarri; var þar í fénaðr hans eða akrar ok ýmislig orka til ávinnings. Nú kemr svá tíma, at árferð hallaz mjǫk [í landinu; geriz veðrátta kǫld svá at kornit frjóvaz ekki, en sakir þess at í slíkum lǫndum er þat mest almennings matr sem jǫrðin gefr, varð fljótt hit mesta hallæri ok óáran, svá at ríkir menn hǫfðu varla mat í munn. Kom þetta tilfelli svá til Ásgauts bónda sem annarra manna; leysti hann þó [margra manna vandkvæði um [eina hríð, þvíat hann hafði búit í djúpara lagi bæði korn ok annan kost. Var ok svá komit gózi landsmanna, at þat var mjǫk strokit út til kaupmanna meðan þeir hǫfðu nǫkkut til at kaupa [fyrir sik. Ok sem [menn eru staddir í svá miklum [háska ok harðindum, dreymir Ásgaut bónda draum einn er honum fannz [mikit um. Hann segir engum manni drauminn, þvíat þat var ríkra manna háttr í Saxlandi ok nú mjok alltíða, at Heinrekr jarl skyldi einn [ráða drauma alla þá sem [nǫkkurs váru verðir. Því hugsar bóndinn sva [gera at [sækja hans fund; [tekr sína fylgd ok ferr [í veg. [Honum var mjǫk títt um ferðina, svá at náliga ferr hann bæði dag ok nótt, þvíat forvitni draumsins flutti hann. [Bar þat til einn morgin árla sem hann hefir enn eigi hálfsótt veginn, at hann ríðr fram í eitt lítit þorp. Þar var eitt nýtt hús [í ráf reist, ok smiðr at verki sínu. Ríðr bóndinn nær fram hjá því [nýja húsi ok herbergi, ok sakir þess at hann var [mikilhæfr maðr ok alfrægr [at góðum hlutum, lætr smiðrinn hvílaz øxina ok kastar þegar orðum á hann með eignarnafni, svá segjandi: „Hvert skal ríða bóndi?“ segir hann. [Bóndi segir: „Hverr spyrr at?“ Smiðrinn segir: „Ek heiti Jón“. Bóndi spyrr þá enn: „Hverr er Jón fyrir sér?“ [Hann segir: „Lítill bóndason er hér sitr í þorpinu“. Bóndi spyrr: „Hversu heitir faðir þinn?“ „Valtari heitir hann“, segir smiðrinn. „Er hann ríkr maðr?“ sagði bóndi. „Þat [ferr fjarri, segir Jón, utan [þú vilir þat ríkdóm kalla at eiga [bǫrnin mǫrg“. „Ek þikkjumz þat sjá, segir bóndi, at þú munt mikils fjár afla [í hverjum mánaði með handaverkum þínum, ef þú hefir smiðat [kapellu þessa“. „Þetta er skemma lítil, [segir Jón, at faðir minn [sofi í, [en eigi kapella. Mentan mín er ok mjǫk lítil, fæ ek því smátt at gǫrt; en þó, bóndi, satt at segja, [heldr þat nú upp [ráði fǫður míns í nǫkkuru lagi er ek [vil eigi spara mik til starfs sem verðugt er. Nú þótt ek sé maðr óríkr, er kunnig hæverska þín, ok því muntu vilja segja mér nǫkkut af, hvert þú ætlar [at fara, þvíat [þú ert eigi gjarn til | nauðsynjalaust at rekaz um lǫnd“. Bóndi segir: „Þat er mitt erendi [sem mjǫk er títt í landi þessu ok ǫdrum nálægjum ríkjum at sækja fund Heinreks jarls“. Jón segir: „Sétt er þá erindit: [þik mun [dreymt hafa nǫkkut merkiligt; eða mun þat lǫgtekit, at [engi maðr í Saxlandi kunni drauma at ráða nema [Heinrekr jarl“. „Heyr, segir bóndi, er þat til, at þú þikkiz í nǫkkurum vændum hjá þvílíkum spekingi sem jarl er?“ „Eigi eru þat mín orð, [segir Jón, at ek þikkiz jafnvitr jarli; enda [mundi þat svá fara, þótt [ek fátækr [þýddi draum eigi verr en hann, þá mundi engi trúa fyrir manna mun af því at hans frægd flytz um ǫll lǫnd, en ek ligg á litlum kotbæ í húsi fǫdur míns“. „Vanligt er, [segir bóndi, at svá fari sem þú segir, [en kost sé ek helz til [at þú kynniz milli manna, ef þú hefr svá upp at segja hvat mik hefir dreymt ok síðan [þýðingina þar eptir“. [Smiðr svarar þá: „Meinfanga þikkiz þú nú leita mér, bóndi; sýniz mér ok undarligt, ef þú ætlar annan mann vitrara en jarl [í þessi list, þvíat þat hefir [engi af honum sagt, at hann ráði ósagða drauma. En þó mun ek svá djarfr [at prófa til heldr en við [skilim svá búit“. Bóndi játar þessu. Jón segir þá: „[Þik dreymdi at þú [værir genginn af sæng þinni ok stæðir fyrir karlsdyrum [á þínum hǫfuðbæ, en [þér er kunnigt at þar [liggja út undan .III. eyjar [er þú átt. [Sýndiz þér sem í landnorðr á ýztu eyjunni gysi upp logi mikill, en sakir veðrs er á stóð lagði logann til þeirar eyjarinnar er [í miðju var, ok sem hann kom þar, spruttu upp .II. eldar í þeirri ey [í landnorðr ok útnorðr. Fellu logarnir nú saman ok gengu inn at þriðju eyjunni; en er [þar kom, hlupu upp í henni .III. eldar af útnorðri, [fullu norðri ok landveðri, ok geystuz síðan allir samt upp á meginland með [svá hǫrðum flug [ok eldligum sveim í allar ættir, at þú hugðir [allt ríkit mundu brenna. Vartu því akafliga hræddr, at þessi váði stýrði fyrst á þinn búgarð, en dreifðiz síðan, sem ek sagða áðr, [alla vega um landit; en svá vítt sem [þessi ógnareldr rann yfir, [brendi hann eigi eitt [hit minsta. Nú [er kunnigt ef draumr þinn er nǫkkut [þann veg fallinn“. Bóndi segir at aldri bar orð í milli: „ok ertu afburðarmaðr með undarligri vizku: eða hversu ræðr þú nú drauminn?“ [Hann segir: „Þýðing [draums þessa er mikil ok eigi lǫng. Í þessum .VI. stǫðum, í sérhverja ætt er eldrinn kom upp, [leyniz jarðfólgit fé er hermenn hafa fólgit eptir fornum sið, sem títt er áðr menn [heyja harðar orrustur ok bera fé á land, en grjót á skip. Nú er þat ljóst, bóndi, at þetta [fé allt er þín eign; ok því lagði logann fyrst [at þínum bæ, en síðan [út í ríkit beggja vegna, at þú munt finna ok upp grafa ok til þín heimflytja [ok síðan dreifa sem [þú ert vanr til beggja handa, svá at margr mun fullsæll [verða af þinni eign; enda er nú þýðingin veitt jafnsǫnn sem [áðr var draumrinn“. Bóndi svarar: „[Þú segir mikla hluti, svá at ek veit varla hvat ek skal [upp taka. Þat man þikkja úvænt stefnt minner handar, ef ek gef svá mikinn [gaum at orðum þínum ókunnigs manns, at [ek seti aptr mína ferð, ok munu menn hlæja at mér, ef ek treysti [svá mjǫk þínum visdóm [en finn ek eigi Heinrek jarl eptir allra manna sið, einkanliga ef þat prófaz [fjúk eitt er þú segir mér“. Smiðr segir: „Ekki er um þat at tala, at þú munir aptr hverfa, þóat mér væri þat hugfeldra, þvíat þangat veltr hvat sem vera vill; en þó mun þat svá fara [at óvilja þínum, at þú munt gera mér mein [við Heinrek jarl með orðum þínum ok geta [orða okkarra, [ok líkast at þá sé [gǫrt ok greitt um þat at [jarl mun gera mér | ónáðir, ok [at því [erindi muntu geraz sendiboði; hefir þú [þá litlu betr en ek“. Bóndi segir at eigi sé ørvænt at svá fari: „[mun þá ok miklu betr at slíkr maðr [sem þú ert feliz eigi lengr fyrir mǫnnum“. Skilja þeir eptir þat; gengr þetta [eptir því [alla leið sem [nú var sagt ok Jón gat til, at [Ásgautr bóndi kom fram ok sagði [jarli draum sinn, en hann réð svá at hvergi [greindi á við Jón. Ásgautr rýfr þá trúnaðinn ok segir jarlinum alla sǫgu þeira Jóns. Fylliz þar af [hugr jarls [mikilli undran, ok býðr Ásgauti at í aptrreiðinni skal hann finna Jón ok bjóða honum [með allri virkt ok sæmd á jarlsins garð; segir at hans lítilli ætt skal þat vera til [mikillar uppreistar. Þetta [erindi berr Ásgautr [sem þeir finnaz, en Jón segir: „Nú er svá komit, bóndi, sem ek gat til, at þín orð mundi mér meina, þvíat eigi mun ætt mín efling hljóta af Heinreki jarli, heldr mun ek mæta þeim tunga þótt ek fari, at faðir ok móðir mundi eigi orð eptir senda; en þótt ek [viti þetta, mun ek fara eigi at síðr, þvíat þat er forsjá þess er ǫllu ræðr“.

3. Er nú [því næst at segja af ferðum Ásgauts bónda, at brátt sem hann kemr heim, ferr hann til eyjanna með húskǫrlum sínum ok finnr [þar fé í svá mǫrgum stǫðum [sem fyrr var vísat til, ok svá mikit [er saman kom, at þat nenti engi maðr [á bak at bera. Varð þetta eigi [hans eins gleði, [heldr alls ríkisins umhverfis, sem draumrinn spáði. Er þat svá úti.

4. [Nú skal víkja til Jóns: hann segir Valtara fǫður sínum [ok ǫllu hýski hvat talat var, segir at ófært er at sitja orðsending jarls, ok því gerir hann sik ráðinn at ríða. Var þar skjótliga mikill grátr í því húsi, þvíat [allt þat fólk þóttiz náliga tapat hafa sínu lífi, ef honum yrði nǫkkut til meins. Ferr Jón ok fram kemr [ok er tekinn af jarli með mestri blíðu [sem heimuligr vinr ok trúnaðarmaðr; [ok sem jarl hefir þenna mann fengit, [breytir hann á þann hátt með heimligum metnaði, at hvern tíma sem draumamenn koma, þá ferr hann í einmæli við Jón ok lætr [hann segja sér, hvat [þenna ok þann hefir dreymt. Var hér sá manna munr, at Jón lét jarlinn hafa [sik undir hendi sér. Aukaðiz [jarli enn frægðin af nýju yfir ǫll lǫnd, [at nú beri þat yfir hans fyrri spekt, at hann [réði nú alla drauma ósagða. Geisaði hans tign af þessi nýjung svá hátt, at jafnval kom hon fram til [sjálfs keisarans. [Fluttiz þat ok hér með, at einn ungr maðr var kominn til hirðar jarls, ok sǫgðu sumir at hann væri forvitri, þótt þat færi lágt. [Sá þar í vitrir [menn, hversu þenna æfintýr hafði saman borit, þvíat Jón reyndiz einkanligr maðr [í siðferði, [hæverskr ok lítillátr, mjúkr ok máldjarfr [ok æ [hallr til hins betra hvar sem hann var við staddr mál manna. Herbergi hafði hann sér ein til svefns ok þeira sinna gerða er honum líkaði, þvíat [hvat er hann tók sinni hendi var forkunligt yfir fram aðra menn. Var hann af þessu efni ǫllu [saman svá vinsæll, at engi maðr talaði honum [lýti, en margir vel. [Nú líðr svá heðan at Heinreki jarli líkar eigi at lúta Jóni svá opt, heldr vill fá þessa speki sem með eign, ok [býðr honum at kenna sér sagða list fyrir svá mikit fé ok sæmdir sem [sjálfr vill hann; en svá opt sem hann leitar [eptir blítt eða strítt, svarar Jón æ sama til, at hann fær eigi kent honum, þvíat hann segiz með gjǫf þegit hafa [þetta lán en eigi með list. Þar kemr at jarl reiðiz dauðliga, þvíat hann trúir [at Jón fyrirmuni honum listarinnar; [ferr nú til ráðs með honum er aldri er dyggr [né vel dugir, at [hann skal at komaz listinni hvat er kostar. Því kveðr [hann þat upp einn morgin árla sem hann vaknar [í sinni sæng, at hann býðr frúinni er fyrr [nefndum vér, at hon skal taka þat sax [sem þar hekk uppi ok ganga lágliga í svefnhús Jóns ok drepa hann [sofanda, kryfja hann síðan ok taka or honum hjartat ok matgera honum þat sama með spað ok spíz í dagverð [um daginn, en lykja [herbergit síðan, svá at þar megi engi koma [utan hon ein, þvíat svá skal flytjaz, at Jón hafi sótt fengit ok andaz or henni [ok grafaz. Þetta boð allt saman angrar svá sárt frúinnar hjarta, sem hon væri lǫgð [í gegnum, en með því at við liggr [hennar líftjón af illzku jarlsins, dregr hon sik út [af húsinu ok fram í þá skemmu er Jón liggr í. Hann lætr sem hann sofi, en hon stendr á gólfinu ok grætr [mjǫk sárt þar til er hann víkr orðum [at henni ok segir svá: „Frú mín, segir hann, grát eigi, ger heldr þat er [þér er boðit; ek skal hvergi flýja. Vit [ok þat, at [sá hefir meiri ábyrgð er [býðr glæpinn en hinn er [gerir nauðigr“. Hon [svarar ok sverr við [guðs nafn at [eigi skal hon spilla hans blóði, þótt þar ligi við hennar líf: „þvíat með vizku þinni, [segir hon, er þér sjálfrátt at vit beitum [svá jarlinn brǫgðum, at þú hafir líf, en [hann þikkiz hafa sinn vilja“. Jón segir: „Hvat er þá annat, síðan [þú ert ráðin í [at gera mér ekki mein: ek veit þann stað [er víst er at hǫndla einn [stóran rakka, tak hann ok fær mér“. Sem þat er gǫrt, drepr hann rakkann, [tekr hjartat or honum ok byðr henni þat matgera jarlinum. Svá gerir hon, strengir síðan skemmuna, ok orð [fleytir út í staðinn, at Jón hafi sótt fengit. Kemr nú þar máli, at hjartaréttrinn er [borinn jarli um daginn, ok [hann etr, en æ í millum [sem hann tekr af réttinum, sér hann niðr í gaupnir sér sem prófandi hver vizka [hlypi at honum til draumspekinnar; en þat [fór svá at hann lýkr hunds hjartanu [ok er at engu vitrari [en áðr. [Er þessu næst víkjanda til Jóns, at hann gerir eitt mannlíkan með vax [[með] svá forkunligum hagleik ok líkt sjalfum sér, at þar mátti hann sjálfr kennaz. Segiz [nú fljótt hans andlát eptir fá daga; gengr frúin næst hans nauðsynjum ok sveipar líkit áðr menn koma til at gera líkferðina, [en Jón hefir þá vist í [hennar trúnaði sem leynir alla mann. Urðu þessi tíðendi mǫrgum til hrygðar [er Jón trúðiz til grafar borinn ok niðrsettr, svá at margr var grátandi at [þeiri þjónustu.

5. Nú er þar til máls at taka, at keisarann í Saxlandi dreymir draum einn er honum sýniz [merkiligr, en vill þó engum segja, þvíat Heinrekr mágr hans var [nú svá gæddr [þessi frægð, at hann segði drauma alla en réði síðan, ok því metr keisarinn eigi [þann mun at bjóða jarli á sinn fund, heldr ríðr hann sjálfr með sitt hoffólk ok fram kemr [á jarlsins garð. Verðr frúin [systir hans hjartaliga fegin hans kvámu, en jarlinn sýnir sik nǫkkut glaðan [ok hylr með sér hrædda samvizku, þvíat hann þikkiz víst vita at keisarinn hefir á einhvern hátt mikit erendi, síðan [hann sjálfr reið. Fór þat fram [með honum sem skrifat er, at engi hlutr svíkr bráðara manninn en ill málaefni. Sem þeir [taka tal sín [á milli mágarnir, segir keisarinn sik [hafa dreymt þat er honum sýniz merkiligt: „ok því viljum vér, mágr, at þú tjáir oss vizku þína er nú ferr [land af landi ok segir [draum minn, en [þýðir síðan sem eptir gengr“. Jarl kennir nú at hann [hefir sjálfr [egnt þá snǫru fyrir sínum fótum, at óvíst er hversu hann forðaz; [verðr nú hljóðr ok fordjarfaz allr, segir þat lán skammætt [hafa varit ok nú með ǫllu [sik fyrirlátit. Keisarinn sér með [sinni vizku at jarl vard illa við, ok [því tekr hann með sér stǫðugt [at hann er [bitinn af vándri samvizku. Hann talar þá: „Oss var flutt at hér væri einn ungr maðr, Jón at nafni, forvitri ok vinsæll; hvar er hann nú?“ Jarl segir at hann er dauðr ok grafinn. En er þessar rœður fara fram, sér keisarinn at frúin systir hans hylr sinn harm ok grætr þó sárt. Því endar hann [fyrst at sinni þetta mál en tekr síðan systur sína með einmæli, bjóðandi henni upp á sína kurteisi at hon [láti upp sannindi fyrir honum: | „þvíat vér þikkjumz sjá, [segir hann, at þit hjón [erut ólíkrar samvizku í þessu máli, ok því berum vér traust á, at þú munt oss sannara segja en jarlinn“. Frúin með sínum góðleik var nú sett millum þeira boða er eigi váru lágir. Hon sá fyrir hversu hennar bóndi var háðuliga skemdr í sínum glæp; [sá hon ok [hversu hon var skyldug satt at boða ok frjálsa saklausan. Hér kemr máli, at hon leysiz [því af [sem minnstu mátti við koma, segir Jón lifa ok vera í sinu valdi. Keisarinn krefr þá ok ekki framarr af henni, [utan býðr [í stað at Jón leiðiz á hans fund. Sem þat er gǫrt, talar keisarinn heldr stutt í fyrstu ok segir svá: „Hví [ferr þú svá með [þér lifandi maðr: grefr þik sjálfr í leynd, enda trúiz [dauðr ok grafinn af ǫðrum? Seg oss þat, þvíat ver [bjóðum þér, ok ger engan [manna mun at“, [segir hann. Jón svarar þessum [keisarans orðum mjǫk góðmanliga, sem [hans náttúra var til: „ Herra minn, segir hann, ef ek skal greina [þann litla æfintýr, bið ek at [þér gefit mér vald yfir eins manns lífi“. Keisarinn svarar: „Þú ert skyldbundinn upp á þinn háls at segja satt, þótt vér kaupim þat ekki [várri ríkisstjórn“. Jón hefr [þá frásǫgn, þótt eigi væri fǫgr, ok verðr þá mikill munr þeira hjóna, sem út gekk frásǫgnin. Keisarinn varð svá reiðr við frásǫgn þessa, at sakir mægða við jarlinn þóttiz [hann sjálfr skemdr í þvílíkum [glæp ok fordæðaskap, [þvíat líkt mátti sýnaz, [áðr nǫkkut sefaðiz til, at logi brennandi mundi jarli heim bjóða; en eptir lítinn þagnartíma [talar keisarinn: „Seg nú [draum þann er fyrir oss bar [ok oss sýndiz merkiligr, þvíat [prófat er hver vizka með þér er ok hvert hégómafals með Heinreki jarli“. Jón segir: „Dýrt er dróttins orð. Yðr dreymði, sem þér værit heima í yðvarri hǫfuðborg, at þér gengit upp í einn turn ok litit niðr yfir staðinn: [sýndiz yðr sem vatnagangr [geystiz svá mikill [í hvert plaz, at staðarins fólki var hvargi fært með þurrum fæti, heldr var allr lýðr á vaðli; en þó fór þat undarliga, þvíat þat [sama var þeim ýmisligt: sumum tók eigi meirr en í ǫkla, sumum til knés, sumum í mjaðmir, ǫðrum í beltisstað, [þá enn á axlir, nǫkkurum allt til munns, [svá at vatnit fell út ok inn. Er nú draumrinn úti, herra“, segir hann. Keisarinn segir: [„Frábæra vizku hefir guð [gefit þér, þvíat hvargi víkr af réttu; en [seg nú ljósliga, hverir þeir váru er hæstan hǫfðu vaðilinn“. „Þat var drottning yður, [segir Jón; ok sá [flæmski maðr er henni fylgdi heiman, síðan margir aðrir af hǫllinni ok [yðvart ráð“. „Satt er þetta, segir keisarinn, en skýr nú drauminn“. „Ef ek skal ráða draum þenna, segir Jón, vilda ek [gjarna fá vald tveggja manna lífs, þvíat svá ætta ek at ambana guði [gjǫf sína, at [verða engum manni [til meins“. Keisarinn segir at vel verðr ljóst, hverr maðr hann er: „en [þó muntu drauminn þýða verða með ǫllu kauplaust“. Jón segir: „Því er verr at [draumr sjá hefir [ófagra þýðing, svá at mér þikkir mikit fyrir [upp at kveða; en með því at guð hatar óhæfur allar, mun [yðr af því sýnt hafa verit, at eigi skuli svá lengr fram fara. [Eigi er betra um at tala þat er frú yðvarri [heyrir til, [en hon svíkz frá yðr ok hefir um langan tíma legit með þeim flæmska [manni, sínum kumpán; er ok eigi fegra en margir af yðru stórmenni eru samvitandi [þessa lýtis: [sumir meirr, en sumir minnr, en sumir [með grun af líkindum hversu þau fara. Tók því vatnit [ýmisliga, at samvitand [ok samþykt þessarrar óhæfu [er með svá [mǫrgum stéttum; en þeim tók djúpast sem hǫfuðsmenn eru [svá ljótrar ódygðar: þvíat í hvern tíma sem þér erut braut samrekkja þau með ǫllu. Er nú þýðingin úti þótt eigi sé gleðilig“.

| 6. Keisarinn [verðr bæði rjóðr ok reiðr við [ræðu þessa, temprar sik þó vel, þvíat hann var guðhræddr maðr. Jón fellr þá fram með tárum fyrir hann ok mælir svá: „Herra minn, [segir hann, hafit várs herra þolinmæði fyrir augum yðr ok líkiz honum í því at hefna yðvar eigi, þótt þér megit, heldr líknit at hans dæmi ok ljáit þeim [til umbótar líf er [dauða eru verðir: þvíat svá megi þér mest vinna, at yfir skapraunir [seti þér miskunn ok þolinmæði“. Keisarinn þagnar við tǫlu Jóns ok mýkiz svá fyrir guðs vitjan, at hann tárfellir ok talar síðan: „Þótt ek væra grimmr í mér, mætta ek sjá, Jón, hverr þú ert við þann er [þínu blóði eptir leitaði, ok því er þat ljótt fyrir guði ok mǫnnum, ef ek skal verr gera en þú, svá miklu sem mér er vandara fyrir þat mikla lán [er minn dróttinn veitir mér, ok því skaltu þiggja þína bæn báðum okkr til sáluhjálpar; þar með gerz formaðr at fremja þá líkn í hverjum stað sem vér viljum skipa“. [Var nú dagr mjǫk lokinn. Stendr [þá keisarinn upp or [því litla herbergi ok hefir Jón [í ferð með sér. Sýniz hér nú [undarligr hlutr, sem hann sé af dauða reistr. Keisarinn er hljóðr ok harmandi með [sjálfum sér, ok sem næsta nótt líðr af, býðr hann at jarlinn sé gripinn ok leiddr fyrir hann. [Sýnir keisarinn honum þá undirstǫðu síns málefnis, bjóðandi honum upp á sitt hálsbein [at segja allan veg þeira Jóns, hversu farit hefir. Er nú svá drengt at jarlinum, [at hann segir opínberliga þótt ljótt væri; ok [sem þat er endat, biðr Jón þá enn fyrir honum, at hann fái líf ok limu. Keisarinn segir at þat skal þiggjaz fyrir hans bæn; játar [at þat muni satt, at Jón eigi mest vald á lífi jarls, ok því skal hann búa honum eitt skip svá alvarliga brott or Saxlandi, at [hann komi þar aldri sínum fæti. Sem þat er gǫrt, skipar keisarinn Jóni at sækja til [sinnar hǫfuðborgar ok taka með skilríkum váttum þá illlífismenn sem fyrr var frá sagt, ok fá þeim skip ór landi heim til sinnar ættjarðar; en keisarinn segiz munu bíða í sama stað, þvíat hann vill eigi fyrr koma í sína borg, [en hon hreinsaz áðr af svá miklu grandi. Vil hann sér þat spara at skripta þeim eptir [atvikum ok málavexti [er samnetjaz hafa greindri illzku. Skipar hann [Jóni þá menn af sinni fylgd til vættis sem honum hǫfðu aldri brugðiz í trúnaði. Ferr Jón [ok fram kemr, stillir svá [klókliga sinn veg, at [á náttarþeli kemr hann í staðinn; [gengr upp í þat lopthús sem drottningin [var vǫn at sofa í [eptir tilsǫgn keisarans manna. Þýddiz svá vaðillinn sem Jón [hafði sagt, at þar lágu þau [vansignuð bæði samt: þar tekin, haldin ok á skip rekin eptir forsǫgn keisarans. Sva fóru þau ok kómu aldri aptr.

7. Eptir þat lætr Jón blása keisara lúðr ok boðar ǫllum borgarlýð á eitt mót: þar stendr hann upp ok talar [bæði snjállt ok satt erindi til þeira, hversu [skemdir þeir váru í ljótri ódygð við [sinn herra; segir [þeim þó verst sama er mestan heiðr halda af sjálfum honum ok hann treysti bezt; kveðr [á síðan mann af manni, hvat hann hefir eignaz meira eðr minna af þessum vantrúnaði; segir þeim enga [aðra lífs ván, nema þeir ausi sitt hǫfuð [moldu ok dupti [ok gangi [berfættir út af staðnum móti keisaranum sem hann kemr nærri; ok sakir þess at menn skildu sína sekt [ok sáu með þessum manni Jóni bæði vizku ok frábæran góðvilja, taka allir [fegnir hans ráð. [Á Jón þar ekki lengri dvǫl, víkr aptr til keisarans ok segir honum sín erindislok. Lyptir keisarinn þá sinni ferð, ok er hann nálgaz staðinn, fara borgarmenn [alla leið með sínu máli sem Jón hafði til lagt: [falla fram berfættir, hárklæddir [ok askaðir [honum til fóta, játandi sinn glæp, en beiða miskunnar, ok hana fá þeir: þvíat gott [hjarta var fyrir, síðan svá var leitat. Var nú því líkt, sem hátíð [risi upp [eptir dimma nótt, þvíat sakaðir váru leystir ok til þess frelsis aptr leiddir [sem þeir hǫfðu tapat fyrir sína [synd ok óvizku. Fekk Jón [svá mikla sæmd af þessum málum ǫllum samt [sem nú hafa sǫgð verit, sem eigi er auðvelt at greina. Gaf keisarinn honum jarldóm ok ríki eptir Heinrek ok þar með systur sína. Var þat einmælt, at [nú væri hon betr gipt.

8. [Á einhvern tíma sem þeir sátu baðir samt keisarinn ok jarlinn, spyrr keisari jarl heimoliga, hvaðan af [hann hefði þegit svá mikla gjǫf [frábærrar vizku yfir aðra menn. Jarlinn segir at [þess háttar hlutr hefði legit í móðurætt hans, [at jafnan hefði nǫkkurr verit forspár, „þótt ek hafa þar meira af þegit en ek veit nǫkkurn hafa haft [minna ættmanna, ok því [ok sem ek sagða fyrrum má ek [þat engum kenna“. Varla fekk jarl orlof heim til [síns ríkis, svá var keisara kært til hans, [en þó fekkz þat. [Síðan úti var brúðlaups tími, [gerðiz [þeira hóf með allri heimsins mekt ok virðingu. Tók hann síðan fagra landsstjórn lofaðr af hverri tungu fyrir [sitt frelsi ok frábæra vizku. [Skiptu þá skjótt faðir ok móðir bústǫðum: létu lítit þorp en tóku [í mót vænasta kastala með ríkum eignum, ok lýkr svá [þessi sǫgu, [at hon gefr góðum mǫnnum þat dæmi at þola nǫkkut en hefna sín eigi í hverjum hlut, heldr bíða svá guðs, þvíat hann má um slétta þegar hann vill; hans nafn sé blezat at eilífu.

---

Fotnoter: