Helgisaga Óláfs Haraldssonar

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Konunga sögur I-III

Guðni Jónsson

bjó til prentunar
Reykjavík 1957

Helgisaga Óláfs konungs Haraldssonar

1. Frá Haraldi grenska.

SON Haralds ins hárfagra var Björn kaupmaðr, faðir Guðröðar, föður Haralds ins grenska, föður Óláfs ins helga. Móðir Óláfs ins helga var Ásta, dóttir Guðbrands kúlu. Systir hennar var Úlfhildr, móðir ins helga Hallvarðs, ok Ísríðr, móðir Steigar-Þóris. Haraldr inn grenski var mikill höfðingi yfir ríki sínu.

Í þann tíma réð fyrir Gautlandi Sigríðr in stórráða. Þá bar svá at einu sinni, at Haraldr konungr kom ór hernaði ok kom við Gautland. Sigríðr gerir menn í mót honum ok býðr honum til veizlu. Ok er búin var veizlan, þá sækir hann til veizlunnar, ok er dróttningin in blíðasta við hann. Ok um kveldit var honum búin rekkja, ok svá er sagt, at hon bauð sik sofa í hjá honum um nóttina.

En hann svaraði: „Ein mun Ásta hvíla sér í nótt,“ sagði hann, „ok svá skulu ver.“

En dróttningin hverfr í brott reið mjök. En um morguninn ferr konungr brott, ok því næst kemr hann heim í land sitt ok ríki.

2. Draumr Óláfs Geirstaðaálfs.

En þá réð fyrir Víkinni austr Óláfr, sonr Guðröðar veiðikonungs ok fyrir Vestfold ok var kallaðr digrbeinn eða Geirstaðaálfr. Þá lét Óláfr digri stefna þing, svá at eigi var fyrr munat jafnfjölmennt þing, en fyrir ástar sakir við hann sóttu menn þingit, sem boðit var.

Var nú kvatt hljóðs, ok tekr konungr til máls: „Hafið þökk,“ kvað hann, „fyrir hérkvámu yðra. En eigi munu vér nú um stórmæli ræða hér at sinni. Mik dreymdi draum nokkurn, ok hann vil ek yðr segja. Ek þóttumk út koma ok sjá yfir ríkit Víkina alla. Síðan sýndist mér einn mikill uxi, at upp óx á Gautlandi ok gekk um allt ríki mitt ok kom á hvern bæ ok blés á menn, ok fellu menn niðr. Ek þóttumk ok niðr falla sem aðrir menn. En draum þenna ætla ek jarteigna sótt vára. Mun koma mannfall mikit, ok vil ek, at haugr sé gerr mikill eftir mik ok sé ek á stól settr með öllum konungsbúnaði ok dýrligum gripum. Þangat munu ok margir láta fara sína frændr. En þess vil ek biðja yðr, at þér blótið mik eigi.“

3. Frá draumi Hrana.

Nú gengr þetta eftir því, sem hann hafði dreymt. Deyr nú konungr, ok verðr nú mannfall mikit. Síðan var konungr heygðr ok margir aðrir menn með honum. Uxi sjá merkti ógn ok skaða.

Hrani hét maðr; hann var lendr maðr. Hann dreymdi, at maðr kom at honum í guðvefjarskikkju ok skarlats kyrtli, hlaði búnum, ok gullhring á hendi ok gyrðr sverði.

„Vakir þú, Hrani?“ sagði hann. En hann kvaðst vaka.

„Nei,“ sagði hinn, „eigi er þat, en svá mun vera sem þú vakir. Hér er kominn Óláfr konungr digri, ok vilda ek, at þú færir sendiför mína. Ok þik vel ek til þess at brjóta haug minn, þann er á Geirstöðum er, ok mun þér eigi mikit fyrir verða, ef þú ferr mínum ráðum fram. Þú skalt hafa með þér eldfæri ok ás ok snæri ok bregð um ásinn ok sæk svá inn í hauginn. Þar muntu sjá mann einn með slíkum búnaði sem ek hefi. Gakk at honum ok tak af honum hringinn ok skikkjuna ok sverðit. Þar muntu ok sjá marga menn á tvær hendr honum. Far óhræddr, þá mun þik ekki til saka. En síðan þá högg af honum höfuðit, ok mun þér þat auðvelt. En ef þú bregðr af þessu, þá muntu víti á þér taka, en elligar mun þér til gæfu snúast, ef þú ferr mínum ráðum fram. En áðr en þú gerir þetta, þá sprett af honum beltinu ok knífinum. Nú er þú hefir þetta gert, þá mun þér mund ór hauginum á braut, ok þat veit ek, at þér mun vel hlýða. Síðan skaltu snúa á Upplönd upp til Guðbrands kúlu. Þat er þar til merkis, at Ásta, dóttir hans, er sjúk við barni ok eigi léttari orðin, ok er hann sjálfr hugsjúkr yfir henni. Hafa ok allir út í frá harm um hennar hörmung, sjá ekki ráð þat, er hlýðir. Haraldr grenski lætr Ástu heim fara til föður síns ok lét fylgja henni þangat ok hafði verit reiðr mjök harðla. Sitr nú hryggr hvárrtveggja ok við harmi. En ef þu ok kemr þangat, þá mun þér vel fagnat, ok ef ráðs er við þik leitat, þá gef þat ráð, at legg beltit um hana, en mik væntir, at þat hlýði. Seg, at þu vilt þá umbun fyrir hafa, at þú ráðir, hvat nafn er gefa skal sveininum.“

Þá svaraði Hrani: „Varla treystumk ek at gera þetta fyrir landsfólki, svá mikla ást sem menn hafa lagt við þik.“

En hinn svarar: „Ek mun segja þér, hvar liggr Sveinn Hákonarson jarl í einum leynivági með þrjú skip, flýðr af landi. Hann er féþurfi. Legg við hann félag ok haf hann þér til trausts ok sæk í hauginn eigi at síðr ok ger eftir því, sem ek hefi boðit þér, ok lát hann eigi sjá gripina þessa. En síðan ver þú búinn til brautferðar. Heldr myndi hann þessa gripina kjósa en allt féit annat. Hann mun þér þriðjungs unna af fénu ok mun segja, at sá munr á at vera, ok ekki skaltu ykkr láta á skilja um þetta. Ok er þú ert búinn, þá sýn honum gripina, en hann mun eigi vilja af þér taka, en heldr myndi hann þá vilja en allt féit annat.“

4. Fæddr Óláfr helgi.

Nú hverfr konungr á braut. Ok er Hrani kemr í hauginn, þá sýndist honum sá maðrinn, er honum bar í drauminn, gengr nú at honum ok sprettir af honum beltinu ok tekr af honum hringinn, ok er þat mikil gersimi. Síðan bregðr hann sverðinu ok þykkir allbitrligt, ógnast mjök at höggva til hans, tekr þó til ok höggr af honum höfuðit, ok var sem í vatn brygði. Síðan fýsir hann út ór hauginum. Dró hann sik nú upp á hauginn. Berr hann nú féit til stangar, ok vill nú jarlinn hafa tvá hlutina, en Hrani kvað sik þá eigi haldinn af, ok verðr þó svá at vera. Nú sýnir hann honum gripina at skilnaði þeira ok ferr nú þangat, sem fyrr var sagt, ríðr nú í braut ok kemr til Guðbrands kúlu; er honum þar vel fagnat.

Hann sér þar mikinn hryggleik á fólkinu ok fréttir at, ok er honum sagt, en hann svarar: „Ráðleitni mun til slíks vera,“ sagði hann.

Nú er hann beðinn, at hann leggi til nokkur ráð, en hann gengr at henni ok leggr um hana beltit, ok vánu bráðari eftir þat verðr hon léttari með sveinbarni. Nú vill Guðbrandr láta bera út barnit ok kveðst eigi vilja fæða Haraldi barn. En menn biðja hann eigi þat gera, ok Hrani segir, at þessi sveinn mun verða mikill fyrir sér. Engu kemr öðru við en barnit verðr út at bera.

En þar hafði verit áðr forn skemma ok af ræfrit. Þangat var sveinninn færðr ok settr niðr í gröf eina. Líðr nú á kveldit. Ok er menn eru komnir í svefn, er Hrani úti staddr ok etr huginum, hvárt hann skal á braut taka sveininn, ok treystist eigi, vakir um nóttina ok horfir á húsit ok þykkist heyra barnit. Ok nú sér hann, at ljósi bregðr upp yfir húsit, ok hann segir þat Guðbrandi ok kvaðst enn vænta, at barnit mundi lifa, ok segir, at þat barn myndi verða mikill merkismaðr, ok bað hann lofa sér braut at taka barnit, en hann vildi eigi leyfa honum ok kvaðst eigi trúa. Nú biðr Hrani, at gangi annarr maðr út með honum, ok horfa enn á húsit, sjá nú enn meira ljós en fyrr yfir húsinu, ganga inn ok segja Guðbrandi. Hrani biðr Guðbrand leyfa sér at taka braut sveininn, kvað sér svá hug segja, at sá sveinn myndi ágætr maðr verða ok mikill vegr myndi frændum hans at honum verða. Guðbrandr kvaðst þat eigi vilja. Nú biðr Hrani, at Guðbrandr skal út ganga með honum, ok kvaðst vænta, at enn myndi birtast sú sýn. Nú gengu þeir út, Hrani ok Guðbrandr, ok sá mikit ljós yfir húsinu. Nú biðr Guðbrandr, at Hrani skyldi braut taka sveininn, ok svá gerði hann.

Er nú sveinninn upp fæddr með móðurföður sínum, ok fóstrar Hrani. Ok þegar er Hrani finnr honum tönn, þá gaf hann honum beltit ok því næst hringinn, þá er hann hafði ausit sveininn vatni ok kallaði Óláf.

5. Frá Sigríði stórráðu.

En í þann tíma réð fyrir Svíþjóð Sigríðr in stórráða, er átt hafði Eiríkr inn ársæli. Hon var dóttir Sköglar-Tósta. Hann bar eigi tignarnafn ok var þó þeira jafningi. Sigríðr ok Emundi, sonr hennar, höfðu suman hluta landsins, en Óláfr konungr, sonr hennar, hafði suman, ok margir segja hana fyrir Gautlandi hafa ráðit, fyrir því at konungr mátti eigi bera hennar ofsa. At frægð ok at ríki gerist mikit orð á henni.

Nú gerist Haraldr grenski ór landi ok hyggr at, hví honum missýndist svá at neita ráðum við Sigríði, ok fór nú á fund hennar. Hon gerir honum veizlu virðiliga. Tekr hann nu til þess máls, er fyrr höfðu þau um talat.

Hon kvaðst nú eigi þat vilja, kvaðst eigi girnast til ríkis hans né til metorða, „fyrir því,“ segir hon, „at nú er Ásta orðin móðir þess Óláfs, er ek vilda gjarna heldr mér at syni átt hafa.“

Hann hefr nú upp bænarorð ok biðr hennar, en hon veitir engi andsvör, magnar veizluna ok veitir ákafliga. Þar kemr ok annarr konungr af austrvegum; sá hét Vísavaldr. Hann biðr ok Sigríðar. Hon lætr í sínum skála hvárn þeira drekka, ok gengr hon þar í milli ok mælti við þann þeira þá blíðligra, er þá talaði hon við, ok segir þann sinn skulu vera, er meira drekkr. En þeir sá skemmra fram en hon, en Haraldr talar af meiru trausti.

Ok er nátta tekr, þá sofna þeir konungarnir, höfðu drukkit fast, svá at þeir váru náliga dauðir. Þá lætr hon slá eld í höllina hváratveggja, ok brenna þeir nu þar inni. Segist hon skulu svá smákonungum leiða at biðja sín, stefnir nú þing við fólkit, segir, at þeir vildu girnast á ríkit, ok segir, at hon vildi eigi, at fólkit lægi undir þeira álögum. Nu kemr hon sér svá í traust við landsfólk, biðr þá vera sér til hlífðar, en hon þeim til trausts. Er hon kölluð Sigríðr in stórráða heðan af.

6. Sigurðr sýr fær Ástu.

En í þann tíma kemr Óláfr Tryggvason í land ok boðar þegar trúna. Ok er hann kemr á Upplönd, þá kristnar hann þar. Ok sjálfr helt hann nafna sínum undir skírn. Hrani réð nafni. Kerti var honum í hendr selt. Þá mælti sveinninn: „Ljós, ljós, ljós!“ Þá var hann fimm vetra gamall. Vex upp sveinninn sköruligr með miklu mannviti ok at allri atgervi meir en at vetratali.

Nú gerast til tveir göfgir menn at biðja Ástu: Sigurðr konungr sýr, son Hálfdanar, Sigurðarsonar hrísa, Haraldssonar ins hárfagra; hann var maðr spakr ok fastnæmr, vitr ok ekki veglyndr kallaðr, staðfastr í skapi; annarr var Guðbrandr af Dölum, inn mesti höfðingi, er í landinu var, skörungr inn mesti ok stórmenni ok vinsæll. Hans mál byrjuðu fleiri, ok sýndist hon þá betr gefin.

Hon gerir nú veizlu mikla ok býðr til vinum sínum. Nú er rætt um bænarorðit. Hon setr Óláf, son sinn, í kné sér ok spurði, hvat er hann skildi af því, er mælt var, eða hvárt hann kynni nokkura skyn á, hvárr hann vildi, at þetta ráð hlyti.

Hann svarar: „Betra þykki mér at leika við öðrum sveinum en ræða um þetta mál.“

Ásta mælti: „Blind em ek, ef þér berr ekki á munn þat, er merkiligt er, þó at þar megi svá sýnast, at þat sé um afl.“

Hann svarar: „Hve mikit þykki þér undir metorði ok lofi manna?“

Hon svaraði: „Víst væra ek vergjörn, ok þann vilda ek kjósa, er meiri reyndist áburðarmaðr um ríki ok aðra hluti.

„Eigi kann ek vita,“ sagði hann, „hve virðing kemr á þat af mönnum, en hins spyr ek, hvárt er þér þykki betra at eiga konung at syni eða lendan mann.“

Hon svaraði: „Sjaldan verða kvistir betri en aðaltré, ok þess er ván, er hamingja fylgir, at sá megi konungsnafn bera, er til er ætterni, en hinn lends manns nafn, er til þess er borinn.“

Hleypr hann á braut ok leikr sér. Þetta dregr mjök fram mál Sigurðar. Sýnist þetta nú ráð frændum ok vinum. Er þá veizla ger veglig, ok fær nú Sigurðr Ástu, stýrir nú ríki sínu ok fóstrar nu Óláf. Hann hefir sömu lýðsku sína ok áðr. Óláfr vex þar upp.

7. Óláfr fær sverð föður síns.

Ok eitt sinni berr svá at, at dróttningin lýkr upp kistu sína, en sveinninn Óláfr var hjá staddr, sér, hvar upp kemr nokkut bjart ok fagrt. Hon vill hann eigi sjá láta. Hann ferr til ok grípr um sverðshjöltina. Hann bregðr sverðinu ok lýsir háliga. Hann spyrr, hverr þat eigi.

Hon segir, at þat sverð bar Haraldr, faðir hans, „ok hygg ek þat at spara, þar til er þú hefir aldr til at bera. Þetta sverð heitir Bæsingr.“

Hann kvaðst nú mundu treystast at bera ok gengr í braut með. Ok um kveldit, er menn eru búnir til drykkju, sér Sigurðr, at Óláfr hefir sverðit, biðr hann láta laust ok segir eigi fallit, at hann beri enn fyrir aldr sakir, „en ifast ekki um, at þitt eigin er þat.“

Hann kvaðst eigi laust mundu láta. Sigurðr ávítar hann ok svá hana, at hon seldi honum, ok heimtir annat sinni ok biðr hann fá sér. Óláfr kvaðst segja um sinn ok vill eigi laust láta. Ásta segir, að hon vill, at hann teygi af honum, en eigi vill hon, at honum sé mein gert. Sigurðr kveðr þriðja sinni reiðiliga.

Óláfr sprettr upp ok bregðr sverðinu ok tvíhendir, biðr nú Sigurð taka, ef honum sýnist, „ok eigi fær þú þat af mér ónauðgum, ok vera kann þat, at ek hafi vald til að verjast,“ réttir at honum blóðrefilinn.

Sigurðr hættir nú, heimtir eigi oftar. Óláfr vex upp ok er nú tíu vetra gamall.

Sigurðr krafði hann oft at söðla sér reiðskjóta. Ok eitt sinni teygði hann at sér alihafr einn mikinn ok lagði á hann við bitul ok slöngir á hann söðli. Ok er konungr sér, spyrr hann, hví hann gerði svá. Hann svarar, kvaðst þat þykkja sæmiligt, at hann riði hafrinum. Kvaðst hann svá þykkja með konungum sem sá fararskjóti með öðrum riddarahestum. Eigi kvaddi Sigurðr hann oftar til þessarar sýslu.

8. Óláfr vann Sóta víking.

En er Óláfr var tólf vetra gamall, kvaddi hann móður sína liðs ok sagði, at hann vildi fara at herja.

Hon ræðir þetta mál fyrir Sigurði ok krefr hann liðs at fá Óláfi, „hann vill fara at skemmta sér.“

Hann svarar, segir, at þeir munu hér koma at vetri með lið sitt ok mundi skylt þykkja, at hann væri þá hér ok allt liðit. Hon svaraði, kvað vant til þess at gæta með þeim. Þar kemr, at hann fekk honum tvau skip skipað.

Ræðst nú Óláfr ór landi ok sagði svá Sigurði, at hann mundi gefa honum tóm nokkura stund til at afla sér nokkurra kúa, „ok þat væntir ek, at þá er ek kem aftr, sjá ek eigi fámennr.“

Þat er sagt, at þann sigr bar fyrst at hendi Óláfi, at hann vann í Vík austr við sker þau, er síðan eru kallað Sótasker, fyrir því at Sóti hét maðr, víkingr sá, er úti lá við skerin ok inn harðasti, ok hafði hann tíu skip fyrir at ráða ok váru öll harðskipað af mönnum. En Óláfr sá, at liðsmunr var mikill með þeim Sóta, fyrir því at hann hafði tvau ein skip. Þá fekk Óláfr þat ráð, at hann lagði skip sín milli boða tveggja, er fellu við skerin, ok lá þar um daginn ok hlóð grjóti á skipin sem fljóta mátti. En Sóti mátti eigi öllum skipum sínum við koma fyrir boðunum ok lagði eigi meira at en einu skipi eða tveimr í senn, ok börðust þar síðan. En svá fór atlaga með þeim Óláfi ok Sóta um daginn, at hruðust skip Sóta mjök, ok var þat auðsætt, at boðunum var meira vinfengi við Óláf ok hans lið en við Sóta ok þá menn, er honum fylgdu. En er nátta tók, þá lagði Sóti frá þeim skipum, sem eftir váru, ok til lands. En er hann kom til lands ok lið hans ok þeir höfðu elda gert sér, þá kemr Óláfr farandi með sínum skipum, ok varð Sóti handtekinn ok allt lið hans með honum, ok hafði Óláfr sigr, en Sóti mundi drepinn verða ok allt föruneyti hans, ef eigi hefði Óláfr honum meiri líkn lagt en hann hafði til gert. Ok er þat sagt, at Óláfr gaf Sóta grið ok öllu liði hans með honum, ok var Sóti síðan með Óláfi í fylgd mjök lengi ok var mikill maðr fyrir sér.

9. Frá hernaði Óláfs.

En eftir þat, er Óláfr hafði barizt við Sóta víking, þá lagði Óláfr skipum sínum til Eystrasalts ok barðist austr næst í Eysýslu, ok áttu þar bændr fótum fjör at launa, ok var hann þar marga daga ok vann þar mörg stór verk ok fekk mikla sæmd.

Þriðja sinni barðist hann á Finnlandi austr ok hafði betr. Þaðan helt hann til Bálagarðssíðu á Sjólandi ok herjaði þar.

Ok er Óláfr var þar kominn, þá frétti hann til Þorkels háva vestr á Englandi, at hann var mikill maðr fyrir sér ok hafði mikla frægð af mörgum vitrligum ráðum. Þá réðst Óláfr til félags við Þorkel inn háva, váru þar báðir vestr. Þá fór Þorkell at hefna bróður síns, er ráðit hafði fyrir þingamannaliði, en hann var drepinn ok allir þingamenn með honum. En þó var þat lið síðan, er svá var kallat, þá er Haraldr Sigurðarson fell. En þá er þeir Óláfr ok Þorkell váru á Englandi, þá áttu þeir orrostu báðir saman í Suðrvík ok drápu margt manna ok tóku mikit fé ok fengu gagn.

Fimmtu orrostu átti Óláfr á Kínnlimasíðu með riddara, ok fekk Óláfr sigr, drap marga ok tók fé af sumum.

En þat er sagt, at sex vetrum síðar andaðist Sveinn konungr tjúguskegg vestr á Englandi en Óláfr Tryggvason felli ok hafði áðr lagt undir sik England ok rekit Aðalráð konung ór landi. Óláfr Haraldsson var sjau vetra gamall, þá er Óláfr Tryggvason fell. En þat segja menn eftir andlát Sveins tjúguskeggs, at Óláfr Haraldsson hafði komit Aðalráði konungi aftr í land með miklum ráðum ok vitrleik ok hafi hann þá verit þrettán vetra eða fjórtán at aldri, ok váru hans ráð höfð, þó at hann væri ungr at aldri.

Þrim vetrum eftir andlát Sveins fór Knútr inn ríki, sonr Sveins, vestr til Englands með her mikinn ok barðist við Játmund konung, son Aðalráðs konungs, er þá réð fyrir Englandi. Í þeiri rennu lagði Knútr allt England undir sik, nema Lundúnaborg var óunnin, ok lá konungr lengi um borgina. En þeir konungarnir, Knútr ok Játmundr, áttu bardaga fimm á einum mánuði, en síðan gengu ríkismenn á millum þerra ok sættu þá. En þat var at sætt, at hvárr þeira skyldi hafa helming lands við annan, en sá þeira, er lengr lifði, skyldi eignast allt England. En á mánaði eftir sætt þeira Knúts ok Játmundar, þá sveik Eiríkr strjóna, er fóstri var Játmundar, ok drap hann þá Játmund, fóstra sinn, ok mæltist þat mál illa fyrir, ok sumir menn segja þann Játmund heilagan vera. En siðan tók Knútr inn ríki allt England ok réð fyrir fjóra vetr ok tuttugu.

10. Óláfr lagði á ráð að vinna Lundúnir.

Nú lá Knútr konungr við Lundúnabryggjur ok leitaði sér ráða at vinna borgina, ok lá eigi laust fyrir. Hann tók þat ráð at vita, ef hann mætti koma ánni Tems á bryggjurnar ok í borgina ok mætti svá hvártveggja unnit verða. En þat gekk eigi, fyrir því at fast var fyrir.

En er Knútr konungr lá í þessum ráðum, þá er þess við getit, at Óláfr Haraldsson var á Englandi. Knútr konungr bauð Óláfi fé til, ef hann vildi ráð til leggja, at bryggjurnar væri unnar, en hann kvaðst eigi ráð í sjá at vinna, ef konungr sæi eigi, „fyrir því at þú, konungr, ok margir aðrir menn, er hér eru, hafa miklu meira vitrleik til mikilla ráða en ek mundi hafa. En þó mun ek gera kosti á at leita við með þínu afli ok leggja til nokkur ráð.“

„Hvat leggr þú á?“ sagði konungrinn.

„Er af mínum ráðum verða brotnar bryggjurnar,“ segir Óláfr, „ok náir þu þeim yfirgang sem þú vilt, þá skal þat kaup með okkr vera, ef þú þykkist nokkura tiltölu eiga til Noregs, þá skaltu mér alla upp gefa.“

Konungi þótti sem ekki væri til mælt, þó at slíkt væri, ok játtaði konungr þessu máli. En svá váru háttaðar bryggjurnar, at þær stóðu ut á ána Tems, ok váru stólpar undir í ána niðr, þeir er upp heldu bryggjurnar, en þorpin stóðu á bryggjunum ok mikit fjölmenni í þeim þorpum. En svá er sagt, at Óláfr lagði sex tigi skipa í ána, en þat var allt hans lið. Hann tekr þat ráð, at hann lætr bera járnfestar á stólpana, þá er undir bryggjunum váru, ok þar svá um búa með mikilli ráðspeki, at hann lét róa stólpana undan bryggjunum ok svá ut á ána öll þorpin, þau er á bryggjunum váru, ok varð bardagi mikill við borgarmenn. En í þeim bardaga var borgin unnin sem hann vildi með ráðum Óláfs Haraldssonar. Svá segir skáldit:

1. Rétt es, at sókn en sétta,

snarr þengill bauð Englum

at, þars Áleifr sótti,

Yggs Lundúna bryggjur.

Sverð bitu völsk, en vörðu,

víkingar þar díki.

Átti sumt í sléttu,

Súðvirki lið búðir.

En er þetta varð kunnigt mönnum, þá fekk Óláfr mikla virðing, sem vert var, fyrir liðsemd ok vitrlig ráð, er hann hafði til lagt við Knúti konungi, fyrir því at Þorkell hávi var með Knúti konungi, ok var þat mælt, at honum yrði aldrigin ráðfátt. En þó fekk hann eigi ráð til þessa. Ok Eiríkr jarl Hákonarson var ok þar, mágr Knúts konungs, ok var bæði vitr ok stórráðr, en þó fekk hann eigi til þessa ráð, at bryggjur væri unnar. Ok lögðu inir vitrustu menn mikla virðing til Óláfs, ok vissu allir þeir, er þat gerðu, hvern þeir skyldu virða, fyrir því at sá virði hann mest, er þeir eru enskis virðir fyrir.

Þenna flokk orti Óláfr eftir atlöguna:

2. Göngum upp, áðr Engla

ættlönd farin röndu,

morðs ok miklar ferðir,

malmregns stafar fregni.

Verum hugrakkir Hlakkar

hristum spjót ok skjótum.

Leggr fyr órum eggjum

Engla gnótt á flótta.

3. Margr ferr Ullr í illan

oddsennu dag þenna

frár, þars fæddir órum,

fornan serk, ok bornir.

Enn á enskra manna

ölum gjóð Hnikars blóði.

Ört mun skald í skyrtu

skreiðask hamri samða.

4. Þollr mun glaums of grímu

gjarn síðarla árna

randar skóð at rjóða,

ræðinn, sás mey fæðir.

Berr eigi sá sveigir

sára lauks í ári

reiðr til Rínar glóða

rönd upp á Englandi.

5. Þóttut mér, es þáttak,

Þorkels liðar dvelja,

sáusk eigi þeir sverða

söng, í folk at ganga,

áðr es Höðs á heiði

hríð víkingar kníðu,

vér hlutum vápna skúrir,

varð fylkt liði, harða.

6. Hár þykki mér, hlýra,

hinn jarl, es brá snarla,

mær spyrr, víðr at væri

valköstr, ara föstu.

En þekkjöndum þykkir

þunns blás meginásar

hörð, sús hilmir gerði,

hríð á Tempsár siðu.

7. Einráðit lét áðan

Ulfkell, þars spjör gullu,

hörð óx Hildar garða

hríð, víkinga at bíða.

Ok slíðrhugaðr síðan

sátt á oss hvé mátti,

byggs við bitran skeggja

brunns, tveir hugir runnu.

8. Knútr réð ok bað bíða,

baugstalls, Dani alla,

lundr, gekk röskr und randir,

ríkr. Vá herr við díki.

Nær vas, sveit þars sóttum,

Syn, með hjalm ok brynju,

elds, sem olmum heldi

elg Rennandi kennir.

9. Út mun ekkja líta,

oft glóa jörn á lofti

of hjalmtömum hilmi,

hrein, sús býr í steini,

hvé sigrfíkinn sækir,

snarla borgar karla,

dynr á brezkum brynjum

blóðíss, Dana vísi.

10. Hvern morgin sér horna

Hlökk á Tempsár bakka,

skalat hanga má hungra,

hjalmskóð roðin blóði.

Rýðr eigi sá sveigir

sára lauk í ári,

hinns Grjótvarar gætir,

gunnborðs, fyr Stað norðan.

11. Dag vas hvern, þats Högna

hurð rjóðask nam blóði,

ár þars úti várurn,

Ilmr, í för með hilmi.

Knegum vér, síz vígum

varð nýlokit hörðum,

fyllar dags, í fögrum,

fit, Lundúnum sitja.

Þenna flokk orti Óláfr inn helgi, þá er hann var með Knúti konungi.

11. Frá Óláfi, Knúti konungi ok byskupi.

Síðan var Óláfr konungr með Knuti konungi nokkura stund. Svá er sagt frá Knúti konungi, at hann sótti tíðir hátíðardaga alla til kirkju þeirar, er byskup söng tíðir at. En Knútr konungr var vanr at hvíla lengi ok varð oft seinn til tíðanna, en hann var þó tignaðr í því, at eigi var fyrr sungit en hann kom til kirkjunnar. En Óláfr konungr var þegar uppi, er fyrsta klokka kvað við ok allt lið hans með honum. En einn hvern dag var þat sagt, at lengi var beðit, áðr en Knútr konungr kæmi til tíðanna. En Óláfr hafði vanda sinn ok allt lið hans á fótum ok til kirkju komit með honum, ok sat lið hans á kirkjugólfinu allt. En Óláfr stóð við innstólpa einn í kirkjunni ok studdist við. En er Knútr konungr kom seint út, þá spurði byskup, hvárt Knútr væri út kominn, en klerkar kváðu hann eigi út kominn.

Byskup leit utar í kirkjuna ok sá, hvar Óláfr stóð, ok mælti síðan: „Nú er konungr út kominn.“

Þeir sögðu, at hann var eigi út kominn.

„Jaur,“ sagði byskup, „sjá er sannr konungr, er nú er út kominn, fyrir því at hann vill heldr þjóna lofi en guðs lög þjóni honum,“ ok söng síðan Domine labia mea aperies.

En er Knútr konungr spurði þat, er byskup hafði mælt við Óláf, ok lagði Knútr konungr mikla óvirðing við Óláf síðan, því at erkibyskup kallaði Óláf konung. Síðan fór Óláfr á braut, ok skildust þeir nú Knútr konungr.

Nú talar Knútr konungr við erkibyskup ok spyrr, hví hann kallaði Óláf konung, „er hann landlauss ok aflat sér enskis ríkis, ok eigi hygg ek hann gera jarteignir né tákn.“

Byskupinn svarar: „Herra,“ sagði hann, „víst er hann konungr ok mikill ágætismaðr umfram aðra menn.“

Konungr svarar: „Svá sýndist mér sem hann væri hvern dag eigi við verra dýrling en vér, bæði í silkiklæðum ok guðvef, ok fæddi sik með góðum krásum.“

Byskup svarar: „Herra,“ sagði hann, „satt er þat, at hann hafði fagrligan búnað sem honum sómdi, en þó hafði hann undir herklæði, ok oft drakk hann þá vatn, er þú hugðir hann vín drekka.“

Konungr verðr nú reiðr ok segir hann eigi helgari en sik. Nú skildust þeir Óláfr konungr ok Knútr.

12. Frá orrostum Óláfs í víkingu.

Óláfr barðist síðan á Hringmararheiði við mikit lið ok hafði þeira ráð sem hann vildi ina sjaundu orrostu. Áttu orrostu hafði Óláfr við Kantaraborg, barðist við Dani ok Vindi. Svá segir skáldit:

12. Veitk, at víga mætir,

Vindum háttr, enn átta,

styrkr gekk vörðr at virki

verðungar, styr gerði.

Níundu orrostu átti hann við Nýjumóðu, ok getr Sighvatr, at hann barðist við Dani:

13. Nu hefk orrostur, austan

ógnvaldr, níu talðar.

Herr fell danskr, þars dörrum

dreif mest at Áleifi.

Tíundu helt hann í Hringsfirði á Hóli við víkinga. Elliftu orrostu átti Óláfr í Gíslapolli ok tók þar jarl þann, er Vilhjálmr hét, með liði sínu ok gerði slíkt af honum, sem hann vildi, ok því liði, er þar var. Tólftu orrostu átti Óláfr í Fetlafirði ok barðist þar við heiðnar þjóðir. Þar var víkinga lið mikit fyrir ok ránsmanna, er þar sátu, en Óláfr lagði at þeim með liði miklu, ok var þar mikill bardagi, fyrir því at þeir náðu oftar at skipta fötum annarra en aðrir þeira. En nú fór svá, at þeir Óláfr höfðu klæði þeira ok allt fé, en þeir váru drepnir, ok hafði Óláfr sigr ok tók alla víkingasetu, þá er þar var, ok vann þar mikla friðbót.

13. Enn frá hernaði Óláfs.

Einn hvern dag var þat, er Óláfr var á land genginn með liði sínu ok barðist þá sem mjök oft við liðsmun mikinn, en þá fór sem jafnan, at Óláfr hafði sigr, ok ráku þeir flóttann á skóg nokkurn á braut ok drápu fjölda mikinn. En er flóttinn var rekinn, þá fór lið Óláfs til skipa ofan, ok er þeir kómu þar, þá verða þeir við þat varir, at Óláfr var eigi með liðinu. En er hann fannst hvergi, þá þótti þeim mikils um vert ok hugðu, at honum myndi hafa orðit nokkur, fóru síðan ok leituðu hans með miklum hryggleik. En meðan þeir leituðu hans, þá gátu þeir at líta, hvar Óláfr ríðr ór skóginum fram ok rak marga menn fyrir sér til skipa ofan, ok váru bundnar byrðar á bak þeim öllum. Liðit varð fegit, er þeir sá Óláf heilan, ok þótti þeim þat undirligt, at hann rak marga menn með byrðum til skipa ofan.

Síðan váru þeir spurðir, er byrðarnar báru, hví svá varð mikill, at einn maðr skyldi svá marga menn tekit hafa, en þeir sögðu, at hann var eigi einn at þeim, „heldr var þar mikill fjöldi riddara í för með honum, ok tóku þeir oss ok bundu ok lögðu þessar byrðar á bak oss, er vér höfum. Síðan rak hann oss með honum til þess, er vér sám lið yðart.“

En síðan urðu þeir allir á brautu ok hörmnuðu. En síðan er lið Óláfs vissi þenna atburð, þá óðusk þeir mjök ok þótti mikils um vert, ok ætla menn, at þetta hafi eigi jarðneskir menn verit, er með Óláfi váru, heldr guðs riddarar.

Nú fór hann suðr ok barðist í Seljuvöllum. Þaðan helt hann í Frakkland it vestra til borgar þeirar, er Gunnvaldsborg heitir, ok tók þar Geirfinn jarl í höll sinni ok gerði þeim þá kosti, at þeir leysti hann út með fé ok svá borgina, elligar vildi hann drepa Geirfinn. En þeir leystu hann út ok borgina með þúsundum tólf gullsskillinga ok skildust við þat.

14. Óláfr vann margýgi.

Síðan fór hann suðr í Karlsár ok herjaði þar tveim megin með sjónum. Óláfr hafði þar fimm skip ok var þar nokkura hríð ok barðist við heiðnar þjóðir. En þar lá fyrir Karlsárósi kvikvendi eitt margýgr var kallat, fiskr niðr eða hvalr, en kona upp á frá lindastað, ok hafði mörgum manni farit fyrir ósinum, ok þat var it mesta kykvendi. Þat blótuðu þeir landsmenninir, ok þótti þeim þat landvörn mikil, fyrir því höfðu þar margir óslétt farit. Ok er Óláfr hafði þar dvalzt svá lengi sem honum sýndist, þá vendir hann á braut þaðan, ok er hann fór ór ánni út, þá fóru sum skipin fyrir árósana út. Þá kom margýgrin upp ok greip þegar eitt skipit ok fyrirfór þeiri skipsókn allri fyrir konunginum. En önnur skipin námu staðar við, ok mæltu menninir, at bíða skyldi konungsins. En er Óláfr kom þar ok sá, hvat í hafði gerzt, þá helt hann fyrst sínu skipi í ósinn út. En þegar er hans skip kom í ósinn þá kemr margýgrin þegar upp ok fór gínandi at skipi Óláfs. Þá skaut Óláfr spjóti í móti henni ok missti eigi ok laust hana svá, at sú in illa vættr sprakk þar, ok var þat gæfa Óláfs þat sinni um þat fram, sem aðrir fóru, ok sumir menn segja, at hann hyggi hönd af henni ok skyti hana síðan.

15. Frá hernaði Óláfs í Svíþjóð.

Eftir þessar atlögur allar, er nú er í frá sagt um Óláf, þá helt hann liði sínu utan ór Karlsám, til þess er hann kom í Svíþjóð austr, ok hafði þá margt skipa ok fór til þess er hann kom liðinu í vatn, þat er Skarfr heitir. Þat liggr innan við Svíþjóð, ok er afar mikit vatnit, fjörðr mjór út, en kringlótt í landit, ok liggja heruð alla vega at vatninu. Þar lá Óláfr með liði sínu um sumarit ok herjaði þaðan á þá Svía ok drap mikinn fjölda manna fyrir þeim ok eyddi þau heruð, er næst lágu, bæði at mönnum ok at fé, ok gerði þeim it harðasta herfang. Ok var Óláfr eigi blauðr ok vissi, hvar hann skyldi harðan hernað reka, því at Óiáfr var eigi í sakleysi við Svía, þó at hann gerði mjök hart at þeim, fyrir sakir Sigríðar innar stórráðu, en Óláfr inn sænski var sonr hennar, er þá réð fyrir Svíþjóðu, er þetta var.

En Óláfr inn sænski ætlar at gera at Óláfi, nafna sínum, er vetra tæki ok ís legði á vatnit. Þá tók Óláfr Haraldsson þat ráð, at hann lét fella mörk mikla ok lét færa á ísinn ok lét hlaða bál umhverfis skipin á ísinum. En er ísalögin váru mest um vetrinn, þá lét Óláfr leggja eld í bálin ok brenna ok brjóta síðan ísinn með trjám stórum, ok váru aldrigin svá mikil íslögin um vetrinn, at eigi var þiðit um skipin, ok var hann þar um vetrinn ok hafði eigi meira en þrjú skip, fyrir því at hann hafði braut sent sumt lið sitt um haustit. Þar lá Óláfr þann vetr með liði sínu, ok tóku Svíar hann eigi höndum, sem þeir ætluðu.

En um várit er íssinn var allr af vatninu, þá senda Svíar orð Óláfi sænska, konungi sínum, at hann safnaði bæði liði miklu ok leiðangri, ok segja, at nú mun Óláfr Haraldsson eigi undan komast, ef þeir vilja nú til gæta. En svá er sagt, at Óláfr Haraldsson yrði eigi fyrr varr við en svá váru skipin þykkt í ósinn sem fljóta mátti, en stikaðr út óssinn sem vandi er á í Austrvegum at stika fyrir ófriði, ok var eigi vænt, at fá skip mundu þar út komast, er eigi myndu, þó at mörg væri. En af landi ofan kom Óláfr inn sænski með svá mikinn her, at svá var at sjá um allar strandir á landit upp sem í skóg sæi, ok var Óláfr inn digri með þrjú skip ein þar á millum leiðangrs ok landhers, ok þótti förunautum Óláfs Haraldssonar eigi auðvelt undan at stýra þaðan, sem komnir váru. En Óláfr inn sænski, er stýrði svá miklum her sem þar var saman kominn bæði á landi ok á sjó, ætlar þá at sá inn digri maðr skyldi þá eigi undan komast. En fit ein gekk einum megin fram hjá vatninu, er heitir Agnafit, ok er þat nestangi langr. Þar hafði Óláfr inn sænski sjálfr fylking sína fyrir á landi, ok svá var um allar strandir fyrir lið, at hvergi var vænligt, at á land mátti komast.

16. Óláfr sleppr ór herkví.

En Óláfr Haraldsson var kominn milli þessa ins mikla liðs. Þá mælti Óláfr við lið sitt: „Takið allir þat til ráðs, sem þér séð mik gera.“

Síðan lét hann draga segl í hún upp, en veðrit stóð ofan af Agnafit. En er seglin váru upp dregin á skipi Óláfs, þá stefnir hann á Agnafit á fylking Óláfs ins sænska, en vindrinn gekk eftir vilja Óláfs Haraldssonar. En er hann kom at landinu vánu nær meir, svá at Óláfr inn sænski þóttist hafa inn digra mann í hendi sér ok allt lið hans, þá er sagt, at Óláfr Haraldsson felli á kné ok sá í gaupnir sér. En í gaupnasýn þessari ok því, at skip Óláfs váru at landi komin, þá varð sá atburðr, er með miklu móti varð, at nesit sprakk í sundr fyrir Óláfi Haraldssyni ok þar jafnt sem fylkingararmrinn var Óláfs ins sænska, ok sigldi Óláfr Haraldsson þar þrim skipum í gegnum nesit ok út til hafs með mikilli frægðarferð sem öllum þeim, er guð styrkir.

En Óláfr inn sænski var eftir ok hafði eigi Óláf Haraldsson í gaupnum sér. Fyrri kom þat at höndum honum, at lið hans sökk niðr margt, þá er nesit rifnaði fyrir Óláfi, ok hljóp sjór upp undir þeim ok fórst þá mikill fjöldi manna fyrir Oláfi sænska. En þat er Konungssund kallat síðan, ok fara menn skipum síðan gegnum sundit. Ok Óláfr inn sænski mátti eigi lengi síðan heyra, at Konungssund væri kallat, ok vidi hann ins digra manns sund kalla láta.

17. Frá hernaði Óláfs enn.

En eftir þat helt Óláfr liði sínu vestr til Englands. Síðan lágu þeir í víkingu, Óláfr ok lið hans ok Þorkell inn hávi jarl. Þá vildi Óláfr fara út til Nörvasunda ok lá lengi til ok vildi eigi byrja ok fekk þá vitran, at guð vildi eigi, at hann kæmi sunnar ok færi heldr norðr ok sætti óðul sín. Svá gerði hann, veik nú aftr ok kom til Veini ok gekk upp við Leiru ok barðist þar ok brenndi kauptún þat, er Varrandi heitir. Su var in þrettánda orrosta.

Þann vetr sat Óláfr í Signu ok sendi Hrana, fóstra sinn, í England fyrir sér at efla sik með fégjöfum ok vinmælum. Svá gerði hann, fór víða um landit ok um síðir í Lundúnir ok sagði, at Óláfr var í för vestan til Englands á skipum, ok áttu orrostu ina fjogrtándu við Jungafurðu ok hafði sigr, barðist við víkinga. Fimmtándu orrostu átti hann vestr fyrir Valdi ok hafði sigr.

Síðan lágu þeir í víkingu vestr fyrir Írlandi, Óláfr ok Þorkell inn hávi, ok börðust þar. En meðan er þeir lágu þar við land, fjaraði skip þeira uppi, ok var til þess þá líkligari, at þeira víking mundi þá verða at vágreki, ef eigi leysti þá þriflig ráð þaðan á braut. Var þá svá komit, at skip þeira stóðu í leiru, en óvígr herr alla vega á land upp í frá. Var þá bráðligra ráða þörf ok góðra.

Skutu allir til Óláfs ráða, en hann mælti: „Ef þér vilið mitt ráð hafa, þá heitum nú allir á almáttkan guð ok látum af hernaði ok ránum, ok hverfi hverr nú heðan í frá til þess, er guð hefir hann látit til berast, ok leiti nú hverr við at varðveita sína herferð með réttendum.“

En er Óláfr hafði þessur heit upp tekit, þá samþykktust þat allir hans menn með honum ok tóku handsal sín á meðal allir. En allt var í senn, at Óláfr hafði skilt fyrir heitunum ok handsali þeira var lokit, at þá fell sær undir skip þeira, svá at á floti váru á lítilli stundu, meir en þeim þótti líkligt til, ok fór eigi Óláfr þá enn örþrifsráði á braut með skipum sínum ór höndum óvina sinna, ok gólu þeir eftir í staðinn, en Óláfr Haraldsson var þá í brottu.

18. Óláfr lætr af hernaði.

Þat var enn, er þeir Óláfr váru í hernaði ok Hrani ok Sóti, at þeir kómu þar við land, er landsmenn höfðu átrúnað, at spákona ein var sú, er þeim sagði marga híuti fyrir. Sóti biðr konunginn leyfa sér at hitta hana ok frétta hána tíðenda. Hann kvaðst ekki vilja hafa hug sinn á slíku ok kveðst eigi vilja leyfa, en Sóti leitar eftir mjök. Þar kemr, at konungrinn svarar engu. Ferr nú Sóti ok hittir hana ok spyrr margra hluta; hon segir.

„Hvat spár þú um konung várn?“ segir hann.

Hon svarar: „Hann er svá mikils máttar ok dýrligs, at þar er mér fátt leyft um at ræða, ok gagnstaðrligr er várr kraftr. Ógn er mikil yfir honum ok birting ok ljós. Einn hlut mun ek þér segja: Þat hygg ek, at skammt eigi hann þá ólifat, er honum verðr mismæli á munni. Nú er mér eigi leyft meira at segja.“

Þat var enn eitt sinni, er Óláfr reið um skóg nokkurn, er hann lá í hernaði, kemr at honum einn ógurligr göltr, ok blótaði hann, hleypr at konunginum ok vill ráða til hans, leggr ranann á söðulbogann. Konungrinn bregðr sverði ok höggr af honum ranann. Síðan tók hann burst af geltinum. Hann kveðr við hart ok illiliga. Vann hann nú enn sem fyrr frægðarverk.

Nú lætr Óláfr af öllum hernaði ok renndi hug sínum til ættlanda sinna, hversu hann skyldi hana með sæmd sækja eða öðlast. En hversu margt sem sagt er í frá víðlendisferð Óláfs, þá kom þegar aftr, er guð vildi opna ríki fyrir honum.

19. Spá einsetumanns.

Þat er sagt, at einsetumaðr einn var í Englandi, sá er marga hluti vissi fyrir, ok sagði mönnum þangatkvámu Óláfs. Óláfr vill reyna, hvat hann veit, sendir til hans þjón sinn einn vel búinn ok vegliga með konungs búnaði. Fór sá á fund hans.

En fjórar dyrr váru á húsi einsetumannsins ok allar byrgðar, ok fannst munkinum ekki um hann ok mælti: „Þat ræð ek þér, góðr maðr,“ sagði hann, „at leggja niðr þenna búnað, því at eigi samir hann þér. Ver heldr hlýðinn lávarði þínum.“

Hann ferr á braut við svá búit ok segir Óláfi. Nú ferr hann sjálfr á fund hans ok kom síðla dags. Óláfr spyrr hann, hvárt hann mundi verða konungr at Noregi ok öðlast land ok ríki ok þá sæmd, „sem mínir frændr höfðu ok ek em at réttu til borinn,“ eða eigi.

Einsetumaðrinn svaraði: „Of síð dags ertu kominn, ok má ek eigi þat svá brátt sjá. Hitt mik snimma í morgun, ok mun ek þá segja þér, hvat ek ætla.“

Óláfr gerði sem hann mælti ok kom fyrr um morguninn en menn væri á vegum ok spyrr hann síðan, hvat hann ætlat hefir, hversu fara mundi.

Einsetumaðr svarar: „Þat kann ek þér at segja, at þú munt konungr verða at Noregi ok yfir þeiri sæmd allri, er þínir frændr hafa mesta hafða, ok eigi at eins muntu stundligr konungr vera, heldr muntu eilífliga konungr vera.“

Eftir þessa spá einsetumannsins fór Óláfr braut í frá honum ok spurði enskis fleira. Þykkir mönnum einsetumaðrinn eigi reykblindr verit hafa. Þat segja sumir, at Eiríkr jarl kvaddi þings ok sagði, at honum var svá sagt, at konungr sá var, er til kallar lands, biðr þá svá við buast, at þeira mundi verða freistat.

Eftir þessur tíðendi, er nú er í frá sagt ok yfir farit um Óláf ok mörg önnur, fýsist hann nú til Noregs ættjarða sinna ok bjó nu knörru sína vestan af Englandi ok eigi meira lið en tuttugu menn ok hundrað, alla vel búna at vápnum ok at herklæðum, fyrir því at hann treystist meir guðs miskunnar efling en manna.

20. Óláfr kemr í Noreg.

En þá réðu þeir fyrir Noregi Sveinn Hákonarson ok Hákon Eiríksson. Hákon spyrr til Óláfs ok heyrði, at hann mundi vitja Noregs. Hann ferr vestr til Englands ok hittir Knút konung, móðurbróður sinn, ok lét hann Hákon frænda sinn hafa herklæði ok fjölda vápna til Noregs með sér, fyrir því at Hákon ætlast berjast við Oláf, ef hann kemr í land.

En er skip Óláfs váru búin, þá helt hann tveim knörrum vestan af Englandi ok fengu mikit veðr í hafinu ok sjó stóran, svá at næsta var þeim við bana, en fyrir sakar liðs þess, er var innan borðs, ok hamingju konungs, þá hlýddi, ok kómu af hafinu utan at Staði ok þar á land í ey eina litla, er heitir Sæla. Þá mælti konungr, lét þá tímadag land hafa tekit, ok þá kvað hann þá komna í Sælu, taldi þetta mundu vera góða vitneskju, er svá hefir at borit. Þá gengu þeir upp á eyna. Steig konungrinn þar öðrum fæti, sem var leira, ok steypist öðrum fæti á kné.

Þá mælti konungrinn: „Fell ek nu.“

Þá svaraði Hrani: „Eigi felltu, herra, „heldr festir þú nu fætr í Noregi.“

Konungrinn hló at ok mælti: „Ef guð vill, at gerist gagn.“

Þá gengu þeir ofan til skipanna ok sigldu suðr fyrir Fjörðuna. Þar var í för með honum Grímkell byskup, ok þat segja sumir menn, at þar væri ok Sigurðr byskup, er hirðbyskup var Óláfs Tryggvasonar, ok margt annarra manna.

Ok er hann kom í land, þá er þess við getit, at maðr kom af landi ofan, þar sem konungr lá með skipum sínum. Konungr sat í tjaldinu ok telgdi spjótskaft. Bóndinn gengr at honum ok heilsar honum. Hann tekr vel við kveðju hans. Bóndinn spurði, hverr hann væri. Hann kvaðst vera kaupmaðr.

„Já, já,“ sagði hann, „kaupmaðr víst. Hér má ek kenna augu Óláfs Tryggvasonar, ok þat veit ek satt, at brátt muntu vinna mikinn sigr, ok fundr ykkar Hákonar mun verða.“

Konungr svarar: „Ef svá verðr sem þú segir, þá muntu þess njóta af oss ok kom þá til vár.

Bóndinn varð feginn, ef þetta skyldi verða.

21. Hákon jarl kemr í vald Óláfs.

Þá er þess við getit einhvern dag, er Óláfr sigldi með landi fram tveim skipum, at þar var fiðr einn í liði Óláfs.

Hann kallaði síðan ok mælti: „Ek sé mikla sýn,“ sagði hann.

„Hvat þá?“ sögðu þeir.

„Konungr várr siglir nú,“ sagði hann, „með mikilli vegsemd í land sitt á þessum degi. Nu siglir Hákon jarl í hendr honum, ok mun hann taka hann höndum ok þá menn, er honum fylgja, ok gera af þeim slíkt sem hann vill.“

En þeir, er í hjá stóðu, vildu ljósta hann ok sögðu, at hann gabbaði konung þeira, ok sögðu Óláfi síðan. Lét hann leiða finninn til sín ok spurði, hvárt hann sagði satt eða eigi.

Fiðrinn svarar: „Ef eigi verðr á þessum degi sem ek segi, þá lát mik slíkum dauða deyja sem þú vilt.“

Óláfr heldr skipum sínum í sund þau, er Sauðungssund heita, ok bjó lið sitt sem til bardaga. Hann leggr sínum megin sundsins hvárn knörrinn. Síðan lét hann vera strengi í kafinu milli skipanna ok lá þar síðan með tjölduðum skipum í sundinu.

Á þeim degi sigldi Hákon jarl Eiríksson út eftir sundinu Sauðungssundi með tvau skip; var annat langskip, en annat skúta. Hákon sigldi lítinn byr ok gott veðr. Skorti þá eigi drykkju á skipinu, ok höfðu þeir þá lítinn ugg á sér, þó at Hákon sæi skipin í sundinu fyrir sér, fyrir því at hann ætlar kaupmenn vera, ok sigldi jarlinn snekkjunni milli knarranna fram. Hákon hugðist listuliga sigla, at þeim skyldi svá sýnast, er á bæði borð lágu, sigldi með miklu drambi, at þeim skyldi svá sýnast, er fyrir lágu. En honum varð at öðru, fyrir því at sá lá fyrir, er meir gáði sæmdar sinnar en drekka sér lítit vit. Rær nú jarlinn fram í sundit milli skipanna. Nú lét Óláfr heimta upp strengina, þá sem milli skipanna váru í kafinu. En er strengirnir váru upp dregnir milli skipanna, þá drógust knerrirnir saman ok hleyptu snekkjunni í kaf undir jarlinum ok öllum þeim, er á váru. Nú dasaðist þar listulig för jarlsins, því at hann var sjálfr á sundi tekinn. Nú lætr Óláfr draga upp strengina undir kjölinn snekkjunnar, ok vundu með vindásum. Ok þegar er festi skipit, þá gekk upp aftr, en frammi steyptist, svá at sjór fell inn um söxin, fyllist skipit ok því næst hvelfdi, en jarlinn var af kafi dreginn at konungs ráði ok allir hans menn, þeir sem náit var, en sumir létust bæði fyrir grjóti ok skotum.

22. Hákon sverr Óláfi eiða ok ferr ór landi.

Nú var jarlinn upp leiddr á konungsskip. En hann var þá sautján vetra at aldri ok var manna fríðastr, hafði mikit hár ok fagrt sem silki væri, bundit um höfuð sér gullhlaði, settist niðr í fyrirrúmit.

Þá mælti Óláfr konungr: „Eigi er þat logit, at þér langfeðr eruð fríðari en aðrir menn, ok ertu, Hákon,“ sagði hann, „snarpmannligr maðr ok virðuligr. En þó er nú komit at enda gæfu þinnar ok virðingar ok þess afla, er þú hefir haft í þessi för, ok nú bendi þér því, er fram mun koma.“

„Hvat er þat?“ kvað jarl.

„Þat,“ kvað Óláfr, „at yðart ríki hefir mikit verit í landi þessu, en heðan í frá mun þat ekki verða, ok munu konungar þeir, er til eru bornir, gæta lands ok ríkis ok sinnar sæmdar, sem vera á, en yðarr kraftr mun þverra ok brátt at engu verða hér í Noregi. Hefir þér nú eigi vel til tekizt.“

„Eigi er slíkt svá at mæla, herra,“ sagði jarlinn, „þat hefir oft orðit, at ýmsir sigra aðra. Hefir ok svá farit með oss, várum frændum ok yðrum, at ýmsir hafa betr haft, ok em ek lítill kominn hér á barns aldri; svá váru vér nú ok eigi vel við búnir at verja oss, vissum enga ván til ófriðar. Kann vera, at oss takist annat sinni betr til en nú.“

Konungr svarar: „Grunar þik eigi þat, at nú mun svá til hafa borizt, at þú munir heðan í frá hvárki fá sigr né ósigr. Nú ertu kominn í hendr mér, ok á ek nú kost at gera af þér slíkt sem ek vil, hvárt sem ek vil, at þú lifir eða deyir. Kjós nú, hvárt er þu vilt lifa eða deyja. Ef þú vilt lifa, þá skaltu vera jarl minn ok fylgja mér jafnan.“

Jarlinn svarar: „Víst eigu þér nú ráð á því, herra, ok gott ætla ek at vera jarl yðarr ok yðr fylgja. En þó vil ek eigi þat, fyrir því at ek var settr af föður mínum ok af inum ríkasta konungi, Knúti móðurbróður mínum, yfir tvá hluta Noregs. Nú munu þeir þat mæla, vinir mínir ok óvinir þínir, at ek sjá langt frá ætt minni orðinn, þar sem ek réð mestum hluta lands þessa, er ek skal nú undir slíka ókosti ganga. Þau orð má ek eigi bera, ok vil ek þenna kost fyrir því eigi.“

Þá mælti Óláfr: „Illa er þat, er svá virðuligr maðr deyr. Hvat viltu til vinna, at ek láti þik lifa heilan ok ósakaðan?“

Hann spyrr, hvers hann beiðist.

„Enskis annars en þú farir ór landi ok gefir upp ríkit ok sverir mér þann eið, at þú haldir aldrigin orrostu í móti mér. Nú ef þu vilt fara ór landi, sem ek beiðumst, ok sverir mér þess eið, at þu komir aldrigin í Noreg, meðan ek em uppi, en ef þú efnir þat eigi, þá falla á þik eiðar. Ok hvar sem þú hittir mína menn fyrir, þá skaltu hvárki skjóta öru né spjóti í móti þeim. Þess skaltu ok sverja, ef þú verðr varr við þá menn, er land vilja ráða undan mér, hvat manna sem þeir eru, eða á nokkurum vélum eru við mik, þá skaltu gera mik varan við.“

Þá svaraði jarlinn: „Þetta vil ek,“ sagði hann.

Síðan sór Hákon Óláfi konungi þessa hluti alla, sem Óláfr hafði til skilt. Nú gefr Óláfr honum grið ok mönnum hans öllum ok réttir nú aftr skipit. Síðan skildust þeir Óláfr ok Hákon. Ferr nú Hákon vestr til Englands til handa Knúti konungi ok sagði honum, hvat gerzt hafði ok hversu þeir Óláfr skildust. Knútr konungr tekr við honum forkunnliga vel, ok setti hann jarl innan hirðar með sér ok gaf honum mikit lén ok land í sínu ríki. Dvaldist hann þar langa hríð.

23. Óláfr dvaldist með Sigurði sýr.

Óláfr ferr nú suðr með landi ok austr í Vík ok setr upp skip sín, ferr um haustit á Upplönd á Hringaríki til Sigurðar sýr, fóstra síns ok mágs. Tóku þau bæði við honum vel. Veitti Sigurðr honum þar um vetrinn við allt lið sitt, ok hefir sú verit ein kallað sköruligast veizla í Noregi. Svá er sagt, at hann veitti þeim annan hvern dag slátr ok öl, ok skyldi bera minni um eld, hvárt sem var heilagt eða rúmheilagt. Ok þenna sama vetr miðlaði Óláfr konungr gull ok silfr við Upplendinga ok gaf ríkismönnum, ok drógust undir vinsæld ok fjölmenni. Óláfr konungr var þann vetr á Upplöndum með Sigurði ok hugsaði eigi um lítil ráð þann vetr.

24. Óláfr kúgar Upplendingakonunga.

Á Upplöndum váru þá margir fylkiskonungar ok sumir ungir menn, þeir er konungbornir váru, inir mestu spekingar fyrir vitsmuna sakir, en þó hittu þeir sér í ráðum enn vitrari.

Svá segja menn um Óláf, at hann fekk sér þeira ráða leitat á þeim vetri með umræðum Sigurðar, mágs síns, at hann lét taka á einum morgni milli rismála ok dagmála ellifu konunga eða konungborna menn ok átti þá kost at gera, hvárt er hann vildi, láta drepa þá eða lifa, gerði þeim kosti, at þeir legði konungstign, „ok gerist lendir menn mínir. Munu þér þá mikla virðing af mér hafa,“ sagði hann, „fyrir því at ek ann engum manni tignarnafn í þvísa landi nema mér einum.

En þat kusu fleiri at þjóna honum, en þeir, sem eigi vildu þat, þá höfðu þeir harðari kosti, fyrir því at Óláfr lét suma blinda ok sendi á braut, svá aldrigi var þeira sæmd í Noregi síðan. Þat er sagt, at þann lét hann einn blinda, er Hrærekr hét, ok sendi hann til Íslands út Guðmundi ríka, ok dó hann þar.

25. Óláfr til konungs tekinn á Upplöndum.

En eftir þetta var Óláfr Haraldsson tekinn til konungs á Upplöndum ok svá víðara hvar í Noregi. Þat segja menn, at um vetrinn léti Sigurðr Óláf ok lið hans oftliga drekka þá mjólk, er aðrir drukku mungát, ok þótti mörgum þat breytni vera. En Sigurðr hafði þat máls, at hvárki mundi sá drykkr viti þeira lóga né afli þeira, hverrar bráðungar er við þyrfti, fyrir því at aldrigin var þess þá örvænt.

26. Sveinn jarl ok Óláfr búast til orrostu.

Sveinn jarl Hákonarson var norðr í landi. En er hann frá þessi tíðendi, at Óláfr var í land kominn ok hverr hlutr er Hákoni, frænda hans, er orðinn af viðrskiptum þeira Óláfs, þat spyrr hann ok, at Óláfr hafði lagða Víkina undir sik alla ok svá Upplönd öll ok til konungs tekinn víða í Noregi, þá byrstist hann mjök við þessi tíðendi ok safnaði saman liði ok fór við þat norðan ór landi ok ætlaðist at berjast við Oláf ok ætlar sína för sléttari en Hákonar, frænda hans. Í för váru með Sveini inir mestu höfðingjar í landinu: Erlingr Skjálgsson af Sóla ok Einarr þambarskelfir, mágr Sveins, — hann átti Bergljótu, dóttur Hákonar ríka, — Kálfr Árnason, Hárekr ór Þjóttu. En þó at þessir sé til nefndir, þá váru þó margir aðrir ofreflismenn í för með Sveini jarli. Nu fór Sveinn jarl suðr með landi ok hafði þing víða, bauð út leiðangr, ok var illt til manna, fekk lítit lið, gekk ekki út leiðangrinn fyrir sunnan Stað. Jarlinn fór austr í Vík um langaföstu.

Ok er vára tók ok ísa tók at leysa, samnaði Óláfr konungr sér liði ok fekk sér langskip ok með honum Sigurðr sýr, mágr hans, búast nú ok sækja nú land af Sveini. Óláfr hafði látit gera skip um vetrinn mikit, ok á fremra stafninum var konungshöfuð. Þat skar hann sjálfr. Þat skip var kallat Skeggi eða Karlhöfði. Því stýrði Óláfr konungr sjálfr. Nu fóru þeir út eftir Víkinni, lágu við Nesjar fyrir Grenmar pálmsunnudag. Sveinn kom fyrri.

Þat er sagt, at Óláfr gerði menn til fundar við Svein at biðja þess, at þeir berðist eigi á svá helgum degi sem þá fór at hendi ok berðist heldr á mánadeginum eftir elligar setti grið um páskavikuna ok berðist þá eftir.

Þá svaraði jarlinn: „Þetta er ekki nema prettr hans, ok vill hann draga undir sik lið á þessi stundu, ok skal þetta eigi verða.“

Síðan fóru sendimenn aftr ok sögðu Óláfi orð jarlsins. Þá mælti Óláfr: „Sá er eigi vill grið á helgum degi, á þeim sama degi mun hann eigi sigr hljóta.“

En snimma um morguninn lagði Sveinn til bardagans, þegar er lýsti, ok beið Óláfs.

Þá mælti Einarr við jarlinn: „Ger slíkan frið sem konungrinn beiðist, elligar haf messu áðr.“

En jarlinn kvaðst eigi þat vilja, en Óláfr hafði messu áðr ok allt lið hans ok allar tíðir ok allir mættir at dögurðarmáli, áðr en þeir færi til bardagans. Síðan varð hörð atlaga með þeim. Þá mælti Óláfr, at hans menn skyldu hlífa sér undir skjöldum, meðan þeir skyti spjótum ok örum, ok senda enga aftr, fyrr en þeir hefði lokit skothríðinni. En er þeir váru farnir at skotunum, þá áttu þeir at taka við þeim inum sömu skeytum ok mörgum öðrum ok höfðu svá gert. Óláfr konungr hafði meira lið miklu, ok lögðu þó saman skipin.

Svá segir Sighvatr skáld, er þá var með Óláfi:

14. Fekk meira lið miklu

mildr an glöggr til hildar,

hirð þás hugði forðask

heið þjóðkonungs reiði.

En vinlausum vísa

varð, þeim es fé sparði,

háðisk víg fyrir víðum

vangi, þunnt of stangir.

27. Frá Nesjaorrostu.

Svá fór orrostan, at Óláfr konungr lagði Karlhöfðann við skip jarlsins, ok varð borðamunr. Óláfr hafði borð meira. Svá segir Sighvatr:

15. Þat erum kunnt, hvé kennir

Karlhöfða lét jarli

odda frosts fyr austan

Agðir nær of lagðan.

Þessi var in snarpasta orrosta. Tók þá at falla mjök lið jarlsins, því at eigi skorti vápnagang á skipum Óláfs.

Þat sá Einarr þambarskelfir, at á þá hallaðist bardaginn ok þeir kómu hart niðr, ok mælti síðan við Svein: „Flýjum undan á braut, fyrir því at liðit fellr mjök fyrir oss, ok mun oss eigi takast svá gert.“

Jarlinn kvaðst eigi vilja flýja. Einarr mælti: „Eigi er jafnskipt ráðum með ykkr Óláfi konungi, er hann hefir haft tvau um samt, en þú ert ráðlauss. Mun mikit skilja gæfu ykkra, fyrir því at þit hafið ólíkt stetnt raomu.

Þá reiddist Einarr ok tók til boga síns ok lagði ör á streng ok skaut í skip Óláfs ok laust í borðit fyrir konunginn ok svá hart, at örin sökk í borðinu. Síðan skaut Einarr annarri ör í lyftingina til Oláfs, ok hljóp maðr fyrir með skildi, ok skaut hann í gegnum bæði skjöldinn ok manninn ok nesti hann út við borðit hjá konunginum.

Þá mælti Óláfr: „Eigi mun ek biðja þriðja skots þessa manns, ok víst skyldi nokkurr maðr ljósta bogann fyrir honum.“

Einarr lagði þriðja sinni ör á streng ok ætlaðist eigi þá missa konungsins. Þá bregðr því við, at honum sýnast tveir menn til at skjóta. En er hann dró bogann, þá brast hann í sundr í tvau fyrir honum, ok vissi eigi, hví sætti.

Þá mælti jarlinn: „Hvat er nú, Einarr, eða brast bogi þinn?“

Einarr svarar: „Eigi brast bogi, heldr allr Noregr ór hendi þér.“

Þá mælti Einarr við sína menn, at þeir skyldu drega upp segl á skipi hans. Síðan er þat var gert, þá hleypti Einarr akkeri í skip jarlsins ok sigldi með honum nauðgum ór bardaganum.

Nú siglir Sveinn jarl yfir Foldina ok svá suðr með landi ok ferr nú með liði sínu til Danmarkar ok austr í gegnum Eyrasund ok svá til Svíþjóðar á fund Svíakonungs, segir honum þessi tíðendi. Nú býðr Svíakonungr jarlinum með sér at vera, en jarlinn kvaðst herja vilja um sumarit um austrvegu. Nú gerir hann svá, ok um haustit var hann kominn austr í Kerjálaland, fór þar upp í Garðaríki með herskildi, tók þar sótt ok andaðist þar um haustit. Lét þar Sveinn jarl líf sitt. En Einarr fór aftr til Svíþjóðar ok var þar marga vetr í Svíakonungs veldi ok norðr í Helsingjaland ok stundum í Danmörk.

28. Ráð Sigurðar sýr.

Nú þó at þeir væri miklir fyrir sér, Erlingr Skjálgsson eða Kálfr Árnason ok Hárekr ór Þjóttu ok margir aðrir lendir menn, þá urðu þeir þó undan at flýja jafnt sem aðrir, fyrir því at sá var þeim meiri ok æðri, er í móti var. Tók þá lið Sveins allt at flýja, er hann var á brautu. En Óláfr konungr hafði sigr ok gekk síðan á land upp ok Sigurðr, fóstri hans, með honum, ok þökkuðu guði þann sigr, er hann hafði þeim fengit, ok reistu þar kross mikinn í þeim stað.

Þá mælti Sigurðr við Óláf: „Ef mín ráð skyldi hafa, þá mundu nú allir lendir menn drepnir vera, þeir er hér taka flótta undan í dag, ok hvert mannsbarn með þeim.“

Öláfr svarar: „Eigi vil ek launa svá guði þann fagra sigr, er hann hefir mér gefit, at drepa nú margan góðan dreng hér í dag.“

„Víst er þat guðréttligt,“ sagði Sigurðr, „ok eigi mæli ek þetta fyrir því, at mik skipti. Svá mun ek míns ráðs fá gætt, at ek mun lítt þessa heims þín þurfa. En þat mun ek þér segja, at þér mun andstreymt þitt ríki vera, meðan þú ert ok þessir lendir menn eru uppi, er nú lætr þú hér undan ganga í dag. Þegar er þeir fá sér nokkura höfuðbendu, þá munu þeir eflast í móti þér, ok munu þeir þik ór þínu ríki hafa. En fyrir þann storm, er í móti þér stendr, meðan þú ert yfir þínu ríki, af þínum óvinum, þá er þú ferr heðan ór heimi, þá muntu inn helgasti maðr vera, ok munu vér þá mjök þín þurfa.“

En þó at Sigurðr mælti þetta, þá varð Óláfr at ráða. Ok þat hefir mælt verit, at Sigurðr hafi hér mestum stórræðum lýst af sínum ráðum ok sagði þó fram á leið, eftir því sem gekk.

29. Frá Oláfi ok bræðrum hans.

Óláfr leggr nú allan Noreg undir sik, ok var hann nú til konungs tekinn í öllum Noregi. Óláfr eyddi öllum fylkiskonungum í landinu ok hafði nu einn allan Noreg undir sik lagðan næst eftir Harald inn hárfagra frá Ægistaf norðan ok allt til Elfar austr. Óláfr var þá tuttugu vetra at aldri, er hann kom í Noreg, en hann var fimmtán vetr konungr.

Eitt sinni er þeir ræddust við mágarnir, Óláfr ok Sigurðr, þá renna at þeim synir Sigurðar, Hálfdan ok Haraldr. Hálfdan var þá sjau vetra gamall. Tekr Sigurðr sveininn í kné sér ok spyrr Óláf, hvat hann ætlar, hversu mikill þessi mundi verða fyrir sér. Óláfr kvaðst þat eigi svá glöggt mega sjá, talar nú við sveininn ok spurði hann, hvat hann vildi flest eiga.

„Þat ætla ek,“ sagði hann, „at ek vilda svá margar kýr eiga, at stæði sem þjukkast öllum megin um vatnit Míörs.“

Óláfr svarar: „Ágirni er mikit í skapi þessum sveini,“ sagði hann. „Þat ætla ek, at þessi sveinn verði auðigr maðr ok mikill bóndi fyrir sér ok ríkr.“

Síðan hljóp Haraldr at knjám honum, ok setr Óláfr hann í kné sér ok spyrr hann: „Hvat viltu flest eiga, frændi?“ sagði hann.

„Þat ætla ek,“ sagði Haraldr, „at ek vilda eiga húskarla svá marga, at upp æti kýr Hálfdanar, bróður míns, at einu máli.“

„Já,“ sagði Óláfr, „mikit er þér í hug.“

Rennr hann nu í braut. Sigurðr spyrr, hvers háttar sjá maðr mun verða.

Ólafr svarar: „Eigi mun hann skorta vit né ríki ok fjölmenni, en eigi veit ek, hversu væginn er hann reynist. Eigi mun hann skorta frægð, ok mikla sæmd mun hann vinna.“

30. Lýsing Oláfs konungs.

Óláfr konungr var vænn maðr ok listuligr yfirlitum, riðvaxinn ok ekki hár, herðimikill ok bjarteygðr, ljóss ok jarpr á hár ok liðaðist vel, rauðskeggjaðr ok rjóðr í andliti, réttleitr ok ennibreiðr ok opineygðr, limaðr vel ok lítt fættr, freknóttr ok fasteygðr, hugaðlátr ok raundrjúgr. Óláfr var manna vitrastr ok sá, hvat bazt gegndi, ef hann lék í tómi um at hyggja, en ef nokkut var bráðum borit, þá var þat hætt. Óláfr virði mikils kirkjur ok kennimenn ok allan kristinn dóm ok gæddi gjöfum góða menn, klæddi kalna, gaf fé föðurlausum, auðræði ekkjum ok útlendum, þeim er fátækir váru, huggaði hryggva ok studdi alla ráðvanda menn bæði í heilræðum ok öðrum tillögum. Óláfr var harðr við hermenn ok við heiðingja, stríðr við stuldarmenn, ósvífr við ósiðamenn. Hefti hann höfðingja ok svá alla alþýðu. Hann refsti ránsmönnum hart, þeir er guðsrétti raskaði, en fyrirgaf lítilátliga þat, er við hann var misgert. Misjafn var orðrómr um hans ráð, þá er hann var í þeima heimi. Margir kölluðu hann ríklyndan ok ráðgjarnan, harðráðan ok heiftugan, fastan ok fégjarnan, ólman ok ódælan, metnaðarmann ok mikillátan ok þessa heims höfðingja fyrir alls sakar. En þeir gerr vissu, kölluðu hann linan ok lítillátan, huggóðan ok hægan, mildan ok mjuklátan, vitran ok vingóðan, tryggvan ok trúlyndan, forsjálan ok fastorðan, gjöflan ok göfgan, frægjan ok vellyndan, ríkjan ok ráðvandan, góðan ok glæpvaran, stjórnsaman ok vel stilltan, vel geyminn at guðs lögum ok góðra manna, ok hafa þeir rétt ætlat, er svá hefir sýnzt, sem nú verða margar raunir á. Ef hann grunaði þat, at nokkrum sinnum væri eigi allt eitt hans fýst sjálfs ok guðs forsjá, þá braut hann oftliga sinn vilja, en gerði guðs vilja, leitaði jafnan guðs dýrðar meir en sinnar virðingar af alþýðu réttsýnna manna. En guð lætr nú því meir hans dýrð birtast sem hann dýrkaði hann meir í sínu lífi, en lítillætti sjálfan sik meir bæði guði ok mönnum.

31. Frá eflingu kristins dóms í Noregi.

Þegar er Óláfr var orðinn einvaldr konungr yfir öllum Noregi, þá lagði hann allra hluta mest hug á í landinu at efla kristinn dóm, fyrir því at kristnin var mjök svá af sér komin frá því, er Óláfr Tryggvason hafði mönnum kristinn dóm boðaðan í landinu, ok til þess, er Óláfr Haraldsson kom í land. En þá var alkristit í Noregi, er hann var, ok svá í þeim löndum öllum, er Óláfr Tryggvason kristnaði. Óláfr Haraldsson gaf fé til kirkna þeira, er Óláfr Tryggvason hafði reisa látit, með ráðum Grímkels byskups, svá at mörk vegins silfrs skyldi greiðast á hverju ári til hverrar fylkiskirkju í leigu jarða þeira, er til lágu. Óláfr setti lög þau, er heita Sefslög. Þau standa síðan um Upplönd ok um Víkina austr. Þrenn eru lög í Noregi, Frostuþings ok þau lög, er Hákon Aðalsteinsfóstri lét setja, er Gulaþingslög heita.

32. Norðmenn kúgaðir til kristni.

Óláfr konungr leggr svá mikit við at halda kristinn dóm, at engi maðr var sá í Noregi, er eigi skyldi annathvárt halda rétta trú eða þola dauða. Ferr svá um allt landit, þar er mestra umbóta var áðr ávant um kristnina. Var engi sá afdalr eða útey í hans veldi, er heiðinn maðr myndi finnast.

33. Frá Dala-Guðbrandi.

Guðbrandr er maðr nefndr, er kallaðr var Dala-Guðbrandr. Hann var ríkastr manna í Dölunum í þann tíma. Þat er sagt, at Guðbrandr átti son einn. En þá er Guðbrandr frá þessur tíðendi, at Óláfr konungr var kominn á Lóar ok nauðgaði menn til at hverfa aftr til kristni, þeirar er þeir höfðu niðr kastat, þat er sagt, at Guðbrandr lét skera upp herör ok stefndi öllum Dælum til bæjar þess, er Hundsþorp heitir, á fund við sik. Ok þar kómu þeir allir, ok var þar ógrynni liðs á stundu einni, fyrir því at þar liggr vatn eitt nær, þat er Lögr heitir, en byggðin mikil öllum megin at vatninu. Mátti þar bæði fara á skipum ok á landi til þingsins.

Ok nú er þeir kómu til þings, þá stendr Guðbrandr upp ok hefr svá mál sitt: „Þat hefi ek spurt, at sá maðr sé kominn á Lóar, er Óláfr heitir, ok hann kallast konungr várr ok vandar mjök um þat, at vér höfum horfit aftr til siðar þess, er várir foreldrar hafa haft, ok vitum vér á því deili, at bæði váru þeir várir frændr göfgari ok þó vitrari en vér. Hann hefir þat spurt, at vér eigum oss ný guð, ok kallar þau ómáttug, fyrir því at hann heitast at brjóta þau, ok segir hann svá, at hann á betra guð ok meira fyrir sér ok máttugari, ok er þat furða, at honum skal hlýða at lasta svá mjök vár guð ok hví hann þorir slíkt at mæla, ok undarligt þykkir mér, er guð vár hefna honum eigi. En þó vænti ek, er vér berum út Þór, guð várn, ór husi sínu virðiligu, er hér stendr á þeima bæ ok oss hefir jafnan dugat, þá mun Óláfr hræðast ok svá menn hans, ok svá munu guð hans ok at engu verða.

En er Guðbrandr hafði þetta mælt ok margt annat, þá æptu allir bændr í senn ok mæltu, at Óláfr skyldi aldrigin þaðan komast á braut, ef hann kæmi á fund þeira, ok eigi mun hann þora at fara lengra suðr eftir Dölunum. Síðan ætluðu þeir til sjau hundruð manna at fara norðr á njósn eftir Dölunum á Breiðing. En fyrir því liði var son Guðbrands höfðingi, en hann var þá átta vetra ok tuttugu gamall, ok margir aðrir virðuligir bændasynir í þeiri för. Nú fóru þeir ok kómu til bæjar þess, er Hof heitir, ok váru þar nætr þrjár, ok kom þar margt lið til þeira, þat er flýit lafði af Lesjum ok Vága, ok þeir, er eigi vildu undir kristni ganga.

34. Frá hrakförum Dalamanna.

Nú er frá því at segja, er Óláfr var kominn, at hann setr eftir kennimenn á Lóm ok á Vága. Síðan fór konungr yfir ok kom niðr á Sil ok var þar um nóttina, ok frágu þar, at lið var mikit fyrir þeim; þeir frágu ok, er á Breiðin váru. Nú helt konungr fram förinni, ok bjuggust síðan til bardaga móti konungi. Þat er sagt, at konungr býst snimma um morguninn af Sil, ok herklæddist hann ok allt lið hans ok ferr síðan suðr eftir Silvöllum, ok léttu eigi fyrr en á Breiðin ok sá þar mikinn her fyrir sér, búinn til bardaga. Síðan fylkti hann liði sínu ok var sjálfr í framanverðri fylkinginni ok orti orða á þá ok bauð þeim kristnina. En þeir mæltu: „Þú munt koma öðru við í dag en gabba oss,“ ok hófu þegar bardaga, ok var mannfall mikit, ok hrukku bændr undan. En sonr Guðbrands varð handtekinn ok margir bóndasynir ágætir með honum, ok váru þeim grið gefin ok váru allir saman um nottína.

Síðan mælti konungrinn við son Guðbrands: „Þú skalt fara aftr til föður þíns ok seg, át ek mun þar koma brátt.“

Síðan fór hann aftr ok sagði föður sínum hörð tíðendi ok mikinn mannskaða, „ok eigi er meira aftr komit af liði því en tvau hundrað manna, er heðan fór á njósnina. Ok þat ræð ek þér, faðir, at berjast eigi við þennan mann.

„Heyra má ek þat,“ kvað Guðbrandr, „at ór er þér barit allt hjartat, ok fórtu illu heilli heiman, ok mun þessur þín ferð þér lengi uppi vera, ok trúir þú nú þegar á órar þær, er sjá maðr ferr við, en hann hefir þér alla hneisu gert ok þínu liði.“ En eigi er getit fleira hjals þeira at því sinni, en um nóttina eftir þá dreymdi Guðbrand, at maðr nokkur kom til hans ljóss, ok af honum stóð mikil ógn ok mælti við hann: „Sonr þinn fór enga sigrför móti Óláfi konungi, en miklu muntu enn fara minni, er þu ætlast at halda bardaga við konunginn, ok muntu falla ok allt lið þitt, ok hrafnar munu slíta hræ þitt ok vargar.“

Ok er hann vaknaði, þá var hann ákafliga hræddr við þennan draum ok þótti mikils um vert ok sagði drauminn þeim manni, er Þórðr hét ístrumagi. Hann var annarr maðr mestr í Dölunum.

Ok þá er Guðbrandr hafði sagt drauminn, þá svarar Þórðr ístrumagi: „Slíkt it sama hefir fyrir mik borit.“

Ok um morguninn létu þeir blása til móts ok sögðu, at þeim þætti þat ráð at eiga þing við konunginn „ok vitum, hvat hann vill boðit hafa í siðum ok sjám þá, hvat líkligast sé, ok reynum fyrst, með hverjum sannendum er sjá maðr ferr.“

35. Frá þingi konungs ok bænda.

Frá því er nú at segja, at Guðbrandr mælti við son sinn: „Þú skalt fara,“ sagði hann, „á fund konungs þess, er þér gaf grið í bardaganum, ok tólf menn með þér,“ ok svá var gert.

En síðan fóru þeir ok kómu á fund konungs ok báru upp sín erendi ok sögðu, at bændr vildu eiga þing við hann ok setja grið þeira á millum, konungs ok bónda. Konungr lætr sér þat vel líka ok þótti þetta gott at veita, at þeir hefði frið í upphafi mála sinna, ok bundu síðan grið at einkamálum sín á millum, meðan sú stefna væri. Ok fóru þeir aftr við svá búit ok sögðu Guðbrandi ok Þórði ístrumaga, at grið váru sett, „ok var konungr albúinn þau at veita ok eigi fyrir því, at hann óttaðist at berjast við yðr.“

Síðan fór konungr til bæjar þess, er Lixstaðir heita, ok var þar fimm nætr. Þá fór konungr á fund við bændr ok átti þing við þá, en væta var mikil um daginn.

Nú er þingit var sett, þá stendr konungrinn upp ok mælti: „Lesir ok á Lóm ok á Vága hafa tekit við kristni þeiri, sem þeir höfðu niðr kastat, ok brotit niðr öll skurðgoð sín ok trúa nú á einn guð, þann er skóp himin ok jörð. Nú vildu vér ok yðr þess biðja, at þér takið þat sama ráð ok verum allir einna manna ok trúm á Jesúm Kristum, þann er skóp alla hluti.“

Ok þá er konungr hafði þetta talat ok margt annat merkiligt, þá settist hann niðr.

Nú ríss Guðbrandr upp ok svarar: „Eigi vitum vér, um hvern er þú ræðir. En þat finn ek í máli þínu, at þú kallar þann guð vera, er þú getr eigi sét ok engi annarra. Nú má ek þann eigi sjá eða biðja mér fulltings, er ek má hann eigi skilja, en vér eigum þann guð, er vér megum hvern dag sjá. En hann er fyrir því nú eigi úti í dag, at veðr er vátt, en mik varir þess, ef þér séð guð várn, at yðr mun skjóta skelk í brjóstit ok mun yðr ógurligt þykkja, hve mikill hann er fyrir sér. En ef þat er satt, er þu segir, at guð yðart megi svá mikit sem þú lætr, þá lát þú hann svá gera, at veðr sé skýjat á morgun ok finnumst vér þá.“

36. Enn frá skiptum konungs ok Dalabónda.

Nú er eigi sagt fleira frá hjali þeira. Ok slítr nú þinginu þann dag, en þat alráðit, at þeir skulu finnast annan dag. Síðan fór konungr heim til herbergis síns, ok fór með honum sonr Guðbrands í gísling, en konungr fekk þeim annan mann í móti.

Þat er ok sagt, at konungr spurði son Guðbrands at, hversu guð þeira væri gerr.

Hann sagði, at hann var gerr í líking eftir Þór, „ok er bæði hár ok digr ok hefir hann mikinn hamar í hendi. Þetta guð er holt innan ok undir gervir hávir fótskemlar, ok eru þeir holir ok luktir neðan. Þar stendr hann á ofan ok er þar holt á millum hans ok fótborðsins. Eigi skortir hann gull á sér né silfr. Fimm hleifar brauðs eru honum færðir hvern dag ok þar slátr við.“

Síðan fóru þeir í rekkjur, en konungr vakti þá nótt ok var á bænum sínum. En þá er dagr var, þá fór konungr til messu ok síðan til matar síns ok síðan til þings, ok var veðrinu svá farit sem Guðbrandr hafði fyrir mælt inn fyrra daginn. Nú var alþýða komin til þings. Þá stendr byskup upp í kandarakápu ok hafði mítru á höfði ok bagal í hendi ok taldi trú fyrir mönnum ok sagði margar jarteignir, þær er guð hafði gert, ok lauk forkunnliga vel máli sínu. Síðan settist hann niðr.

En þá stendr upp Þórðr ístrumagi ok mælir svá: „Margt mælir hyrningr sjá, er staf hefir í hendi ok uppi á sem veðrarhorn bjúgt. En nú með því at þit félagar kallið guð ykkarn svá margar jarteignir gera, þá láti hann vera sólskin í morgun. Ok finnumk á morgun fyrir sól ok gerum þá annattveggja, at verum sáttir um þetta mál eða höldum bardaga.“

Nú skildust þeir at því sinni.

Kolbeinn hét maðr. Hann var í fylgd með Óláfi konungi. Hann var kynjaðr ór Fjörðum. Hann hafði þann búnað jafnan, at hann var gyrðr sverði ok hafði ruddu mikla í hendi. En konungr mælti við hann, at hann skyldi vera sem næstr honum um morguninn.

Síðan mælti hann við menn sína: „Gangið þér í nótt, ef þér vitið, hvar skip bónda eru, ok höggvið raufar á öllum ok ríði á braut eykjum þeira af bæjum þeim, sem nú eru þeir.“

Nu gerðu þeir sem konungrinn bauð þeim, ok tókst it bezta ok it greiðasta þeim um sína sýslu. En konungrinn var á bænum þá nótt alla ok bað þess, at guð skyldi leysa þeira vandræði með sinni mildi ok miskunn.

37. Frá ræðu Dala-Guðbrands.

Svá var sagt, at konungrinn fór um morguninn til tíða sinna fyrst ok til messu, en síðan til þings, ok váru sumir bændur komnir. Ok því næst sá þeir mikinn flokk bónda fara til þingsins ok báru í millum sín mikit skrímsl ok mannlíkan, ok var þat allt gulli glæst ok silfri. Ok nu sjá þeir bændr, er á þinginu váru fyrir, hvar guð þeira fór, ok þá hljópu þeir upp allir ok lutu því skrímsli. Síðan var þat sett á miðjan þingvöllinn. Sátu öðrum megin bændr, en öðrum megin lið Óláfs konungs.

Svá er sagt, at Guðbrandr ríss upp ok mælti síðan: „Hvar er nu guð þinn, Óláfr? Þat ætla ek nú, at hann beri heldr lágt hökuskeggit, ok svá sýnist mér sem minna sé nú karp þitt eða hyrningsins, þess er þér kallið byskup yðart ok þar sitr hjá þér, heldr en inn fyrra daginn, fyrir því at nú er guð várt komit, er þau veðr má gera, at eigi megi guð yðart komast til þingsins. En nú sér guð várr á yðr hvössum augum, ok eru þér nú fjalmsfullir ok þorið nú eigi augum upp at sjá í gegn guði várum. Takið nú þat ráð, er yðr samir bezt, at þér fellið niðr hindrvitni yðra ok hverfið aftr til sættar við guð várn, svá þolinmóðliga sem hann hefir borit yðrar meingerðir. Og svá hefnisamr sem hann er vanr at vera, þá þykkir oss þat kynligt, at hann vægir yðr svá lengi, nema þat beri til, at hann viti þat fyrir, at þér munuð til hans snúast ok dýrka hann.“

38. Dalabændr tóku kristni.

En áðr en konungrinn stæði upp, þá mælti hann við Kolbein inn sterka, svá at bændr vissu ekki til: „Ef svá berr at,“ kvað hann, „í erendi mínu, at bændr líta í frá guði sínu, þá slá þú þat högg með ruddunni, sem þú mátt mest.“

Síðan stóð konungr upp ok mælti: „Margt hefir þú mælt til vár, Guðbrandr, í morgun, ok lætr þu kænliga yfir því, at þú mátt eigi sjá guð várn, en vér væntum, at hann mun koma brátt til vár. En þat undrumk ek, at þú ógnar oss guði yðru, þat er bæði er blint ok dauft ok má hvárki bjarga sér né öðrum ok kemst aldrigi ór stað, nema aðrir dragi þat eftir sér. Ok segir mér nú svá hugr um, at honum mun nú skammt til ills, ok lítið nú allir í austr ok séð: Þar ferr nú guð várt með miklu ljósi.“

Ok rann þá sól upp á fjöll, ok þá litu allir bændr til sólarinnar, en í því bili laust Kolbeinn guð þeira, svá at þat brast allt í sundr. Nu litu bændr aftr, er þeir heyrðu brestinn, ok sjá nú, at guð þeira var fallit ok brotit allt í sundr ok hljóp ór mýss ór gulli þeira, svá stórar sem kettir væri, ok eðlur ok pöddur ok ormar.

En bændr urðu svá hræddir við þenna atburð allan saman, með því at guð vildi, at svá væri, at þeir flýðu sumir til skipa sinna, en sumir til eykja. En er þeir hrundu út skipum sínum, þá hljóp þar vatn í ok fyllti af sjó. Nú sjá þeir eigi þat at ráði at fara á skipin svá búin, en þeir, er til eykjanna hljópu, þá fundu þeir eigi á eykina. Nú var mikill gnýr bóndanna.

Þá lætr Óláfr konungr kalla á þá ok sagði, at hann vildi eiga tal við þá ok bað þá eigi svá láta. Síðan hurfu þeir aftr ok settu þingit.

Þá stóð konungr upp ok talaði: „Eigi veit ek,“ sagði konungrinn, „hví sætir hark þetta ok hlaup, er þér gerið. Nú megi þér sjá, hvat guð yðar mátti, er þér báruð á gull yðart ok gersimar, mat ok vistir. Nú sá þér, hverjar vættir er þess hafa neytt, mýss ok ormar ok eðlur ok pöddur. Nú hafa þeir verr, er á slíkt trúa ok eigi vilja láta af heimsku sinni. Nu takið gull yðart ok gersimar, er hér ferr um völlinn, ok hafið heim til kvenna yðara ok berið aldrigin síðan á stokka eða á steina. En hér eru nú kostir tveir á með oss, annathvárt at þér takið nu með kristni eða haldið nú bardaga við mik í dag eða orrostu, ok beri sá sigr af öðrum í dag, er sá guð vill, er vér trúm á.“

Síðan stóð upp Guðbrandr ok mælti: „Skaða mikinn höfum vér nú fengit um guð várt. En nú með því at hann mátti oss ekki við hjálpa, þá virðist mér sem þinn guð sé máttkari ok várr guð sé alllítill fyrir sér, þegar er hann á eigi við oss eina um, ok munum vér nú því honum launa, at vér munum hverfa öllum átrúnaði við hann, ok munu vér nú dýrka þann guð, er þú göfgar, ok veita þangat allan átrúnað.“

Síðan váru þeir skírðir, er óskírðir váru, en þeir, sem kristnir váru áðr, hurfu aftr til kristni ok heldu síðan rétta trú. Váru ok hér eftir settir margir kennimenn af liði Óláfs konungs í þessum heruðum, ok þat er sagt, at Guðbrandr lét gera kirkju á bæ sínum ok leggr þar til góðar eignir af jörðum þeim, sem hann átti.

Nú skiljast þeir Óláfr konungr ok Guðbrandr góðir vinir.

39. Raumar barðir til kristni.

Síðan fór Óláfr konungr á Heiðmörk ok sneri þar mörgum mönnum til trúar. Þaðan fór hann á Haðaland ok á Hringaríki, ok gengu allir menn þar undir þau boðorð, sem konungr bauð. Þaðan fór hann til Óslóar ok var þar nokkurar nætr. Nú frágu Raumar, at Óláfr konungr bjóst upp þangat ok söfnuðu saman miklu liði. Síðan bjóst konungrinn upp þangat ok mætti bóndum öðrum megin ár þeirar, er Nitja heitir, ok ortu bændr á þegar ok börðust við Óláf konung, ok brann hlutr bóndanna við, ok hrukku bændr undan, ok fell margt manna fyrir þeim, ok váru barðir til batnaðar, tóku við kristni. Þaðan fór Óláfr konungr í Sóleyjar ok létti eigi fyrr en í Svíþjóðu.

40. Landamerki ríkis Oláfs konungs.

Þessi eru merki um veldi Óláfs konungs Haraldssonar, er hann lagði undir sik með guðs vilja, sem ek mun nú telja landamæri: Glaumsteinn fyrir sunnan, Nánes fyrir norðan, Eiðaskógr fyrir austan, Öngulseyjarsund fyrir vestan. Óláfr konungr varðveitti þenna lýð með guðs vilja ok rétti ok landslögum þeim, er hann gaf ok síðan verit hverr konungr skyldr at halda.

41. Frá ófriði milli Svíakonungs ok Noregskonungs.

Þeir Óláfr inn sænski ok Óláfr konungr Haraldsson höfðu lengi ófrið mikinn sín á millum, ok drap hvárr margt manna fyrir öðrum, ok taldi Óláfr Svíakonungr, at Óláfr konungr Haraldsson hafði setzt í skattlönd hans, drápust menn fyrir ok brenndu hvárir byggðir fyrir öðrum. En þat stóð af því, at Óláfr digri hafði herjat á Svía, ok svá var, þar til er Óláfr Haraldsson hafði tekit upp marga dýrliga hluti Óláfs sænska, þá er hann hafði niðr setta á Upplöndum, ok honum var landit skattgilt af sumum hluta af þeim Sveini ok Hákoni, áðr en Óláfr konungr kæmi í land. Nú kvaddi Óláfr sænski þings ok segir í frá, hve mikinn skaða er Óláfr hafði þeim gert þar í því landi ok at margr átti við hann sinna harma at minnast sárliga ok þetta á ofan, at hann eignaði sér hans ríki á Noregs veldi ok lét drepa vini hans, en suma ór landi reka, biðr þá nú efla sik ok hefnast á honum. Er nú svá mikil ófriðr á milli, at engi maðr þorði með kaupferðum at fara í milli landa.

42. Öláfr konungr fær Hjalta til meðalferðar.

At þessu þykkir landsmönnum í Noregi mikil mein ok biðja nú Óláf konung sjá nokkut ráð fyrir fólkinu, at ófriðr sjá mætti minnka. Konungrinn íhugar um ok sýnist þetta vera með miklum háska.

Nú tekr hann þat ráð, at sendir skip til Íslands út á fund Hjalta Skeggjasonar ok biðja hann koma til Óláfs konungs. „Vill konungrinn, at þú leggir til ráð ok áhyggju, at þér mættið auka friðinn landanna á millum.“

Hjalti svarar þeim: „Þat þykki mér undarligt, hví konungr hefir mér þetta boðit, en þó vil ek eigi fyrir minn dauða at nemast hans orðsendingar,“ íhugar málit, hversu vera má.

Síðan ræðst hann í ferð með þeim. Ferst þeim vel at, koma ór hafi ok sigla suðr eftir landi milli kaupanga. Óláfr konungr var þá í Þrándheimi norðr. Nú spyrja þeir Hjalta, hví hann vill eigi finna konunginn, kveða þá munu verða hans ferð með mestri gæfu, ef þeir hittist. Hann svaraði, kvaðst þó vætta hans gæfu, at hann íhugaði nokkut um ferðina, þó at fundr þeira bæri sundr at sinni. Hann verðr ráða.

En nú síðan sigldu þeir ok kómu við Rogaland á fund Bjarnar stallara. Hjalti biðr hann til farar með sér. Konungr hafði svá mælt, at hann skyldi kjósa af tólf lendum mönnum hvern, er hann vildi. Björn ræðst í ferðina, ok fara svá til Konungahellu. Ok er þeir kómu í Svíþjóð, þá fá þeir sér hesta ok ríða svá á fund konungsins, eru saman tuttugu, kveðja virðuliga konunginn. Hann fréttir, hverir þessir væri inir virðuligu menn. Hjalti segir þá vera Norðmenn. Konungrinn þagnar ok fær áhyggju.

Þá svarar Hjalti: „Vér, er hér erum komnir, herra, þá höfum vér hér nú skatttökur þær, er þér eiguð at réttu at taka. Eru vér þess skyldir at gera yðarn soma.“

Konungrinn svarar: „Þér hafið vel gert ok virðuliga til vár. Hittu þér nokkut inn digra mann?“

Hjalti svarar: „Ekki hittu vér hann, ok var þetta þó at hans ráði ok vitorði.“

„Ef þat er, at þú hefir eigi hitt Óláf ok gert þessa vinsemi við oss, þá skaltu hér vera vel kominn. En þat munu vér á leggja, at þú sverir, at eigi hittir þú inn digra mann.“

Hann er þess búinn at sverja, ok svá sór hann. Konungr tekr nú við honum með blíðu ok skipar þeim öllum vegliga, ok hafa þeir gott yfirlæti.

Þann vetr kom til hirðar hans Egill, einn ríkr höfðingi. Hann var fóstri Ástríðar, dóttur konungsins. Honum var vel fagnat. Konungrinn virðir Hjalta mikils, sýnist sem hann sé vitr maðr, talar oft sín vandamál; þykkir konunginum hann gott tilstilli háfa, tjár oft fyrir honum, hversu vel er hann hefir til hans gert. Konungrinn er oft vanr at koma á fund Ingigerðar, dóttur sinnar, segir henni frá þessum manni margt ok spyrr hana, hversu henni lízt.

Hon svarar: „Ek hygg, at hann sé víst vitr maðr ok vel um sik.“

Konungrinn svarar: „Þá virðing skal til hans gera, at honum skal lofa við þik at tala.“

43. Ráðagerð Hjalta ok Oláfs Svíakonungs.

Nu berr oft svá til, at Hjalti gengr til tals við hana, ok ræðast þau við. Björn hafði augnaverk mikinn, ok sér lítt hans yfirsýn. Hjalti segir henni oft í frá Óláfi konungi Haraldssyni, hve ólíkr er hann er öðrum mönnum í hvern stað, segir henni nú sitt erendi ok biðr hana til leggja heil ráð með þeim konungunum. Hon kveðr þat óvænt vera, at sættum myndi milli þeira koma, biðr hann þó svá ræða fyrir konunginum, föður sínum, at hann harmar þat mjök, at svá mikil skal þeira ósætt vera, ok at þat væri happ mikit, at þeir mætti nokkurn friðarfund sín á milli leggja „ok at þér þykkir óvænt, hvárt er þér meguð honum svá oft skattinn færa.“

Hjalti segir, at einn hlutr mundi vænstr til vera, at sjá friðargerð mætti lengst standa, er konungrinn vildi gifta hana Óláfi konungi Haraldssyni, sagði ok, at einmælt mundi um vera, at þá ætti hon inn göfgasta mann, ok hve mikill vegr er henni mundi at því verða. Mætti ok þá þat irast, at þær eignir fylgdi henni þá heiman, er hann þóttist eiga í Noregi, ok má hann sjá þat, hverr munr er á, hvárt virðuligra er at hafa þá fengit með svá mikilli sæmd, en nú fær hann eigi nema með mikilli mannhættu ok þó meiri ván, at hann láti.

Henni fellst vel í skap umræða hans ok kveðst skulu styðja hans mál, „fyrir því,“ sagði hon, „at hann segir hvert orð satt.“

Óláfr konungr er í mikilli vingan við Hjalta. Berr nú svá til, er þeir drekka eitt kveld, at Hjalti vekr svá til máls: „Herra,“ segir hann, „mjök harmar oss þat vini þína, at þitt ríki liggr undir ófriði ok tekr þú eigi af þvílíkt lén sem þú ættir at hafa, ok gjarna viljum vér halda uppteknum hætti við yðr. En svá mikit er nú ríki Óláfs digra, at þat er ósýnna, at þetta komist fram, ok hér fyrir er vís hans reiði.“

Konungrinn svarar: „Svá mikit gott skulum vér yðr veita, at óhræddir megi þér fyrir honum vera.“

„Já,“ sagði Hjalti, „trúum vér því, at svá megi vera, en æ svá mikit gott sem vér eigum yðr at launa fyrir sakir velgerningar þær, er þér hafið mér veittar, ok mun mér yðr þat vandlaunat verða. Nú lízt mér þat yður sæmd mest, at þér mættið sættast.“

Konungr svarar: „Trúi ek því, at þér munduð vilja gjarna unna oss góðra sæmda. En miklu er meira okkat ósætti orðit en þetta megi á leið koma.“

„Herra,“ segir Hjalti, „þat er satt. Óvirðandi er þat, hve mikit er af er gert við yðr, fyrst í hernaði ok síðan í landsráni ok aftaki göfugra manna. En svá mjök sem hafizt hefir ríki Óláfs, þá megu þér þat sjá, at eigi er til þess líkligt, at þat minnkist. Nú lítið á, herra, hvat í fyrstu var af gert við hann í aftaki föður hans.“

„Satt er þat,“ sagði konungrinn.

Þá mælti Hjalti: „Svá sem orðit er, þá má guð enn til gefa svá gott ráð, at þér megið halda fullri yðarri sæmd ok eignum, er þér hafið átt í upphafi, ok öllu öðru, er guð hefir gefit yðr ríkit ok svá mikit vald ok skilning, at þér var auðit at kenna grein á skapara þínum. Hvat væri yður meiri sæmd en gifta dóttur yðra þvílíkum manni ok konungi, er nú er frægstr orðinn á Norðrlöndum. Ger svá vel, herra, at tak þat ráð, er bezt hæfir ok sæmiligast er ok yðarri tign byrjar ok yðr er mestr frami at ok vænstr er ok bazt gegni hvárutveggja ríkinu.“

Nú þagnar konungrinn ok íhugar, sýnist þetta sannliga mælt. Óláfr konungr ræðir þetta mál fyrir Ingigerði ok leitar ráðs við hana. Hon fekk svá svarat, at hann mundi verða at gera þat ráð fyrir henni sem honum sýndist, kvað sér þetta allvel líka, segir, at hon vildi gjarna, at hans vinir væri fleiri en færri, segir, at svá búnu er óvænt, er svá skal fram ganga, ef nokkur ráð mætti önnur fyrir gera, at til lykta mætti snúast.

Óláfr konungr svarar: „Ef Óláfr konungr vildi koma á várn fund við lítilæti ok sýnir, at hann vill vingast við oss ok stöðva ófrið þenna, leitar hann ok eftir þessu máli með alhuga ok við annarri sætt, þá munu vér eigi vanvirða hans mál.“

Hjalti svarar: „Herra,“ segir hann, „guð þakki yðr yður orð. Svá viljum vér þakka yðr, er yðra sæmd viljum gera í hvern stað. Viljum vér ok gjarna bjóðast til at ganga um sættir yðar í millum, ok þat er makligt, at vér leggim stund ok starf hér til þessa.“ Verðr nú fullger þessi ráðagerð.

44. Hjalti kemr til Noregs.

Ferr Hjalti nu frá Óláfi Svíakonungi með veg ok góðum gjöfum ok kemr nú á fund Óláfs konungs Haraldssonar, hittir hann norðr í kaupangi. Konungr fagnar honum ok spurði, hvar hann hafði um vetrinn setit eða hví hann vildi eigi á hans fund koma.

Hjalti svarar: „Í vetr várum vér vel komnir með Óláfi Svíakonungi.“

Hann svaraði: „Eigi myndim vér þess vara né af yðr vænta, at þér munduð sækja heim með vinsemi vára óvini.“

Hjalti svarar: „Eigi þóttumst vér mega fullgera þessa ferð, nema þann veg gerðim vér, fyrir því at vér vissum, at vér mundum fátt þar gera, þat er yðarri sæmd byrjaði, er vér segðim með sönnu, at vér hefðim yðr hitta, fyrir því at engan sóma fengu vér, áðr þess sórum vér, at eigi kómu vér til yðar. En því treystumst ek eigi at ljúga eða trúa svá mjök á vára gæfu at sverja rangt, ok fengum vér því þetta ráð at gefa honum landaura. Ok fyrir hans vizku sakir, herra, þá urðu þær lyktir, at hann játaði því, at þit stefndið fund ykkarn við Elfi austr við slíkum hætti sem þá yrði mestr hvárstveggja sómi.“

Konungi líkar þetta vel, ok er nú Hjalti þar vel kominn, ok gefr konungrinn honum nú góðar gjafir, ok ferr hann nú heim síðan til Íslands, ok þóttist hann hafa farit ina vegligustu ferð.

45. Jarizleifr konungr fekk Ingigerðar.

Óláfr konungr sækir stefnuna, ok hittast þeir nú nafnarnir, ræða nú sín á milli, ok hefr nú Óláfr konungr Haraldsson upp bænarorð sín til Ingigerðar, ok margir fýstust ok sýndist vera it mesta happaráð, þá lízt honum eigi at synja Óláfi konungi síns mægis. Ok á þeim fundi fastnaði hann sér hana, ok skiljast þeir at því sinni. Víkr nú hvárr heim til síns ríkis, ok sitr nú hvárr í sínu ríki ok sóma.

Þat var eitt sinn, er Óláfr Svíakonungr fór á fuglaveiðar at skemmta sér, veiddi vel um daginn, kemr heim um kveldit ok hrósaði mjök veiðinni ok tjáði.

Ingigerðr mælti: „Eigi þarftu hrósa svá mjök þessi veiði, fyrir því at lítils mundi þeim þykkja verð sjá veiði, er hann fekk vald ellifu konunga á einum morgni.“

Konungrinn reiddist mjök ok mælti: „Gott hyggr þú þér til ráðanna við Óláf konung. En þat kann ek þér at segja, at hann skaltu aldrigin fá fyrir þessur orð.“

Hon svarar: „Þat er þá,“ segir hon, „fyrir ógiftu sakir minnar, en bölfengi þinnar ok ofmetnaðar.“

Síðan fóru sendiboð millum þeira Garðakonungs ok Svíakonungs, ok lýkr svá með þeim, at Óláfr giftir honum Ingigerði, dóttur sína, við miklu fé. Hann hét Jarizleifr. Nú fréttir Óláfr konungr Haraldsson þessur tíðendi ok þykkist hafa fengit af þessu mikla sneypu ok vanvirðing. Ok svá fyrirþykkir honum þetta, at hann drekkr lítt ok vill löngum einn saman vera. Þetta þykkir mörgum hans vinum illa ok mörgum öðrum þeim, sem hans ráð vilja sækja, mikill harmr. Er hirðin nú mjök hugsjúk af þessu ok þó mest konungrinn at upphafi.

46. Óláfr konungr fekk Ástríðar.

Eitt sinn gerast þeir atburðir, at Ástríðr, dóttir Óláfs Svíakonungs, gerir ferð sína af Gautlandi ok Egill, fóstri hennar, með henni ok kómu á fund Óláfs konungs. Hon gekk í loft nokkut, þar sem hann hvíldi í, ok fagnar honum, en hann svarar engu.

Hon segir, at Ingigerðr sendi honum góða kveðju ok ríki hans, „ok mælti, herra, at þér skylduð hyggja af harmi ok gleðja vini yðra ok taka upp góða siðvenju sem yðr byrjar, gerst mikilbrjóstaðr sem konungi sómir ok hans tign hæfir, hygg af harmi, gleðst af þegnum, en þegnar af yðr.“

Konungr þagði, en hon segir: „Eigi er hagráð til at finna yðr,“ gengr nú á brott ok kemr til hans annan dag ok mælti: „Þat getum vér, herra, at yðr þykkjum vér seinþreytt at tala við yðr. Ingigerðr sendi yðr þessa hluti, er meguð nú hér sjá, þat er silkiskyrta gullsaumað, ok bað yðr þiggja. Sagði hon ok þat með, at yðr skyldi allt heimilt hennar ríki, slíkt af hafa sem þér vilið sjálfir, ok yðrir vinir skulu þar komnir í góðu yfirlæti. Ok svá mælti hon, at allt þat, er hon mátti auka yðra sæmd, þá kvaðst hon ekki skyldu til spara.“

Hann þagði. Hon gekk í brott ok á fund fóstra síns. Hann segir henni, at hon mun lítit fá talat við konunginn. Hon kvað þat eigi mundu vera, at hann mundi móti henni mæla, en þó kvað hon hann enn engu hafa svarat, „ok koma skal ek enn á fund hans um sinn at hitta hann.“

Egill biðr hana ráða. Hon kvaðst skulu finna hann enn þriðja sinni, kemr á fund konungsins ok mælti: „Guð allsvaldandi gæti þín nú ok jafnan ok hvert sinni ok gefi þér sigr ok sóma ok alla farsælliga hluti, en svá er mér boðit af Ingigerði, at yðr skyldum vér í hvern stað virða um fram alla menn. En fyrir þá sök at þú ert svá harmfenginn, þá er æ þess meiri þörf yðr at gleðja. Þó varð eigi sú hamingja konungs várs, at sá ráðahagr skyldi fram koma sem ætlaðr var, þá mætti enn nokkura bót á því vinna, fyrir því at eigi mun einmælt um vera, hvár óvirðing er meiri, sú er Óláfr konungr gerði yðr í brigðmælunum eða þessi, at hann skal eigi ráða eða forsjá fyrir hafa fyrir vára hönd. En heldr en eigi fáir þú gleði þína, þá mun ek þat til leggja með umráðum Ingigerðar at fastna mik sjálf yðr utan hans vilja né ráða, ok er betra at biðja góðs ráðs ok góðs konungs en eiga óvirðiligan mann, þó at konungs nafn beri. En þó at þat beri á, at hún sé mestr skörungr, þá mun þat vitra manna orð, at sú er göfgust, er þjónar,“ stendr upp síðan ok hyggst braut ganga ok bað konunginn lifa í guðs friði ok allt hans ríki.

Konungrinn ríss nú upp ok biðr hana eigi í braut ganga. Hon settist niðr ok ræddust nú við, ok váru þær lyktir á, at Óláfr konungr fastnar sér hana ok gerir brullaup til hennar ok dýrliga veizlu. Gladdist nú konungrinn ok gætti nú ríkis síns. Eignaðist þá Óláfr konungr allt Noregsveldi í frelsi. En þau áttu dóttur Óláfr konungr ok Ástríðr, en hon var kölluð Úlfhildr. Hon var gefin hertoga þeim í Saxlandi, er Ótta hét. Þau áttu son þann, er Magnús hét. Hann var síðan hertogi í Saxlandi. Hann var allra manna vænstr. Hár hans var öðrum megin reikar bleikt, en öðrum megin rautt. Óláfr konungr Haraldsson átti ok son þann, er Magnús hét, er kallaðr var Magnús inn góði, við konu þeiri, er Álfhildr hét. Hon var þváttkona Ástríðar, en varla var hon gæfulaus.

Óláfr inn sænski átti ok konu þá, er Ástríðr hét. Hon var vindversk. Þeira son var Önundr, er öðru nafni hét Jakob. Ok þeira dóttir var Ingigerðr, er Óláfi konungi var fest ok Jarizleifr konungr fekk síðan í Görðum austr.

47. Frá skattkröfum Knúts konungs.

Þat var eitt sumar, at Knútr konungr sendir skip vestan af Englandi ok fær til inn kærasta mann sinn, er Sigurðr hét, ok biðr hann heimta skatt af Óláfi konungi, sem hans foreldrar höfðu haft, geri hann annathvárt gefi skatt eða veri með lögum. Sigurðr segist víss munu verða ok kvaðst eigi vita, hvárt fást mundi sá skattr eða eigi. Nú fóru þeir í förina tólf saman ok fram koma, hitta konunginn í Vík austr, bera upp erendi sín ok vinmæli Knúts konungs, ef Óláfr konungr víkr eftir.

Konungrinn svarar, kveðst enn eigi hafa ráðit, hvárt hann vill mútur hér til taka eða litla hluti at ófrelsa landit. „Gefið til stund, at ek eigi ráð við vini mína, at nokkurr viti þetta lög vera eða réttendi, at Englakonungr eigi skatt hér.“

Síðan var þings kvatt, talar nú konungrinn, ok berast engi vitni, at hann eigi nokkurn skatt at gjalda. Annat þing stefnir hann á Hörðalandi. Þar er rætt um sama mál, ferr ok þar á sömu leið, stefnir þing it þriðja á Upplöndum, talar konungr ok vill ráða um við landsmenn, synja ok eigi laga, ef þau vitni berast.

Maðr stendr upp á þinginu, sá er Þorgrímr var kallaðr, ok mælti: „Engi mun þat muna aldrigin er hann svá gamall, at Noregsmenn sé þangat skattgildir. Hitt munum vér um hríð, at Danir tóku skatt, en þat hugðum vér, at vér værum þann dag frelstir frá því, er Sveinn konungr dó. Sagði mér svá minn faðir ok hans faðir honum. Séð ok svá fyrir, herra, at jafnan ætlar hann sér skattinn, ef þér greiðið um sinn.“

Nú er lokit þinginu, ok vilja nú sendimenninir vita sinn kost. Konungrinn svarar ok segir: „Eyðast mun at sinni at greiða skattinn, en ef Knútr konungr vill girnast á ríki várt, þá er sá kostr á, at vit leikim vápnum ok berimst. En ek ætla, at honum sé mjúkari at sofa í Englandi en ganga undir vápn vár.“

Sendimenn fara heim ok segja konungi þau orð, er mælt váru. Konungr svarar: „Satt segir hann. Eigi berjumk ek við hann einn, en þó er svá at mæla, at undan hverju rifi koma köld ráð, ok muna mættim vér þessur orð.“

Óláfr konungr hafði mikinn óþokka af Dönum. Kalla þeir hann hafa tekit sín skattlönd. Þangat var kaupfriðr af Noregí, en af þessi ósætt var engi friðr, fyrir því at allir inir stærstu Danahöfðingjar váru þá í Englandi vestr ok máttu ekki fleira annast. Óláfr konungr lét mjök efla kaupstaðinn í Niðarósi, lét þar kirkju gera ok lagði til mikit fé. Hann lét ok reisa kirkju í fylki hverju ok lagði þar til góðar próvendur.

48. Frá stjórnsemi konungs ok lendum mönnum.

Nú er Óláfr konungr var orðinn einvaldskonungr at Noregi, þá gerði hann við ráði inna vitrustu manna sinna þau lög, sem haldizt hafa síðan. Þá er Sigurðr sýr var andaðr, stjúpfaðir hans, þá var engi maðr sá í Noregi, er konungr var kallaðr, nema Óláfr Haraldsson, en þat hafði eigi orðit í Noregi fyrr, síðan er Haraldr inn hárfagri hafði af látit ríkinu. Þá hafði jafnan verit þess á milli heraðskonungar. Óláfr konungr lagði undir sik fyrstr konunga Noreg allan ok tók skatt af Orkneyjum ok Hjaltlandi, svá sem Óttarr kvað:

16. Gegn, eru þér at þegnum,

þjóðskjöldunga góðra

haldið hæft á veldi,

Hjaltlendingar kenndir.

Engi varð á jörðu

ógnbráðr, áðr þér náðum,

austr, sás eyjum vestan,

ynglingr, und sik þryngvi.

Óláfr konungr var rikr innanlands ok refsingasamr, spekingr at viti. Þar kom, at stórmennit kunni illa því, at konungr var ráðsamr ok óáhlýðinn, lét jafnan dóm hafa ríkjan ok óríkjan. Svá váru þá lendir menn kappsamir ok óvægnir, at sumir vildu eigi sitt mál láta fyrir konungum né jörlum. Váru þeir ok sumir, er eiga létust til lands at kalla fram í ættina ok konungborinna manna ok til stórra höfðingja. Nú stirðnuðu ríkismenn við konunginn. Var mest at því Erlingr Skjálgsson, er þá var mestr maðr í Noregi ok ríkastr allra lendra manna. Þórir hundr var ok ríkr maðr. Hann hafði farit til Bjarmalands ok drepit þar góðan mann, þann er Karli hét. Konungr sendi menn til, ok fekk Þórir nauðuliga sætt fyrir illvirki sitt, fór síðan ór landi ok margir lendir menn aðrir ok gerðust ótrúir konungi af ráðum sínum ok íhuga.

Erlingr Skjálgsson helt betr húskarla sína en aðrir lendir menn. Hann helt skytning alla tólf mánuði ok veitti sínum mönnum nema þá eina stund, er þeir höfðust við í flokki um sumrum nokkura stund. Hann hafði ok marga ánauðga menn ok lét þá vinna, þar til er hann gaf þeim frelsi, kvað á, hve mikit verk er þeir skyldu fram flytja, ok tók sér þá aðra í staðinn. Þessir menn fengu sér mikit fé, áttu korn mikit.

Óláfr konungr hafði bannat allt norðr í landit at selja kornvist.

49. Frá Ásbirni ok Þóri sel.

Ásbjörn hét maðr. Hann var sonr Sigurðar, systurson Erlings Skjálgssonar, en sjá maðr fór norðan Ásbjörn af Hálogalandi frá búum sínum. En þat var siðvenja hans at gera veizlu hvert haust ok fekk þá eigi korn, kemr á fund Erlings ok segir honum.

„Óláfr konungr,“ segir Erlingr, „hefir bannat at selja korn. Nu á ek vald á þeim mönnum, er verit hafa ánauðgir menn, ok á konungr á því enga sök,“ ræðr nú í hönd honum mikit korn.

Ferr hann síðan ok kemr við ey þá, er Þórir selr, ármaðr konungsins, réð fyrir, ok lá þar. Nú sjá menn Þóris, at skip hans váru hlaðin, lætr hann heimta á mál til sín ok spyrr, hverr honum seldi korn. Hann segir, at sá gerði þat, er heimilt átti, Erlingr Skjálgsson.

Þórir selr svarar: „Mjök vill Erlingr niðr brjóta konungsins vilja.“

Fær nú Þórir til menn sína ok lætr upp taka allt kornit, ok eftir þat tók hann segl, er Asbjörn átti, gert af háleygskum váðum, ok var þat mikil gersemi, ok fekk honum eitt byrðingssegl vánt í staðinn. Skildust þeir nú við þat. Ferr Ásbjörn heim norðr við sneypu. Hann var engi jafnaðarmaðr ok svá hans faðir. Lágu menn mjök á hálsi honum.

Hann ferr norðan annat sinni um langaföstu með tvau skip eða þrjú ok hafði tvau hundruð manna, kemr við eyna, leggr í leynivág nokkurn skipunum ok gengr upp einn saman, fréttir nú, at Óláfr konungr skal taka veizlu í eynni í páskaviku.

Nú kemr Ásbjörn þann sama aftan til veizlunnar, er konungrinn var kominn, ræðst hann í sveit með steikurum. Nú er menn koma í setu, þá frétta menn eftir, hversu er færi með þeim Ásbirni. Hann segir söguna, kvað manninn vel við verða, allt þar til er hann skipti seglunum, þá kvað hann næsta grátraust í kverkunum.

Ok í því kemr hann Ásbjörn í stofuna, snarast þegar at honum Þóri, en hann stóð rétt fyrir konunginum, ok mælti, er hann hjó til hans, at grátraustin var nú ór gengin kverkunum, hjó svá, at höfuðit fauk af ok blóðit dreif á diskinn fyrir konunginn. Konungrin bað taka ok drepa hann.

50. Frá Þórami Nefjólfssyni ok konungi.

En þar var þá innan hirðar Skjálgr, sonr Erlings Skjálgssonar, steig þegar fram yfir borðit ok gekk fyrir konunginn ok bað konunginn hjálpa þessum manni. Konungrinn kveðr þenna mann svá mikinn glæp hafa gervan, at ekki mætti hann frið hafa, „braut fyrst mitt boð, ok nú drap hann þenna mann á svá heilagri tíð, ok þó at þat sé lítils vert, at blóðit stökk á mik ok á matinn, þá mun ek eigi grið gefa, fyrir því at þat er eigi rétt at hegna eigi slíka hluti, er kristninni er svá mjök raskat.“

Skjálgr býðr konunginum eindæmi fyrir hann, en konungr nítti. Snýr nú Skjálgr þangat, sem Þórarinn sitr Nefjólfsson, er þá var með konunginum, hann var vitr maðr ok hafði mikla virðing af konungi, ok bað hann, at hann skyldi því á koma, at hann væri eigi drepinn fyrir dróttinsdaginn. Hann kveðst skulu freista. Síðan gengr Skjálgr út, en Þórarinn spyrr nú konunginn, hvat þá var gert við bóndann. Konungrinn kvað þá mundu hann drepinn vera.

Þórarinn svarar: „Eigi muntu, herra, vilja brjóta lögin, at drepa mann um nætr.“

Konungr svarar: „Hverr skyldir þik til at biðja þessum manni frið?“

„Engi,“ segir hann, „en þat vitum vér, at þér munuð eigi lögin brjóta.“

Nú dvelst dauði mannsins. En þat var venja konungsins milli óttusöngs ok messu at sætta menn. Var þá framorðit; er lokit messu ok dögurði. Nú spyrr konungr eftir, hvar bandinginn væri, sagði, at þá var fullvel til fallit at drepa hann.

Þórarinn svarar: „Herra,“ kvað hann, „síð er nú at drepa manninn.“

Konungr svarar: „Mikit kapp leggr þú á við þenna mann.“

Líðr nú sá dagr, ok kemr föstudagrinn. Heldr konungrinn vanda sínum, ok eftir tíðir biðr hann taka Ásbiörn ok drepa.

Þá svarar Þórarinn: „Þat muntu eigi gera, herra,“ segir hann, „svá dýrliga sem þú helzt inn fyrra föstudaginn, at láta drepa nú manninn ok gera nokkut í líkt því, sem Gyðingar gerðu við dróttin várn. Muntu heldr vilja líkjast þeim, er þoldi pínslina til hjálpar oss. Þó at Ásbjörn hafi haldit illa páskahelgina, þá muntu þar í gegn vilja gera, ok er honum þó eigi löng stund til gefin at bæta.“

Konungr segir: „Mikla stund leggr þú á við hann. Tak þú hann nú í þitt vald, þar til er dróttinsdags helgr er liðin, ok dylst eigi í því, ef þú lætr hann í braut hlaupa, at þá týnir þú þínu lífi.“

Hann svarar: „Ef ek má, herra, fyrir ofrefli.“

Nú gengr Þórarinn þangat, sem Ásbjörn var, ok fær honum bæði mat ok drykk ok lét nú leysa hann ok sat í hjá honum með sína menn. Konungrinn spyrr eftir, hví Þórarinn kom eigi til borðs. Þá var honum sagt.

51. Liðsafnaðr Skjálgs ok Erlings.

Skjálgr kom á Jaðar um nótt ok lýstr á loftit, þar er Erlingr svaf í, svá at við þat var búit, at upp hlypi hurðin. Erlingr hleypr upp ok tekr sverð sitt ok lýkr upp hurðunni ok spyrr eftir, hverr þar væri. Hann segir. Erlingr spyrr, hví hann fór sem ærr maðr.

Hann svarar: „Liggr þú ok sefr, en Ásbjörn, frændi þinn, er í fjötri eða meiri ván, at hann sé nú drepinn,“ segir honum nú, hversu farit er, at Ásbjörn hefir drepit Þóri sel ok rekit sinnar svívirðingar, er hann hafði áðr honum veitt ok verit skyldr til.

Nu safna þeir liði þváttdaginn ok um alla nóttina, fara síðan ok koma í eyna, þá er Óláfr konungr var at tíðum dróttinsdaginn um morguninn, fylktu þegar liði sínu ok höfðu tólf hundruð manna ok gengu þá at bænum, er Óláfr konungr var at tíðum sínum. Gekk með sínu merki hvárr þeira feðganna. Þá var lesit guðspjall, er þeir kómu.

52. Erlingr nær sætt fyrir Ásbjörn.

Svá er sagt, at Ásbjörn sat í hjá kirkjudurunum. Þegar er Skjálgr sá, hvar hann sat, þá gekk hann at honum ok tók í herðar honum ok dró hann í frá kirkju ok í lið þeira, braut af honum fjötrana. Þat er sagt, at þá er gnýrinn var mestr, at konungrinn leit eigi utar eftir kirkjunni, hlýðir messunni til lykta. Erlingr gengr at durunum ok Skjálgr, son hans, öðrum megin, gera geilar frá kirkjugarðinum. Konungr snýr út, er messunni var lokit, snýr eftir geilinni ok lét sem ekki væri til ótta, gengr þá at durunum. Erlingr snýr í móti honum ok kveðr hann.

Konungrinn svarar: „Hvat er nú, Erlingr, viltu banna mér at ganga?“

„Nei, herra,“ sagði hann. „Ek vil bjóða yðr sæmd fyrir Ásbjörn, frænda várn. Legg á svá mikit fé sem þú vilt.“

Konungr svarar: „Mér sýnist sem þú vilir nú ráða.“

Erlingr segir: „Ek vil, at þér ráðið, herra, annars kostar en maðrinn hafi líf.“

Konungr svarar: „Ekki kúgar þú mik, Erlingr,“ segir hann.

Erlingr kvaðst þat víst eigi vilja, „en svá munu vit eitthvert sinni finnast, at ek mun eigi hafa minna lið.“

Nú áttu í hlut vinir hvárstveggja, at þeir sættist, ok þar kemr, at konungr játar þeiri sætt með því móti, at hann geri slík fé eftir ármann sinn, svá ok fyrir lagabrot ok þá svívirðing, er honum var ger, ok þat með, at Ásbjörn skyldi vera hans ármaðr ok taka við þeim búum, er Þórir hafði áðr at varðveita. „Nú ef hann heldr eigi sættina, þá heit ek honum engum friði.“

Nú játar þessu Erlingr ok Ásbjörn ok skiljast nú. Ferr nu Ásbjörn norðr heim fyrst ok segir Þóri, frænda sínum, hver lykt er á varð. Hann segir svá, at ill var in fyrra för hans, en sjá var hálfu verri, er hann skyldi vera konungs þræll alla ævi sína. Svá talar hann um fyrir honum, at hann ferr nú ekki norðan ok dvaldist nú heima. Konungrinn fréttir nú þetta, at hann helt ekki þat, sem mælt var, sendir til menn at drepa hann. Af því líkum hlutum má nokkut marka um viðrskipti þeira Óláfs konungs ok Erlings. Marga hluti aðra áttu þeir saman í viðrskiptum.

53. Frá Agli Síðu-Halksyni ok konungi.

Á einuhverju sumri er þat sagt, at Egill Hallssonr af Síðu fór utan við þeim manni, er Tófi hét. Hann var gauzkr ok göfugr at kyni. Tófi var á ungum aldri í hernaði ok tók trú á æskumanns aldri. Hann var með Agli um vetrinn, fóru utan um sumarit. Þá réð Óláfr Haraldsson fyrir Noregi. Þat segja ok menn, at þrír tigir vetra væri í milli falla þeira Óláfa. Þeir kómu um haf. Þat er sagt, at kona hans færi með honum ok, Þórlaug, ok dóttir þeira Þorgerðr. Konungr býðr Tófa til sín ok báðum þeim Agli, en konum þeira váru leigð herbergi. Konungr virði þá mikils ok þótti Egill vera merkiligr maðr.

Þat var eitt sinni, at konungr þóttist finna ógleði á þeim, ok spyrr hann, hvat þeim er.

Egill segir: „Mér þætti þat meiri sómi, at kona mín væri hér með oss ok dóttir, en fyrir vanda sakir þá kunnum vér þess varla biðja.“

Konungr svarar, kvaðst þat víst vilja. Nú fara þær þangat. Lítr nú konungr til barnsins ok segir, at þat mun eigi gæfulaust vera, ok svá reyndist, eru þar um vetrinn.

Ok er várar, spyrr Tófi, hvárt konungr vill leyfa þeim kaupfrið. Konungr kvaðst eigi mega leyfa sumarlangt, segir, at honum váru orð send frá Knúti konungi, at þeir skyldu eiga nokkurn friðarfund í Limafirði í Danmörku. Býst Óláfr konungr við níu skip ok kemr til stefnu, en Knútr var eigi kominn. Óláfr konungr varð víss, at Knútr var í svikum við hann ok hyggr við fjölmenni at sækja fundinn. Óláfr segir sínum mönnum, at hann vill eigi lengr bíða Knúts, gera nú ferð á land upp ok afla þar mikils hlutskiptis. Þá mælti Óláfr konungr við menn sína, at þeir skyldu taka fimmtán vetra menn gamla eða eldri ok leiða til skipa, fá mikit fé ok marga hertekna menn. Þeir reka flóttann, en liðit flýr undan. Konungrinn biðr þá stöðva liðit. Konungrinn hverfr aftr ok kveðst vita bragð þeira, at þeir munu við taka, ef þeir fá lið meira. Snýr konungrinn til skipanna, biðr menn sína búast til brautferðar, liggja nu við búnir, en sum tjöld váru á landi eftir.

Inir herteknu menninir váru í tjöldunum. Var þar veinan mikil ok óp. Ræðir Egill við Tófa: „Þessi eru hörmulig læti ok ill, ok vil ek beint leysa fólkit.“

Tófi biðr hann eigi þat gera, „fyrir því,“ segir hann, „at konungr gefr þér reiði sína.“

Egill kveðst ekki því gaum gefa, sprettr nú upp ok leysir mennina ok lætr á braut hlaupa. Konunginum var sagt, at menninir váru á brottu. Konungr varð mjök reiðr við ok segir, at sá skal hans reiði hafa, er þá leysti. Ok um morguninn, er þeir váru búnir at sigla, kemr maðr af landi ofan ok kallar á skipit, segir sik eiga nauðsyn at hitta konunginn. Þeir gáfu engan gaum at. Ok er skipit eitt ferr eftir hamri nokkurum fram, þá kastar hann glófum sínum á skipit út, ok rýkr þar ór dust mikit. Síðan kemr sótt á skipit ok tekr svá fast, at menn fengu eigi borit ok æptu, létu ok margir menn líf sitt.

54. Frá sjúkleik Egils.

Svá er sagt, at Egill tekr nú sótt svá harða, at eigi er einn meir farinn, en svá bar hann prúðliga, at engi maðr heyrði hann ymja, biðr nu, at Tófi skal segja konunginum, at hann vill hitta hann. Tófi gerir svá, en konungr svarar engu. Tófi biðr nauðsynliga ok segir hans vanmátt mikinn. Konungrinn var svá reiðr, at hann vildi eigi finna hann. Segir Tófi svá búit Agli, at konungr vill eigi finna hann. Egill biðr hann fara annat sinni at hitta konungínn.

Hann gerir svá, talar hann um málit, at mjök svá er hann kominn at dauða, „ok vill hann nu iðrast afgerða sinna við yðr ok leggja allt á guðs vald ok á yðart. Ger nú svá vel at miskunna hann, svá hörmuliga sem hann er nú staddr.“

Konungr leit reiðuliga til hans ok bað hann skjótt á braut ganga. Segir Tófi Agli svá búit. Honum þykkir nú sjálfum mikils um vert, fengit reiði konungsins ok sjálfr orðinn fyrir svá miklu áfelli ok segir, at eigi mun hann fá sína bæn. „Gakk þú enn ok hitt Finn ok bið hann ganga fyrir konunginn ok biðið mér eirðar.“

Finnr gengr með honum. „Herra,“ sagði Finnr, „ger fyrir þinnar tignar sakir, at hjálpið manninum, er nu er næsta at dauða kominn.“

Konungrinn svarar: „Þat hugðum vér, at engi skyldi einn dirfa sik til þess at brjóta várt boð, en fyrir þín orð þá mun ek ganga til hans, ok þess vilda ek guð biðja, at hann lifði, til þess er ek mætta refsa honum.“

„Já, herra,“ sagði Finnr, „þat er á yðru valdi.“

Nú gengr konungrinn til ok sér manninn máttfarinn. Egill fagnar konungi. Hann svarar ekki kveðju hans. Egill biðr konung taka á brjósti sér yfir hjartanu ok segir, at hann vættir sér af því miskunnar, þó at eigi sé fyrir hans verðleika. Konungrinn bregðr dúki nokkurum um Egil, leggr síðan hönd sína á brjóstit nær hjartanu ok segir Egil ærit svá hraustan í sóttinni, en við átaki hans þá linar sótt Egils. Nú gengr konungr á braut, en Agli batnar ok því næst er hann heill. Þat segja menn, at Knútr konungr hafði keypt at finnskum manni at gera konungi sótt ok liði hans, ef dveldist hans ferð. Óláfr konungr kemr heim í land ór þessi ferð. Þeir Egill ok Tófi biðja nú af sér reiði konungs ok at bæta honum fé fyrir. Konungr kveðst eigi vilja fé, segir eina lausn þeira.

„Hver er sú, herra?“ sögðu þeir.

Hann segir: „Aldrigin komi þit í vára vingan, nema af ykkrum brögðum ok kænleik at þit komið Valgarði á várn fund. Þá skulu þit vera lausir.“

Tófi svarar: „Fyrir hvetvetna fram vildim vit aldrigin þína reiði hafa, ok þat óttumk ek, at því komim vit eigi á leið, nema þat sé yður hamingja. Ok fyrir þá sök em ek eigi með feðr mínum, at hann vill hér allan sinn mátt í móti leggja at fyrirkveða kristnina.“

Konungrinn segir þá þetta gera skulu.

55. Sendiför Egils ok Tófa.

Nú fara þeir á fund jarlsins. Kveðja þeir hann, en hann fagnar syni sínum, býðr honum þar vegliga með sér vera at stýra landinu. Tófi segir þat eigi svá buit mega vera, „fyrir því at hér liggr við várt líf, þó at þú takir nú við blíðu með oss,“ segir síðan, hvat konungr hefir á lagt við hann at koma honum á hans fund, elligar hefir hann enga hans vingan, segir hann mikinn ágætismann ok ólíkan öðrum mönnum ok hversu mikit er skilr þann siðinn, er hann hefir eða konungr, biðr hann nú gera sinn vilja ok hans manndóm.

Jarlinn sprettr upp ok sór af reiði mikilli, kvað aldrigin slík undr né eindemi mælt hafa verit við sik fyrr, at hann skyldi láta sið sinn eða at skyldi koma á fund konungs þess, er honum var allra manna óskapfelldastr, segir, at Tófi hefir þeira frændsemi alla í sundr sagt, biðr hann leiða í myrkvastofu, svá var hann reiðr.

Annan dag ganga menn til jarlsins ok biðja hann vægja syni sínum ok taka upp nokkut gott ráð ok sæmiligt.

Jarlinn svarar: „Hvar er sá inn mikli maðr, er honum fylgir? Leiðið hann til máls við mik.“

Nú var svá gert. Egill gengr nú fyrir jarlinn. Hann spyrr, hverr hann væri. Hann segir.

„En hvat kanntu at segja mér frá konunginum eða hversu barst at, þá er þér fenguð hans reiði?“

Egill segir ok talar svá snjallt erendi ok svá með mikilli kurteisi ok krafti, er fylgdi máli hans, at allir undruðu snilld hans. Egill segir ok, hve mikill ágætismaðr er Tófi var, biðr hann gera honum sæmd ok virðing.

Hann kallar þangat Tófa Valgarðarson. Þá svarar jarlinn: „Svá lízt mér, at yðr sýnist, at konungr yðar hafi mitt ráð í hendi, ef ek kem á hans fund. Ok fyrir þá sök at þér hafið svá mikla ást á honum ok vilið lans vilja gera ok hafið honum eiða svarit ok líf yðart við lagt, en ek vænti, at konungr yðar neyði mik til enskis, þó at ek komi á hans fund, — svá mun kraftr guðanna skýla oss, — en fyrir snilldar sakir þessa manns ok at eigi byrjar at láta gera Tófa tjón, þá mun ek fara með ykkr at sinni ok með engu ofrefli, ef þit eruð þá lausir, er konungr sér mik. En eigi ætlumk ek at taka trúna, fyrir því skulu fyrr vera brennd mörg þorp ok kastalar í mínu ríki ok margr drengr góðr drepinn.“

Þeir ráðast nú til ferðar ok koma nú á fund konungs, kveðast nú lausir við sökina. Hann segir ok, at svá skal vera, biðr nú Valgarð taka trúna. Hann segir eigi þat munu verða ok ekki þess leita. Konungr segir, at svá mun sýnast sem hann hafi vald at neyða hann til, en eigi segist hann þat munu gera, segir þat mest týja, at eigi hafi guð nauðga þjónustu, lætr Valgarð á braut fara. Ok er hann kemr í skóga nokkura, þá tekr hann sótt mikla, sendir menn á konungs fund ok segir, at hann vill hitta hann. Konungrinn ferr nú á fund hans, ok er þeir hittast, þá beiðist hann nú at taka trúna, lætr þar skírast ok biðr nú, at hann skal eigi brott fara, kveðr sér svá hug um segja, at hann mun eigi lengi lifa, biðr þar reisa kirkju í þeim stað ok þar leggja til fé.

Nú andast hann, ok er svá gert sem hann mælti. Tófi tók ríki eftir föður sinn ok var mikill ágætingr. Egill var nú vinr konungsins ok fór til ættjarðar sinnar.

56. Frá Sigurði Ákasyni.

Þat er sagt, at einn ríkr maðr í Danmörku hét Sigurðr, sonr Áka Vagnssonar. Eitt sumar fór hann ór landi til Vindlands at afla dýrligra hluta. Ok er hann var þar staddr, kemr til hans einn maðr, Jón at nafni, býðst at fara með fé hans ok kaupa honum gersimar. Þess konar menn eru kallaðir brakunar, er þá þjónustu hafa, er kaupa ok vera fyrir túlka. Hann ferr við fénu, verr sumt í gripi, ok varð vel varit. Hann gefr honum silfr fyrir ok býðr honum með sér, en hann vill þat eigi. Nú skiljast þeir. Hann á frillu ok hittir hana, en faðir hennar bjó í dal nokkurum.

Ok um kveldit, er þau váru í rekkju komin, varð gnýr mikill. Því næst kom ógurlig rödd. Bóndinn gengr út ok sér óþekkiliga konu. Hon biðr hann gjalda skuld, annathvárt sjálfan sik eða gestinn. Hann heyrir, Jón, ok hleypr út um dyrnar ok til sjóarins. Hon hleypr eftir honum. Kemr hann at tjaldinu ok biðr sér hjálpar. Sigurðr hleypr í móti í tjalddyrnar, en Jón inn í tjaldit. Sigurðr hefir sverð brugðit. Tröllkonan kemr at tjaldinu ok biðr hann í braut ganga. Hann vill víst eigi þat. Hon leggr til hans skálm nokkurri ok leggr í skjöldinn ok í gegnum hann. Síðan veikst hon undan ok steypist. Sigurðr slæmir til hennar sverðinu ok höggr af henni höndina. Hon hleypr undan æpandi.

Eftir þat snýr hon aftr ok segir hann hafa mikinn sigr unnit. „En þat mæli ek um,“ segir hon, „at þú megir aldrigin blóð sjá síðan.“

Sigurðr ferr heim aftr ok kemr í ríkit ok var oft við konungi. Alfífa sagði konungi, at Sigurðr hafði sigr mikinn unnit, en þat fór leyniliga, ok eigi vissu menn þat, hví hon var þar vör við, sagði, at á skorti nokkut, ef hann skyldi eigi mega blóðit sjá. Segir hann þat, at eigi mun satt vera. Hon kveðst skulu þat reyna ok vekr sér blóð ok berr fyrir hann. En af vitrleik Sigurðar þá leitaði hann þess ráðs, at hann varð eigi berr at, ok var nú síðan tvímæli á um þat mál. Nú grunar konunginn ok leggr á hann óvirðing. Ok eitthvert sinni ferr konungrinn ór landi brott í herför, ok skyldi Sigurðr fara með honum, ok Þórarinn, fóstri Sigurðar, gerir sér ráð at hans vilja, at Þórarinn skal gera sik víndrukkinn ok hlaupa eftir liðinu ok leggja spjóti til Sigurðar, ok er hann nú ófær. Konungr verðr mjök reiðr ok vill láta drepa Þórarin. Sigurðr biðr honum friðar, ok er nú svá gert. Alfífa tjár þetta fyrir konungi, segir, at eigi mun svikalaust þetta bragðit vera. Konungrinn rekr hann nú í frá sér ok biðr hann ekki vera þar í landi.

Eftir þetta ferr Sigurðr á fund Óláfs konungs ok kom í fyrstu viku föstu. En páskadag gekk hann til tals við konunginn ok heilsar honum, ok fréttir hverr hann var. Hann segir.

Konungr svarar: „Einn vissa ek Sigurð, ok vænta ek eiri nú hans hér.“

En hann segir allan atburð þangatkvámu sinnar ok fyrir hverju meini er hann er orðinn ok um skilnað þeira Knúts konungs. Konungrinn harmar mjök hans mein, at jafnvirðuligr maðr skal þetta mein bera, ok segir sér þat undirligt þykkja, at Knútr konungr vildi hann óvirða fyrir þetta. Konungrinn reist krossmark í hendi sér ok mælti svá: „Lít hingat, Sigurðr,“ segir hann. Sigurðr gerir svá, ok nú fekk Sigurðr sét blóðit, ok aldrigin síðan varð honum at því mein, ok var hann oft síðan í mannhættu vígi. Er hann nú við konungi í milli sæmd ok góðu yfirlæti.

Þetta spyrr Knútr konungr, sendir menn eftir honum ok býðr til sín. Hann kveðst eigi munu skiljast við Óláf konung, svá mikit gott sem hann á honum at launa, ok þykkist hann nú finna, hvárum meiri sæmd er at þjóna.

57. Frá Þormóði ok Knúti konungi.

Þat segja ok menn, at Þormóðr Kolbrúnarskáld var staddr í Danmörku. Knútr konungr spyrr til hans ok gerir menn eftir honum. Er honum sagt frá honum, at hann sé mikit afbragð annarra manna um hreysti sína ok kappgirni ok svá um skáldskap. Nú kemr hann á konungsfund, kveðr hann vel.

Hann fagnar honum í móti ok býðr honum til sín, „fyrir því at þat ferr orð í frá, at þú ert vei fallinn í konungshirð.“

Hann svarar: „Herra,“ segir hann, „til þess em ek eigi færr at setjast í rúm höfuðskálda þeira, sem hér hafa verit, fyrir því at ek em ekki reyndr at því at yrkja um þvílíka höfðingja.“

„Þetta vildim vér, at þér kysið.“

Hann svarar: „Herra,“ segir hann, „varla er oss þat fallit. Vér erum heldr til þess vanstilltir, ok kann vera, at vér fáim eigi vel til gert. En fyrirkunnið mik eigi, herra, at ek mæli; þat er mælt, at varla fá þeir allt með fullu, er við yðr skulu vera.“

Konungrinn svaraði: „Þórarinn loftunga var með oss ok Steinn Skaftason.“

Þormóðr mælti: „Ekki var til þess líkligt um hríð, at Þórarinn mundi heðan brott, enda mun mér ok at því reynast, fyrir því at ek em eigi jafngott skáld.“

„Mjök megum vér eftir leita við þik um stund, þá muntu þat brátt finna, at vér viljum yðra þjónustu hafa.“

„Þakki yðr guð fyrir þat, herra,“ segir Þormóðr, „en þó þurfum vér forsjá fyrir oss at hafa, ok vitum vér, at mest sæmd væri oss at þjóna yðr.“

Konungr svarar: „Heldr en þú farir í brott, þá vil ek gefa þér slíkan mála sem Þórarinn tók; þat var mörk gulls.“

Hann svarar: „Herra,“ segir hann, „ef vér tökum þenna kost, þá þurfum vér yðra tilstilling ok forsjá.“

Þetta er nú ráðit, ok er nú Þormóðr allvel látinn með hirðinni. Nú skemmtir hann konunginum, ok er þat almæli á, at hann gerir þat manna bezt ok kveðr oft vísur. Konungi þóknast þat vel ok verðr ekki meira um en hann hugði. Líðr nú sumarit.

Ok um vetrinn kemr sá maðr til hirðarinnar, er Hárekr hét, víkingr ok illgerðarmaðr, vinr konungsins, ok færir honum herfang mikit. Konungr virðir hann mikils. Fréttir konungr um ferð hans. Hann kveðst látit hafa stafnbúa sinn ok biðr konung fá sér annan, kvað eigi mundu vera auðfenginn slíkr. „Hann var góðr tiltaks um orð, ef svara þurfti, hvárt sem heldr þyrfti at skattyrðast eða leita lofligra orða.“

Konungr íhugar ok býðr Háreki nú til sín ok biðr hann hætta nokkura hríð hernaði. Hann kveðst enn skulu herja, er þó um hríð heima við konungi. Konungr er vel við Þormóð ok gerir þá at mötunautum. Hárekr vekr til við konung oft um stafnbúann. Skemmtir Þormóðr vel ok verðr fyrir öfund. Þar kemr, at Hárekr vill Þormóð til kjósa.

„Er þess nokkut við hann leitat?“ segir konungrinn.

Nú biðr konungr Þormóð at ráðast til með Háreki, en hann kveðst eigi vilja, segir sér ókunnigan þann mann. Konungr biðr hann, segir hann sína vináttu skulu hafa í móti, ef hann gerir þetta sumarlangt.

„Herra,“ segir hann, „með yðr vilda ek heldr vera, en þó með því at þér beiðizt þessa, þá viljum vér eigi synja yðr, með því móti at ek vil ráða, hvar í hafnir skal leggja eða í braut halda.“

Konungr kvað svá vera skulu.

58. Þormóðr kemr til Óláfs konungs.

Nú er at því komit, at Þormóði þykki seint fram koma gjafirnar af konungi ok kveðr vísu þessa:

17. Loftungu gaft lengi

látr, þats Fáfnir átti,

þú lézt mér, enn mæri,

merkr fránöluns vánir.

Verðr emk, varga myrðir,

víðlendr, frá þér síðan,

eða heldr of sæ sjaldan,

slíks réttar, skalk vætta.

Konungr dregr hringinn af hendi sér, þann er vá hálf a mörk.

„Haf mikla þökk fyrir, herra,“ sagði Þormóðr. „Fyrirkunnið mik eigi, herra, fyrir framgirni. Þat ræddu þér, at ek skylda mörk gulls þiggja.“

„Þat er satt, skáld,“ sagði konungrinn.

Hann gefr honum nú annan hring. Þá kvað hann vísu:

18. Flestr of sér, hvé fasta

fagrbúnar hefk tuna,

báðar hendr ór breiðum

barðs þjóðkonungs garði.

Eld ák jöfri gjalda

ungr, þeims bregðr hungri,

djups, berk goll á greipum,

gráðugs ara, báðum.

Nú ræðst hann til skips, ok skiljast þeir nú Knútr konungr, fara nú um sumarit. Þormóðr er góðr tiltaks. Háreki líkar hann allvel. Eitt sinni leggja þeir til hafnar síðla um kveldit hjá ey nokkurri, ok koma fram skip nokkur. Kallar maðr af skipinu, því er fyrst fór ok ágætligast var; þat var dreki ór konungs höfninni. Hárekr biðr þá bregða tjöldunum. Þormóðr minnir þá á þat, at hann skyldi ráða. Þeir biðja hann eigi þat gera. Drekinn brunar fram vánu bráðari. Stafnbúinn bregðr sverði ok höggr til Þormóðs. Hann höggr í móti ok vegr manninn, hleypr síðan á skipit ok hefir fyrir sér skjöldinn ok svá aftr til lyftingar. Nú verðr kall á skipinu ok fréttist, hvat títt er. Maðrinn er tekinn. En víkingarnir leggja nú í braut ok hirða ekki um Þormóð.

Nú er konunginum sagt. Hann biðr drepa manninn. Finnr Árnason gengr at manninum ok spyrr, hví hann var svá djarfr, at vildi hlaupa á konungsskip. Hann kvaðst þá lítit hirða um lífit, ef hann kæmi á vald konungsins. Þeir ræða þetta báðir fyrir konunginum Sigurðr byskup ok segja hvatliga hann hafa farit. Biðja þeir konung hafa nokkur orð við hann. Konungrinn spurði, hví hann þorði koma á hans vald. Þormóðr svarar:

19. Hafa þóttumk ek, hættinn

happsækjandi, ef tækir

hreins, við haldi mínu,

hvert land þegit, branda.

Ríkr vilk með þér, rækir

randa linns enn svinni,

rönd berum út á andra

eybaugs, lifa ok deyja.

„Já,“ sagði konungrinn, „auðsét er þat, at eigi hirtir þú um líf, ef þú kæmir því fram,“ ok tók nú við honum síðan.

59. Frá konungi ok mönnum nokkurum.

Óláfr konungr lét efla mjök kaupstaðinn í Þrándheimi. Svá bar at eitt sinni, at þar var kominn mikill fjöldi manna til kaupstaðarins, ok váru nokkurur menn gengnir upp í Gaulardal. Þat var páskamorgun. En svá bar til, at maðr gekk með þeim herðimikill ok í kápu ok í hvítum hosum. Spurði einn þeira at: „Hverr ertu, félagi?“ segir sá.

Maðrinn þagði við. „Ek svá heill,“ sagði hinn, „at ek skal maka honum háðung,“ hleypr eftir honum ok lætr erja skóinn um legginn utan. En þar var blautlendi ok leirótt. Sér á mjök leirdepilinn. Síðan skildust þeir.

Annan dag páska koma nú konungsmenn í herbergi þessa manna, segja, at konungrinn vill hitta þá. Þeir undra þat mjök ok vita eigi, hvat hann mun vilja þeim, ok fara þeir nú á konungsfund ok heilsa honum.

Hann fagnar þeim ok segir: „Hvat er nú um félag þat, er konungrinn á með yðr?“

Þeir drápu niðr höfði ok kváðust ekki hans félag hafa. „Jaur,“ sagði hann, „þér sögðuzt víst vera hans félagar.“

Þeir urðu óglaðir mjök. Konungr svarar: „Eigi þurfu þér ógleðjast. En þat ráð gef ek yðr, at makið þeim einum háðung, er þér vitið, hvat manna eru.“

60. Frá Ottari svarta ok Knúti konungi.

Nú er frá því at segja, er Óttarr skáld fór utan af Íslandi ungr maðr ok var við Óláfi sænska konungi ok orti um hann ok fekk mikla sæmd í móti. Hann fór síðan til Knúts ríkja ok var þar um vetr.

Knútr konungr gekk frá aftansöngi, kemr í höllina ok mælti: „Mann sá ek, þann er eigi mun vera hérlenzkr. Þenna mann hygg ek skáld vera, ok eigi hirði ek heldr annan mann hafa til einvígis við mér, ok eigi trúi ek honum einum vera í hjá konu minni.“

Nú kemr hann í höllina fyrir konunginn ok mælti:

20. Svá skal kveðja

konung Dana,

Íra ok Engla

ok Eybúa,

at hans fari

með himinkröftum

löndum öllum

lof víðara.

„Herra,“ sagði hann, „kvæði höfum vér ort um yðr, ok vilda ek, at þér hlýddið.“

„Svá skal vera, skáld,“ segir konungr, „gott mun kvæði þitt.“

Ná var blásit til móts um morguninn, ok kom til fjölmenni mikit. Stendr Óttarr upp á mótfjölunum ok kveðr ok fær góðan róm. Konungrinn lofar kvæðit ok tók af höfði sér hatt einn girzkan búinn gulli ok gullknappar á, biðr féhirði sinn hroka af silfri ok fá skáldinu. Hann seilist í móti yfir herðar manni nokkurum, en þröngt var ok slagnar silfrhrokrinn af hattinum ok á mótfjalirnar. Hann vildi upp lesa.

Konungr mælti, at hann skyldi láta vera, „þat er látækra manna fé, en eigi þitt, fyrir því at þik mun eigi fé skorta.“

Óttarr var um hríð við konungi.

61. Frá Óttari skáldi ok Óláfi konungi.

Nú bar svá til, at Óttar fýsti at fara til Noregs, ok svá fór hann. Ok er Sighvatr skáld varð varr við, þá hittir hann Óttar ok biðr hann fara leyniliga með sér ok segir, at Óláfr konungr hefir reiði á honum fyrir mansöngsdrápu þá, er hann hafði ort um Ástríði, „ok nú vil ek, at þú kveðir,“ ok hann kveðr.

Sighvatr mælti: „Of mjök er ort, ok gef ek þér þat ráð, at snúum sumum erendum ok fellum ór sum.“

Nú leynir hann honum í bænum. Sighvatr spyrr konunginn, hvern dóm er hann mundi dæma Óttari, ef hann kæmi á hans fund. Konungrinn kvað hann engan frið skyldu hafa.

Sighvatr svarar: „Ger eigi þat, herra,“ segir hann, „fyrir því at Óttarr er góðr drengr, ok má yðr mikil sæmd at honum verða, ok heyrið, herra, kvæðit, kann vera, at aukat sé nokkut.“

Nu gengr Óttarr ok kveðr konunginn. Hann svarar engu ok er reiðr mjök. Óttarr hefr upp kvæðit, ok þegar er lokit var, þá kveðr hann lofdrápuna um konunginn:

21. Hlýð, manngöfugr, minni,

hefr svá þegar upp, at allir eru at kvaddir hirðmenninir. Óttarr fær góðan róm, ok kemst hann nu í frið við konunginn.

62. Frá Óláfi konungi ok skáldum hans.

Eitt sinni er konungr sat í loftum nokkurum, stóðu sverð mörg fyrir honum, ok horfðu hjaltirnar upp. Þá mælti Ottarr:

22. Sverð standa þar, sunda

sárs leyfum vér árar,

herstillis verðr hylli

hollust, búin golli.

Við tæka ek, víka,

vask endr með þér, sendir

elds, ef eitthvert vildir,

allvaldr, gefa skaldi.

Konungr gaf honum sverðit. Konungrinn virði Óttar skáld mikils. En Sighvatr var hirðmaðr konungsins ok Óttarr ok Þórarinn ok Þorfiðr muðr, íslenzkr maðr ok norðlenzkr. Óláfr konungr helt dottur Sighvats undir skírn. Þá kvað Sighvatr vísu pessa:

23. Dróttinn, hjalp þeims dóttur,

dyrr es þínn vili, mína

heim ór heiðnum dómi

hóf ok nafn gaf Tófu.

Helt und vatn enn vitri,

varðk þeim feginn harða

morni, mínu barni

móðrakkr Haralds bróðir.

Þat segja sumir menn, at Óláfr konungr hafi ort um Ingibjörgu Finnsdóttur vísu þessa:

24. Nær's sem upp ór eisu,

innar lítk til kvinna,

snót hver svá mjök láti,

seg þú mér, loga bregði.

Mik hefir máli sykvinn

mest á skömmu fresti,

gekk ek of golf at drekka,

Gramr ok brattir hamrar.

Svá er frá sagt um daginn, at Óttarr segir konungi frá bónda þeim, er hann var með út á landinu, er Karli hét. Hann var lítill bóndi, segir konungi frá viðrskiptum þeira, at hann tók konu hans ok fór í einn helli ok sat þar, ok kveðr hann vísu, er hann sá yfir byggðina:

25. Heðan sék reyk þanns rjúka

rönn of fiskimönnum,

stór eru skalds of skærur

skellibrögð, ór helli.

Nu frýrat mér nýrar

nenningar dag þenna.

Hlíti ek fyr hvítan

hornstraums dögurð Naumu.

Konungr svarar hlæjandi ok mælti til skálds síns:

26. Segið þat Karla,

es komið þangat,

nýtum þegni

fyrir norðan haf,

at fleira skal

í förum vinna

en hylda hval

hvössum knífi.

Þá er þeir Sighvatr ok Óttarr váru við Óláfi konungi, þá váru þeir eigi jafnmikils verðir sem fyrr. Þat var einn dag, at konungr sendi þeim hnetr af borði sínu. Þá kvað Sighvatr vísu þessa:

27. Sendi mér enn mæri,

man þengill sá drengi,

síð munk heldr at hróðri,

hnetr þjóðkonungr, letjask.

Oft, en okkr bað skípta

Óttar í tvau dróttinn,

endask mál, sem myndim

manndjarfr föðurarfi.

Mælti konungrinn, at þeir skyldu svá skipta sem föðurarfi sínum. Þá kveðr Óttarr vísu:

28. Hnötr sendi mér handan,

hrönduðr ölunbranda,

ár vas þat, es mank meiri

mín þing, konungr, hingat.

Mær es markar stjóri,

meir sék þar til fleira,

niðrat oss í öðru,

íslands, mikils vísir.

Frá því er ok sagt, at Óláfr konungr sat í hásæti sínu einnhvern dag ok Þormóðr sat á stóli fyrir honum. Þá mælti konungrinn, at hann skyldi yrkja um þat, er skrifat var á tjaldinu jafngegnt honum. Skáldit leit til, en þar var á markat, hvar er Sigurðr vá orminn, ok kvað hann þá vísu þessa:

29. Geisli stendr til grundar

Gunnar jarðar munna.

Ofan fellr blóð á báðar

benskeiðr, en gramr reiðisk.

Hristisk hjörr í brjósti

hringi grænna lyngva,

en folkþorinn fylkir

ferr við steik at leika.

63. Frá Steini Skaftasyni.

Svá er ok sagt, at Steinn Skaftason var við Óláfi konungi ok hafði metorð um hríð, ok fyrir sína ógæfu skildist hann í frá honum, síðan er hann hafði vegit mann hans einn. Þá hljóp hann til Þorbergs Árnasonar. Gerðust þeir þá enn í móti konunginum ok seldu þá sjálfdæmi konungi fyrir manninn, ok tók konungr hann til sín síðan. Þá hljóp hann enn á braut þaðan ok til Knúts konungs, ok var hann svá mikill ofmetnaðarmaðr, at hann vildi skóa hest sinn gullskóm sem konungrinn sjálfr. Hann lét sér ok sverð búa ok hjöltina af gulli, en meðalkaflinn óbúinn, ok sýndi síðan í skytningi, ok varð tíðrætt um sverðit. Var spurt, hví hann lét eigi búa meðalkaflann.

„Eigi vannst fé til,“ sagði hann.

Konungrinn laut at féhirði sínum ok bað hann taka honum eitt gullstaup ok gefr honum hálfa mörk af.

Hann leit til ok mælti: „Hví er sjá hálf mörk betri en hin, er eftir er?“

Konungr mælti: „Ofmenn eru oss slíkt.“

Fær konungr honum mörk gulls ok mælti: „Þetta mun skilja okkart félag,“ — ok var þar skamma hríð síðan.

64. Hernaðr í Danmörk.

Þá er Óláfr sænski var í frá fallinn, þá tók Önundr Svíþjóð ok allt hans ríki eftir föður sinn, ok heldu þeir Óláfr konungr ok Önundr fast ok vel sinni vingan ok mágsemd, meðan er váru uppi báðir. Nú var margt sagt frá Óláfi konungi, þat er hann hafðist at í mörgu lagi, er stórmerkjum sætti, meðan er hann var fyrir landi, ok má ekki um þat ræða, eftir því sem þat var.

Þá er Óláfr konungr hafði ellifu vetr verit yfir landi, þá gerðist óþokki mikill við Óláf konung af Knúti konungi, ok girntist sá á annars sæmd, er Óláfr konungr hafði áðr mesta veitta, er Knútr var. Óláfr konungr ok Önundr sendu menn sín í milli ok gerðu ráð. Í þann tíma stýrði Óláfr jarl Danaveldi, Óláfr jarl Sprakaleggsson, er átti Astríði, dóttur Sveins tjúguskeggs.

Eitt sumar býðr Óláfr konungr leiðangr út af Noregi, ferr með miklu liði suðr með landi til Danmarkar, tekr nú ok herjar um Skáni ok Sjóland ok Halland. Önundr Svíakonungr ferr með annan flota Svía ok Gauta austan í mót, herja nú allt land ok leggja undir sik. Þat spyrr Knútr konungr vestr til Englands, at herjat var í Danmörk, ferr nú vestan með liði miklu, svá sem segir Sighvatr skáld í erfisdrápu þeiri, er hann orti um Knút:

30. Knútr vas und himnum. . .

Hann austan frá;

fríðr fylkis niðr,

fráneygr, Dana.

Skreið vestan viðr,

var glæstr, sás bar

út andskota

Aðalráðs þaðan.

Ok enn kvað hann:

31. Ok báru í byr

blá segl við rá,

dýr vas döglings för,

drekar landreka.

En, þeirs kómu,

kilir, vestan til,

of leið liðu

Limafjarðar, brim.

Í þessi sömu drápu orti Sighvatr um norðanferð Óláfs konungs:

32. Knútr vas und himnum. . .

Hykk ætt at frétt

Haralds í her

hug vel duga.

Lét lýgötu

lið suðr ór Nið

Áleifr, jöfurr

ársæll, fara.

Ok enn kvað hann:

33. Þurðu norðan,

namsk þat, með gram

til slétts svalir

Silunds kilir.

En með annan

Önundr Dönurn

á hendr at há

her sænskan ferr.

34. Lét lönd lokit

liðs gramr saman

marbeðjum með

mörg nefbjörgum,

þars garðr fyr gnóð

grám hjölmum lá

þornheims þrimu

Þundi at undri.

35. Gátut dróttnar

Damnörk spanit

und sik sökum

snarir herfarar.

Þá lét skarpla

Skáney Dana

hlöðr herjaða.

. . . höfuðfremstr jöfurr.

65. Frá boðum Knúts konunffs.

Nú fóru þeir konungarnir Óláfr ok Önundr austr í gegnum Eyrarsund, herjuðu um Skáni ok it eystra um Sjóland, ok var sem áðr mátti heyra í kvæðinu, at Knútr konungr kemr vestan til Limafjarðar, dregr saman örgrynni liðs ok fara nú eftir þeim austr.

Þat segja sumir menn, at Knútr konungr sendi menn til Önundar við þeim orðum, at Knútr konungr vildi fyrirgefa honum þetta mikla mál, ef Önundr vill nú við skiljast, heitr honum vináttu ok fégjöfum. Berr nú sendimaðrínn fram gersimarnar. Þat váru kertistikur, gervar af gulli.

Konungrinn leit til ok mælti: „Fögr leiku eru þetta, en eigi vinn ek þat til at skiljast við Óláf.“

Þá bar hann fram borðker, gert af gulli ok sett með steinum.

Konungr mælti: „Þetta eru ágætligir hlutir, en eigi sel ek Óláf konung við borðkerinu.“

Þá bar hann fram gullhringa tvá.

Konungrinn mælti: „Hygginn er Knútr konungr, ok veit hann, at ek em fégjarn ok kann litla kurteisi. En þá var ek ungr sveinn, er ek sá Óláf konung, ok varð mér svá vel við hann, at eigi vilda ek við hann skiljast.“

66. Orrosta við Ána helgu.

Nú finnast þeir konungarnir á Skáni austanverðu, þar sem heitir Áin helga. Var þar orrosta hörð ok manntjón mikil af hvárutveggja liði. Vildi hvárrgi flýja, sem Sighvatr skáld segir:

36. Létat af jöfurr,

ætt manna fannsk,

Jótlands etask

ílendr, at því.

Vildi foldar

fæst rán Dana

hlífskjöldr hafa.

. . . höfuðfremstr jöfurr.

Þessar orrostu minntist Óttarr, er hann orti um Knút konung:

37. Svíum hnekkðir þú, sökkva

siklingr örr, en mikla

ylgr, þars Á en helga,

ulfs beitu fekk, heitir.

Heltu, þars hrafn né svalta,

hvatráðr est þú, láði,

ógnar stafr, fyr jöfrum,

ýgr, tveimr, við kyn beima.

Þórðr Háreksson orti erfidrápu um Óláf konung. Gat hann ok þessarar orrostu:

38. Skaut nær skarpt á móti

Skánunga gramr hánum.

Sveins vasa sonr at reyna

slær. Þaut ulfr of hrævi.

Eftir orrostuna heimtist saman Svía herrinn ok Nóregskonungs herr austr fyrir Gautland fyrir ofliði Danakonungs. Danakonungr veik aftr ok lagði í Eyrasund flota sínum, ætlar nú at hitta Noregskonung, er hann færi heim um haustit, ok hafði þar óflýjanda her. Óláfr konungr sá, at þetta var ófæra mikil at fara með svá lítit lið í svá mikinn her, þó at hann væri frækinn ok lið hans. Þá minntist hann á þat, hversu Óláfr konungr Tryggvason hafði farit, þá er hann treystist svá stórum skipum ok liði fræknu ok lagði fram skipunum í her mikinn. Nú tekr Óláfr konungr vitrligra ráð, gekk af skipum sínum, þar sem heitir Barðvík, fór svá it efra um Gautland ok um Smálönd ok svá í Víkina.

67. Frá Háreki í Þjóttu.

Einn gamall höfðingi, vitr maðr, er hét Hárekr ór Þjóttu, son Eyvindar skáldaspillis, hann segir Óláfi konungi, at hann kveðst eigi mega svá langa leið ganga, lézt heldr vilja fara heim við skipi sínu til Noregs. Hann orti vísu þessa:

39. Ráðit hefk at ríða

Rínleygs heðan mínum

láðs dynmari leiðar

löngum heldr an ganga,

þótt leggfjöturs liggi

lundr í Eyrarsundi,

kann þjóð kerski minni,

Knútr, herskipum úti.

Mjök var Háreki þá raunar við íhuga sínum með Knuti, þó at hann væri þá í liði með Óláfi konungi. Hárekr leggr nú út skipi sínu, róa nú austan fyrir Skáni einskipa, sigla um nóttina við nýlýsi, ok í dagan sækja þeir vestr at Eyrarsundi. Þá lét Hárekr ofan taka allan skipbúnaðinn ok leggr viðuna, tekr tjöld grá ok lætr breiða yfir búlkann stafna milli ok lætr róa í nokkurum rúmum bæði aftr ok frammi, en allt autt um miðskipa, heimtast svá norðr í sundit fyrir vindi ok straumi. Þar lá floti Knúts konungs á bæði borð, lá sumt við Skáneyna, en sumt við Sjóland. Þá mæltu varðmenn, er skipit fór í sundit.

Þá mælti annarr: „Þat er fornt skip nokkut. Sé, hversu grátt er ok skammt. Þat mun vera síldaferja nokkur.“

Nú er skipit sét ok fáir menn á. Nú fara þeir Hárekr svá í gegnum flotann, ok tekr nú sól upp koma. Víkr nú Hárekr undir landit ok reisa upp viðuna ok færa upp gullspánu ok veðrvita, vinda nú á seglit. Þat var hvítt sem snjór af háleyskum váðum ok stafat í gegnum. Nú renndi vel snekkjan. Nú sjá þeir Knúts menn, hvar siglir glæsiligt skip. Nú er sagt konungi, at Óláfr konungr hefir um siglt, fyrir því at þetta skip er harðla vel búit.

Konungr segir, at þat mun vera af liði Óláfs konungs, en eigi hann sjálfr. „Kann vera,“ segir konungrinn, „at hafi siglt sá inn sami karl, er sigldi um oss í Beltissundi, er vér þóttumst þá hafa tekit.“

Nú sigldi Hárekr norðr með landi, en þá er hann fór um Eyrarsund, þá kvað hann vísu þessa:

40. Lækkat Lundar ekkjur,

læbaugs at því hlæja,

skjótum eik fyr útan

ey, né danskar meyjar,

Jörð, at eigi þorðak,

ifla flausts, á hausti

á flatslóðir Fróða

fara aftr vali krafta.

Sigldi síðan norðr með landi leið sína. Nú er frá því at segja, er Hárekr kom á fund Óláfs konungs í Þrándheimi ok var þá norðan kominn frá búi sínu ór Þjóttu.

68. Frá mótblæstri gegn Óláfi konungi.

Heðan af fekk at nýju óþokki af Knúti konungi við Óláf konung, minntist nú allra meingerða við sik, þat fyrst, at Óláfr konungr tók systurson hans ok píndi til eiða við sik ok tók af honum ríkit allt. Óláfr konungr hafði ok tekit þat ríki undir sik, er langa hríð hafði verit skattgilt undir Danakonunga. Óláfr konungr hafði ok herjat á land Knúts konungs. Með þessu öllu saman hafði Knútr konungr stórræði við Óláf konung. Þá er Óláfr konungr hafði ellifu vetr fyrir landi verit, þá gerðist Knúti konungi mikill óþokki við Óláf konung ok girntist á ríki hans.

Á inu ellifta ári ríkis Óláfs konungs sendir Knútr konungr vestan sendimenn sína ok njósnir ok fara leyniliga í Noreg ok koma í öll heruð með miklu fé til allra inna vitrustu manna ok stórhöfðingja í landinu ok sögðu, at þar skyldi fylgja vinátta Knúts konungs með, ef þeir réði Óláf konung ór landinu. Nú var við fénu tekit. En er þetta kom fyrir Óláf konung, at eigi var flærðalaust við hann í landinu, þá íhugar hann um sitt mál ok lét drepa fjóra menn fyrir þeim. Var einn systursonr Þóris hunds. Annarr var Grjótgarðr, er átti konu þá, er síðan fekk Kálfr Árnason. Eftir þetta drap Þórir hundr þrjá menn fyrir Óláfi konungi ok kærustu vini hans. Síðan gerði Óláfr konungr hann útlægan um endilangan Noreg. Flýði þá Þórir undan ok á Finnmörk norðr ok var þar tvá vetr þat haust it sama, er þeir börðust Óláfr konungr ok Knútr konungr ok Önundr við Ána helgu. Svá er sagt, at Óláfr konungr lét stika ána uppi ok stór vötn, er nær lágu. En er skipalið Knúts konungs kom í ána, þá hleyptu þeir ánni ofan ok vötnum á skipin, ok fórst fjöldi liðs fyrir Knúti konungi. Nú skildust þeir við þat, at Knútr konungr leitaði aldrigin oftar til Svíþjóðar.

69. Frá Erlingi Skjálgssyni.

Á inu þrettánda ári ríkis Óláfs konungs um haustit kom Þórir hundr norðan af Finnmörk til Noregs, treystist mjök fjölkynngi Finna í móti Óláfi konungi ok gekk þá einna manna mest at því at vera móti Óláfi konungi. Um vetrinn eftir fór Óláfr konungr í Vík austr ok var þar öndverðan vetrinn. Hann fór þaðan með þrettán langskip. Hann hafði þat skip, er er kallat var Vísundr, ok vísundarhöfuð var þar á. Skipi því stýrði konungrinn sjálfr, ok var allra skipa bazt. Nú fær Óláfr konungr frétt sanna, at Knútr inn ríki hefir allt sumarit safnat saman af Danmörku ok af Englandi miklum her, siglir sunnan af Jótlandi yfir Limafjörð með tólf hundruð skipa ok kom at Ögðum með öllum herinum. Óláfr konungr siglir norðr fyrir Jaðar ok fekk hvasst veðr. Óláfr konungr hafði ekki lið fengit af bóndum, þegar þeir spurðu Danaher. Þetta var fyrir jól, Tómasmessudag, er hann sigldi þrim skipum í Sóknarsund sunnan í frá Stafangri. Þá leggr Erlingr Skjálgsson eftir honum með ellifu skipum, ok var eitt mikit, en önnur váru smæri, siglir nú norðr eftir konunginum ok vill berjast við hann.

En er Óláfr konungr sá eftirför Erlings, þá mælti hann: „Siglum undan hart ok látum þá eigi taka oss. Nú skulum vér hálsa seglin,“ segir hann, „ok fara svá með öllum seglum várum, at þeim sýnist, er eftir fara, sem vér takim sem mesta sigling undan. Vér skulum ok hafa allar árar várar fyrir borði ok sýna þeim sem mestan undanróðr, en vér skulum þó raunar hamla ok sjám, hvat í gerist.“

Ok var undanför s]á með meiru ráði en hræðslu. En er Erlingr sá þetta, þá þóttist hann sjá sigling þeira mikla ok svá undanróðr, en eigi sá hann snöruna allgerla. Nú hafði Erlingr heflat á sínu skipi, at eigi skyldi hans skip ganga hvatari en önnur skipin. Nú lægjast skip þeira ok segl.

Þá svarar Erlingr: „Sláið við nú öllu segli váru,“ ok svá var gert. Gengr nú langskipit mikit ok í frá öðrum skipum Erlings.

Óláfr konungr stefnir fyrir innan Bókn ok leggr í sundit fyrir norðan Tungu í eyjar þær, er svá heita. Nú gengr skipit norðr í sundit, tók mikla sigling ok róðr, en langskipit gekk miklu mest frá öðrum skipunum, þat er Erlingr var á. Óláfr konungr sá nú æsingar Erlings.

Þá mælti Óláfr konungr: „Óðr ferr Erlingr nú, er hann siglir einn í frá öllu liði sínu, ok uggir mik, at honum hæfi eigi, at vit berimst í dag, ok nauðigr berst ek við Erling á svá helgum degi sem í dag er, ok váði er, at feigð býr í. En ef hann vill víst berjast við oss, þá herklæðumst ok verum við búnir. Takið Erling höndum ok drepið hann eigi, er færi gefr á.“

Nú siglir Erlingr í ákafa eftir Óláfi konungi, en hann sigldi ekki undan, þó at svá sýndist. Nú bar fyrr at langskipit en Erling varði. En þegar var lagt á bæði borð, ok var allt í senn, er hroðit var skip undir Erlingi ok hann var tekinn ok leiddr fyrir konunginn, fyrr miklu en önnur skipin kæmi eftir honum, ok varð in harðasta viðrtaka, ok á skömmu bragði var drepit hvert mannsbarn. Erlingr Skjálgsson stóð í lyftingu. Svá segir Sighvatr skáld:

41. Öll vas Erlings fallin,

ungr fyr norðan Tungur

skeið vann skjöldungr auða,

skipsókn við þröm Bóknar.

Einn stóð sonr á sínu

snarr Skjalgs, vinum fjarri,

í lyftingu lengi

lætrauðr skipi auðu.

Enn kvað hann þessa vísu, er hann frá Erling fallinn:

42. Einn vissak þér annan

Jalks bríktöpuð glíkan,

vítt réð gumna gætir,

Guðbrandr hét sá, löndum.

Ykkr kveðk jafna þykkja,

ormláðs hati, báða.

Lýgr hinn at sér lægir

linnsetrs, es telsk betri.

Ok enn kvað hann:

43. Drakk eigi ek drekku

dag þann, es mér sögðu

Erlings tál, at jólum

allglaðr, þess es réð Jaðri.

Hans mun dráp of drúpa,

dýrmennis, mér kenna.

Höfuð bárum vér hæra,

hart morð vas þat, forðum.

70. Dráp Erlings Skjálgssonar.

Þá gekk Óláfr konungr aftr í fyrirrúmit, ok sóttu menn hans þá at Erlingi. Hann varðist drengiliga, var manna sterkastr ok bezt vígr í öllum Noregi.

Þá mælti konungrinn: „Við horfir þú nu í dag, Erlingr,“ sagði hann.

Erlingr segir þá: „Öndverðir skulu ernirnir klóast nú, eða viltu gefa mér grið?“

Konungrinn svarar: „Á öndverðum mun þér sjá, áðr en vit skiljumst.“

En Erlingr kastaði þá vápnum ok gekk ofan í fyrirrúmit. Konungrinn hafði litla öxi í hendi sér. Erlingr kastaði þá skildinum ok tók hjálm af höfði sér.

Konungrinn stakk öxarhyrnunni á kinn Erlings ok mælti: „Merkja skal nú dróttinssvikarann hvern at nokkuru.“

Þetta var fyrr miklu en önnur kæmi skipin. En Erlingr var þá á efra aldri, er þetta varð ok stokkit hár hans nokkut.

Þá mælti konungr: „Sér þú nú,“ kvað hann, „at guð hefir þik seldan í hendr mér? Ok er þú vilt hafa líf, þá sver mér þann eið, at þú skalt aldri vera í móti mér heðan í frá.“

En Áslákr Fitjaskalli var næstabræðrungr Erlings at frændsemi. Hann var frammi á skipinu, en þetta var aftr. En er þeir gengu af skipinu, þá gengr Áslákr at Erlingi ok heggr hann banahögg með handöxi, er hann hafði undir yfirhöfn sinni, ok mælti: „Svá merkjum vér dróttinssvikarann,“ segir hann.

Konungrinn mælti: „Högg allra manna armastr. Nú hjótt þu Noreg ór hendi mér, fyrir því,“ sagði hann, „at eigi mundi Erlingr þriðja sinni véla mik, ok eigi mundi ek þurfa flýja ríki mitt, ef hann vildi vera mér trur.“

Þá mælti Áslákr: „Þat er illa, herra, at þér þykki þetta illa gert, fyrir því at ek hugðist nú höggva Noreg í hönd þér. Engi hefir jafnmikill ok jafnríkr verit þínn fjandi sem þessí.“

71. Liðsafnaður gegn Óláfi konungi.

Nú gengr konungr á skip sitt ok festi eftir skip Erlings í sundinu. Síðan lét konungrinn förunauta Erlings taka við líki hans ok fóru braut síðan, en konungr fór norðr með landi, draga upp seglin. Synir Erlings ok frændr liggja nú í safnaði, ok fær Óláfr konungr hvergi landgöngu fyrir herinum, ferr nu norðr á Mæri, spyrr nú, at Þrændir eru í svikræðum við hann, ok fiðr nú, at landit er ráðit undan honum. Í þessi atlögu var Óláfr konungr varr við vélar þær, er við hann váru hafðar í landinu, ok hverir lendir menn er féit höfðu tekit af Knúti konungi: Erlingr Skjálgsson ok Erlendr ór Gerði, Áslákr af Fitjum, Kálfr Árnason, Þórir hundr, Hárekr ór Þjóttu ok margir aðrir. Nú tók Óláfr konungr allar þær njósnir.

Synir Erlings ok frændr fara nú norðr eftir konunginum með örgrynni liðs um Rogaland ok um Hörðaland. Fær nú Óláfr konungr hvergi landgöngu fyrir bóndaher ok skipaliði, er eftir honum ferr. En þessur vísa er kennd Óláfi konungi:

44. Lítt mun halr enn hvíti,

hrafn etr af ná getnum,

vér unnum gný Gunnar,

glaðr í nótt á Jaðri.

Svá hefr öllungis illa,

ek gekk reiðr of skeiðar,

jörð veldr manna morði,

mitt rán getit hánum.

Óláfr konungr ferr nú með skipaliði sínu norðr á Mæri ok spyrr, at Þrændir váru í móti honum, fiðr nú, at landit er ráðit í frá honum, gengr frá skipum sínum, þar sem Slygs heitir. Þeir menn fóru með konunginum, er Þorleifr hét hvárrtveggja, annarr hvíti, en annarr kvækr. Þeir tveir bræðr segja konunginum, at þeir kenna skip Knúts konungs ok at hann var í land kominn, ok marga menn kunnu þeir nefna í liði hans.

72. Undanhald Óláfs konungs.

En í þessi rennu kom Knútr konungr með fjölda skipa í Noreg. Þá fór Óláfr konungr norðr ok kom við á Sunnmæri ok lá í höfn þeiri, er Steinavágar heita, ok lá þar um nóttina. En Áslákr Fitjaskalli fór um aftaninn inn til Borgundar. Þá bar svá til, at þar var sá maðr fyrir, er Vígleikr hét, Árnason. En um morguninn kómu menn norðan ór Frekeyjarsundi, hirðmenn konungsins, þeir sem heima höfðu setit um sumarit, ok sögðu konungi tíðendi, at Kálfr Árnason ok Hárekr ór Þjóttu ok Þórir hundr váru komnir um kveldit í Frekeyjarsund með miklu fjölmenni, „ok vilja þeir taka þik af lífi, ef þeir eigu vald á.“

Þá gerði konungrinn upp á fjallit ór Steinavágum varðmenn sína, ok þá er þeir kómu upp á fjallit, þá sá þeir norðr til Bjarnareyja, at norðan fóru mörg skip, fóru ofan aftr ok sögðu konungi, at herrinn fór norðan, en konungrinn lá þar fyrir með tveim einum skipum. Síðan lét konungr blása, ok fóru tjöld af skipum hans, ok tóku síðan til ára. En þá er þeir váru albúnir ór höfninni, þá fóru þeir norðan fyrir Þrjótshverfi hálfum fjórða tig skipa. Þá stefndi Óláfr konungr fyrir innan Nyrvi ok inn um Hundsver. En þá er þeir váru komnir jafngegnt Borgund, þá fór út sexæringr einn í móti konungi ok þeir menn á, er Ásláki höfðu fylgt um kveldit, ok sögðu konungi þau tíðendi, at Vígleikr Árnason hafði drepit Áslák Fitjaskalla, þá er þeir gengu til skips, fyrir þat at hann hafði drepit Erling á Sóla. En konungr lét illa yfir þeim ótíðendum ok mátti þó eigi dvélja sína ferð fyrir ófriði, ok fór hann þá inn um Vegsund ok um Skot ok létti eigi, fyrr en hann kom í Toðarfjörð, ok lagði at í Valldali ok gekk þar af skipum sínum ok setti þau þar upp ok fekk þar til vafðveizlu segl sín ok reiða allan.

73. Frá ferðum konungs.

Síðan setti hann þar landtjald sitt á eyrinni, sem Sult heitir. Þar eru fagrir vellir, ok lét konungrinn reisa þar fagran kross á eyrinni. Þat er sagt, at bóndi sá bjó á Mó, er Brúsi hét. Hann var þar ríkastr í dalinum bóndanna. Síðan kom Brúsi ofan ok margir bændr með honum á fund konungsins ok fögnuðu honum vel, sem vert var. Konungrinn gerði sik blíðan móti fagnaði þeira. Konungrinn spurði þá, hvárt þar væri fært á land upp á Lesjar.

Brúsi svarar, kveðr vera urð eina mikla fyrir ófæra í dalinum, er Skerfsurð heitir, „ok er þar hvárki fært mönnum né hrossum. Þat höfum vér ok spurt, at Upplendingar hafa kastat niðr kristni sinni ok láta engum hlýða þar yfir at fara, þeim sem kristinn læzt vera.“

Konungrinn svarar: „Til munu vér hætta verða, bóndi,“ sagði hann, „takist sem guð vill, ok komið hér í morgun með eyki yðra ok sjálfa yðr, ok sjám, hverr vöxtr er á er, ef vér komum allir saman til urðarinnar.“

Nú koma þeir um morguninn til konungsins, ok bjó hann nú ferð sína upp at dalinum, ok gekk hann sjálfr neðan af eyrinni ok þar til, er Krossbrekka heitir, ok hvíldist þar á brekkunni ok sat þar um hríð ok sá ofan eftir dalinum í fjörðinn ok mæíti: „Erfiðisferð hafa þeir fengit mér Kálfr Árnason ok þeir félagar, er várir váru vinir um hríð ok fulltrúar.“

Þat er sagt, at enn standa þeir krossar, er hann lét reisa þar, sem hann sat á brekkunni. Síðan steig hann á bak hesti einshverjum ok reið upp eftir dalinum ok léttu eigi fyrr en þeir kómu til urðarinnar. Þá spurði konungrinn Brúsa, hvárt nokkut sel væri þat þar, er þeir mætti búa í um nóttina.

„Já,“ sagði Brúsi, „er víst, herra.“

Nú var svá gert, at þeir váru þar um nóttina, ok setti konungr þar landtjöld sín, en um morguninn bað konungr þá fara til urðarinnar ok freista, ef þeir mætti koma veginum yfir urðina. Nú fóru þeir til, en konungr var heima í landtjaldi. En um kveldit kómu þeir heim hirðmenn hans ok kváðust hafa haft mikit erfiði ok ekki á leið komit ok sögðu, at þar mundi aldrigin mega veg yfir gera, ok váru þar aðra nótt, en konungrinn lá á bænum sínum um alla nóttina. En þegar er hann vissi, at dagr var, þá bað hann þá fara til urðarinnar, en þeir fóru mjök trauðir ok kváðust ekki mundu at vinna.

En þá er þeir váru braut farnir, þá kom sá maðr til konungs, er vistum þeira réð, ok sagði konunginum, at eigi var vist meiri eftir en tvau nautsföll slátrs, „en þú hefir fjögur hundruð manna þíns liðs ok hundrað bónda.“

Þá mælti konungr, at hann skyldi láta upp alla katla ok láta nokkut af slátri í hvern ketil, ok svá var gert, en konungr gekk til ok gerði krossmark yfir ok bað þá búa matinn. En síðan fór konungr til Skarfsurðar, þar sem menn hans skyldu veginn ryðja. En þá er konungr kom þar, þá sátu þeir allir ok váru móðir mjök af erfiði.

Þá mælti Brúsi: „Ek sagði yðr, herra, at ekki mátti vinna at urð þessari, ok trúðu þér eigi.“

Síðan lagði hann af sér skikkju sína ok mælti, at þeir skyldu freista allir, hvat þeir mætti at vinna. Ok nú er þeir kómu til, þá er svá sagt, at tuttugu menn máttu hræra þá steina, er eigi gat áðr hundrað manna, ok varð vegrinn ruddr at miðjum degi, svá at bæði var fært mönnum ok hrossum með klyfjum. Síðan fór konungrinn ofan aftr, þar sem vist þeira var ok nú heitir hellir. Kelda ein er þar ok í nær hellinum, og þvó konungrinn sér þar. En er búfé manna verðr sjúkt í dalinum ok drekkr þat af því vatninu, þá batnar því þegar þeirar sóttar. Síðan fór konungr til matar ok allir þeir, en er þeir váru mettir, þá spurði konungrinn eftir, ef sætr nokkur væri upp í frá urðinni nær fjallinu, þau er mætti búa í um nóttina.

Brusi svarar: „Eru víst, herra,“ sagði hann, „þau er heita Græningar, ok má þar engi maðr vera um nætr fyrir tröllagangi ok meinvætta, er þar eru á sætrinu.“

Síðan bað konungrinn þá bua ferð sína, kveðst vilja vera á sætrinu um nóttina. Þá kom til hans sá maðr, er vistum hans réð ok kvað vera þar örgrynni vista, „ok veit ek eigi, herra, hvaðan komnar eru.“

Konungrinn svarar: „Þokkum guði sending sína,“ ok lét gera byrðar bóndum þeim, er fóru ofan eftir dalinum ok til heimkynna sinna. En konungr var á sætrinu um nóttina á bænum sínum, sem hann var oft vanr.

En um nóttina, er menn váru komnir í svefn, þá kvað við áskrámliga úti ok mælti: „Svá brenna mik nu bænir Óláfs konungs,“ sagði sú in illa vættr, „at ek má nú eigi vera at hýbýlum mínum, ok verð ek nú at flýja ok koma aldrigi á þenna stað síðan.“

En áðr um morguninn en konungrinn færi til fjallsins, þá mælti hann við Brusa: „Hér skal nú,“ sagði hann, „gera bæ, ok mun sá bóndi, er hér býr á, hafa sér jafnan framdráttu, ok aldrigin skal hér korn frjósa, þó at bæði frjósi fyrir ofan ok neðan.“

74. Konungr kúgar bændr enn til kristni.

Þá fór Óláfr konungr ok kom fram í Einbúa ok var þar um nóttina ok um morguninn á Lesjar ok lét taka alla ina beztu menn bæði af Dofrum ok svá af Lesjum ok urðu nú at taka við kristni eða þola dauða eða undan flýja. Þeir vildu því eigi játa, en svá lauk, at flestir allir tóku við kristni ok fengu konungi sonu sína ok hétu því, at þeir skyldu aldrigin oftar ganga af kristni. Synir þeira váru vel haldnir við konunginum ok gerðust vel siðaðir.

Þat er sagt, at konungr var þar um nótt, sem Bæar heita, ok er sá bær á Lesjum, ok setti þar fyrir presta. Síðan fór hann yfir Lorudal ok kom þar, sem Stafabrekka heitir, ok sat þar á brekkunni, en þar liggr bær sá undir brekkunni, er Bær heitir. En á sú rennr eftir dalinum, er Ótta heitir, ok er fögr byggð báðum megin at ánni ok er kallat Lóar, ok mátti konungrinn sjá eftir endilangri byggðinni.

Þá mælti konungrinn: „Skaði er þat, at brenna skal byggð jafnfagra,“ ok stefndi síðan ofan í dalinn með liði sínu ok var á bæ þeim um nóttina, er Nes heitir, ok tók sér herbergi í lofti einu, þar sem hann svaf sjálfr í, ok þat loft stóð lengi síðan, svá at ekki var at gert.

Þat er sagt, at konungrinn var þar fimm nætr ok skar upp þingboð ok stefndi til sín bæði af Lóm ok Vága ok af Heydali ok lét þat boði fylgja, at þeir skyldu annathvárt halda við hann bardaga eða þola brennur af honum eða hverfa aftr til kristni ok láta af öllum heiðnum dómi ok fá honum syni sína á ofan í gíslingar, ok mátti þeim þat þykkja at réttu meiri virðing en nauðung. Ok þat er sagt, at flestir allir þeir, er byggðu þau heruð, kómu á fund hans ok sættust við hann. En þeir, er eigi vildu þat, þá flýðu þeir undan í dala suðr.

75. Óláfr konungr flýr land.

Nú leitar Öláfr konungr ráða við menn sína, en allir skjóta til hans ráða. Nú ferr konungr suðr á Heiðmörk ok leitar ráða við Upplendinga, vini sína, ok bað þá leggja til nokkur góð ráð með sér. En þeir mæltu, at þing skyldi stefna ok tala um málit, ok svá var gert.

Segir nu konungrinn í frá, at þeim er afhent, „er tekit hafa fé til höfuðs míns ok níðast á konungi sínum, þeim er rétt kominn er til lands ok ríkis,“ biðr sér nú styrks, at hann mætti við haldast ágöngu óvina sinna, ok talar um þat fögrum orðum ok snjöllum ok lýkr svá málinu, at hann biðr þá nokkut gott ráð fyrir sér sjá ok sjálfum þeim.

Konungrinn skilr nú þat ok svá aðrir vinir, at svá er orðinn mikill ákafi fólksins með ágöngu Knúts konungs ok liðsfjölda, er á landi var af her, at þat sýndist konunginum ráð ok öllum vitrustu mönnum at leita undan ok afla sér meira liðs ok fjölmennis, segja, at landsherrinn mun vera honum ótrúr konunginum.

Nú verðr Óláfr konungr varr við þá menn, er fóru með fénu. Nú biðja hans menn, at þá skal taka ok svá féit. Konungrinn svarar: „Þat gerik eigi,“ segir hann, „fyrir því at vér megum við kennast, at í mörgu lagi höfum vér með ofsa ok kappi stýrt þessu ríki ok eigi með réttu. Létum vér refsa þá hluti, er guðs rétti var raskat, en þat er nú er við oss misgert, þá megum nú fyrirgefa lítilliga.“

Þessir menn fóru með konunginum: Ástríðr dróttning, Guðröðr ok Hálfdan, Rögnvaldr ok Dagr, Hringr ok Þorleifr, Áslákr ok Helgi, Þórðr ok Einarr, Fiðr Árnason, Þorbergr ok Árni, Þorbjörn ok Þormóðr skáld.

Konungrinn ferr nú austr um Eiðaskóg ok allt í Svíþjóð austr ok dvaldist þar mjök lengi með Sigtrygg. Þaðan fór hann austr í Garðaríki ok var annan vetr í Hólmgarði með Jarizleifi konungi, er fengit hafði Ingigerðar, dóttur Öláfs konungs sænska, systur Ástríðar, er Óláfr konungr átti.

76. Frá Knúti konungi ok Birni stallara.

Knútr Danakonungr fór norðr eftir Noregi ok skaut á þingum hér ok hvar, ok var tekit við honum, hvar sem hann kom, létti eigi ferð sinni fyrr en í Niðarósi ok átti þar átta fylkna þing við Þrændi. Var honum þá svarit landit á Eyraþingi. Frá þessi ferð Knúts konungs segir Þórarinn loftunga í drápu þeiri, er hann kvað um Knút konung:

45. Knútr es und sólar .

Siðnæmr með lið

fór mjök mikit

minn vinr þinig.

Færði ór firði

fimr gramr Lima

út ólítinn

otrheims flota.

46. Uggðu Egðir

örbeiðis för

svans sigrlana,

sökrammir mjök.

Allt vas golli

grams skip framit.

Várum sjón sögu

slíks ríkari.

47. Ok fyr Lista

liðu framm viðir

Hádýrs of haf

hart kolsvartir.

Byggt vas innan

allt brimgaltar

suðr sæskíðum

sund Eikunda.

48. Ok fyr fornan

friðmenn liðu

haug Hjörnagla

hvasst griðfastir.

Þars stóð fyr Stað

stafnklifs drifu,

vasa eyðilig

örbeiðis för.

49. Knáttu súðir

svangs mjök langar

byrrömm bera

brimdýr fyr Stim.

Svá liðu sunnan

svalheims valar,

at kom norðr í Nið

nýtr herflýtir.

50. Þá gaf sínum

snjallr görvallan

Nóreg nefa

njótr veg-Jóta,

þá gaf sínum,

segik þat, megi

dals dökksalar

Danmörk svana.

Hér er nú sögð öll ferð Knúts konungs, hversu hann fór sunnan með landi. Svá fór síðan, at hann gaf Hákoni jarli, frænda sínum, allt Noregskonungs veldi, þeim er fyrr hafði verit handtekinn af Óláfi konungi ok hann svarit Óláfi konungi eiða. Hann bar þá enn fé á nýjaleik undir alla lenda menn í landinu at ráða Óláf konung ór landinu ok kuga suma at sverja sér landit, tók þá sonu þeira til sín í gísling.

Knútr konungr gerði sendimenn til Bjarnar stallara með tólf gullhringa ok ætlar honum slíka flærð við Óláf konung sem öðrum. Talar sendimaðrinn, hve ólíkr Knútr konungr er orðinn öðrum mönnum, ok býðr honum féit.

Hann svarar: „Engan ófrið geri ek Óláfi konungi.“

Sendimaðrinn svarar: „Aldrigi gaf Óláfr konungr þér jafnmikit fé sem Knútr konungr býðr þér nú.“

Björn svarar, at eigi kveðst munu selja Óláf konung með verði at sinni, ok lætr nú upp festa alla sendimennina Knúts konungs ok hefir sjálfr féit ok ferr nú á fund Óláfs konungs.

En áðr en hann kæmi, þá sagði konungrinn draum sinn: „Mér sýndist,“ kvað hann, „bjarndýr eitt mikit ok var glatt ok lék við mik blíðrliga ok færði mér höfuð sitt.“

En á þeiri stundu kom Björn á fund Óláfs konungs, segir honum þau tíðendi, at menn hafa tekit fé til höfuðs hans, ok kvaðst drepa, er honum vildu fé til bjóða, „en féit tók ek, ok vil þat sýna yðr.“

Konungrinn svarar „Þat er bæði, at féit er fagrt, enda munu þeir dýrt kaupa. En þú, Björn,“ sagði hann, „reyndist sem ván var, at reyndist mikill hreystimaðr sem góðr drengr,“ ok býðr honum með sér, ok hann tók þat ráð, skildist aldrigin við hann, meðan er þeir lifðu, ok margir aðrir vinir Óláfs konungs flýðu ór landi austr til hans í Garða, þó at Bjarnar sé helzt getit, er fyrirmaðr var þeira.

77. Frá álögum Sveins ok Alfífu.

En um sumarit eftir ferr Hákon jarl vestr til Englands eftir festarkonu sinni, ok um haustit, er hann fór vestan, þá týndist hann í Englandshafi við allri skipsókn sinni, ok var þat eftir vánum. En er Knútr konungr frá þetta, þá setti hann Svein, son sinn, ok Alfífu, móður hans, í ríkit at gísla landit undir sik við allra beztra manna sonum. Var þá svá mikit danskra manna metorð, at eins þeira vitni skyldi hrinda tíu manna vitni Norðmanna. Engi skyldi ok ná af landi at fara, nema konungr leyfði eða hans menn, en ef nokkurir færi, þá felli undir konung allar eignir þeira, ok hverr sá, er mann vægi, skyldi hafa fyrirvegit landi ok lausum eyri. Svá ok ef maðr yrði útlagr ok tæmdist honum arfr, þá skyldi konungr eignast arf þann. En at jólum skyldi bóndi hverr fá fyrir hvert nef mæli malts ok lær af þrévetrum uxa, þat var kallat vinjartoddi, ok spann smjörs, húsfreyja hver rýgjartó; þat skyldi vera lín öregnt svá mikit, at spennt fengi um mesta fingri ok lengsta. Bændr skyldu ok gera hús öll, þau er konungr vildi hafa á bólstað sínum. Sjau menn skyldu gera einn færan ok gera fyrir hvern fimm vetra gamlan ok þar eiga hömlur eftir. Hverr maðr, er á haf reri, skyldi gera konungi landvörðu, hvaðan sem hann reri, en þat váru fimm fiskar. Skip hvert, er fór af landi í braut, skyldi konungr hlaða rúm yfir þvert skip. Maðr hverr, er af landi færi, skyldi gjalda landaura, hvárt er hann var hérlenzkr eða útlenzkr, ok helzt sjá lýðskylda til þess, er Jórsala-Sigurðr gaf af þessar nauðir flestar. En þó at sjá nauð ok illing lægi í landinu, þá treystust menn eigi í móti mæia fyrir sakir sona sinna, er í gíslingu váru.

78. Óláfr dvaldist í Görðum austr.

Jarizleifr konungr tók vel við Öláfi konungi ok svá við Ástríði dróttningu ok öllum þeira fararnautum. Óláfr sagði nú konunginum í frá ok Ingigerði dróttning, sifkonu sinni, hversu mikil óhægendi er liann hafði hér við at skipta í landinu. En þau hugguðu hann bæði ok báðu hann hafa slíkt af sínu ríki sem hann vildi. Óláfr konungr lét vel yfir þeira boði ok viðværi ok var þar annan vetr með þeim í góðu yfirlæti ok mikilli virðing, sem vert var.

En er á leið á stundina, þá sagði Óláfr konungr þeim, at hann mundi heim verða fara til Noregs, ok þeim landsmönnum var á því einu hugr, er í för váru með honum, ok svá sjálfum honum at vitja eigna sinna ok lands, ok ekki vildi konungrinn annat raunar en hverfa aftr. Þau Jarizleifr ok Ingigerðr báðu hann, at hann skyldi eigi á braut fara. Nú varð hann varr við þat, at hann mundi varla ná braut at fara, fyrr en hann sagði þeim, at sú tilvísing hefir fyrir hann komit, at hann skyldi heim fara til Noregs. En er þau urðu þess vís af honum, þá urðu þau svá fegin, konungr ok dróttning, at þau felldu tár.

79. Óláfr konungr læknar kverkasull.

Þetta var þar enn í Görðum austr, sem margtítt er, at ekkja ein átti son þann, er hafði kverkasull. Móðir sveinsins ræðir fyrir Ingigerði dróttning ok biðr hana heilla ráða.

„Gakk þú,“ kvað hon, „fyrir Óláf konung ok bið hann nokkurra hjálpræða, en hann mun eigi læknir kallast, en þú skalt þat segja, at þú hefir þat heyrt, ef konungrinn legði brauð í munn manni, at þá mun batna.“

En hon gerði svá. Konungrinn brýtr af brauðinu ok leggr í munn sveininum, ok kallaði þegar í staðinum já.

80. Óláfr konungr heldr til Svíþjóðar.

Nú er frá því at segja, at höfðingjalaust var um vetrinn í Noregi, því at Hákon jarl var í frá fallinn. Þá sendu vinir Óláfs konungs menn austr í Garða at segja honum, at landit var höfðingjalaust. Óláfr konungr bjó ferð sína um vetrinn eftir jól ok setr þar eftir son sinn til fóstrs með Jarizleifi konungi. Óláfr konungr fór austan at fjörum til hafsins. En um várit fór hann yfir hafit ok svá til Svíþjóðar, ok safnaðist honum þá nokkut af liði, ok fór þaðan til Helsingjalands. Ok er hann kom til Svíþjóðar, þá tók Önundr feginsamliga með honum, en síðan er hann vissi farlengd hans, þá safnaði hann honum liði miklu um ríki sitt ok fekk honum níu hundruð manna á braut. Síðan fór Óláfr konungr braut með lið sitt ok setr Dag eftir at safna liði ok biðr hann hafa kristna menn alla, ok enn fleiri sína vini setti hann eftir með honum.

Gauta-Þórir hét maðr, en annarr Afrafasti. Þeir váru kappar miklir ok frágerðarmenn at harðfengi, fóru víða yfir ok váru náliga berserkir ok váru saman þrír tigir manna, ok ekki váru þeir við annarra manna megin, blótuðu ekki ok höfðu þó eigi skírn tekit.

Ræða þeir nú um sín á milli: „Hví mun konungr eigi vilja biðja oss liðs, svá mikil þörf sem honum er? Mér lízt svá vel konungr sjá,“ segir Þórir, „ok vil ek bjóða honum lið várt, ok þeir hafa betr, er honum þjóna.“

Þeir hitta konunginn ok bjóða honum lið sitt. Konungrinn spyrr, hvárt þeir eru skírðir eða eigi.

Þeir sögðu: „Eigi er þat enn, herra,“ sögðu þeir.

Konungrinn svarar: „Ekki höfum vér þá í váru liði,“ segir hann, „er eigi eru skírðir, fyrir því at þat vinnr oss lítit lið.“

Þeir mæltu: „Höfum vér minna þrek unnit á einum degi en einn þinna manna?“

Konungr játar ekki þeira fylgd. Nú fara þeir austan um eystra ríki, en sjórinn er þar ekki saltr. Konungrinn biðr, at menn skulu hlýða tíðum, áðr en þeir hæfi upp ferðina. En snjóföll váru mikil um dagana á ísunum.

81. Sýn Óláfs konungs.

Þat var einn dag, er konungrinn reið at veg sínum, at menn koma í móti honum af Noregi ok sögðu honum ófrið mikinn vera, „ok allir stærstu höfðingjar eru í móti þér,“ segja, at þeir hafa tekit fé af Knúti ríka, „ok eigi munu yðrir lífdagar langir, ef þér farið þangat. En í fylgd bjóðumst vér með yðr.“ Hann játar því. Ingigerðr hafði gert honum dýrligt merki.

Nú er Óláfr konungr fór milli Upplanda ok Svíþjóðar einnhvern dag, var hann ókátr, svá at hann mælti ekki orð. Þá spurði byskup, hví hann var svá ókátr.

Óláfr konungr svarar: „Mikla sýn sá ek nú. Allr heimrinn var mér nú fyrir augum, ok sá ek öll þau lönd nú, sem ek hefi á komit, ok svá þau, sem ek hefi eigi á komit, ok svá allar greiningar sá ek á millum þeira.“

Þá steig byskup niðr af hestbakinu ok tók um fót konungi ok laut honum ok mælti: „Helgum manni fylgjum vér,“ sagði hann.

Síðan fór Óláfr konungr til þess, er hann kom í stað þann, er Stafamýrar heita, ok þá kannaði hann lið þat, er Önundr hafði fengit honum, en þat var heiðit. Þá gerði Óláfr konungr þeim kosti, at þeir tæki við skírn ok fylgdi honum eða hyrfi aftr elligar, fyrir því at Óláfr konungr vildi eigi vald hafa undir heiðnum mönnum. En fjögur hundruð tóku við skírn ok fylgdu honum, en fimm hurfu aftr.

82. Kálfr Árnason hittir konung.

Ferr nú konungrinn með nokkuru liði til Helsingjalands ok í Jamtaland. Einn dag ríða fimm menn í móti konunginum. Var þar einn Kálfr Árnason.

„Hví ertu hér kominn, Kálfr?“ kvað konungrinn.

„Herra,“ segir hann, „hví býst þú svá við sem ófriðr sé í móti þér. Vér unnum þér bezt ríkis, þó at vér teygðum fé af Knúti konungi.“

Þá mælti konungrinn til Finns Árnasonar, bróður Kálfs: „Hversu skulum vér trúa Kálfi, bróður þínum?“

Finnr svarar: „Trúum honum eigi. Hann er vitr ok svikafullr. En hví tökum vér hann nú eigi?“

Þá svarar konungr: „Gott væri at snúa manni frá illvirki, fyrir því at hann mun þat henda.“

Kálfr snýr nú aftr ok hefir nú fengit njósnir. En nú fá þeir sér þann mann, er merki skal bera móti konunginum, en sá hét Koli, lendr maðr. Ór hans höfði sprungu út bæði augu hans.

83. Frá Þorgeiri á Sólum.

Þorgeirr á Sólum kemr á fund konungs ok býðr honum heim til sín, ok skorti þar eigi góðan fagnað. Svá bar at um daginn, er konungrinn reið til veizlunnar, at þar váru fagrir akrar á báðar hendr þeim. Þorgeirr ríðr fyrir. Eigi var auðvelt at stöðva liðit, koma miðvikudaginn. Sækist seint reiðin. Þormóðr ok hans jafningjar ríða yfir akrinn ok lemja mjök. Nú þykkir Þorgeiri illa, en Þormóðr kvaðst sjálfráðr vera at ríða, hvar sem hann vildi. Konungrinn segir þat ómakligt vera at gera Þorgeiri skaða eða óskil, sér þó, at ekki fær at gert.

Konungrinn svarar: „Verð vel við, Þorgeirr,“ segir hann, „þú veizt eigi nema lítils sami í, en þó kann vera, at þetta sé eigi mikils vert nær því, ef kemr annat böl meira.“

Konungrinn tekr nú veizluna, en tjöld váru ger úti, ok var þar veitt í. Ferr nú veizlan fram.

Þat er sagt frá Þormóði Kolbrúnarskáldi, at hann vaknar snimma um morguninn ok íhugar, at margt hefir yfir liðit með honum. Hann hafði fastat níu dróttins daga, en matazt jafnan föstudaga, at hann næði þá heldr en áðr hefnd at drepa Þórarin trölla út á Grænalandi, ok hleypr hann í steikarahús eitt ok fær til mörbjúga eins ok etr þat, en þat var á föstudegi.

En steikarinn mælti: „Ertu konungsmaðr?“ sagði hann.

„Já,“ segir Þormóðr.

„Allvant hefir þik hent,“ segir steikarinn.

Þormóðr svarar: „Annathvárt mun okkr Krist á skilja meira en mörbjúga hálft eða minna.“

Bóndi sá, er konungrinn tók veizlu at, býðr sik til ferðar með konunginum, en hann átti sonu tvá; var annarr sextán vetra, en annarr sautján vetra. Konungr biðr hann fara, en sveinar hans sé heima. Þar váru enn akrar blómgaðir ok troðnir mjök. Konungrinn kvað þat eigi makliga gert. Sveinarnir vilja fylgja feðr sínum, en konungsmenn vilja eigi. Konungr segir, at þeir skulu ráða, ef þeir vilja, „ok gæti guð þeira, ok aftrkvámu verðr þeim auðit.“

Þorgeirr var kallaðr flekkr. Hann fekk óvirðing af Sveini konungi.

84. Vatn breytist í mjöð ok vín.

Nú æ því meir er konungrinn sótti á leiðina, þá spurði hann því meira samandrátt liðsins. Konungrinn reið hvítum hesti um daginn. En þá varð sá atburðr, at hestrinn hleypr í jarðfall eitt undir honum, ok brotna fætrnir allir á hestinum. Konungrinn hleypr af fram ok sakar hann ekki ok mælti: „Býsna skal til batnaðar.“

Nú býðr hverr honum sinn hest. Konungrinn bindr um fætr hesti sínum. Nú biðr konungrinn skutilsvein sinn gefa sér af vatni at drekka. Hann gerði svá. Konungr blessar kerit, ok þá er hann kenndi, þá mælti hann: „Eigi vil ek mungát drekka.“

Skutilsveinninn svarar: „Vatn fekk ek yðr, herra,“ ok lætr í annat sinni ok gefr konunginum.

Konungrinn mælti: „Er þetta mjöðr; eigi vil ek hann drekka; gef mér vatnit.“

Skutilsveinninn fekk honum þriðja sinni. Konungr mælti: „Vín gefr þú mér nú; eigi vil ek þat drekka.“

Byskup mælti: „Drekkið, herra; heimilt á sá, er gefr yðr ok þessum drykk hefir snúit, ok eru slíkt ágætlig tákn ok fagrlig.“

85. Dráp Hrúts á Viggju.

Nú sjá konungsmenn skip þat, er átti Hrútr á Viggju Loðinsson. Sigurðr ullstrengr var sonr hans, er staðinn setti í Niðarósi. „Man ek þat,“ segir konungr, „at Hrutr var meiri vinr várr. Nu ferr hann til Kálfs með liði ok vápnum í móti oss.“

Konungr mælti til Gizurar svarta: „Er þat títt á Íslandi, at verkmenn heimta slagar um haustum, er þeir hafa unnit?“

„Já, herra,“ segir hann, „þat er þar mjök títt.“

Konungrinn sagði: „Æ em ek því meiri maðr en bændr á Íslandi, at ek skal stórfengiligari til ráða slaganna. Tak þú hrútinn ok alla þá, er honum fylgja, ok drep þá alla.“

Eigi var hann trauðr þess, drap þá Hrút ok hundrað manna með honum.

86. Óláfr kemr liði sínu á Stiklastaði.

En þá er Óláfr konungr kom á Upplönd, þá kom í móti Haraldr Sigurðarson, bróðir hans, ok var ungr at aldri ok mikill í hug, fimmtán vetra gamall, ok tók Óláfr konungr við honum með miklum veg. En með konungi váru áðr mestir virðingarmenn Finnr Árnason, er síðan var jarl í Danmörku, ok Rögnvaldr Brúsason, er síðan var jarl í Orkneyjum, Áslákr af Fitjum. En tvau hundruð manna hafði honum austan ór landi fylgt ok aldrigin hafði við hann skilizt. En Haraldr, bróðir hans, kom í móti honum með sex hundruð manna ok skildist eigi við Óláf konung, meðan hans líf var þessa heims. Dagr Hringsson fór með Óláfi konungi ór Görðum austan í Svíþjóð. Þá var hann þar eftir, er Óláfr konungr fór í braut, ok safnaði saman liði ok ætlaði eftir Óláfi konungi. Óláfr konungr beið hans á Upplöndum nokkura hríð. En þó at hann kæmi eigi, þá vildi hann þó halda fram ferðinni. En þá er þeir fóru milli Mjörs ok Vænis á Upplöndum, þá urðu þeir at bera skipin ok svá vápnin á baki sér, ok var förin erfið. En þar, sem þeir höfðu náttstaði, þá eru þar kallaðar Óláfsbúðir. Nú koma þeir fram á fjallit á Súlu í Veradali. Margir váru þar ríkismenn, er liðit fór ofan í Veradal ok út á Stiklastaði. Nú setti Óláfr konungr þar herbúðir sínar sex hundrað, sat þar dróttinsdaginn ok mánudaginn ok týsdaginn, ok vatnfastaði hann þá báða.

En þá er Óláfr konungr var þar kominn, þá lét hann kalla tii sín bónda einn. Síðan fekk hann honum fé mikit ok bað hann fara í heruð á braut ok kaupa sálutíðir at lærðum mönnum, „fyrir sál þeira manna, er í móti mér eru ok falla í bardaganum.“

„Fyrir þeira manna sál myndir þú vilja gefa, er með þér falla,“ kvað bóndinn.

„Fyrir þeim, er í móti mér eru,“ sagði konungrinn. „En vér munum allir saman bjargast, mínir menn.“

87. Frá Afrafasta ok Gauta-Þóri.

Þá tók Kálfr ok reisti í móti honum mikla orrostu af miklu kappi ok af miklu megni ok illsku ok fekk sök helzt fyrir kristniboð hans, áðr en Óláfr konungr kæmi í land aftr, fyrir því at Kálfr vissi, at hann mundi nú bjóða kristnina sem fyrr hafði hann kapp á lagt ok miklu á leið komit, ok fekk þat til málbóta sér, at góðra manna synir skyldu eigi verða forgíslaðir. Óláfr konungr var nú kominn til haugs nokkurs um morguninn at undurni ok bað menn sína til skrifta ganga.

En skammt í frá honum sátu þrír tigir manna ok lögðu eigi vápn sín. Konungrinn lætr eftir spyrja, hverir þeir væri, ok var honum sagt, at Afrafasti var ok Gauta-Þórir. Konungr fréttir, hvat þeir vilja. Þeir segja, at þeir vilja ganga í lið með honum. Hann spyrr, hvárt þeir eru skírðir, en þeir kváðust eigi skírðir.

Nú segir konungr enn sem fyrr: „Eigi hirðum vér at hafa yðr við várt lið, en víst viljum vér hafa yðr, ef þér vilið skírn hafa, ok farið þá í friði.“

Þeir kváðust því eftir honum fara, at þeir vildu honum lið veita, kveðast ok verit hafa í nokkurum mannhættum, „en þat sýnist oss, herra, at sá siðr sé beztr, er þér boðið, ok þess biðjum vér yðr, at þér ábyrgizt oss, fyrir því at vér kunnum eigi þann sið, er þér bjóðið oss.“

Konungr játar þeim því, at hann skal þeim í trúnaði vera. Nú kveðast þeir vilja fyrir hvetvetna fram berjast við konunginum, eru nú skírðir ok byskupaðir ok hafa dregla um höfuð.

88. Frá Þormóði Kolbrúnarskáldi.

Þá mælti konungrinn, at Þormóðr skyldi skemmta nokkut.

Hann svarar: „Hví skemmtir Sighvatr eigi?“

Konungr svarar: „Eigi er hans við kostr, farinn ór landi til Róms suðr.“

Þormóðr svarar: „Þat gerir þá hverr, er til er fallinn,“ ok kvað síðan Bjarkamál.

Ok þá er hann hafði kveðit, þá mælti konungrinn: „Hvat kaup viltu hafa, Þormóðr, fyrir skemmtan þína?“

Þormóðr svarar: „Eigi kann ek kaups at meta ok engan hlut vil sjá mér til gefa annan en þat, at ek vildi þitt brjóst vera ok í þinni ásjá vera, ok eigi vilda ek eftir þik lifa.“

Konungr svarar: „Eigi kann ek þat glöggt vita, hversu þat verðr, en ásjá skal ek þér veita. Hversu marga menn hefir þú vegit í einvígi?“

Hann Þormóðr kveðr þá vísu:

51. Sex hefk alls, síz óxu

ónhjalta Tý fjónir,

kenndr emk við styr stundum,

stálregns boða vegna.

Þó emk enn at mun manna

morðs varliga orðinn,

vér létum þó þeira,

þrítögr, skarar bíta.

„Eigi ertu gamall,“ segir konungrinn, „virt mun þat við þik. Hvat mun þá annat fyrir sjaundina en tveir komi fyrir einn?“

„Mæl heill ok sæll, herra,“ sagði Þormóðr.

Maðr gengr at konunginum vænn; sá hét Arnljótr gellini. „Herra,“ segir hann, „silfrdisk einn senda ek yðr við Þóroddi Snorrasyni, ok þær váru jarteignir til þess, at ek vildi til þín ok berjast með þér.“

Konungr mælti, at hann skyldi skírn taka ok fara aftr, „ok eigi vil ek hafa þitt lið, ok enskis manns afl þykkjumst ek þurfa.“ Ferr hann aftr ok tekr skírn.

89. Viðbúnaðr við orrostu.

Nú kemr móti konunginum bóndaherrinn, Þrændir ok Háleygir, Naumdælir ok Mærir. Þeir váru höfðingjar fyrir Kálfr Árnason, Hárekr ór Þjóttu, bórir hundr, Erlendr ór Gerði, Hrútr af Viggju, Þorgeirr af Sorshaugi ok mestr hluti lendra manna norðan ór landi. Ok þeir bændr, er í Þrándheimi váru, söfnuðu saman liði miklu, tólf hundruð manna, en alls höfðu þeir sjau þúshundrað manna.

Þat er sagt í frá Óláfi konungi, at litlu áðr en barizt væri, at honum þyngdi lítt þat, ok þá heyrðu þeir gnýinn af liði bóndanna. Þá gekk Finnr Árnason til konungsins ok vakti hann, ok mælti þá konungrinn: „Ek sá stiga standa til himna ok himna upp lúkast, ok var ek kominn á efsta stigit, er þú vaktir mik.“ Ok var þat auðsýnt, sagði sá, er ritaði söguna af þessi vitran, at sjá inn helgi guðs dýrlingr hefir áðr lengi verit á þeiri himinríkis götu, er þá var at enda komit, ok honum var þá umbun ætlað fyrir sitt erfiði af almáttkum guði.

En Kálfr ok Erlendr stöðvuðu nokkut liðit, þar til er Þórir hundr kom til með föruneyti sitt, þá tók at æsast allt liðit. Síðan bauð Óláfr konungr öllu liði sínu at ganga til skrifta ok höfðu messu, ok allt lið hans tók korpus domini, áðr en þeir berðist. Nú kom konungrinn fyrri með lið sitt ok beið bóndaliðsins.

Nú mælti konungrinn til Þormóðs: „Hvat myndi nú vera þitt ráð, ef þú skyldir ráð hafa fyrir várti liði?“

Þormóðr svarar:

52. Brennum öll fyr innan

innin, þaus vér finnum,

land skal herr með hjörvi

Hverbjörg, fyr gram verja.

Ýs, hafi allra húsa

Inn-Þrændir kol sinna,

angr mun kveikt í klungri,

köld, ef ek má valda.

„Já,“ segir konungrinn, „trúa má þér til þess, Þormóðr,“ segir konungrinn, „þú segir þat, sem þér býr í brjósti. Önnur ráð munu vér nú verða taka heldr en brenna lönd sjálfra vár.“

Þat er sagt, at þar sem konungrinn var kominn, at lyng mikit var þar ok ber á. Ok nú sér konungr lið bóndanna ok mælti: „Illt ber ok argt,“ sagði hann, en hann vildi svá mæla, at illt lið ok argt væri þat, er þá fór í móti honum.

Þá svarar Rögnvaldr Brusason: „Mismæli er þetta, herra,“ sagði hann.

Konungrinn svarar: „Haf þú þat at marki, at þá muntu eigi hafa lengra ólifat en ek á nú, er þú mælir slíkt mismæli.“

Ok svá var, þá er Þorfiðr jarl kom í eyjarnar, þá gekk Rögnvaldr þar, sem eldar váru kyndir, ok er hann kom í húsit, þá mælti hann: „Þá höfum vér fullifat, er eldar þessir eru brunnir,“ en hann vildi svá mæla, at þá væri þeir fullelda. Nú kemr honum í hug, hvat konungrinn mælti, ok sagði svá: „Nú er Þorfiðr, frændi minn, kominn í eyjarnar,“ ok þá kom Þorfiðr jarl með lið sitt, ok váru þá skammir lífdagar Rögnvalds eftir.

Þorfiðr skáld var þá með Óláfi konungi. Hann kvað vísu þessa, þá er liðit fór:

53. Rökkr at regni miklu

randar garðs ens harða.

Vill við vísa snjallan

Verdæla lið berjask.

Verjum allvald örvan.

Ölum teitan má sveita.

Fellum Þrændr í Þundar,

þess eggjumsk vér, hreggi.

90. Frá orðaskiptum konungs ok höfðingja.

Bændr hafa fjögur merki ok tuttugu ok hundrað manna liðs undir hverju. Svá er ok sagt, at konungrinn lét jafnmörg bera í móti ok fjóratigu manna undir hverju merki.

Þá mælti konungr við Þormóð: „Þér skipa ek í arminn annan.“ Þormóðr svarar:

54. Þora munk þann arm verja,

þat es ekkju munr nekkvat,

rjóðum vér af reiði

rönd, es í hlýtk standa.

Gengra greppr enn ungi

gunnblíðr, þars slög ríða,

herða menn at morði

mót, á hæl fyr spjótum.

Þorsteinn knarrarsmiðr strengdi þess heit, ef hann má, at hann skal fyrstr manna vinna á konunginum.

Gizurr inn svarti mælti: „Þat er títt,“ sagði hann, „með oss at heimta slagar ok vinna til. Hvat geri ek þar til, herra, er þar til megi metast?“

Konungr svarar: „Menn standa í gegnvert þer tveir, ok er annarr rammari at afli, ok frý ek þér eígi, ef þú fellir þá.“

Gizurr slær undan öðrum fótinn, en annan drap hiann, áðr en bardaginn væri. Nú kom Erlendr or Gerði með lið þat, er hann hafði saman dregit ómakliga í móti konunginum. Óláfr konungr hafði veitt honum mikit lén ok gefit honum dýrligar gjafir ok engir hlutir orðnir í þess í millum, er hann gekk í fjandaflokk hans.

Þá mælti Óláfr konungr til Erlends: „Ek gerða þik lítinn at miklum, en nú dregr þú flokk í móti mér ok vilt drepa mik í dag, en ek kann þér þat segja at sönnu, at þú munt hér falla ok sál þín mun fyrr vera í helvíti en blóð þitt sé kalt á jörðunni.“

En þá mælti Óláfr konungr til Kálfs Árnasonar: „Ófúss ertu, Kálfr, at vita þinn hluta, er mitt boð mátti standast.“

„Eigi veit ek, herra,“ sagði hann.

Konungr mælti: „Ór landi skyldir þú fara ok bæta fyrir þér; þú ert vitr maðr. En þú, Þórir, hversu fúss ertu at vita þinn veg?“

„Þat játa ek, “sagði Þórir, „at lítt eigum vér þat undir þér.“ „Svá er ok,“ segir konungrinn, „mörg stórverk mættir þu vinna hér í landi eða aflendis. Skaði er ok um þik, Þorgeirr,“ sagði konungrinn. „Mantu veizlu þá, er vér gerðum þér, ok bartu þá hátt höfuðit, en nú berst þú í móti mér, ok samir þér þat eigi.“

Þorgeirr kveðst eigi vilja annat fyrir frýju sakar Kálfs. Kálfr Árnason vissi, at Finnr, bróðir hans, var með Óláfi konungi, ok mælti til hans: „Þetta lið, er saman er hér dregit, vill frið við konunginn.“

Síðan mælti Finnr við Óláf konung: „Kálfr, bróðir minn, mælir með flærð til þín, herra, en þú skalt ekki trúa honum, fyrir því at þat er ekki nema flærð ein, er hann mælir.“

Þá mælti konungrinn: „Margír menn eru þeir í liði Kálfs, norrænir, er þeim væri betra falla með mér en berjast í móti mér.“

91. Frá orrostu.

Þórir hundr kom þá til ok Hárekr ór Þjóttu með þrjú þúshundrað manna. Þá tók Óláfr konungr at fylkja liði sínu ok lét Rögnvald á hægri hönd sér með hundrað liðs, en Finn lét hann á aðra hönd sér með tvau hundruð manna, en Harald, bróður sinn, lét hann vera með Birni stallara, trúligum vin sínum, en Þormóðr ok þeir kappar í annan arm. Tólf hundruð manna var alls lið Óláfs konungs, en bændr höfðu sjau þúshundrað manna. Óláfr konungr hafði sverð í hendi sér í öndverðri fylkingu ok orrostunni, en hvárki hafði hann hjálm né brynju. Þat segja menn, at Árni Árnason bæri merki Óláfs konungs um daginn. Skjaldborg var skotin yfir konunginum; skyldi hann þar vera.

Kálfr ferr til liðs síns ok mælti: „Þá sýn sá ek, er vel mættim vér án,“ sagði hann. „Vígroði lýstr á skýin, fyrr en blóð kemr á jörðina, ok ógnir eru miklar ok eigi nár sól at skína, landskjálftar eru miklir ok ógnir oss komnar.“

Óláfr konungr biðr þá frá sér skiljast, er þeir kenna frændr sína í bóndaliðinu. Þá svaraði honum einn maðr. „Kenni ek sonu mína tvá í bóndaliðinu, ok vænti ek, at eigi sé aðrir vænligri en hvárrtveggja þeira, ok má ek vel þá sjá drepna, en eigi vil ek við þik skiljast, herra.“

Þat er ok sagt, at engi vildi í frá honum skiljast. Þórir hundr ok þeir tólf saman eru fyrir utan fylkingarnar ok lausir ok váru í vargskinnsstökkum.

Þorsteinn, háleygskr maðr, er kallaðr var knarrarsmiðr, hann mælti: „Eigi vil ek í fylkingu vera, ok gjarna vilda ek fyrstr vinna á konunginum.“

Maðr svarar: „Hví mælir þú þat?“

„Jaur,“ segir hann, „þat var mér þá í hug, er hann brenndi knörr þann fyrir mér, er beztr mundi vera gerr, at ek myndi á minnast.“

Maðr svarar: „Þú myndir minna víti fyrir hafa en verðugt væri.“ Hann þagnar.

Þorgils hét maðr, er kallaðr var Hjálmuson. Hann kemr á konungs fund fyrir bardagann ok býðr sik at berjast við konunginum, en þó segir hann sik því aumligari vera, at hann hefir við fénu tekit af Knúti konungi fyrir fégirni sakar, en þó lagði hann allt á konungsins vald. Sonr hans var Grímr góði, er bjó á Stiklastöðum, ok þar bjó Þorgils.

Konungrinn svarar: „Þú skalt eigi berjast, heldr skaltu flytja í hús þitt vára menn sára.“

Nú skildust þeir sáttir. Segir konungr, at hann hefir svarit fyrir hræðslu sakir. Svá mælti ok konungrinn við Þorgeir bónda, at hann skyldi fylgja líki hans til graftar ok láta þvá sár þeira manna, er með honum váru í þeiri laugu, er honum var þvegit í sjálfum.

Þormóðr kvað þá vísu:

55. Skala óglaðan, Ífa,

orð fregni þat, borða

búumk við þröng á þingi,

þegns dóttir mik fregna,

þótt sigrrunnar svinnir

segi ván Heðins kvánar.

Verum í Ála éli

austr bragningi at trausti.

56. Ála þryngr at éli,

örstiklandi, miklu,

skyldut skelknir hölðar,

skalmöld vex nú, falma.

Búumsk við sókn, en slækni

seggr skyli orð of forðask,

es at geirþingi göngum,

gunnreifr, með Áleifi.

57. Þér munk eðr, unz öðrum,

allvaldr, náir sköldum,

nær vættir þú þeira?

þingdjarfr, fyr kné hvarfa.

Brott komumk vér, en veitum

valtafn frekum hrafni,

víksk eigi þat, vága

viggruðr, eða hér liggjum.

Konungr svarar: „Oft kemr þar niðr fyrir nesjum.“

92. Enn frá bardaga.

Ok svá er sagt, at svá hart hlupust þeir at, meðan er skothríðin var, at þar stóð þá inn fyrsti konungsmanna, er áðr hafði inn síðasti af bóndum. Þat segja menn, at þeir eggjuðu svá: „Knýjum, knýjum, konungsliðar!“ „Harðla, harðla, bóndamenn!“

Nú ganga saman fylkingarnar, ok berjast þeir nú snarpliga ok af mikilli hreysti. Veita konungs menn harða viðtöku ok sýna þá enn sem fyrr sína mikla harðfengi. Þóttist sá bezt hafa, er fræknastr var í atgöngu ok næst mátti konungi vera, ok öllum þótti betra at falla með konungi en braut at komast, minnast á hans fagrlig heit, at þeir mundu allir saman bjargast, ok þat annat, at dýrligt var, at guð allsvaldandi vildi þá umbuna inum helga Óláfi konungi sitt erfiði, er hann hafði þolat fyrir guðs sakir, eflt ok styrkt hans kristni með sínum styrk. Þá urðu svá tíðendi hér, at Óláfr konungr lét líf sitt í þessum bardaga. Svá segja menn, at Björn digri hjó með sverði til Þóris hunds um daginn. En þar, sem á kom, beit eigi heldr en vendi berði um. En Þórir ok þeir tólf saman váru í vargskinnsstökkum þeim, er Finnar höfðu gert þeim með mikilli fjölkynngi.

Þá er Björn sá, at sverðit beit eigi, þá kallaði hann á konunginn ok mælti: „Eigi bíta vápnin hundana.“

„Beri þér þá hundana,“ sagði konungrinn.

Þá tók Björn sér klubbu mikla ok laust Þóri hund, svá at fell við, ok æ síðan bar hann hallt höfuð jafnan. Ok þá hljóp hann upp ok lagði Björn með spjóti ok mælti: „Svá beitum vér björnuna á mörkinni norðr,“ sagði hann.

Björn gekk á lagit ok beit á kampinum. Svá segja menn, at Erlendr ór Gerði felli fyrst af bóndaliðinu í bardaganum. Þat var ok snimma, er Óláfr konungr fell, ok frændi Kálfs Árnasonar, ungr at aldri, hafði gott yfirlæti af Kálfi, hann særði Óláf konung á fæti.

93. Fall Óláfs konungs.

Fall Óláfs konungs

Svá er sagt, at þá er Óláfr konungr fekk sár þat, kastaði hann sverði sínu í braut ok bað fyrir óvinum sínum. Þórir hundr ok Þorsteinn knarrarsmiðr báru banaorð af Óláfi konungi, ok var Þorsteinn þegar felldr á fætr konunginum. Hann strengdi þess heit, at hann skyldi fyrst bera banaorð af konunginum, ef hann mætti. Nú lét Óláfr konungr þar líf sitt. Þá varð svá mikil ógn, at sólin fal geisla sinn ok gerði myrkt, en áðr var fagrt veðr, eftir því sem þá var, er sjálfr skaparinn fór af veröldinni. Sýndi guð þá mikla ógn. Þar var hæð nokkur, sem Óláfr konungr fell, ok í þeim sama stað er nú kirkja ger. Nú steig svá Óláfr konungr ór þessu ríki ok í himinríkis dýrð. En þat var á miðvikudegi, er Óláfr konungr fell. Björn digri fell ok þá með honum. Þá fell ok Kolbeinn Árnason ok Áslákr af Finneyju ok fjöldi af Þrænda liði. En þá er Óláfr konungr var fallinn, þá lauk guð upp augu Þóris hunds, ok sá hann, hvar englar guðs fóru með sálu hans upp til himna með miklu ljósi. Honum sýndist sem hon væri skrýdd með inum dýrligsta purpura. Andlit hans sýndist honum hvítt sem snjór. Eftir þetta fór Þórir hundr af landi til Jórsala út ok andaðist þar.

94. Frá Dag Hringssyni.

Dagr Hringsson kom með þúshundrað manna ok tvau hundruð með, þá er Óláfr konungr var fallinn. Hann spyrr, hvárt konungrinn var þar fallinn eða eigi. Honum var sagt, at hann var þá nýfallinn. Hann spyrr, hvárt þeir vilja taka annan til konungs. Þeir spurðu, hverr í boði væri.

Dagr mælti: „Býð ek sjálfan mik,“ sagði hann, en þeir vildu þat eigi.

Þá bauð hann Harald, bróður hans, en þeir neituðu því ok mæltu: „Þó vildum vér eigi Óláf konung hafa yfir oss, þá viljum vér víst eigi bróður hans til konungs taka.“

Nú tókst á nýjaleik bardagi með þeim Dag ok bóndunum, en Dagr var ofliði borinn, svá at hann kom á flótta. Dagr færði Harald Sigurðarson til læknis, fyrir því at hann var mjök sárr orðinn, ok var hann græddr á launungu ok fór ór landi síðan, ok margir aðrir kómust nauðuliga í brott. Rögnvaldr Brúsason ok Dagr Hringsson dreifðust í braut í ókunn lönd. En af bóndaliði fellu margir höfðingjar, þó at fáir sé nefndir. Rögnvaldr var síðan jarl í Orkneyjum ok var inn mesti merkismaðr. Finnr Árnason var mjök sárr orðinn ok var græddr. Sveinn konungr Úlfsson gaf Finni jarldóm, ok var inn mesti maðr.

95. Frá feðgum tveim.

Þormóðr lék lauss við í bardaganum ok fekk eigi stór sár, sem hann undraði sjálfr ok þykkist eigi hafa hlíft sér.

Þá kallaði maðr: „Lé mér skjöldinn.“

„Tak þu,“ sagði hann, „eigi þarf ek.“ Hann þakkaði honum.

Þormóðr hleypr yfir skíðgarð nokkurn ok mælti, kvaðst ugga, at hann mundi eigi falla með konungi sínum. Ok í því kom skot undir hönd honum vinstri, krókör ein milli rifjanna, ok mælti: „Engi dró betra heilli sinn boga,“ sagði hann. „Nú vænti ek, at ek skilist eigi við konunginn,“ ok braut af skaftit af örinni ok settist niðr.

Maðr kallar ór valinum ok heyrir hann: „Hvat er málfært þeira manna, er tala megi við oss kerskimál?“ kallar maðr, en engi svarar.

„Hér eru eigi miklir hreystimenn,“ segir sá, „er engi vill svara.“

Maðr mælti: „Illa hefir yðr farit,“ sagði sá, „er þér hafði barizt í móti höfðingja yðrum ok liggið nú á heljarþremi. Son átta ek, er fór ór landi til Jórsala, ok hefi ek ekki til spurt síðan.“

„Hvat heitir sjá maðr, er kallar svá?“

„Ek heiti Hjarrandi.“

„Heitir illu heilli,“ segir hinn. Vel er mik föður. Ek hefi lengi á illu ráði legit við konung minn ok mörgum stórum glæpum.“

„Far hingat,“ kvað inn eldri, „ekki tekr þú mér nær mjök, er þú hyggr, at ek vili saurga mik í blóði yðru.“

„Ek vætti mér hjálpar, ef ek iðrumk nú ok mætti ek nú skírast í konungsins blóði. Ek stend á knjám ok liggja úti iðrin, eða hvat er þér at meini?“

Hann svarar: „Spjóti er í gegnum mik skotit,“ sagði hann. Þangat skreið inn eldri, ok dó báðir saman.

96. Frá Þormóði Kolbrúnarskáldi.

Þormóði óhægðist mjök sárin. Þar váru ok margir aðrir sárir. Kona ein gekk í móti Þormóði með vatnsfötu. Kimbi hét sá, er binda skyldi um sár manna, aldraðr maðr ok engi hreystimaðr verit ok ótrur verit kallaðr. Þormóðr fekk ekki rúm hjá durunum, stóð í hjá vandbelki nokkrum ok studdist áfram.

Nú var um rætt, hverir bezt gengu fram, ok urðu menn eigi á sáttir. Gengr kona hjá Þormóði ok spurði, með hvárum er hann væri. Hann svarar:

58. A sér, at vér várum

vígreifr með Áleifi.

Sár fekk heldr at hváru

hvítings ok frið lítinn.

Skínn á skildi mínum.

Skald fekk hríð til kalda.

Nær hafa eskiaskar

örvendan mik görvan.

Konan spyrr, hverir bezt verðist með konunginum af hans liði. Þá kvað hann enn:

59. Haraldr, sák, at vel varðisk

vígreifr með Áleifi.

Þar gekk harðra hjörva

Hringr ok Dagr á þingi.

Réðusk þeir und rauðar

randir prútt at standa,

fekk benþiðurr blakkan

bjór, dögligar fjórir.

Hon spurði, hversu konungrinn gengi fram. Hann sagði:

60. Ört vas Áleifs hjarta.

Óð fram konungr blóði,

rekin bitu stál, á Stiklar-

stöðum, kvaddi lið böðvar.

Élþolla sák alla

Jalfaðs, nema gram sjalfan,

reyndr vas flestr, í fastri

fleindrífu sér hlífa.

Þormóðr mælti til Kimba, at hann myndi eigi vera drengr, er hann ámælti konungsmönnum, segir, at hann mun eigi þola verr sárin. Nú sér Kimbi, hvar fram kemr gullhringr undan ermi Þormóðs, ok rennir Kimbi til augum.

Þormóðr mælti: „Þykkir þér fagr hringrinn, fóstri?“ sagði hann Þormóðr.

Kimbi kveðr fagran vera. „Tak þá, Kimbi,“ segir Þormóðr.

Kimbi réttir til höndina. En Þormóðr bregðr saxi ok höggr af honum höndina. „Nú mun reyna, hversu sárin er at þola.“

Kimbi veinar mjök ok æpir, en Þormóðr kveðr hann eigi skulu með þeiri hendi nokkurn mann svíkja. Nú gengr Þormóðr í braut. Maðr gengr í mót honum, ungr, af húsi nokkuru, biðr hann eigi inn ganga, segir þar vera óp ok veinan.

Þormóðr spyrr: „Vartu í orrostunni í dag?“ sagði hann.

„Var ek víst,“ sagði hinn, „með bóndum, er betr var. Við hvárum vartu?“ segir hann.

„Víst með konunginum, er betr var,“ segir Þormóðr. „Ertu sárr?“ segir Þormóðr.

„Sárr em ek,“ sagði hinn.

„Eigi ferr yðr vel til konungsins,“ sagði Þormóðr ok rekr nú at honum saxit. Hann þoldi illa.

Þormóðr biðr hann nú þola vel, „ok ámæl þá konigsmönnum.“ Nú dó sá vánu bráðari.

97. Dauði Þormóðar.

Þormóðr mætir konu einni, ok hafði við í fangi. Ok er hon sér Þormóð, þá kastar hon niðr viðinum ok segir dauða menn ganga. Hann kveðst eigi dauðr vera. Flekkr einn var kominn á nef honum. Hann kveðr vísu:

61. Undrask öglis landa

eik, hví vér erum bleikir.

Fár verðr fagr af sárum.

Fannk örva drif, svanni.

Mik fló malmr enn dökkvi

magni keyrðr í gögnum.

Hvasst beit hjarta et næsta

hættligt járn, es ek vættik.

„Hvat er þér at meini, góðr maðr?“ segir hon. Hann svarar:

62. Emkak rauðr, en rjóðum

ræðr grönn Skögul manni

hauka setrs en hvíta.

Hygg fár of mik sáran.

Hitt veldr mér, at meldrar

morðvenjanda Fenju

djúp ok danskra vápna

Dagshríðar spor svíða.

Hann sýndi sárit, ok var sollit mjök. Konan spyrr, hversu ór skal koma örinni.

„Sker ór,“ segir hann, „eða spenn um tönginni ok kipp svá ór sárinu, at eigi slái hörundinni saman.“

„Eigi þori ek þat gera,“ sagði hon.

„Sker holdit,“ segir hann, „eða fá mér töngina.“

Hann dregr at sér örina ok mælti: „Gott er þessum karli um hjartat, ok þat eigum vér konungi várum at launa,“ leggr bringuna á vandbálkinn ok andaðist þá.

98. Frá Arnasonum.

Nú eru dauðir tveir Árnasynir, Kolbeinn ok Árni, ok þeir sárir mjök Finnr ok Þorbergr. Nú ræðast þeir við bræðrnir í valinum.

Spyrr Þorbergr: „Hversu oft hefir þú, Finnr, í val verit?“

„Oft,“ segir hann, „ok jafnan illt þótt nema nú eigi, því at ekki svíða sár mín. Hér er mér nú gott hjá konunginum, ok góðr ilmr er hér.“

„Ek heyri manna mál,“ segir Þorbergr.

„Þar er Kálfr, bróðir okkar,“ segir Finnr. „Ek vilda drepa hann,“ sagði hann, „ef ek væra maðr.“

Þorbergr svarar svá hátt, at hann skyldi heyra Kálfr: „Þat byrjar þér eigi,“ sagði Þorbergr, „við varn bróður at gera svá.“

Þá fleygir Finnr til hans saxi, er rennt hafði ór slíðrum, ok kemr á knéskelina ok á ristina ok í gegnum, ok gekk hann aldrigin óhaltr síðan.

„Gefit hefir þú mér víti,“ segir Kálfr, „fyrir afgerð mína.“

„Dylstu eigi,“ sagði Finnr, „at meira illt vilda ek þér gera.“

„Sættumsk nú heldr,“ segir Kálfr.

Finnr mælti: „At öðru skal þér verða,“ ok skildust við þat.

99. Frá lækningum.

En eftir fall Óláfs konungs þá gerðist öllum mönnum augljóst, at hann var sannheilagr. Þrír krypplar fengu heilsu sína, þá er lík hans var borit til kirkju. Líkþráir menn fengu heilsu, ok varð þá fjöldi jarteigna af holdi hans ok blóði. Þórir hundr váttaði þat, at hann sá konunginn í svá björtu yfirbragði ok ógurligu, at náliga varð hann blindr. Ok þá er hann gekk nær konunginum, þá rann blóðit á öxarskaft Þóris, en fingr hans váru næsta af höggvin, þá greri þegar við sem silkþræði væri um snúit, „ok játum vér,“ sagði Þórir, „heilagleik hans.“

Þórðr Fólason varð ok sárr á fingri ok næsta af höggvit, þar sem á lá merkistönginni. Eftir þriðja dag gaf hann gaum at, lýstr nu í verk, svá at hann fær varla þolat. Þá vitraðist honum Óláfr konungr ok ávítaði hann um þrályndi ok um ógaumgæfð. Síðan stakk hann fingrinu í stað sinn ok svá hart, at honum varð illt við stórum, ok er hann vaknaði, var hann heill orðinn.

100. Kom upp helgi Óláfs konungs.

Eftir fall Óláfs konungs báru þeir líkit ór valinum um aftaninn ok þógu. En þar kom einn blindr maðr ok þvó augu sín í því blóðuga vatni, þá fekk hann þegar sýn.

Bóndi einn ríkr, er var í því heraði, þá er líkit stóð uppi, gekk út um nóttina ok mælti við konu sína, er hann kom inn aftr: „Eigi iðrumk ek nú þess, at ek var ekki í móti konunginum.“

Hon spurði, hvat orðit var. „Ek sá ljós mikit,“ sagði hann, „þar sem ek vænti, at lík konungsins mun vera undir.“

Enn fell einn sjúkr maðr hart, þá er þeir báru lík konungsins til kirkjunnar, ok reis upp þegar heill, er lík hans kom yfir hann.

Síðan var líkamr hans grafinn í jörð at Kristkirkju. Þær urðu fyrst jarteignir at heilagleik Óláfs konungs, at blindr maðr þó augu sín í vatni því, er sár hans váru þvegin í, en sá fekk þegar sýn sína. Lík Óláfs konungs lá í jörðu tvau misseri ok fimm daga, þá var kominn líkami hans upp ór jörðu. En kænni menn gáfu þat ráð, at niðr skyldi grafa líkaminn annat sinni, ok hétu allir menn á guðs miskunn, at hann gæfi þá vitran, at hann mætti ofra líkam ins helga Óláfs konungs. Þá liðu níu nætr. Þá var upp kominn annat sinni líkamr hans ok heilagr dómr á fundingardegi Stephanus ok þeira félaga, ok tók þá Grímkell byskup líkam Óláfs konungs ór jörðu, ok er sá dagr haldinn í minningu jafnan í Noregi ok víða í öðrum stöðum. Þá var þar fjölmenni mikit, ok tóku hár eitt af kampi hans at ráði Grímkels byskups ok Sveins konungs ok gekk með blóði upp ok lögðu í vígðan eld, ok grandaði alls ekki.

Þá mælti Alfífa, at í óvígðan eld skyldi leggja, kvað oft fróða menn vígja mega svá eld, at eigi grandaði.

Þá svaraði Einarr þambarskelfir, at vera mundi sá, er makligari væri at leggja í eldinn, „ok ertu sjálf þat.“

Hon svarar: „Digr er þinn háls, Einarr,“ segir hon, „en sét hefi ek slíka fiska hlaupa í netit.“

Hann svarar: „Eigi er minn háls mjök digr, en ef slíkir hlaupa margir í netin sem ek em, þá mun eigi gott þola möskun þín.“

Nú var henni eigi fjarri eftir því svarat sem hon leitaði til.

101. Tekinn upp helgr dómr Óláfs konungs.

Síðan var Óláfr konungr í skrín lagðr með mikilli dýrð ok fagrligum jarteignum. Þar fengu blindir menn sýn, en líkþráir menn heilsu, ok urðu mörg tákn hvártveggja af líkam hans ok blóði. Sveinn konungr kom þat sumar í land, er Óláfr konungr var fallinn. En þá tók landsfólkit eftir fall konungsins með mikilli vesöld fyrir ánauð Sveins konungs ok Alfífu, ok var þá hörmuligt undir þeira veldi at liggja bæði með ófrelsi ok með óárani, er fólkit lifði meir við búfjármat en manna, fyrir því at aldrigin var á þeira dögum gott ár, sem heyra má í vísu þeiri, er Sighvatr kvað:

63. Alfífu mun ævi

ungr drengr muna lengi,

es oxamat átum

inni skaf sem hafrar.

Annat vas, þás Áleifr,

ógnbandaðr, réð landi.

Hverr átti þá hrósa

hjalmþornuðu korni.

Inn helgi Óláfr konungr bar fimmtán vetr konungsnafn þessa heims í Noregi, til þess er hann fell. Þá var hann hálffertugr at aldri, en þá var liðit frá burð Krists dróttins várs þúshundrað vetra ok níu vetr ok tuttugu.

102. Magnús Óláfsson til konungs tekinn.

Þat er sagt, at eitthvert sinni var þing fjölmennt í Niðarósi. Váru á þinginu Sveinn konungr ok Alfífa, móðir hans. Var þá talat enn um vanrétti bóndanna. Þá var hvárki at gert játat né ójátat.

Þá mælti Einarr þambarskelfir, svá at margir menn heyrðu: „Ekki var ek vin Óláfs konungs, en þó váru eigi Þrændir þá kaupmenn, er þeir seldu konung sinn ok tóku í móti meri ok hon nýfoluð. Konungr sjá kann ekki mæla, en móðir hans vill illt eitt ok má ærit.“

Þá umdu þeir, er á heyrðu, ok hlógu at, segir hverr öðrum ok þótti vel mælt.

Nú mælti Alfífa: „Hví setjast eigi bændr niðr ok hlýða konungs málum ok kurra eigi svá?“

Bændr þögnuðu, en Einarr stóð upp ok mælti hátt: „Fari menn heim. Illt erendi hafa menn hingat sótt bæði nú ok fyrr meir til fundar við Alfífu. Megu menn heldr bíða heima vanréttis, en sækja eigi allir í einn stað ok hlýða þar einnar konu orðum, þeir er eigi vildu hlýða Óláfi konungi, er nú er sannheilagr orðinn. Hefir við hann verit gert mikit níðingsverk, ok er því illa refst ok margt hæfiligt yfir fólkit gengit, síðan er þetta vald kom yfir oss. Láti guð þetta sem skemmst vera, fyrir því at þat hefir nú verit ærit langt.“

Gengr nú Einarr af þinginu ok allr múgrinn. Veljast nú til inu beztu menn ok fara ór landi ok austr í Garða ok biðja Jarizleif konung, at hann fengi þeim Magnús, son ins helga Óláfs konungs. Vilja nú menn bæta á syni hans þat, er þeir gerðu við föður hans.

Konungrinn svarar, at hann hræðist, at þeir svíki hann, „fyrir því at vér höfum eigi fyrr heyrt þetta boð þeira.“

En þeir svöruðu, at beztir menn váru í þessurn ráðum, Einarr ok Sveinn bryggjufótr, Kálfr Árnason. En því næst kom hann í land á fjórum vetrum eftir fall föður síns. Kemr hann nú í land með miklum veg, en Sveinn stökk ór. Ræðr nú Magnús einn fyrir ríkinu.

103. Jartegn við blindan mann.

Nú eigu allir menn hingat í Norðrlönd mikla tilsjá at vænta sér af guðs dýrlingi Óláfi konungi. Mun hann mikit traust veita mönnum í sinni árnan við guð, fyrir því at þá er hann lifði hér þessa heims, þá leiðrétti hann margan þann, er áðr var farinn. Þeim mun mun hann nú framar, at hann fær nú alla hluti framar miklu gert en várt sé vit til.

En eftir fráfall Óláfs konungs þá var líkamr hans tekinn þegar ok fluttr til húss nokkurs ok þógu hirðmenn hans sjálfs allvandliga ok varðveittu. Þá kom aumingi einn sjónlauss með öllu ok fell þar á kné fyrir durunum ok skreið þar at, sem vatninu var niðr slegit, er sár hans ok líkamr var þveginn í, ok vættist hönd hans í því vatni. Þá er hann stóð upp, þá reið hann því um augu sér, en þegar jafnskjótt léði guð honum ljóss þess ins fagra, er hann hafði lengi þarfnazt. Allundarligt þótti honum sjálfum ok svá mörgum öðrum, þeim sem þar váru, ok dýrkuðu nú allir menn af því inn helga Óláf konung, er þá miklu miskunn veitti, ok hétu síðan allir ágætíiga á hann, sem verðugt var, ok lofuðu guð ok inn helga Óláf konung einkanliga æ síðan.

104. Frá Guðþormi hertoga.

Sá var hertogi einn á Írlandi, er Guðþormr hét, foringi mikill ok frægr at hreysti sinni ok at hvatleik. Hann var norrænn at öllu kyni ok systursonr ins helga Óláfs konungs. Kærr var hann ok virkr konunginum í Dyflinni, þeim er Mardagus hét, ok var vingan þeira einkar góð.

Nú bar svá til einu sinni, at þeir höfðu unnit sigr mikinn ok örgrynni fjár fengit í herförinni. En um dag nokkurn, er þeir fóru heimleiðis, þá skyldu þeir skipta fénu því mikla sín á meðal eftir jafnaði. Þá vildi konungrinn hafa beggja þeira hluta ok virði þá vingan sína lítils við hertogann ok félagsskap, bað hann þá kjósa hvárn hlut, er hann vildi heldr, at missa fjár þess alls, er þeir áttu báðir saman ok ganga af skipum sínum eða eiga við hann bardaga. Þá sýndist honum vandi mikill í hvárutveggja, ok þóttist hann eigi láta svívirðingarlaust skip sín ok fjármuni fyrir enga tilgjörð. En þó var háskasamligt at berjast við konunginn fyrir sakar þess mikla liðs, er honum fylgdi. En liðs þeira var svá mikill munr, at konungrinn hafði sextán skip, en hertoginn fimm ein. Þá bað hann konunginn ljá sér fresta um þrjár nætr til umræða með vini sína, ok hugði hann, at hann mundi á þeiri stundu mega mýkja ágirnd konungsins ok koma sínu máli í meiri vingan við konunginn með fortölum sínum ok heilræðum. En á þeim degi stóð Óláfsmessuaftann.

Nú þegar er hann fann, at hann fekk eigi með orðum sínum ok ráðum snúit konunginum frá þeiri villu, þá kaus hann sér þann hlut heldr at deyja með sæmd ok með drengskap ok láta líf sitt karlmannliga en lifa við skömm ok við brigzli ok bera klækisorð með svá mikilli fjármissu. Ok kallaði hann þá á guð almáttkan ok á inn helga Óláf konung, frænda sinn, bað sér þá fulltings ok hjálpar ok hét því til, ef inn helgi Óláfr konungr bæði honum lífs við guð almáttkan ok undankvámu, at hann skyldi gera ór silfri dýrliga róðu til þess helga húss, er hann hvílir í.

Síðan skipaði hann liði sínu ok fylkti í mót þeim mikla her ok ræðr til þegar ok barðist við hann. En með fulltingi guðs ok ins helga Óláfs konungs þá lagði hann við jörðu konunginn ok hvern þann mann, er honum fylgdi, bæði ungan ok gamlan. En eftir þann mikla sigr þá vendi hann heim ór þeiri glaðr ok feginn með ölium þeim fjárhlutum ok lét gera róðu ór silfri svá mikla, at alls kostar er hún meiri ok lengri en einn hverr maðr, ok prýddi þar með kirkju ins helga Óláfs konungs sér til sálubóta til minnis ok til frásagnar jarteignar þeirar, er inn helgi Óláfr konungr gerði við hann við megni ok styrk innar helgu þrenningar, föður ok sonar ok andans helga, þess dróttins, er ræðr ok ríkir í hverri tíð veröld veralda. Amen.

105. Jartegn í Miklagarði.

Dýrligar sögur fara um alla kristni ok kristin lönd fyrir jarteignum ins helga Óláfs konungs, ok í Miklagarði er honum kirkja ger til lofs ok til dýrðar. Svá bar at einu sinni, at konungrinn í Miklagarði bjóst í móti konungi einum heiðnum. Síðan fylktu þeir liði sínu ok ortust á þegar ok börðust. Þá bar eigi betr at en þeir illu menn fengu sigr ok felldu í þeiri fyrir konunginum flesta þá Girkja ok Væringja, er honum fylgdu, en þeir, er upp stóðu, væntu sér enskis annars en liggja þar eftir. Þá kvöldust öll ráð fyrir konunginum, ok örvilnaðist hann þá næsta undankvámu. Nú í þeim sóttum ok nauðum, er hann var staddr, þá hétu þeir allir á almáttkan guð ok á inn helga Óláf konung til miskunnar ok báðu þann inn ágæta guðs vin við trú ok með tárum veita sér fullting at sigra þá guðs andskota, hétu honum ok inni helgu mey Máríu várs dróttins móður, ef þau hylpi þeim, at láta gera þeim til lofs ok til dýrðar kirkju í Miklagarði.

En eigi var minni liðs munr en sex tigir váru um einn.

Nú megu þér hér, góðir menn, heyra fagra jarteign. Jafnskjótt bar þann guðs dýrling í sjón við þá mjök marga í liði konungsins. Gekk hann þegar fram fyrir þá kristnu menn með dýrligu merki ok bendi þeim öllum at fylgja sér. Síðan veittu þeir tilræði inum heiðnu hundum af miklu kappi, er þeir sá þann helga konung í liði með sér ok fulltingi, ok fell þar þá fyrir þeim fáliðum flestir allir þeir heiðnu menn, en sumir flýðu ok kómust undan með mikla nauð. Því næst fór konungr þaðan með sigri aftr til Miklagarðs ok lét gera kirkjuna, sem hann hafði heitit, ok lét vígja inni helgu Máríu, ok svá mikla fjárhluti lögðu Væringjar til ok allir liðsmenn til þess helga virkis, at mikil offrend ok svá aðrir gripir gengu þá af, er kirkjan var fullger ok innan prýdd með allri þeiri dýrð ok vegsemd, er þeir máttu guði veita. Svá eru ok sendar iðuliga margar gersimar til þess ins helga staðar, er hann hvílir at, ór Miklagarði til lofs ok til dýrðar fyrir marga háleita miskunn, er hann hefir veitt hvert sinni, er þeir hafa á hann heitit sér til bjargar.

106. Jartegn í Danmörku.

Sá var greifi einn í Danmörku, illr maðr nokkurr ok öfundfullr, hræddist hvárki guð né menn. Hann átti ambátt eina, þá er ættuð var ok fædd í Þrændalögum, ok dýrkaði hon ok trúði fastliga á inn helga Óláf konung. En sá guðs óvinr, er áðan var getit, tortryggði þat allt, er hann hafði heyrt sagt frá þeim háleita guðs manni ok hans jarteignum, kvað þat ekki vera nema kvitt einn ok pata ok gerði sér at gabbi ok at gamni lof hans ok dýrð, þat er landsfólk veitti þeim heilaga konungi. Nú kom at þeim degi, er sá mildr konungr lét líf sitt á ok allir kristnir menn dýrka. Þá vildi sá inn óvitri greifi því síðr þá helgi halda, at hann bauð heldr ambátt sinni þeiri þrænzku fyrir öfundar sakar, er hann hafði við þann helga mann, at hon skyldi baka ok elda ofn til brauðs ok baka þegar á þeim degi. Vita þóttist hon æði hans ok óskap, at hann mundi henni sárliga hefna, ef hon léti eigi at því, sem hann bauð henni, ok gengr hon til nauðig ok bakar í ofninum ok kveinkaði mjök um, at hon starfaði á svá helgum degi, ok heitaðist nú við inn helga Oláf konung ok kvaðst aldrigin lengr skyldu á hann trúa, nema hann hefndi með okkurri bending þeira ódæma. Nu megu þér heyra makligar refsingar ok fátíðligar jarteignir. Allt var þegar á einni stundu, at greifinn varð blindr báðum augum ok brauð þat allt varð at grjóti, er hon hafði bakat. Enn er af því grjóti til minnis í þess helga manns húsi í Þrándheimi.

107. Jartegn við máttlausan svein.

Sveini einum saklausum var kenndr þungr glæpr, ok galt hann at því annars manns, sem margtítt er, ok ræntu menn hann tungu sinni ok málinu. Nú hafði hann frétt ok spurt til miskunnar ins helga Óláfs konungs ok jarteigna ok fýstist nú þangat at fara ok leita sér miskunnar við þann guðs vin. Ok hann kom þar til þess dýrliga staðar, er hann hvílir at, ok vakti þar iðurliga ok bað sér til guðs ok ins helga Óláfs konungs til hjálpar ok til miskunnar ok til máls ok heilsu, er hann hafði misst fyrir utan sinna tilverka. En um dag einn þá sofnaði hann í kirkjunni, ok sýndist honum í svefninum maðr einn, einkar fríðr ok eigi hár at vexti, ganga til sín út ór skríninu ok tók hendi sinni í munn honum ok togaði til sín þann litla stubbinn, er eftir var tungunnar, ok togaði svá hart ok teygði, at sá inn ungí maðr fekk eigi þolat í svefninum óæpandi. Því næst vaknaði hann ok reis upp heill ok þakkaði várum dróttni feginsamliga ok þeim guðs dýrlingi, er hann hafði heilsu af tekit, farit áðr þangat mállauss at sækja hans helga skrín, en þaðan fór hann heill ok skorinorðr til síns heimilis.

108. Jartegn við kreppta konu.

Kona ein aumliga sköpuð var kroppnuð öll saman, svá at báðir fætr lágu bjúgir undir kvið upp. Síðan var hon færð til ins helga Óláfs konungs. Nú er hon hafði þar lengi verit ok iðurliga á hann heitit grátandi, þá bætti hann henni þeirar vanheilsu, svá að fætr hennar ok aðrir limir réttust ór hlykkjum ok þjónaði síðan hverr liðr ok limr öðrum með rétti skepnu, ok mátti hon eigi krjúpa þangat áðr, sem nú gekk hon heil ok fegin síðan til sinna heimkynna.

109. Jartegn við Ríkarð prest.

Bræðr tveir váru í Vík austr, kynstórir menn ok vel fjáðir ok áttu þar óðal ok eignir allar. Systur áttu þeir, fríða heldr at sýn ok þó eigi forsjála við orði vándra manna, sem reyndist síðan. Hon hafði blíðlæti við prest nokkurn enskan, er Ríkarðr hét ok þar var heimsvistum með bræðrum hennar. Hon gerði honum margt í vild ok oft mikit gagn fyrir góðvilja sakar. Þá bar eigi betr at en þá fluttist um hana óorðan ok því næst kom fyrir bræðr hennar. Ok þegar er þeir urðu við þat óorðan varir, þá hugðu þeir hann líkligstan til vera fyrir þýðu þá mikla ok blíðu, er þeira var á meðal. Var þeim í því mikill ófagnaðr, sem eigi var kynligt, ok þögðu yfir ok létu ekki á sjást. En um dag nokkurn þá kölluðu þeir prestinn til sín, en hann varði góðs eins af þeim, ok kváðust skyldu sýsla nokkut allir saman ok báðu hann nú fylgja sér, höfðu með sér heimamann sinn, þann er vissi öll ráð þeira. Síðan er þeir kómu langt frá öðrum mönnum í stað nokkurn leyniligan, þá tóku þeir prestinn óvaranda ok brutu báða fótleggina á honum ok skáru af tungu hans, ok út stungu þeir augu hans bæði. Ok þá sá þeir, at tungan blaðraði, þá réðu þeir til þess stúfsins, er eftir var, ok drógu til sín með töng einni ok skáru af annat sinni ok létu hann þar liggja hálfdauðan. Því næst kom til hans kona ein fátæk ok flutti hann heim til sín. Nú er hann með henni aumliga búinn, ok vilnaðist hann jafnan guðs miskunnar ok tortryggði aldrigin. Bað hann guð í hug sínum, þó at hann væri mállauss, ok með sóttfullu hjarta, því öllu trúfastari er hann var sjúkari, ok renndi hann hug sínum til þess mikla guðs dýrlings ins helga Óláfs konungs, er hann hafði áðr heyrt margt frá sagt hans dýrðar verkum, ok trúði hann því öllu, heitr á hann til allra hjálpa í sinni nauð, lá þar lami ok öllu megni numinn, grét sárliga ok umdi. Bað inn aumligi, hörmuliga búinn með sáru brjósti þann guðs dýrling duga sér.

Nú öðrum deginum þá fekk hann dúr nokkurn, ok sofnaði hann. Þá þóttist hann sjá þann helga mann ganga til sín í svefninum, ok kallaði sik vera Óláf þann, er hann hafði áðr svá aumliga ok ákafliga ákallat. Því næst strauk hann hendi sinni um augu honum ok um leggi ok um alla limi hans, þá sem sárir váru, ok þá tók hann til tungunnar ok togaði til sín tungurætrnar með svá miklu megni, at prestrinn kvað við ok æpti ok fekk eigi þolat. En þegar jafnskjótt eftir þess helga manns átaki þá fekk hann svá bráðar bætr af miskunn ins ágæta konungs allra sinna meina, ok svá þótti honum, er hann vaknaði, sem hann hefði hvárki verit sjúkr né sárr. Tungan var nú heil ok svá augun, ok leggirnir váru grónir, ok öll sár hans váru þá heil. En at reyna þat til sanns, at augu hans váru út stungin, þá greri ör hvítt á hvárumtveggja hvarminum.

110. Jartegn konungs í lifanda lífi.

Þat var enn einu sinni á dróttinsdegi einum, þá er sjá inn helgi maðr hafði þessa heims lífi, at hann sat ok telgdi vönd einn með knífí, er hann hafði í hendi sér, ok gáði eigi sjálfr, at dróttinsdagr var. En Noregsmenn halda allvel messudaga, svá at engi maðr þorir at vinna um hátíðir, hvárki mikit né lítit. Nú kom manni einum í hug, er stóð fyrir honum ok þorði eigi at segja honum, at heilagt var, minnti hann þó á með orðum ok mælti svá: „Herra,“ sagði hann, „í morgun er annarr dagr viku.“ En þegar er hann fann, at hann hafði telgt á dróttinsdeginum, þá iðraðist hann mjök ok safnaði saman öllum spónum ok brenndi á hendi sér. En er brenndir váru spænirnir, þá var hönd hans heil ok ósviðin, sem áðr var hon. Slíkar jarteignir gerði almáttugr guð fyrir sakar ins helga Óláfs konungs sem hann gerði fyrr meir við þrjá unga menn, er settir váru í brennanda ofn einn fyrir guðs sakar í Babylonia. Megin ok styrk hafði eldrinn eftir náttúru sinni at brenna ok eyða svá spónunum, en höndin á þeim helga manni mátti eigi brenna.

111. Jartegn við bónda einn.

Þat var enn annat sinn, er hann gerði fagrt verk eitt ok fátítt. Bóndakarl nokkurr, mildr ok meinalauss, var fyrir klöndum ríkra manna, þar sem hann bjó, ok gáfu þeir honum þjófssök meir fyrir illsku sakir en sannenda, dæmdu hann brátt ok drógu hann til gálga móti guðs lögum ok manna ok vildu enga undanfærslu af honum taka. Síðan er sá vesli maðr fekk eigi skírslum fyrir sik komit, þó at hann bæði þá illu menn, þá vætti hann sér engra hjálpa eða bjarga af mönnum, skaut þá máli sínu af öllu brjósti ok trausti á guðs miskunn, bað þá inn helga Óláf konung veita sér fullting eftir sannendi við almáttkan guð, því at hann bjargar oft þeim miskunnsamliga, er á hann heitr, er stórt hafa til verkat ok verðir eru sannra refsinga.

Nú kemr þar at lokum, þó at fleira sé um rætt, at þeir inu vándu menn fóru sínu fram við þann aumliga mann, hengja hann nú upp saklausan fyrir lög fram. En sá inn góði konungr, er hann hafði oft ákallat, dugði honum þá miskunnsamliga, svá aumliga sem hann var þá staddr. Þegar jafnskjótt er hann lyftist af jörðunni, þá sýndist honum sá inn ágæti konungr, inn helgi Óláfr, skjóta undir fætr sér fjöl einni, ok studdist hann við þá miskunn flestan allan daginn, allt til þess er kona hans kom ok synir til hans, þágu leyfi at jarða líkit ok ofan taka. Síðan felldi son hans ofan líkit ok komst nauðuliga at af at höggva virgilinn, þann er um háls honum var borinn. En er því var lokit, þá steyptist líkamrinn niðr fyrir þat bratta berg, ok hugðu þau þá þat öll, at hvert bein myndi í sundr brotna, er niðr kom. En svá mikit vann honum við várn dróttin þess ins helga manns árnaðarorð, at honum mátti hvárki tortíma gálgi né virgill ok eigi þat, at langt eða hátt væri til jarðar ok óslétt undir.

Nú reistist hann upp, þegar er hann kom niðr, ok þótti honum svá sjálfum, er hann tók um at hugleiða, sem draums hefði honum verit. En þegar er hann vitkaðist ok hann fekk megin sitt, þá fór hann jafnskjótt þangat, sem inn helgi Óláfr konungr hvílir, sagði erkibyskupi ok kórsbræðrum frá öndverðu, hversu farit hafði með þeim ok hverja miskunn er hann hafði þegit af almáttkum guði fyrir árnaðarorð sakar ins helga Óláfs konungs.

112. Jartegn við skrín Óláfs.

Svá bar enn at jarteign einni, at eldr kom í kaupbæ þann, er inn helgi Óláfr konungr hvílir í. Þá var skrín hans borit út ór kirkjunni ok sett í móti eldinum. Síðan hljóp fram maðr einn óvitr ok barði skrínit ok frýði þeim helga konungi, sagði þá, at allt mundi upp brenna, nema hann byrgi með bænum sínum bæði kirkju ok öðrum húsum, þeim sem óbrunnin váru. Nú lét almáttigr guðs son kirkjur óbrunnar standa, en þeim óvitra manni sendi hann augnaverk þegar eftir um nóttina, ok lá þar í, allt til þess er inn helgi Óláfr konungr bað honum miskunnar við almáttkan guð, ok bættist honum í hans heilagri kirkju.

113. Jartegn við hertekinn mann.

Ungan mann einn danskan tóku heiðnir menn ok fluttu til Vindlands ok höfðu þar í böndum ok í höftum með öðrum herfengnúm mönnum. Nú var hann um daga í járni einn saman varðveizlulauss, en um nætr var son bóndans í járni með honum til gæzlu, at hann hlypist eigi. En sá inn aumi maðr beið aldrigin svefn né ró fyrir harms sakar ok sorga, hugleiddi á marga vega, hvat til hjálpar væri, kvíddi mjök við ánauð ok hræddist bæði sult ok pínslir ok vætti sér engrar aftrlausnar af frændum sínum, fyrir því at þeir höfðu áðr tvisvar sinnum leystan hann af heiðnum mönnum, ok þóttist hann því vita, at þeim mundi þykkja bæði mikit fyrir ok kostnaðarsamt at leysa hann þriðja sinni. Vel hefir sá maðr, er eigi bíðr slíkt illt þessa heims sem hann þóttist þá hafa, beðit svá aumliga ok hörmuligt sem um þá er alla, er engi er várkynd á. Nú gerist honum engi annarr kostr en hlaupa í braut ok komast svá undan.

Líðr sú nótt, ok var skammt í millum, at hann ræðr til ok drepr nú bóndasoninn, höggr af honum fótinn ok stefnir síðan til skógs með fjötrinum sem harðast. Ok um morguninn eftir þá verða þeir varir við ok fara eftir honum þegar jafnskjótt með hunda tvá, þá sem því váru vanir at spyrja þá menn upp, er undan hlypist, ok finna þeir hann nú í skóginum, þar sem hann lá ok leyndist fyrir þeim. Nú taka þeir hann höndum, berja hann ok beysta ok leika hann nú alls kostar illa, ljá honum lífs nauðuliga ok engrar annarrar miskunnar. Síðan draga þeir hann heim til pínsla ok settu hann þegar í myrkvastofu, þar sem inni váru sextán aðrir kristnir menn, bundu hann þar bæði með járnum ok öðrum böndum sem fastast. Svá þótti honum pínslir þær, er fyrr hafði hann þolat, sem þat væri skuggi einn nær því inu illa, er þá var at honum borit. Engi maðr sá hann augum í þessi prísund, sá er honum bæði miskunnar. Engum manni þótti aumligt um þann aumingja nema þeim kristnum mönnum, er þar lágu bundnir með honum. Þeir hörmuðu ok grétu bæði hans mein ok sína ánauð ok ógæfu.

En um dag nokkurn þá lögðu þeir ráð fyrir hann ok báðu hann heitast inum helga Óláfi konungi ok gefast honum til þjónustumanns í hans dýrðarhúsi, er hann kæmi honum með guðs miskunn ór þessi prísund. Nú játaði hann þessu feginsamliga ok gaf sik nú honum sem þeir báðu hann.

Nóttina þegar eftir sýndist hann honum í svefninum ok mælti við hann á þessa lund: „Heyr þú, inn aumi maðr, hví ríss þú eigi upp?“

Hann svarar: „Lávarðr minn,“ kvað hann.

Hann svarar: „Ek em Óláfr konungr, sá er þú kallaðir á áðan.“

„Ohó, lávarðr minn,“ sagði hann, „ek vilda gjarna upp rísa, ef ek mætti, en ek ligg járnum bundinn ok þó í fjötri með þessum mönnum, er hér sitja bundnir.“

Þá mælti hann annat sinni: „Statt upp ok dylst eigi, at þú ert lauss.“

Því næst vaknaði hann ok sagði félögum sínum, hvat fyrir hann hafði borit. Síðan báðu þeir hann freista ok vita, ef satt væri. Upp stendr hann ok kenndi, at hann var lauss ok óbundinn. Nu sögðu þeir félagar hans, at honum mundi þat fyrir ekki koma, fyrir því at hurðin var bæði læst innan ok utan.

Þá mælti gamall maðr einn, er þar var í böndum með þeim, bað, at hann skyldi eigi mistrúa miskunn þess blessaða manns, er hann hafði lausn af tekit, sagði, at hann mundi því þá fögru jarteign við hann gert hafa, at hann skyldi hans miskunnar njóta ok heðan lauss verða, en eigi til vesaldar né pínslar. „Nú lát við fimt ok leita duranna ok vit en þú megir út komast, þá ertu hólpinn.“

Svá gerir hann, finnr nú dyrnar opnar, hleypr síðan út sem hann mátti. En þegar er þeir urðu þess varir, þá slá þeir hundunum ok fara eftir sem skyndiligast, en hann liggr ok leynir sér. Nú sér hann, hvar þeir fara eftir honum. Nú villist hundunum farit, en þeim öllum villtist sjónin, svá at engi þeira mátti sjá hann, ok lá hann fyrir fótum þeim, vendu síðan heim aftr þaðan ok veinuðu sér ok hörmuðu, at þeir máttu eigi fá staðit hann. Nú vex dýrðarlof inum helga Óláfi konungi, fyrst at upphafi at hann leysti hann ór járnum ok allri prísund, síðan lét hann honum ekki tortíma, er hann kom í skóginn, þat it þriðja, at hann gaf honum heyrn ok heilsu alla, er þeir höfðu áðr barit hans höfuð ok knúskat, til þess at hann var orðinn daufr af.

Nú er frá því at segja, at hann komst á skip með kristnum mönnum tveim, þeim er lengi höfðu þar verit píndir, ok neyttu þeir nú allir saman undan at komast ok fluttust nú áleiðis vel. Síðan sótti hann til þess dýrlingshúss með miklum fagnaði, beðit nú alls pess bætr, er honum þótti mestu í skipta. En þá er hann var heill orðinn ok heimfærr, þá iðraðist hann sinna heita ok gekk nú á heit sín við þann ágæta konung ok hljópst á braut um dag nokkurn ok kom at kveldi til bónda nokkurs, er honum veitti herbergi fyrir guðs sakar. En um nóttina, er hann var í svefn kominn, þá sá hann meyjar þrjár ganga til sín, fríðar ok fagrar, ok ortu þegar orða á hann ok börðu hann miklum ávítum, hví hann skyldi svá djarfr at hlaupa í frá þeim blessaða konungi, er honum hafði svá mikla miskunn veitta, ok firrast þann ljúfa lávarð, er hann hafði áðr á hendr gengit. Því næst vaknaði hann flemsfullr ok stóð upp þegar árdegis ok sagði húsbónda sínum, hvat við hann hafði verit rætt. En sá góði bóndi lét hann engu öðru við koma en venda heim til þess helga staðar.

Þessar jarteignir eru oss því kunnastar, at vér fundum þenna mann í guðs embætti í ins helga Óláfs konungs kirkju, ok sýndi hann oss á sínum limum járna stað ok banda.

114. Jartegn við annan hertekinn mann.

Öðrum manni bætti hann, þeim er Vindir höfðu tekit ok tungu ór höfði skorit, ok hafði sá með hlaupi undan komizt. Nú renndi hann hug sínum til ins helga Óláfs konungs, síðan hann var undan kominn, biðr mjök grátandi inn helga Óláf konung ljá sér máls ok heilsu. Því næst fekk hann mál ok miskunn af þeim góða konungi ok gerðist þegar hans þjónustumaðr um alla sína lífdaga.

115. Jartegn við kreppta konu.

Kona ein aumliga sköpuð var kroppnuð öll saman, svá at báðir fætr váru upp kroppnir. Síðan var hon færð til ins helga Óláfs konungs. En er hon hafði þar lengi verit ok iðurliga sér beðit hjálpar ok miskunnar með aumligum gráti, þá bætti hann henni þeirar miklu vanheilsu, svá at fætr ok leggir réttust ór hlykkjum ok þjónaði síðan hverr limr öðrum eftir réttri skepnu. Síðan gekk hon þaðan heil til sinna heimkynna.

116. Jartegn við brottfallssjúka konu.

Í kaupangi þeim, er inn helgi Óláfr konungr hvílir í, var kona sú, er brottfallssótt hafði, ok giftist hon ungum manni, ok leyndi hon hann því, meðan hún mátti. En um nótt nokkura í hvílu þá minntist hennar sú in illa atkváma, ok vaknaði bóndi hennar við þá miklu ógn, er hon lá þar ok snarlaði, brauzt á bak aftr ok vissi ekki til sín. Vesall þóttist hann sinnar ógæfu ok harmaði mjök við svá bótlaust áfall, at hann mátti engan veg frá henni skiljast, ok leitar eftir við hana, hversu oft er sjá bardagi kom at henni eða nokkur lækning væri henni til bóta. Hon sagði þá illu sótt vitja sín á hverjum mánaði, ok engar lækningar kvað hon sér at haldi koma. Nú í þeim harmi inum mikla, er þau höfðu bæði hjón, þá kallaði hon á ina helgu Máríu, er víst er sönnu miskunnarmóðir, ok á inn helga Óláf konung, bað þau grátandi ljá sér sjúkri ok harmsfullri nokkurra líkna. Síðan téði hon mál sitt presti nokkurum með skriftagang, sagði honum sín vandkvæði ok leitaði við hann heillaráða. En hann hugleiddi skjótt, hvat guðs orð segja í guðspellinu, ok sagði henni, at þeirar sóttar bíðr engi maðr bætr nema með bænum ok föstu.

En eftir þá áminning þá fóru þau bæði til ins helga Óláfs konungs kirkju, höfðu með sér vaxljós ok dýrkuðu þá helgu hátíð með föstu ok vöktu þar um nóttina með mörgum öðrum vanfærum mönnum ok á næsta degi, þegar þá var hátíðardagr þess ins helga Óláfs. konungs. Um morguninn síðan óttusöngstíðum var lokit, svá sem þeiri hátíð sómdi, er sá guðs dýrlingr lét líf sitt á, þá fóru þau heim með svá háleitri miskunn, at á frá þeim degi til hennar endadags vitjaði hennar aldrigin sú óhamingja síðan, en svá mikill ákafi hafði á því áðr verit, at á engum mánaði missti hennar sá ótími, síðan er hon leið ór barnæsku. Síðan óx þeim svá mikill fagnaðr eftir þá guðs gæfu, at á hverjum jafnlengdar degi þess helga manns messuaftans, er hon hafði heilsu þegit, þá vöktu þau ok föstuðu ok fálu sik á hendi guði með ölmusugerðum ok bænum.

117 Jartegn gegn eldsvoða.

Svá bar at eitt sinni í Görðum austr, at eldr kom í kaupbæ þann, er Hólmgarðr heitir, ok stóð eigi til minna geigs en borgin öll mundi upp ganga. Nú urðu allir menn flemtsfullir ok vendu til kennimanns eins, þess er Stephan var nefndr. En hann þjónaði þar kirkju ins helga Óláfs konungs. En þegar prestrinn heyrði þeira bænarorð, þá grípr hann í fang sér líkneskju þess ins ágæta höfðingja ok setr í móti eldinum. Síðan þokaði eldrinn aldrigin framar en áðr var, ok varð þá svá borgit inum mesta hlut af borginni.

118. Jartegn við kryppling einn.

Alvaldr hét maðr, kryppill einn, er inn helgi Óláfr konungr græddi. Hann sofnaði úti dag einn. Maðr kom at honum göfugligr ok spurði, hvert hann vildi fara, ok bað hann fara til Óláfskirkju til Lundúna, „þar muntu heill verða.“

Nú fór hann ok kom fram um síðir til Lundúnabryggju. Hann spurði, hvar Óláfskirkja var. Þá kom at honum maðr einn ok mælti, at þeir skyldu fara báðir saman, „ek mun vísa þér leiðina til kirkjunnar.“

Þreskjöldrinn var hár fyrir durunum ok varð at veltast inn yfir. Því næst varð hann heill ok sá hvergi þá förunauta sinn.

119. Jartegnir við tunguskorna menn.

Þóra hét kona Guðþormsdóttir, móðir Sigurðar, er skera lét tungu ór höfði manni þeim, er Kolbeinn hét, fyrir eigi meiri sök en hann hafði tekit af krásadiski hennar nokkut. Hann fór síðan til ins helga Óláfs konungs ok sofnaði um óttusönginn at síðari Oláfsmessu. Hann sá inn helga Óláf konung, at hann gekk til hans ok tók í tungustúfinn ok togaði, en þegar varð hann heill, er hann vaknaði.

Vindir tóku mann einn, þann er Halldórr hét, á þeim degi, er Nikulás kardináli kom í Noreg, hálfum mánaði fyrir Óláfsmessu fyrri, vildu fyrst hengja hann, en virgillinn slitnaði jafnan. Síðan drógu þeir út tunguna um kverkina, skáru þar af. Hugðu þeir, at leynast mundi. Hann varð heill at Óláfi konungi. Þessa menn sá Hallr munkr báða heila.

120. Jartegn við kirkjubyggingu.

Frá því er ok sagt, er sá inn helgi Óláfr konungr gerði í heraði því, er Þelamörk heitir. Þat var dag nokkurn, er bændr allir fundust ok ræddu um allir, at þeir vildu láta gera steinkirkju inum helga Óláfi konungi til lofs ok dýrðar, en tálgugrjót mátti hvergi finnast þar í nánd, þá er at var leitat. Nú á þeim degi, er steinmeistarinn sá skyldi á braut fara, er til verksins var ætlaðr, þá lét almáttigr guð bresta í sundr fjall eitt mikit þar í nánd, ok var þaðan flutt allt grjótit síðan til kirkjuvirkisins. En heraðsmenn létu upp gera síðan með góðvilja.

121. Jartegn við týndan svein.

Sveinn einn lítill tapaðist frá frændum sínum í því heraði, er næst liggr kaupangi, en þeir váru staddir at samkundu nokkurri. Nú fengu þeir sér þegar lið til ok fóru at leita barnsins, en þá er allar vánir váru rannsakaðar, þá fannst sveinninn hvergi. Tvá daga alla leituðu þeir ok máttu hvergi finna. Þá hétu þeir á inn helga Óláf konung til miskunnar ok skutu saman fjarhlutum hverr eftir sínum efnum ok sendu þegar samdægnis til hans helgu kirkju, treystust hans miskunn ok leituðu þriðja sinni barnsins ok fundu þegar sveininn sofanda hjá húsi einu hverju, þar sem oftast höfðu þeir áðr leitat, fóru síðan heim fegnir, en áðr váru þeir í óhuga, þökkuðu várum milda dróttni þá dýrð, er hann gerir fyrir þess helga manns sakir hvert sinni, er hann er beðinn miskunnar.

122. Jartegn við syndugan mann.

Þat hefi ek heyrt sagt frá jarteignum ins helga Óláfs konungs, þeim sem várr dróttinn hefir gert fyrir hans sakir, en þetta sýnist allháleitt vera, er nú vekrir hug margra góðra manna ok guðs vina. Svá sem sál hvers kristins manns er ágætari at eðlisskepnu en líkamrinn, svá er ok sálarinnar dauði hættari ok þyngri ok svá heilsa dýrligri. En óvinr alls mannkyns léttir aldrigin slíkt at vinna nú á hverjum degi við oss sem varð forðum í Paradísu, huginum ok sálunni hvers manns spilla, at sjá fjandi vill taka hvern mann með svikfullri flærð. Því biðr hann trúa, er hann telr fyrir, en guðs reiði ok boðorðabrot segir hann lítils vert vera. En veraldarvirðing heitir hann, ok svíkr hann af því margan, en guðs dóm ok helvítis pínslir kveðr hann engan mann þurfa hræðast. Með þeiri villu sveik hann fyrsta mann. Þar með blekkir hann hvern dag hans afsprengi.

Þess bragðs neytti hann við mann einn, þann er hann sveik með svá dauðvænum drykk, at hann gleymdi allra guðs boðorða ok fór með drambi ok fjandans villu. En sá vesli maðr var ór heraði því, er Yrjar heita. Svá aumliga hafði fjandinn hann blindaðan, at hann virði enskis annars heims pínslir móti munugð sinni ok veraldargirnd, eða hví var hann þá eigi svikinn, er hann gafst í fjandans veldi til þessa heims sæmdar ok nittaði sínum skapara ok sagðist ór samneyti ok fagnaði allra heilagra manna? Síðan fylgdi hann fjandans ráðum ok fór því einu jafnan fram, er ferligt var.

En á móti Óláfsmessu um sumarit þá sótti fjöldi mikill til hans miskunnar, þangat sem sá dýrlingr hvílir, inn helgi Óláfr konungr. Þá fór ok sá inn vesli maðr þangat fyrir þess eins sakar, at hann mætti sjá ok heyra, mæla ok gera nokkut þess saurlífis, er hann fengi fastliga bundit sik í andskotans villu ok föruneyti. En várr dróttinn er svá miskunnsamr, at honum þykkir því aumligari um þanm, er hann sér aumligra svikinn en hvern kristinn mann.

Nú um dag einn, er líkamr þess íns helga Óláfs konungs var út borinn með háleitri tign, þá tók sá vesli maðr at hugleiða um dýrð þess helga manns ok sína vesöld ok eilífan ófagnað, er hann þóttist vita sér fyrir höndum, er hann skildist við þessa veröld. Því næst vitjaði hans svá háleit miskunn ins milda konungs fyrir návistar sakir þess guðs dýrlings, at hann sendi honum svá mikla iðran, at menn þóttust sjá utan á honum, hve aumliga er hann þóttist syndgazt hafa. En þá er skrínit var flutt ór stað ok til annars, þá þokaði sá inn aumligi maðr þangat, sem sá inn aumiligi maðr þangat, sem sá inn helgi líkamr hafði áðr staðit, tók þá at kalla á þann milda mann af öllum hug ok hjarta með gráti ok með tárum ok með hörmuligu ákalli ok andvarpan, bað þá aumliga þann milda konung með guðs fulltingi at leysa þau in seigu syndabönd af sér, er fjandinn hafðí hann í vafðan. Nú lét guð hann njóta árnaðarorðs ins helga Óláfs konungs ok leysti hann til sín ágætliga af andskotans veldi ok sneri honum til eilífrar dýrðar ok fagnaðar, ef hann hafnaði þaðan í frá andskotans áeggjan.

Síðan er at því kom, er hann skyldi til skrifta ganga ok segja presti sín mein ok saurlífi, þá þorði hann eigi at segja, gleymdi þá ok vildi eigi græða sitt syndugt líf. Þá sendi várr dróttinn honum mikla sótt ok ákafa, ok reis hann eigi fyrr upp ór þeiri en hann hafði bætt með skriftagang alla þá guðs ódyggð, er hann hafði gerva. Því næst fekk hann heilsu líkams ok sálu, ok þóttist hann þá gerla fundit hafa í sínu ómegni, at fyrir ofdrambs sakar ok líkamsmunugð hafði hann villzt ok snúizt í frá guði ok týnt af því sálu sinni. Síðan gerðist hann því öllu guðhræddari ok trúari, er hann vissi sik áðr ferligra farit hafa ok fleira þat drýgt, er guði ok öllum guðs helgum mönnum hafði verit til ódýrðar, dýrkaði dróttinn várn ok inn helga Óláf konung um alla sína lífdaga, æ meðan hann lifði.

123. Jartegnir við blinda ok mállausa.

Margir menn sóttu til ins helga Óláfs konungs at jafnlengd þeiri, er kirkja ins helga Óláfs konungs var skrýdd með pallium ok erkibyskups stóli. Nú höfðu flutzt sjúkir menn þrír af löngum vegum til helgu grafar ok hugðu sér til miskunnar ok heilsu, allra helzt á þeim dýra degi, er sá guðs dýrlingr skildist við þenna heim ok fór til fagnaðar ok til eilífrar dýrðar, ok fekk af þeim þrimr einn sýn sína á messuaftninum, sá er sjónlauss var þangat kominn.

En messudaginn sjálfan, þá er helgir dómar váru út bornir ok skrínit var niðr sett í kirkjugarðinum eftir siðvenju, þá fekk mállauss maðr miskunn, sá er lengi hafði verit áðr dumba aumliga, en þá veitti hann várum skapara dýrðarlof með mjúku tungubragði.

Kona ein var inn þriði maðr, sú er þangat hafði sótt eigi skemmri leið en ór Svíþjóðu austan, ok hafði hon í þeiri för mikla nauð þolat ok meinlæti ok margan dag mikit vás haft fyrir sjónleysi sakar ok erfiðis. Nú treystist hon miskunn guðs almáttigs ok kom þangat farandi á þeim hátíðardegi, er áðr var getit. Síðan var hon leidd í ins helga Óláfs konungs kirkju at messu um daginn. En fyrr en tíðum var lokit, þá sá hon báðum augum hans helga skrín. Fór hon þaðan blíð ok bjarteygð með háleitum fagnaði, en áðr hafði hon blind verit þrettán vetr.

124. Jartegn við mállausan mann.

Væringr einn í Görðum austr keypti sér þræl einn ungan, ok var dumbi, mátti ekki mæla ok þó hygginn ok næfr um marga hluti. Nú vissi engi maðr, hverrar ættar er hann var, fyrir því at hann fekk ekki í frá sagt, þó at hann væri at spurðr. Þess gátu þó margir menn, at hann mundi norrænn vera, fyrir því at hann gerði vápn þau jafnan ok bjó, er Væringjar einir nýta. Nú hafði sá aumi maðr við sinni vanheilsu margan dróttin kannat ok iðuliga með verði verit seldr, allt til þess er kaupmaðr einn leysti hann til ok gaf honum frelsi fyrir miskunnar sakir. Síðan fór hann í sjálfræði ok kom til borgar þeirar, er Hólmgarðr heitir, ok veitti honum herbergi kona ein góð, ok dvaldist hann þar mjök marga daga. En kona sú góða sótti jafnan tíðir allar til Óláfs konungs, ok dýrkaði hon þann mikla ok milda konung með mikilli ást ok trúnaði.

Nú um nótt eina, er hon var í svefn komin, þá sýndist henni Óláfr inn helgi ok mælti þat við hana, at sá inn ungi sveinn skyldi fylgja henni til óttusöngs um morguninn. Svá gerði hon sem hann bauð, hafði hann með sér til tíða í kirkjuna. En þegar er hann var í kirkjuna kominn, þá tók honum at þyngjast ok lagðist niðr ok sofnaði, meðan kennimenn veittu tíðir. Því næst sá hann þann sama mann í svefninum, ok gekk til hans með slíkum klæðabúnaði ok álitum í andliti sem konunni hafði áðr sýnzt um nóttina, ok gaf honum mál ok heilsu með sinni mildi ok miskunn allsvaldandi guð með fulltingi ins helga Óláfs konungs.

125. Jartegn við konung einn.

Langt var þess á meðal, er inn helgi Óláfr konungr var upp tekinn ok dýrkaðr sem verðugt var með háleitri tign, ok kirkjan var ger á Stiklastöðum í þeim helga stað, er blóð hans hafði niðr komit ok hann hafði ór þeima heimi farit. Nú er kirkju skyldi vígja ok byskup var til kominn, þá barst svá at, at konungr nokkurr var ok þangat kominn í þat herað ok var mjök sjúkr ok mátti einkum illa. Var kominn þroti mikill í kné honum, svá at bæði bólgnaði leggrinn ok lærit upp í frá, ok var honum þat harðla meint ok ómjukt. Nú við þann sársauka þá fýstist hann þangat til tíða ok sjá guðs tign ok ins helga Óláfs konungs. Því næst kom hann til kirkjunnar, ok báru hirðmenn hans hann innar í kirkjuna. En um daginn, er óttusöngi var lokit, þá var konunginum sagt frá steini þeim, er inn helgi Óláfr konungr fell á ok enn kveða blóði drifinn, en sá steinn kemr út í ofanverðu alterinu. Síðan þokaði konungrinn þangat til ok þrýsti kné sínu ok því, er sárast var, við steininn. En þegar jafnskjótt þá vitjaði hans svá háleit miskunn almáttigs skapara, at á þeim sama aftni þá tók ór allan verkinn ok þrotann, ok svá mjúkr ok léttr varð honum þegar fótrinn, bæði at ríða ok at renna, jafnt sem aldrigi hefði honum verit mein at.

126. Sögulok.

Nú skulu vér lúka þessi ræðu, at þeim leiðist eigi langmæli várt, er hlýtt hafa. Þungt er ok mæðisamt ok næsta um afl at skrá eða at segja þau dýrðarverk, er inn hæsti burðr fyrir sakir ins helga Óláfs konungs dýrð ok verðleik hefir gert ok jafnan gerir várr dróttinn Jesús Kristr guðs sonr, sá er lifir með feðr ok anda helgum, ríkir ok ræðr, einn guð utan enda yfir veröld veralda. AMEN.

---

Fotnoter