Mauritius Saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Heilagra Manna Sögur

Mauritius Saga
(Cd. 235 folio)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Prologus

Svo segia frodir menn, sem helgar bækr visa til, at Octovianus Augustus hafi fyrstr allra keisara haft einvalld yfir aullum heimi. Hann stodvadi allan hernad ok setti frid um allan heim allra manna i millum. Hann baud ok sva, sem hann segir Lucas i gudspialli sinu, at nofn allra manna skylldi rita i hans riki, þviat hann villdi taka skatt af hverium manni; villdi hann ok vita taulu allra sinna undirmanna. A audru ꜳri hins fimta tigar hans rikis var fæddr fra Mariu mey hingat i heim varr hialpare Jesus Kristr, bædi gud ok madr, oss til hialpar, helgandi enn setta alldr heims þessa, þann sem nu er, med sinni hingadkvamu miskunnsamligri. Æn þa er lidit var fra hollgan drottinligri .ii. .c. ꜳra .ix. tigir ok eitt ꜳr, hafdi riki yfir Romverium Dioclecianus keisari, hann var inn þridi ins fiorda tigar at tolo fra Octoviano keisara. A dogum þessa Diocleciani gerdizt ofridr vida um heiminn ok hans riki sva mikill, at hann fek eigi stodvat einn. Var þat ok makligt, at hans undirmnenn væri honum ohlydnir, [er hann var ofridsamr vid krisna menn. Tok hann sidan til rikisstiornar med ser þann hofdingia, er Maximianus het, ok Herculius var kalladr, ok gerdi hann med ser samfelaga allz rikis ok tignadi hann med keisara nafne ok vallde. Ok nu er þessir .ii. keisarar hofdu riki, Dioclecianus i Australfu, on Maximianus i Vestralfu, gerduzt þeir sva grimmir vid kristna menn, at þeir brutu nidr helgar kirkiur ok eyddi hvervetna cristnum domi, ok leitudu med aullu nidr at briota kristiliga tru, sva at þeir þyrmdu æyngum af gudligri hiord. En med gudligri forsio var þat sidan opinbert i ꜳvextinum, er þa var sadkastinu starfat. Þessi ofridr, er Dioclecianus ok Maximianus gerdu krisnum monnum, var inn tiundi fra þeim, er Næro gerdi guds vinum ꜳ sinum dogum, grimmari ok leingri en adrir, þeir sem verit hafa, sem bękr votta; þviat sva finzt ritad, at ꜳ einum manadi þoldu piningh ok dauda .xvii. þusundir heilagra manna fyrir Kristz nafni ok heilagri tru. Þessi ofridr stod .x. ar med uppteknum grimleik. At lyctaudum þessum ofridi fylgdi skiotlig ok ꜳkaflig hrapan heidins doms ok eilift nidrbrott blotstada ok skurgoda. Þa veittis fridr guds krisni um allan heim, ok þeir margir, er fyrr hofdu verit hinir striduztu ovinir, gafu nu sialfviliandi sinn hals undir ok heilagrar ok almenniligrar truar, med þeim hætti sem gerdizt i Egipto eptir id tiunda ꜳfelli, þa er gud laust alla þeira frumburdi med bradum ok enum grimmasta dauda. Gaf Pharao eigi at eins fullt frelsi Israels sonum brutt at fara, helldr skylldadi hann þa til ꜳkafliga bruttferdinni at skunda med miklu fiar framlagi. Þat ma ok enn sia, segir sa er þessa hluti hefir saman lesit ok ritad, at eptir þann mikla ofrid, er krisnir menn þoldu, hafa þeir, er fyrr veittu motstodu heilagri tru, veitt sidan mikla uppreist helgum kirkium, sem forn smidi votta, þau sem enn ma sea.

Saga Mauricij

Mathis Grünewald: Sankt Mauritius

1. A dogum þeira keisara Diocleciani ok Maximiani gerdizt ofridr fyrir nordan fiall i Gallia. Amandus ok Eleanus hetu þeir, er formenn voru þeira vikinga, er med þrelsligri ofdirfd gerdu laugbrot ok [reistuzt i mot Roma riki ok spilltu sva fridi ok frelsi ok alþydu rett. Keisararnir gerdu þat rad, at Maximianus for nordr um fiall med mikinn her at staudva þenna ofrid. En eptir þvi sem Dioclecianus baud, reduzt til þessarrar herferdar med Maximiano þeir riddarar af austrhalfunni, er Thebæi eru kalladir, med sva miklu fiolmenni, sem þa var legio kaullud, en eru .vi. þusundir ok .vi. hundrud ok .vi. tigir ok .vi. menn. Þessir voru miok agetir ok sterkir bædi at hug ok hreysti ok vel at vopnum bunir ok med romveskum sid tilsamdir, hversu þeir skylldu mæta sinum ovinum i bardaga. Mauricius iall var hofdingi fyrir lidi þessu, ok þessir voru þar nafnfrægir menn i hans her: Exuperius, Candidus, Victor, Innocencius ok Vitalis. Mauricius ok aull hans riddarasveit hafdi tru tekit af byskupe i Jorsalaborg, adr þeir foru ut um hafit, ok settu þegar kraptt heilagrar truar umfram allan likamligan vapnabunad med mikilli stadfesti. Ok þessa ena somu heilaga tru stadfestu þeir fyrir pafanum sidan i Romaborg med þeim svardaga, at þeir skylldu fyrr lifit lata en ganga af tru sinni. En er þeir fundu keisarann Dioclecianum, sendi hann þa nordr um fiall, svo sem hann hafdi fyrr rad fyrir gert, til lids vid Maximianum, þviat hann var adr farinn nordr undan.

2. Svo er sagt fra Maximiano keisara, at hann kunni mikit af riddaraskap ok hafdi sik miok samit til [riddaraskapar ok hernadar. Mikinn hug lagdi hann a blotnad ok skurgodum at þiona. Hann var grimmr ok miok ꜳgiarn til fiꜳr ok metnadar ok i vafidr saurlifi ok maurgum audrum laustum. En sva var ꜳkafligr hans grimleikr, at þadan af spillti hann mikiliga keisaraligu valldi. Ok þa er hann kom nordr um fiall med mikinn her bædi kristinna manna ok heidinna, þꜳ ottuduzt ovinir hans Amandus ok Elianus eina samt hans tilkvamu, þeir er adr hofdu valldit styriolld ok ofridi, ok gengu sva audvelliga til sætta, at Maximianus fek eyngan skada ꜳ sinum her. Þar næst fretti hann, at mikils hattar madr nockur, er Caricius het, gerdi(zt) otrur Romverium ok hofzt med sinni sveit til ofridar nordr i Fraklandi i mot keisarans valldi. Þessi hafdi þo verit skipadr formadr yfir þvi heradi, er liggr nordr vid uthafit, þar sem Franzeisar hofdu tysvar adr verid brutt reknir af sinum eignum, nær þvi er mætazt rikin Gallia ok Saxland. I mot þessum ofridi sendi Maximianus menn af sinum her nordr yfir ꜳ þa, er Rin heitir, at hegna riddaraligum styrk þenna ofridarflok. Agætir hofdingiar drottinligrar orrostu voru formenn þessarrar ferdar, Gereon, Victor, Cassius, Mallusius ok Florencius, ok mikil riddarasveit fylgdi þeim af krisnum monnum. Þessir allir, er nu voru nefndir, voru af lidi Mauricij ialls.

3. En eptir mikit erfvidi langrar ferdar stodvadi Maximianus keisari allan þann her, sem þa var med honum, a nockurum slettum vollum vid þann stad, er Octodorus heitir. Ok fyrir (þvi) at þar voru morg rennandi votn iordina doggvandi, voru nalægir stadir vel blomgadir, þadan vidir akrar mikinn ꜳvoxt berandi. Þar nær er ꜳ su, er Rodanus heitir, prydandi nalægt herad, þviat hun fell eigi þar med miklum straumi. En þa er Maximianus keisari hafdi tekit hvilld i þessum stad, baud hann, at allr herrinn skylldi saman koma; let hann sidan efla blot mikit ok skylldadi alla at sveria yfir blotinu at beriaz hraustliga i moti þeim, er reistuzt mot romversku riki. Þar med baud hann at sveria þa uhæfu, at meida skylldi alla ok pina krisna menn sva sem ovini godanna, þa er eigi villdi blota, hvar sem þeir yrdi fundnir. Ok þa er Mauricius iarl spurdi þessi tidendi, sneiddi hann hia þeim stad, er Maximianus let blotid efla, ok for skyndiliga med allri sinni sveit um atta milur til þess stadar, er Agaunum heitir, at eigi af nakvarri dvol mætti þeir verda þraungder med þessi naudsyn at gera sva mikit laugbrot, sem keisarinn baud. Vid þenna stad Agaunum var aen Roddanus þreyn(g)d med sva miklum ok brauttum gnipum, at eigi matti annan veg yfir komazt, en bruad væri. Nær anni, þar sem brattir hamrar gerda, en audrum megin gætir ꜳin, var einn fagr vollr med uppsprettandi votnum gnogum, en þangat var at fara um þraungt einstigi, þar tok Mauricius iall hvilld med sinni sveit eptir erfidi langrar ferdar. Gæreon var adr farinn med sina sveit, sem fyrr var ritad, ok skilidr vid Mauricium at likamligri navistu en eigi at heilagri tru, ok þadan af var þat, at hann hafdi eigi heyrt þetta id glæpafulla bod Maximiani.

4. Þa er Maximianus keisari hafdi allan sinn her til skylldad slict at sveria yfir blotstollum sinna goda, sem fyrr var sagt, vard hann þess varr, at Mauricius iarll med sinni sveit hafdi fyrri sik fra skilid herinum. Vard keisarinn nu ꜳkafliga reidr ok sendi sina þionustumenn aptr at kalla Mauricium, at hann ok hans felagar skylldu sveria slika uhæfu ok snuazt sidan til blota. I þeim her kristinna manna, sem nu var fra sagt, var Mauricius iall hęstr hofdingi i þeira lidi ok fremstr; Exuperius var hans merkismadr, Candidus var kalladr senator, en þat hefir verit leingi mikit tignarnafn i Romaborg. Þessir hofdingiar styrdu samriddurum sinum meira af guds ast biodandi þeim hlydni en med iardligri ogn. Þeir voru ok radugir ok rauskvir i orrostu, gaufgir ok aurauggir at arædi, en gaufgari at heilagri tru, þreyttu fyrir keisara med afli ok styrk, en þionudu gudi med sannri godfysi. Sva var mikill grimleikr heidinna manna ꜳ þeim tima moti guds vinum, at hvar sem vart var vid krisna menn, voru riddarasveitir til skipadir(!) þa haundum at taka, ær þordu saunnum gudi at iata ok hans þionust(u), ok draga til kvala eda dauda, ef þeir villdi eigi blota. Var þetta nu nokcut frelsi þeim, er adr striddu i mot fridinum, er allr þungi hernadarins snerizt upp ꜳ þa, er satt sidlæti villdu vardveita. Mauricius ok hans riddarar vardveittu gudzspiallz bodord undir vapnabunadi, gulldu þat gudi, er hans er, en þat keisara, er þeir voru honum skulldbunnir; ok sva sem þeir hofdu numit at pafvanum truna, hversu þeir skylldu vardveita meinleysi kristiligs sidletis undir vopnum romveskrar riddarasyslu, svo vardveittu þeir skiran sannleik hans kenningar allt til endalyctar sinnar þrautar med osigrudu rætlæti sannrar truar. Sæll ok heilagr er þessi riddarasamnadr, er sva biuggu sik til veralldligrar orrostu, at þeir vardveittu meinleysi i sinu briosti ok kunnu sva vopn at bera moti ovinum ens romverska fridar, at þeir baru eigi hernadar vopn helldr heilagrar truar i gegn sinum motgerdum siolfra. Hofdu þeir ok allir radit med ser med einu samþycki ok þat gudi heitid, at þeir skylldu i þvi hlyda keisarans bodordi at beriazt i mot opinberum uvinum fridarins, en virda einkis bod hans um allt þat, er i moti væri sid heilagrar tru ok sidlæti, ok þeir skylldu helldr lata þetta id stundliga lif fyrir Krizt nafni, en lifa stundliga gudi neitandi ok tyna sva enum eilifa fagnadi. Sidan frettu þeir eptir sendiboda keisarans, hvat hann baud þeim at flytia, ef hann var reidr ordinn. Þeir svorudu, at hann baud, at allir riddarar skylldi ganga til ok blota ok godunum fornir at færa ok þeim þionustu at veita, ok þvi skylldu þeir skiott aptr hverfa at gera þessa hluti eptir dæmi sinna samriddara. Mauricius iall ok adrir hofdingiar hersins svorudu med hogværligum ordum, at fyrir þa sok hofdu þeir hia snuit stadnum Octodoro, at þeir hofdu spurt, at blotid var efnt, en villdu eigi saurga kristinn sid i skurgoda þionustu; sogdu ok, at þeir villdu lifanda gudi þiona ok hann dyrka ok rettri tru hallda, þeiri er þeir hofdu numit i Jorsalaborg, ok hana at vardveita til endalyctar sins lifs. Her med sogduzt þeir vera bunir med aullum sinum styrk at bæriazt med keisaranum til fridar ok frelsis allum godum monnum, en villdu eigi til þess aptr (hverfa) at væfiazt i glæpum eda gera logbrot, sem keisarinn baud. Sendimenn keisarans foru aptr ok sogdu Mauricium iall ok hans sveit vera miok harda i sinni fyriretlan ok vilia eigi hlyda hans bodordi.

5. Þꜳ vard Maximianus akafliga reidr ok sagdi sva med mikilli ædi: «Hvart skulu nu riddarar minir hafna keisarligum bodordum ok fyrirlata helgar fornfæringar goda vorra ok minna? Opinber hefnd etti fyrir at koma, þo at þeir gerdizt at eins ohlydnir konungligu velldi, ok nu samteingizt meingiord vid gudin, þviat þeir fyrirlita mik ok þar med (hafna) þeir romversku sidlæti. Skylldu ok nu þeir inir dramblatu vita, at Maximianus keisari kann at hefna (ok) ma hefna sinna meingerda ok guda sinna. Ok fyrir þvi fari skyndiliga flockr enna trauzustu minna riddara ok taki af lifi hvern enn tiunda mann af lidi Mauricij iarls, sva sem hlutfall beidir.» Eptir þetta ord keisarans foru hans menn skiotliga at fremia þetta id grima bodord. En riddarar Mauricij gengu gladliga undir dauda fyrir guds sakir ok rettu sialfviliandi sinn hꜳls undir sverd ok auxi. Var þa hauggvinn inn tiundi hverr madr, sem hlutr rak til. En su ein þræta vard adr i millum þessarra guds vina, at hverr villdi sinn hals fram retta, til þess at hann metti audrum fyrr deyia fyrir guds nafni. Ok at lycktudu þessu manndrapi var enn leitad vid þa, er eptir lifdu, ef þeir villdi aftr hverfa til keisarans ok samþyckia godum þiona. En Mauricius iarll heimti saman sina menn alla fra mandrapamonnum þeim, ok mællti til þeira, er aurugaztir voru i heilagri tru med þessum ordum:

6. «Ek fagna miok, enir kærustu riddarar, ast ydars litilętis ok mikilli stadfæsti heilagrar truar, er þer hrædizt eigi reidi keisara. Nu sa þer samriddara ydra med glodu hiarta ganga undir pislarfullan dauda, þa ena somu er ek ottudumzt, at sik mundi vigi veria, sva sem opt kann til handa bera þeim, sem vel eru vopnum bunir. Af þessu tek ek þat demi, ad drottinn Jesus Kristr konungr allra konunga fyrirbaud postolum sinum sik vopnum ath veria ok sagdi vorn kristiligs traustz hveriu hervigi meiri. Sa enn same Kristr bannadi ydr fyrir tru ens heilaga sidlætis, at þer skylldut veriazt. Helgar bekr gafu oss her dæmi til, en nu samriddarar vorir, hverium vær eigum at fylgia. Nu eru felldir umhverfis mik riddarar minir, þeir er hervikingrinn let liflat veita. Nu em ek her heilagra manna dreyra dreifdr, ok a kledum minum ber ek merki liflaz þeira. Hvi muna ek efa at fylgia dæmum þeira dyrligum, er ek fagna daudanum? æda hverss er vert þat, er konungrinn bydr? iafningi minn i þvi, at hann er daudligr madr sem ek. Ef konungs reidi veri eigi hafnandi, þa mundi þrir ebresker sveinar eigi hafa fordazt brunann i ofninum fordum, eda Daniel spamadr olmleik enna oỏrgu dyra i grofinni. Eda hafum ver svarid eid konungi, at ver skylldum lifit leggia ꜳ landvorn med honum, ok het eingi oss himinriki fyrir þat, hversu miklu helldr skulum vær Kristi fylgia drottni vorum eilifum konungi, er oss heitr ok gefr himna dyrd fyrir þionustu vid sik. Þvi skulum ver med kallmannligri hug(hreysti) ok hreinni tru fornfæra ander vorar siolfum Kristi, enir kærstu riddarar, i burdarfullum dauda. Nu se ek standa fagnandi fyrir Kristz domstoli þa, er inn grimi hervikingr renti lifinu fyrir litilli stundu af voru lidi. Su er hin sanna dyrd, er med virduligum æfilokum þessa ens skamma lifs ma eignaz eilifa sælu annars heims med gudi.»

7. En er Mauricius iall hafdi tala(t) þessa hluti eda þeim lika, gerdi allr herrinn mikinn rom at mali hans, ok sogduzt allir vilia þola dauda fyrir guds sakir helldr en hafna heilagri tru ok hverfa aptr til rikis. En er Maximianus spurdi þetta, gerdizt hann sva olmr sem id grimmasta dyr, ok sendi sidan sina hardfeingna menn ok bad enn i audru sinni taka af lifi enn .x.unda hvern mann ok riddara af lidi Mauricij iarls, en neyda þa til blotz, sem eptir veri. En þeir gengu sva fusir undir daudann af ꜳminninghu hofdingia sins, ad hverr villdi audrum fyrr hauggvinn vera, ok villdu sva fylgia sinum samriddurum, þeim er þa voru til himinrikis komnir af þeira lidi fyrir stundligan dauda. Sidan tok allr lydr fioldans, sa er eptir var, at eggiaz ꜳ at bæra þraut sva at beriazt eigi i mot krisnum monnum eda samþyckia blotum, helldr daudann at þola; sendu sidan ord til keisarans med þessu ordtaki:

8. «Þinir riddarar erum vær, keisari, en þo iatu vær oss at frialso guds þræla vera: þer eigum vær hersyslu at inna, en gudi eigum vær meinleysi at giallda; malann eigum vær af þer at taka fyrir erfvidi vort, en af honum þiggium vær lifit ok alla atvinnu i lifinu. Hvi munum vær mega væra þer truir, ef vær erum gudi otruir? Med aullu eigi megum ver fylgia þer keisari i þvi, at vær neitim gudi skapara vorum ok gudi skapara þinum, hvart sem þu vill eda eigi; ef vær erum eigi til þess neyddir at gera gud reidan, þa munum vær vera þer hlydnir, sem vær hỏfum her til gert, en elligar munum vær helldr hlyda gudi en þer. Vorar hendr eru bunar vikinga at drepa ok oskilamenn ok ovini þins rikis, æn þær varazt sem ena mestu ohefu at beriazt i gegn retlatum monnum ok saklausum. Su er vor sysla at beriast iafnan fyrir rettlæti ok fyrir tru ok til fridar saklausum monnum. Til þess tokum ver vopn at beriazt til fridar vorum borgarmonnum en eigi i gegn þeim. Gudi hofum vær svarid fyrri en þer, keisari, ok megum vær eigi af þvi hallda enn sidarra svardaga, ef vær briotum hinn fyrra; þu bydr oss at leita at krisnum monnum ok leida þa til pisla, en þu þarpt eigi annarra at leita, þviat siolfir erum vær allir kristner ok iatum gudi fedr skapara vorum, ok ꜳ hann truum vær ok ꜳ eingetinn son hans Jesum Krist. Vær sꜳm hogna fyrir Kristz nafni samfelaga vors haska ok erfidizt erum vær ok dreifdir þeira blodi, ok grætu vær eigi, ok eigi haurmudum vær dauda enna helgustu manna vorra ok samfelaga ok brædra, helldr lofudu vær ok fognudum þvi, er þeir voru verdir, at deyia fyrir Kristi drottni vorum. Eigi skylldar oss til hin efzta naudsyn þessi lifsins vors oss at veria. En vit at hvaru, keisari, at eigi nockur aurvilnan sigrs velldr þvi, er vær veriumz eigi þer i moti, þviat vær hofum bædi lidskost ok vopn at veria oss, en vær vilium helldr deyia saklauser en lifa sakadir. En hvat sem þu bydr oss, eda hvat sem þu skipar oss i gegn, vit vist, at vær erum bunir at þola elld ok iarn æda adrar pislar(!), en krisna menn megum vær eigi pina, þviat ver iatum oss vera krisna.»

9. Þa er Maximianus heyrdi þessa ordsending, skildi hann, at Mauricius iall ok allir hans riddarar voru stadfastir i heilagri tru Kristz. Aurvænti hann, at þeira dyrlig stadfesta mundi sigrut vera, dęmdi hann sidan til draps alla þessa ena helgu sveit ok senndi sidan mikinn her sinna riddara at gera þessa uhæfu; sagdi hann ok þvi hvern meira herfang hliota skylldu, sem hann gerdi meira at þessu mandrapi. Ok þa er þeir, er sendir voru, komu þar, sem fyrir var fylking hins sæla Mauricij iarls, redu þeir til þessa mikla manndraps. En þessir helgir menn voru bunir ad deyia ok fusir ad deyia fyrir ast hins eilifa lifs. Ok er þeir þolldu pining sverdum slegnir eda audrum vopnum vegnir, var eigi heyrt þeira kall, ok eigi vorduzt þeir med nockuru moti, helldr laugdu þeir nidr aull vopn fram rettandi svirann ok beran hals ok hlifarlausan likam undir haugg kveliaranna; eigi reistuzt þeir i mot ser hrosandi af miklum fiolda sinna lidsmanna eda riddaraligum vapnabunadi, sem vopn eda vorn syndi þeira rettlęti, helldr mintuzt þeir þeim einum at iata (ok) sina daudasok ꜳ hendi at fela, er eigi med sinu motmæli var til dauda leiddr, ok svo sem lamb fyrir þeim, er reyfi klippir af þvi, lauk eigi upp sinn munn hann sialfr guds son. Þessi menn helgir sva sem drottinligh hiord voru særdir, dregnir ok deyddir sem saudir af vorgum. Jordin var vida þakin af likaumum þessarra rettlatra manna, er pindir voru, ok flutu vida leker af uthellingu heilags blods. Hvar er fyrri heyrt, at nockurs manz grimleikr hafi sva mikit mandrap gert utan bardaga, æda hverr var sva olmr, at hann dæmdi sva marga menn samt til dauda, þo at sekir væri. Med slikum grimleik þessa hervikings Maximiani keisara þoldi pisl ok dauda Mauricius iall enn helgi ok allr hans herr, hafnandi stundligum hlutum þessa heims fyrir von himneskrar dyrdar.

10. Victor het einn riddari, hann var eigi af lidi Mauricij iarls, hann for þar hia, er riddarar keisara satu gladir yfir vopnum ok klædum ok miklu herfangi iallsmanna. En er hann vard varr vid ok viss af, hveriu mannfall þetta gegndi, lastadi hann verk þeira ok villdi flyia allt samneyti þeira. Þa spurdu þeir, ef hann veri kristinn, ok sagdi hann sva þegar, at þat var. Sidan var hann hauggvinn, ok samteingdizt hann sva lidi Mauricij ialls ens helga i dauda sinum.

11. Þessi stortidendi, er nu voru sogd, gerduzt vid Agaunum, þann stad er sva heitir, er Mauricius iall þoldi piningh af hans her. En med þvi at keisarinn hafdi sva bodit, at allir riddarar Mauricij ialls skylldu drepnir vera, hvar sem þeir yrdi fundnir, var þegar eptir leitad þeim, er leingra voro fram komnir ok farnir. Ok vid þa borg, er Verona heitir, fundu þeir keisarans menn agæta riddara Cassium ok Florencium ok adra sex, med einni heilagri tru ok stadfesti, nær þeiri ꜳ, er Rin heitir, ok marga adra med þeim eigi ennar somu astundanar. Ok er keisarans menn sa ok kendu Kassium ok Florencium ok þeira felaga, at þeir voru af lidsmonnum Mauricij ialls, voru þeir eptir fretter um truna. En er þeir samþyctu i aullu bædi i vilia ok i anns(v)aurum sinum samriddurum, er fyrrum voru pindir, þoldu ok þessir dauda af heidingium i þeim sama stad fyrir Kristz nafni. Ofridarmenninir leitudu nu eptir Grereone, þviat hann var leingra undan farinn ok fundu hann ok hans sveit .ccc. ok .xviii. menn ꜳ vollum nockurum vid Koloniam Agrippinam, mikla borg er sva heitir. En er þeir urdu varir vid ofrid heidingia, eggiadi hverr þeira annan hvergi at flyia, helldr piningh at þola fyrir guds nafni ok afla ser sva eilifa dyrd. Sendimenn keisarans sa, at þeir biuggu sik eigi med vopnum at veria, helldr fundu þeir med þeim guds vinum auruggan vilia ok stadfesti i iatningu kristiligrar truar; redu nu sidan ꜳ þa med manndrapi. Enn sæli Gereon gaufugligr hofdingi ok pislarvottr fornadi sik þar sialfviliandi lifandi forn sialfum gudi med sinum samfelogum þionustumonnum ens eilifa konungs at sigraudum allum teygingum þessa heims ok ens stundliga lifs. Ok eptir dauda þessarra heilagra manna drogu kveliararnir þeira blodga likami um þann voll, er þeir voru pindir, ok kaustudu i einn enn mesta hyl ok diupasta. I þeim stad, er hinn helgi Gereon var hauggvinn, ma sia blod hans allt til þessa dags, ok þa var kalladr stadr pislarvotta af þeim, er nær byggia. Med inum helga Gereone þoldu pining ok dauda .cccc. ok .xviii. menn, ok voru þeir pindir .xviii. nottum sidar en Mauricius ok hans lid, en þat er .vi. idus Octobris.

12. En medan þessir hlutir gerduzt, for hinn helgi Victor med sinni sveit, er honum fylgdi, til þess stadar i Fraklandi, er kalladr var Troea af agætum monnum, er þar hofdu fyrri setit, ok setti herbudir sinar ꜳ nockurum fogrum vollum. Keisarans riddarar fundu þa þegar ok baru vopn ꜳ þa. Þoldi þar dauda ok pislarvetti enn sterkasti Kristz riddari Victor med .ccc. ok .xxx. pislarvotta. Heidingiar drogu likami þeira ok kostudu nidr i fen nockur. En med þvi at Carisius, er fyrr var nefndr ok ofrid reisti i gegn Romverium, hafdi flyd undan keisara monnum i Brictaniam, venndu þeir aptr enn sama veg, þessir glæpamenn, er Maximianus hafdi sent at pina guds vini, gladir med miklu herfangi.

13. Nær ꜳ þeiri stundu komu med skipalidi af Mauritannia, sva er kalladr nockur hluti i Affrica, ok þar af nalægum herodum i Galliam .ccc. ok .lx. riddara, þeira (er) keisarinn hafdi kallat til landvarnar i mot ofridarmonnum. En fyrir þvi at þeir voru krisnir, let Maximianus þa alla drepa. Þeir voru fusir helldr at deyia en tyna heilagri eda almenniligri tru. Eru þeira likamir vardveittir i þeim sama stad, sem hinn sæli Gereon ok hans felagar eru dyrkadir.

14. Eptir þessi tidendi hvarf Maximianus keisari aptr i Italiam. Ok er keisarar funduzt, eggiadi Dioklecianus, at þeir badir skylldu nidr leggia rikisstiorn ok taka ꜳ sik idnarleysi. Maximianus gerdi þetta þo at naudigr. Velltuzt þeir nu badir ur keisaradomi ok logdu nidr purpura ok allt keisarligt valld, en eigi grimleik, Dioclecianus in Nicomedia, en Maximianus i Mediolanum, ok eigi baru þeir nockut tignarnafn sidan. Ok er audsynt, at þat var rettr guds domr, at þeir hefdi sidan eynga vegsemd af monnum, er sva grimir gerduzt mot gudi ok hans vinum, þa er þeir hofdu veralldligt valld, sem fyr var sagt. Maximianus gerdi Constancium keisara ok skipadi hann yfir Italiam ok Affricam ok Galliam, hann var agætr madr ok hogværr. Galerid var feingit til geymslu aunnur riki ok herod. En Constancius let ser þaurf vinna at hafa eigi meira en Galliam ok Hyspaniam, ok hellt þau riki med mikilli hogværi ok veitti eingi þyngsl krisni guds. Constancius andadizt i Brittanniam ok gerdi adr Constantinum son sinn ok Helene keisara yfir þeim rikium, er adr hafdi hann styrt. Maximianus var þa enn ꜳ lifi. En er Maxencius son hans hofz til rikis, var hann ofridsamr, ok þat gerdizt at sinni, at fadir hans flydi undan hans ofridi a fund Constantini keisara. Keisari tok vid honum hardla vel. En litlu sidar var Maximianus fundinn at svikrædum vid Constantinum eda fioradum, ok þa er fundin var su vel hans, var hann tekinn i þvi heradi, er Marsilia heitir, ok heingdr, ok endi hann sva grimt lif med grimmum dauda.

15. En morgum vetrum eptir piningh ens helga Mauricij ialls ok hans felaga, vitrudu þat guds vinir einum byskupe, at hann lete kirkiu gera gudi til dyrdar ok þeim. En er su kirkia fyrndizt, þa let Ambrosius aboti hana endrbæta i annat sinn ok auka. Þat gerdizt enn, at ꜳ, su er Rodanus heitir, feck mikinn voxt, sva at hon gek ꜳ bædi laund ok leysti mikla torfu af hvarumtveggia bakkanum. Þa funduzt þar bein ens helga Innocenciæ, er leingi hafdi leyndr verit i iordu, var hann upptekinn ok færdr til kirkiu ens helga Mauricij ialls ok samteingdr hans lidi i sinum grepti ok felogum ok gofgan.

16. Sa athburdr gerdizt enn, at margir smidir komu saman þar til kirkiugerdar, at einn af þeim, sem heidinn var, smidadi ꜳ drottinsdegi, þa er adrir, þeir er krisner voru, foru til tida. Þa sa hann berliga flok pislarvotta Kristz; þeir gengu at honum ok baurdu hann ok ꜳvitodu hann um þat, at hann vann einn ꜳ helgum tidum, sva ok þat er hann þordi heidinn at ganga til heilags verks. En þetta gerdizt til þess, at gud villdi, at hann leitadi heimligs rads, þa er hann reyndi krapt þeira, ok snerizt til rettrar truar. Sa atburdr gerdizt enn, at kona eins gaufugs manz, su er leingi hafdi verit siuk ok matti eigi ꜳ fætr stiga, at hun let sik þangat bera til kirkiu Mauricij ialls. Þangat var hon borin annarra hondum, en hon gek þadan sinum fotum alheil fyrir bænir heilagra guds manna. Margar eru adrar iarteignir, er þar gerduzt ok gerazt hvern dag i heilsugiofum vid siuka menn ok i bruttrekstri diofla fra odum monnum, er drottinn letr ser soma at veita til dyrdar sins nafns.

17. En þa er Constantinus keisari hafdi feingit einvalid yfir aullu Romariki ok hann hafdi tekit retta tru af Silvestro pafa ok skirn, efldi hann i aullum hlutum kristinn dom. Þat baud hann ok Elenu modur sinni ok gaf henni til þess valld, at hun skylldi gera sem hann siolf(r), at vegsama gropt heilagra pislarvotta guds ok endrbæta kirkiur heilagar hvervetna, er adr voru nidr brotnar. Af þessi enu gaufgu drottningh, er gudi er hardla kær, synazt ok vardveitast marger agætir hlutir i klaustri ens sæla Gereonis, ok optligar iarteinir, er þar geraz, votta, hvilik hun hafi verit. Ok medal margra agætra verka sinnar godfysi let hun reisa eina mikla kirkiu yfir grepti þessa pislarvotz guds Gereonis ok hans felaga, þar sem voru vardveittir likamir heilagra riddara, er martiri eru kalladir, sem fyrr var ritad, er marga ok mikla huggan veita sytundum ok siukum i heilsugiofum. Þetta musteri var ꜳgætt bædi at efnum ok smid, med hafum ok sterkum veggium af enum besta marmara, med fogrum ok stadligum pilorum styrkt af sama efni. Þat var ok svo fagrliga prytt ok bued med gulli bædi utan ok innan, at eigi hafdi nockut þvilikt fyrr smidat verit i aullum þeim herodum, ok eigi hefir sidan gert verit, sem frægr ordromr sannar. Ok þadan af voru þeir helgir menn, er þar voru iardadir, kalladir Aurei Sancti ok dyrkadir af þeim, er þar voru i nand. Ok til þess at þetta musteri væri enn ok mætti framar lika allzvalldanda gudi, var þat til tignar med morgum kennimonnum, at þar mætti fagrliga fram flytiazt hversdagliga guds lof ok heilog þionustugerd.

18. Heilagr Maternus, er hinn helgi Petr postole vigdi til byskups ok sendi at predica guds ord, hann andadizt litlu sidar, en hann var vigdr. Þa sendi postolenn staf sinn ok let leggia yfir lik hans; en Maternus, er fioratigi daga hafdi i iordu legit, reis þegar upp lifandi ok var sidan byskup i Treverisborg. Hann kendi fyrst heilaga tru i Colonia Agrippina ok efldi þar heilaga krisni med agætri stiorn; hans lif skein morgum krauptum, sem sannar sagnar votta ritadar af hans verkum. Enn þridi byskup af Kolonia, af þeim er oss eru kunnir, seger sa er soguna hefir ritad, ok enn næsti eptir enn helga Severinum byskup var Evergisilus. Sva bar til ꜳ nockurum deghi, þa er hann hafdi feingit ꜳkafan hofutverk, at hann villdi vitia graptar heilagra pislarvotta Gereonis ok hans felaga ok bæn sina fram at flytia. En þa var enn eingi einkanligr umbunadr veittr þeira likaumum ok helgum domum. Ok er hann gek inn i kirkiuna, hof hann upp kunnict vers Exulltabunt sancti in gloria til lofs þeim helgum monnum. En af þeim heilaga stad, er helger likamer voru vardveittir, var þegar svarad Letabuntur in cubilibus suis. En er byskup heyrdi þetta, vard hann miok ottafullr, ok þo med fagnadi lofadi hann gud med aullum þeim, er hia voru. Gek nu fram at þeim stad, er guds pislarvottar voru grafnir, ok tok þar upp molld ok lagdi vid hofut ser þessa hialpsamliga lękningh, ok þegar vard hann alheill af sinum mikla hofudverk, er hann hafdi had. Hvarf þadan ꜳ brutt med miklum fagnadi. Eptir sogn rettordra manna mætti marger sliker hlutir vera sagdir, ef þeim er heyrdi leidizt eigi langmæli, þviat eigi gerazt þar far iartegnir eda sialldan, helldr ma þar sea hversdagliga kraptsamligh verk, ok hverr, sem talar vid nokurn sidlatan þionustumann þeirar somu kirkiu, mun bædi undrazt mikilleik ok fiollda þeira iartegna, er þar geraz ok veitazt af gudi. Þviat hveria lækning sinna meina, sem vel hverr beidizt at þiggia, audlaz hann efalausliga i þeim stad, ef hann bidr med rettri tru. Slik somamerki sinna verdleika syna optliga heilagr Victor, Cassius ok Florentius med sinum samriddurum, þar sem þeir hvila, svo morgh ok mikil takn, at eingi madr fær talt eda ordum skyrt æda fulluliga ritad.

19. Heilogh kirkia i Kolonia, er verdug gerdizt at vardveita i sinum fadmi likami heilagra pislarvotta, hefir ok helldr fyrir þeira arnadarord allt til þessa dags heilaga tru ospellada, þa sem hun minnizt sik numit hafa af sinum fysta byskupi Materno. Su skipan hefir þar i vanda tekiz, at hatid sælla pislarvotta Gereonis, Victoris, Cassij, Florencij ok þeira samfelaga, er i þrim stodum toku pislarvættis coronu ok i þeim stodum voru grafnir, væri vegsamliga halldin (a einum degi), en þa(t) er .viº. idus Octobris, þot efanligt se, hvart þeir hafi allir ꜳ einum dægi verit pindir eda ꜳ tveim, þviat Verona, þar sem pindir voro Kassius ok Florensius med sinum samriddurum, (er) eigi minnr en .vi. milum ok .xx. utar en kirkia ens helga Victoris; ok þvi er þat varla truanligt, einna hellzt fyrir saker naudsynligra dvala i serhverium stodum, at þessir allir hafi ꜳ einum degi verit pindir, nema ferd heidingia hafi sva skiot ordit fyrir akæfd mikillar reidi. Leggium nu, kæru brædr, allan hug ꜳ med fagnadi ath hallda med framningh godra (verka) stundligha hatid pislarvotta guds, ath fyrir þeira miskunsamligt arnadarord mættim vær eilift hatidarhalld himinrikis med þeim eignazt. Sva skulum vær fagna þeira dyrd at afla med oss gudi til handa alla þa, er vær megum med kenningarordum eda dæmum godra verka i ofalsadri ast. Sva segir einn virduligr spekingr, at su ein er auraugg vinatta milli vina, ath annarr vili slikt sæm annarr, ok annarr vili eigi slict, sem annarr vill eigi. Ok ef helgir pislarvottar formælendr vorir fyrir gudi finna oss til sin kallandi æda af ser talandi, i slikum vilia sem þeir voru, munu þeir eigi oss med ollu fyrirlita sva sem okunna ser, helldr munu þeir oss virda sem eiginliga heimamenn, ok af þeiri heilagri ast eilifliga ætla þeir vara sok sina, ok þadan af skulum vær vænta, at i þessum heimi mun oss eigi þriota fulltingh naudsynligra hluta, en i (o)ordinni værolld muni vær samteingiazt þeim (i) eilifum fagnadi til lofs ok dyrdar drottni vorum Jesu Kristo, sa er med fedr ok helgum anda lifir ok riker einn gud i þrenninghu um allar alldir. Amen.

____

Appendix

(Membranfragment 655 X¹ qv.; jvf. ovenfor Capp. 7-16.)

logvm ef þess beidde þvrft oc fylgia lagsm . . . . . . . . . Enn er þeir voru sva allir eggiaþir til staþfeste af hofþingiom sinom, þa sendo þeir orþ Maximiano konvnge a þessa lvnd: Þinir ridderar ero ver, rex, enn þrælar gvþs. Af þer tokom ver [mala fyrir] erveþe vart, en af honom vpphaf lifs; þer giolldom ver riddera systlo enn [gvþe] meinlayst(!) lęif(!). Eigi mego ver at þvi fylgia konvnge, at ver nęitem dominum nostrum oc dominum tuum, hvart þu uill eða eigi. [Ef ver erom eigi til næ(y)ddir, at ver georem hann reiþan, þa munum ver hlyðnir vera þer enn sem hingat til, en ella munum ver honum lyþa helldr en þer. Þessar hendr ero bunar at vega uikinga ok osk[ilam]enn oc ouine sina(!) oc þina, en þær kunnu eigi at beriaz i geng saclꜹsum mꜹnnum oc rettl[atum. S]u er uar sysla at beriaz fyr rettlete oc fyr tru oc til friþar saclausum mꜹnnum oc rett[latum]. En huerso megum uer þer truer vera, ef ver erom otruer guþe drotne uarom. Til þess toc[um ver] uapn at beriaz til friþar borgarmꜹnnum varum, en eigi i gegn þeim. Guþe sorum uer fyr en konunge, [ei]gum uer af þui ecke hallda et efra sære, ep(!) ver briotum eð fyrra. Þat byðr [þu] oss at leiþa crisna menn til pisla, eigi þarftu annarra til þess at leita, ver sialfer erom crisner aller. Ver siam nu hꜹgna fyr Crist nafni liþsmenn uara oc samridara, oc hormoþum ver eigi ne gretum dꜹþa breþra varra, helldr fꜹgnoþom uer frdi, at þeir uoro uerþær at deyia fyr Cristi drotne Jesv. Enn eigi ervm ver sva a helliar þravm comner, at þv hafir allt raþ vart i hende; hofom ver vꜵp(n) oc liþskost at veriaz, oc villiom ver eigi, þvi at ver villivm helldr deyia saclavsir enn vega oc lifa seckir. Hvatke er þv byþr oss eþa hvatke er þv leggr a hendr oss, þa erom ver bvnir vndir at ganga eld eþa iarnn eþa pislir. Enn cristna menn mego ver eigi pina, þvi at ver iatom oss sialfa cristna vera. Enn er Maximianus heyrþe þetta, þa scilde hann, at hvgr þeira var fastr i trv oc matte eigi yfir stigaz, oc sende hann .c. riddera sinna at hꜹggva Mauricius iarl oc alla fylking hans. Enn er hermenn konungs komo til þeira, þa vordvz þeir eigi ne i geng hioggv ne brvgþv sciolldvm fyrir sic, helldr mintvz þeir a þat, at þeir iatto þeim domine, er eigi let sic veria, oc eigi callaþe hann ne lavc vpp mvn sinn, þa er hann var leiddr til pislar. Þa var þackiþir(!) vollr likomom retlatra, oc flvtv lękir heilags bloþs, þa er lif sitt let heilagr lyþr, sa er hafnaþe þessa heims hlvtvm fyr von himneskra hlvta. Þar fell heilog fylking, su er nu trum uer at (i) himnum er oc lofar guþ með engla sveitum. En maðr het Victor, sa er eigi var vr þessi fylkingu, hann com at gangandi, þar er ridarar konungs sato glaðer yfer fꜹt[om oc] uapnum iarls manna. Enn er hann uarð uis af þeim, þvi(!) manfall þetta gegdi, þa lastaþi hann u[erk þeira] oc flyþi alt samsinni þeira. En þeir spurþu hann eptir, ep(!) hann uere kristenn, oc iati [hann þe]gar, oc var þegar hꜹguenn af konungs mꜹnnum, oc samtengþes hann iarls liþi i dꜹ[þa sinom]. En þesser ero nefder ur þui liþi, er þar fell: Mauricius Exsuper . . . . . . . tlus oc Victor. En annarra nꜹpn(!) ero oss ocunn, en þꜹ ero riten a lifs boc. E[n i þe]ssi fylkingu ero sagþer uæra tue(i)r pislarvattar Ursus oc Victor, er pind[er voro] i castala þeim er Solodorum heiter. Enn Maximianus naþi eigi lengi at fagna grimum sigri, þui at þa er hann uilldi raþa fioraþum Constantinum mag sinn, þa uarð funden uel hans, oc uar (hann) tekenn i heraþe þui er Marsi . . . . . . . lif með grimum dauða. En margum uetrum siþarr . . . . . . . . . . . . . . kirkio geora til dyrþar þeim. En . . . . . . . . . . . . . . kirkio i annat sinn oc ꜹca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bacca, þa fundoz þar bein heil(a)gs manz þess er Innocencius het, er lenge hafþe i iorðu ueret leyndr. En þa uar hann upp tekenn oc feorþr til kirkio Maur(ic)ij oc samtengþr hans liþe [i sinum grep]te oc gaufgan, oc er hans minning hallden með messodege Mauricij oc . . . . . . . Þat georðes enn til iarteina, þa er smiþer marger como til kirkiogeorþar, at . . . . . . . smiþarinnar er heiðen uar. En er sa var (at) smiþenne drottensdag nocorr(!), þa . . . . . . . uaro aller til tiþa farner. Þa sa hann sanlega flocc pislaruatta guþs þyþsia(!) at . . . . oc baurþo þo(!) þeir hann oc auitoþo [of] þat, er hann uann einn a helgum tiþum oc of þat er [hann] þorþe heiþen at ganga til heila[gs ve]rcs. En þetta georþesc af guþs uatum at smiþ[renn] leitaþe astsamlegs raþs, þa er h[ann rey]nde craft þeira, þvi at þar eftir for, at hann toc tru. Cona necquers manz gaufug[s haf]þe lenge siuc ueret oc matte eigi a fetr stiga. En hon bað buanda sinn f[ęra sik] til kirkio Mauricij. En er hon var þangat boren af hondom manna, þa gek hon a sinum f[otum] alheil þatþan af beonum heilagra. Margar ero aþrar iarteiner, þær er þar georþoz i heilso oc i brautrecningo diꜹfla, þviat drottenn lettr ser soma at syna hvernn dac(!) tacn sin fyr uini sina til lofs oc til dyrþ(ar) naf(n)s sins til þessa dags.

---

Fotnoter: