Saga af Tristam ok Ísönd

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Riddarasögur
Reprint Add.jpg
Gísli Brynjúlfsson:
Tristram ok Ísönd – en riddersaga på oldislandsk og dansk
Heimskringla Reprint


Saga af Tristam ok Ísönd


Udgivet

af

Det kongelige nordiske Oldskriftselskab


Gísli Brynjúlfsson


Kjöbenhavn, i Juli 1878.



Hier Skriꝼaſt Sagan̅ aꝼ Triſtram og Iſônꝺ Drottningu j hvórre talaꝺ verꝺur um̅ obærelega Ast er þau ꜧóꝼꝺu Sÿn a Millum̅. Var þä lıꝺeꝺ ꝼrä ꜧingaꝺburꝺe Cꜧ̅r̅i̅. 1226 Aar, er þeſʒe Saga var a Noꝛꝛænu Skꝛiꝼuꝺ, Eꝼteꝛ befalningu og Skıpan Vırꝺuglegʒ ꜧeꝛꝛa Hakonaꝛ Kongʒ. En̅ Broꝺer Robert eꝼnaꝺe og Uppſkꝛiꝼaꝺe epteꝛ Sin̅e kun̅attu, m̅ʒ þeſʒum Oꝛꝺtókum̅ ſm̅ epterfılg' i Sógun̅e. z nu ſk̅ ꝼtt Seigia.[1]


1. kap.

Á Bretlandi var eitt ungmenni, hinn fríðasti maðr á líkamans fegrð, hinn vildasti ríkra gjafa, öflugr, ok auðigr ríkra kastala ok borga, kœnn til margrar kunnáttu, hinn röskvasti at riddaraskap, hinn öruggasti at allskonar drengskap, vitr ok varr í ráðagörðum, forsjáll ok framsýnn, fullgörr at öllum atgörfum yfir alla menn, er í þann tíma váru í því ríki; ok hèt þessi riddari Kanelangres at nafni. Hann var hinn harðasti hörðum ok hinn grimmasti grimmum. Hann hafði með sèr svá mikinn fjölda traustra riddara ok harðra hirðmanna, at meira vildi hann fjölmenni um sik hafa, enn föng hans mætti uppi halda. Enn með því hann var hinn vildasti í gjöfum ok ástsamasti í sínum meðferðum ok hinn harðasti í bardögum, sótti hann af sinni hreysti, vaskleik ok burtreiðum svá miklar eignir ok ríkar tekjur af óvinum sínum, at á fám árum vóx vald hans ok virðing með mörgum föngum. Síðan á hinum þriðja vetri, sem hann bar riddara vápn ok herklæði, þá hèlt hann flokk ok fjölmenni með hörðum ófriði í móti mörgum konungi ok hertuga ok görði þeim mikinn skaða ok fjártjón: brenndi konungsins kastala ok borgir þar í landi - ok margir konungs riddarar gáfust herteknir ok vápnsóttir, af hverjum hann tók miklar útlausnir, gull ok silfr ok góðar gersimar, hesta ok herklæði. Hann lèt ok sína menn stundum, sem opt kann at falla í bardögum. Svá görði nú Kanelangres móti konungi landsins - eyddi konungs ríki ok tók menn hans - þar til konungr tók tryggðir af hánum um síðir ok sættist við hann, með ásýn hinna hyggnustu manna, ok settu nú stefnu á milli sín til sáttargörðar. Sem sættir váru görvar, þá skipaði Kanelangres gæzlumann yfir ríki sitt, kastala, bœi ok borgir, tigna höfðingja ok trausta riddara. Því næst bjó hann her sinn at fara af landi braut í annat ríki, at kannast við dugandi menn ok frægja sik ok fremja sína hreysti ok riddaraskap. Mart var hánum sagt af Englandi, at þar var mikit ríki ok auðigt, frítt ok frægt, gott ok gnógt, með allskonar góðendum kurteisra riddara ok ríkra borga ok sterkra kastala, ok hin ríkasta veiðistaða dýra ok fugla, ok hit gnœgsta at málmi gulls ok silfrs ok allskyns klæða ok góðra hesta, grárra skinna ok hvítra, bjarnskinna[2] ok safala. Ok fyrir því íhugaði hann, at hann vildi sjá vild ok vaskleik, mildi ok hœversku þeirra manna hinna kurteisu, sem í því ríki búa, er öllum þeim dugandum göra sœmdir ok ágætan fèlagskap, er til þeirra koma ok með þeim vilja vera. Svá vill hann ok einnig þeirra kostnað, siðu ok sœmdir, vald ok vápn, hreysti ok atreiðir reyna.


2. kap.

Sem Kanelangres hefir með sèr slíka hluti íhugat, þá býr hann þangat ferð sína sœmiliga ok ríkuliga, með gnógum föngum, með fríðum mönnum, hyggnum ok hœverskum, hraustum ok reyndum riddurum, ok þó ekki fleirum mönnum, enn xx, vel ok virðuliga búnum, með góðum gangvápnum ok öruggum herklæðum ok hinum beztum hestum, ok kvámu til Englands ok lendu í Kornbretalandi. Svá sem Kanelangres kvam í England, var hinn göfgi Markis konungr yfir öllum enskum mönnum ok Kornbretum einvaldsherra ok höfðingi. Sat Markis konungr með miklu ok ágætu vildarliði sínu í höfuðborg þeirri, (er) Tintajol heitir. Í þessarri borg stendr hinn sterkasti kastali í öllu konungsríkinu. Sem Kanelangres spyrr, at konungr sat í Tintajol, þá stefndi hann þangat með sínum riddurum. Ok sem hann kvam í konungs garð, þá steig hann af hesti sínum, ok hans fèlagar, gengu síðan til konungs hallar, sœmiliga gætandi tign ok virðing hirðligrar siðvenju, tveir ok tveir saman gangandi, haldandist í hendr, klæddir ok búnir dýrligum klæðabúnaði. Sem Kanelangres ok hans fèlagar kvámu fyrir konunginn, þá heilsa þeir konunginum vel ok vitrliga. Sem hann hafði heyrt ok skilit rœðu þessarra ungu manna, þá svaraði hann þeim, sem kurteisum konungi byrjaði, vel ok sœmiliga. Ok vísaði Markis konungr þeim til sætis, Kanelangres hjá sèr hit næsta, enn fèlögum ok förunautum hans skipaði hann út í frá, at hirðlögum ok hœverskum sið. Því næst spyrr konungrinn Kanelangres tíðenda. Enn hinn ungi maðr, vel ok forsjáliga hagandi, segir konunginum sín tíðendi, ok friðar tíðendi vera ok fulkomins fagnaðar. Ok því næst segir hann konunginum með blíðum orðum, hvaðan ok fyrir hverjar sakir hann kvam í ríki hans ok til hans fundar: at hann vildi dveljast með hánum ok í hans sœmiligu hirð, at skemmta sèr ok kanna ríka hœversku ok kurteisa meðferð. Sem hinn frægi Markis konungr hafði skilit, at Kanelangres hafði þvílíkt erendi til hans hirðar, at hann vill með hánum dveljast ok hánum þjóna, þá tók hann hánum vel ok virðuliga, ok öllum fèlögum hans, hafandi þá í allri makt um fram sína riddara - öðlaðist með þessu hina mestu gæfu ok hina frábær(ust)u hamingju.


3. kap.

Sem Kanelangres hafði nökkura stund verit með konunginum í þvílíkri sœmd ok ágætri virðingu, þá er frá því sagt, at hinn mildi Markis konungr lætr búa mikla veizlu ok virðuliga á móti einhverri hátíð mikilli. Ok sendir konungrinn nú brèf sín ok innsigli alla vega út um landit frá sèr, ok býðr nú til öllum vildarmönnum, jörlum, hertugum ok barónum, með konum þeirra ok sonum, ekki síðr dœtrum. Ok sem allir höfðu heyrt boð konungsins ok skildu hans vilja, þá geyma allir ok gæta hans vilja ok sinnar lýðskyldu, ok búa nú ferð sína án allrar dvalar, Bretar ok jarlar ok allir hinir vildustu menn þessa konungsríkis ok höfðingjar allra eyja umhverfis, með konum sínum, sonum ok dœtrum, sem fyrr var skipat, eptir siðvenju landsins. Kvámu nú allir menn görsamligá til konungs boðs, ok þeir sem konungrinn ætlaði til, ok safnaðist saman allr sá fjöldi í Kornbretalandi í einum skógi hjá stöðuvatni nökkuru. Þar váru fagrir vellir ok víðir, slèttir, prýddir fögrum grösum ok blómasamligum. Enn fyrir sakir þess, at staðr þessi var hinn lystiligasti, sakir margfaldrar skemmtunar, þá lèt Markis konungr á þeim völlum þar setja ok skipa stórum landtjöldum, gulum ok grœnum, blám ok rauðum, ok ríkuliga búnum, gylldum ok gullsaumuðum, undir ilmandum laufum ok nýsprungnum blómstrum. Þar görðust þá nýdubbaðir riddarar ok ungir menn með fögrum atreiðum ok lèku riddaraliga fyrir utan öfund ok hègóma ok öðlast með því ást ok yndi fríðra meyja ok kurteisra kvenna, er þar váru saman safnaðar í svá miklum fjölda hvárstveggja fólks bæði úti ok inni hjá landtjöldunum, með bœndum sínum ok unnustum, er þangat váru komnir til veizlunnar.


4. kap.

Nú er þar kominn mikill fjöldi þess fríðasta liðs, er manns augu vildu sjá. Ok sem Markis konungr er á lítandi sitt heiðarligt herlið, þá vex[3] hánum mikil gleði ok hyggr hann skyldi vera einn höfðingi yfir því landi, sem svá var ríkt ok auðigt af jafnmiklu fólki hœverskra manna ok kurteisra kvenna. Ok af þessum hlutum öllum saman hugsar hann nú með sínum[4] gaumgæfiligum góðvilja, hversu hann mætti þessa veizlu svá fram láta flytja, at engi hafi verit þessarri lík allskyns góðenda. Því næst byrjar konungr veizluna, sœmandi ok virðandi allt sitt fólk ok göfugmenni með allskyns dýrustum vistum. Sem konungrinn var mettr ok öllum sœmiliga fengit, þá fóru allir hinir yngstu menn út á fyrr sagða völlu at skemmta sèr ok kröfðu með sèr skjaldsveina sína ok hesta; vildu þeir nú reyna sín öfl ok œsku; því næst kvámu sveinar með hesta ok herklæði; vápnast nú nýgörfu riddarar ok allir ungir menn ok hleypa hestum sínum fullum rásum ok hörðum atreiðum, til ástarþokka við svá margar meyjar, ok einkenna sín vápn, svá (at) sæi, hverr þau bæri bezt í þeirra viðskiptum. Enn Kanelangres var yfir alla vaskastr í vápnaskiptum ok öflgastr í atreiðum, kunnandi bezt bera sín herklæði, ok at öllum riddaraskap hraustastr. Fèkk hann þar, sem vant var, hina hæstu virðing; því allr sá hinn mikli fjöldi meyja ok kvenna festu sín augu ok ástir á hánum; því allar girntust hann, þó aldri hefði hann fyrr sèt, eigi vitandi hvaðan hann var ok eigi hans ætt nè heiti. Þó snèru þær hug til hans; því þat er kvenna lunderni, at þær virða meir vilja sinn fullkominn, enn mundangshóf, girnast opt þat þær kunna ekki fá, enn hafna því mörgu ok fyrirlíta þat, er þær heimult eigu; svá sem fèll Didoni, er svá mjök unni, at hón brenndi sik inni, þá er unnasti hennar fór frá henni, er kominn var af öðru landi. Svá hefir mörgum misfallit, er sjálfir vildu leggja sik í svá mikla sorg.


5. kap.

Konungr þessi hinn frægi ok ríki, Markis, átti systur eina, er svá var fríð ok ynnilig, sjálig og sœmilig, kurteislig ok elskulig, ríkulig ok göfuglig, svá at þvílíkt rósalíf var ekki til í veröldunni, svá at menn vissi til. Þessi hinn ágæti gimsteinn váttar sèr þat sjálfr djarfliga ok síðan allir aðrir í konungs ríki, svá at engi fœddist hennar jafningi at viti ok vísdómi, kurteisi ok hœversku, örlyndi ok skörugleik, svá at ríkir ok úríkir, ungir menn ok ellri, veslir menn ok fátœkir unnu hugástum þessarri ástsamligri meyju, ok svá víða sem menn spyrja til hennar í önnur konungsríki, þá vóx henni lofsæl frægð ok mesta ástsemd af mörgum ágætum höfðingjum ok hinum fríðustum œskumönnum, sem aldri höfðu enn sjón af henni.


6. kap.

Enn þó at þessi mær, hin kurteisa ok hin hœverska, væri nú svá auðguð með ágæta siðsemi ok allskonar hamingju, þá má vera henni fœri nú, sem opt er mælt, at sjaldan er þat, at enkis sè á fátt. Fáir kunna at vita eðr geta, hvaðan henni kom slík[5] áhyggja, sem nú mun fram koma; því at skjótt eptir þenna mann sènan koma til hennar svá margfaldar hugrenningar, hugsóttir ok mikil óró ok nýkominn atburðr, at aldri má hón muna, kunna eðr skilja, hverja hluti hón hefir þá á móti guði eðr mönnum görva, at svá þung forlög skyldi fyrir hana breidd eðr borin, þar sem aldri stóð hennar orð eða verk nökkurum manni til vanda, heldr gladdi hón alla með gamans efni með mildum góðvilja ok kurteisligum hætti. Ok er þat harmr mikill, at hón er svá kvalin með angri ok óró, sem henni nú til handa fellr, at þessi kurteisa mær ok kyngóða gengr út ór landtjöldum sínum, ríkuliga búin, sem henni byrjaði, ok með henni fagr fjöldi ok mikill ástsamligra meyja, at sjá ok líta kappsamligar atreiðir riddaranna ok annarra ungra manna. Sem hón hafði um hríð athugat þeirra leik ok viðskipti, þá nam hón at sjá þegar hinn vildasta riddara Kanelangres, einkenniligan af öllum öðrum at atgörvi, hreysti ok riddaraskap. Ok sem hón sá hann ok allr sá mikli fjöldi fólks ok kvenna lofuðu hans hreysti ok riddaraskap, ok sem hón hafði lengi athugat reið hans ok vel kunnan riddaraskap, þá fèll á hana svá mikil íhugan, at í því snèrist allr vili hennar ok fullkomin ást til hans. Ok því næst andvarpaði hón af öllu hjarta ok skarst öll innan ok brann í hug sínum, ok hljóp ván skjótara sá hinn sami hugar bruni í andlit hennar, ok hvarf henni þá öll náttúru fegrð, ok kenndi hón þá eymd ok þrenging; enn þó veit hón ekki, hvaðan slíkt kemr. Ok andvarpaði hón þá í öðru sinni ok þungmegnaðist nökkut; því hjarta hennar ok limir skulfu svá at allr líkami hennar sveittist. Hón var nær sem hamstola væri af þeim mikla bruna, er á hana var fallinn, ok svá mælti hón þá ‘ó herra guð! hvaðan kemr mèr þessi hin undarliga sótt? Kynliga heldr mik þetta grimma angr: öngvan hefi ek verk í limum mínum, enn bruni þessi brennir mik, enn ek veit ekki hvaðan kemr; ek em tekin mikilli sótt, með svá óbæriligum hætti, at ek þykkjumst heil ok kenni þó óbæriligrar sóttar. Hvaðan kemr mèr þessi vandi, er svá eitrliga mèr grandar? Man nökkurr sá vel kunnandi læknir, at mèr megi gefa umbótardrykk? Varla má þat vera, at dagr þessi hinn heiti göri mèr innan svá mikit eitr. Aldri trýða ek um þessa sótt, at hón mætti göra mèr svá mikit angr ok óbót; því at bruni gjörir mik skjálfandi, enn kuldi sveitandi — ok hiti er ekki sótt, nema válk ok píning þeim er of mikit hafa af öðru tveggja. Þessir tveir hlutir, hiti ok kuldi, pína mik nú í samþykkiligum hætti, at hvárrgi vill við annan skiljast, ok fyrir því verð ek nauðig bera báða, at hvárrgi vill mèr umbót ráða.’ Svá lèt hin kurteisa Blensinbil lengi velkjast með ýmsum píningum.


7. kap.

Því næst leit hón ofan á völluna ok sá leik riddaranna, hversu þeir hleyptu hestum sínum fagrliga um völluna, ok hversu þeir brutu hin sterkustu spjótsköpt á skjöldum sínum í hörðum atreiðum. Nú sem hón sá á leik riddaranna, þá minnkaði bruna hennar; því ásýnd þess hins fagra staðar ok gagnsamligrar atreiðar hœverskra riddara stöðvaði ástar-eld hennar ok görði henni kœlu of mikils hita. Ok sem hón sá á leikinn, huggaðist hón nökkut ok gleymdi mjök fyrra skapi sínu; því þat er ástar siðvenja, þó at einhverr sè hugstolinn í ástar œði, ok ef hann (er) á gamansgangi ok nökkut starfandi, þá er þá ást miklu hœgra at bera. Svá var þessarri ungu mey: þá er hón gáði leiks riddaranna, þá linaði sorg hennar. Þess var ekki langt á milli, at svá sem hón sá, Kanelangres reyndist einn yfir annan vaskari ok fríðari, þá endrnýjast hennar harmr með margfaldri hugsótt œrinnar óróar, sem fyrr hafði hón í hug sínum. ‘At vísu’ segir hón ‘er þessi maðr görninga fullr ok illra krapta, með því ek pínumst svá hörmuliga af sýn hans ok skammvinnu áliti. Ó guð! vertu skjöldr ok hlíf minnar ógurligrar elsku. Því at stórlig vandræði standa af þessum riddara, ok allir kenna slíkra hluta á sèr, sem ek, þeir sem hann líta, þá hefir hann at öruggu illa kunnáttu með sèr ok eitrligar kvalir mönnum til spillingar - því at af sýn hans skelf ek öll ok brenn innan. Ófyrirsynju kvam hann hingat, at ek kveljumst fyrir hans sakir. Ó hó, herra guð! með hverju má þessi kvöl ok vandræði, sorg ok harmr af mèr takast? í því at hánum sómdi betr at biðja, enn mèr at bjóða þessa hluti fyrir hánum, ok skemma svá ok svívirða sjálfa mik ok alla mína ætt; því at hann mundi jafnskjótt finna heimsku mína ok skammsýni, ok jafnskjótt hyggja, at ek væra vön þvílíkra hluta, nýbreytinna ásta, ok mundi hann skjótt svívirðiliga hafna mèr. Enn hvat mun mèr tjá slíka hluti at kæra! því at mèr hlýðir með öngu móti annat, enn birta þetta; ok verðr þat á mèr, sem á mörgum sannast, at nauðigr er einn kosinn kostr.’


8. kap.

Sem riddararnir höfðu riðit þá stund, sem þeim líkaði, þá riðu þeir ofan af völlunum, ok hinn kurteisi Kanelangres. Kvam hann fram ríðandi (þar) sem hin ynniliga Blensinbil var fyrir verandi, með sínum sœmiligum meyjaflokki. Ok sem hann sá, hvar hón stóð, þá heilsaði hann henni með fögrum orðum ok tók þá til orðs ‘guð signi yðr, hin sœmiliga!’ Enn hón þegar með blíðu andliti svarandi ‘ef þú, góði riddari! bœtir þat, er þú hefir misgört til vár, þá sèrtu af guði sœmdr ok signaðr.’ Sem Kanelangres heyrði orð meyjarinnar, þá var sem hann fèngi áhyggju um þessi orð, ok mælti hann því næst til hennar þessum orðum ‘hin kurteisa mær!’ segir hann ‘hverir eru þeir hlutir, er þèr segið mik hafa misgört við yðr?’ Blensinbil segir ‘ek hygg, at þú einn af várum mönnum sèr sá, er veizt þik nökkura hluti hafa misgört, ok em ek svá nökkut hrygg ok reið.’ Enn hón kallaði hann þó um sinn; því at hón kenndi af hans ást sinn hug ákafliga stefndan. Kanelangres fèkk ekki skilit, hvat er hón mælti, því hann vissi ekki þá hluti, sem hann íhugaði - ok svarar hann henni með sœmiligum orðum ‘þú hin ástsamliga mær!’ sagði hann ‘ef guð vill, þá skal ek göra við yðr sœmiliga ok virðuliga, sem sjálfr yðvarr er dómr til.’ Blensinbil segir ‘öngum kosti segi ek þik frjálsan undan mínu klandi fyrr enn ek sè, hversu þú vilt þessu bœta.’ Sem þau höfðu þessa hluti við rœzt, þá tók Kanelangres leyfi til braut at ríða ok gaf henni góðan dag; enn mærin andvarpaði af öllu hjarta ok mælti til hans ‘guð himneskr verndi yðr ok varðveiti.’ Nú ríðr Kanelangres fullr af nýrri íhugan, hvat þetta mun vera, er Blensinbil konungs systir kvað hann hafa misgört við sik, enn hón vill at hann bœti; hann íhugar ok merkir andvarp hennar; enn þess meir er hann íhugar, þess síðr finnr hann, hvat mærin hefði mælt. Hann válkaðist nú í mikilli íhugan allan þenna dag; ok svá um nóttina, sem hann (er) í rekkju sinni liggjandi, þá var hann þetta svá hugsandi, at hann öngvan svefn nè hvíld (er) háfandi.


9. kap.

Nú eru þau bæði einn harm berandi ok hafandi eina hugsótt ok áhyggju, œrna sorg ok fullkomit angr hins mesta vandkvæðis: hón unni hánum með hinum mesta góðvilja, enn hann henni með hinum mesta stöðugleik, enn þó hvárki þeirra með öðru vitandi. Enn af því hann var vitr ok vel siðaðr, þá athugar hann stund ok tíma, hversu eðr hvenær hann mætti hefja sína rœðu við hana, sem helzt mætti hugr hennar snúast. Ferr hann nú í þessu ok öllu öðru vel ok virðuliga; því harla mikit vandræði liggr við öðrum megin: ef Markis konungr yrði þess hlutar varr, at sá hinn ungi riddari ok nýliga komandi til hirðar Markis konungs hefði slíka ætlan ok vilja til svá ágætrar ok náskyldrar hans frændkonu, með svá leyniligum hætti, þá mundi hann með öngu móti fram koma sínum vilja.


10. kap.

Hvat þurfu vèr fleiri hluti hèr um at tala! því at allir þeir, sem nökkura skynsemd hafa, þá mun kunnigt vera, at sá er siðr elskandi manna, at hvárt mun fremja sinn ástsamliga vilja sem fyrst, þó með leynd saman komandi. Svá görðu[6] þessi tvau hin kurteisu sinn allan vilja sem samþykkiligast mátti - ok höfðu þau nú sinn fagra fèlagskap án alls hróps ok ámælis af nökkurum mönnum; því engi mátti nè fèkk [nè] fundit nökkurskonar grun á þeirra samdvölum. Svá unni hvárt þeirra öðru með hinni mestu ástsemd, fagri list ok leyniligri, at aldri varð konungrinn þess varr nè víss, ok engi sá annarr, er í konungs hirð var, ok engi maðr kunni sjá nè finna, fyrir hverjar sakir at Kanelangres vill nú svá lengi dveljast í konungs hirð. Enn konungr undraði mjök, er hánum líkaði svá vel með hánum ok lengi, þar sem hann átti þar öngvar eignir, heldr fjarrlægt sèr miklar eignir ok ágæta frændr í öðru landi. Enn konungi er sagt endr ok sinnum, at hann hafi mikinn hug á hans systur ok at hann mundi vilja biðja hennar ok fá þat með sœmd, ráði ok vilja konungs. Enn fyrir því hann reyndist um fram aðra at öllum atgörfum þeim sem ágætan mann megu sœma, þá mundi hann gört hafa samkvámu þeirra með fjölmenniligum fagnaði ok virðiligri vild, ef hann vildi þessa máls við konunginn leita; ok mjök svá fyrir sakir þessarra hluta var sem hann gæfi þar leyfi til, at þau töluðust stundum við, er þau vildu ok líkaði.


11. kap.

Nökkurri stundu liðinni frá því, þá býr konungr ferð sína með ágætu herliði til atreiðar við aðra riddara. Ok sem þeir kvámu til þess staðar, sem þeir höfðu til sett, þá skipuðu þeir atreiðum sínum ok halda þenna leik með allskonar kappi ok hinu harðasta viðrskipti. Nú görist hèr hinn harðasti leikr með miklum ofsa, svá at engi hlutr liggr nú eptir með hverjum einum þat sem hverr má ok kann. Görðist nú mannspjöll með hvárum tveggjum fyrir sakir ágætustu sóknar; því at þar váru saman komnir hinir frægustu ok beztu riddarar. Enn hinn hugdjarfasti ok vaskasti Kanelangres fór nú sem óarga dýr olmliga í miðjum hernum, meiðir ok drepr hrausta riddara umhverfis sik ok görir mikit mannspell. Ok nú sem hann hugsar ekki annat enn áfram á þá er móti váru, þá var hann í því særðr miklu sári ok hættiligu, svá (at) hann var lagðr nær gegnum með sverði - ok fellr hann nú því næst af hestinum, mjök svá hálfdauðr. Þessi leikr endaðist með því, at margr hraustr maðr er bæði sárr ok drepinn ok mikill fjöldi hertekinn. Því næst toku fèlagar Kanelangres hann ok báru hann hálfdauðan heim. Hefst þar nú kvein ok sorg alls herliðsins. Allir hörmuðu hans misfelli, þeir sem vissu hans frægð, drengskap ok góðlyndi. Nú sem konungs systir frèttir þenna þunga síns vinar, þá varð hennar sorg þeim mun meiri, sem hann var meir byrgðr í hennar brjósti ok hón mátti hann miðr birta fyrir sakir mikils aga ok ótta, er annan veg lá við, er bæði var Markis konungr bróðir hennar ok fjöldi annarra ríkra manna; enn þó grèt hón sinn skaða með hörmuligum hætti þann tíma sem hón var ein saman: stóð þeim mun meira angrit, sem þat var leyniligra.


12. kap.

Þessi hin kurteisa frú, ok (hennar) hraustasti vinr Kanelangres, er stödd í stórri íhugan ok miklu vandkvæði. Ok hugleiðir hón nú við sik eina saman, ef hann deyr með því móti, at hón má ekki hans fundi ná, þá fær hón aldri síns harms huggun, ok gengr nú þangat, sem fóstrmóðir hennar er, ok tínir fyrir henni ok upp telr sína sorg ok mein ok biðr hana nú fylgja sèr. Ok fór hón þá sem beinligast með hógværri list. Svá var hón þar komandi, at engi maðr var vitandi, nema sá, er hón vildi, ok fóstrmóðir hennar, henni samþykkiliga fylgjandi um allt þat, er henni líkaði. Sem hón var þar komin, er hann var, þá fann hón þann tíma, at húsit var rutt ok hreinsat ok allir út gengnir. Enn er hón leit unnasta sinn særðan, þa hvarf henni hugr ok fèll hón í óvit í rekkjuna hjá hánum, ok endrnýjast nú at nýju hennar harmr, sorg ok sút, grátr ok ógleði. Stundu síðan liðinni, sem hón vitkast við, faðmaði hón hann ok kyssti opt, svá mælandi ‘hinn sœtasti unnasti!’ með tárum sínum vætandi andlit sitt. Enn hann þegar í því angri ok meinlæti sinna sorga faðmaði hana með ástar þokka, svá at í sorg sinnar ástar fèkk sú hin fríða frú getnað. Í svá miklum harms meinlætum - hón í sorg, enn hann í sárum - váru þau þar þat barn getandi, er síðar var lifandi, ok allir hans vinir harmandi, enn þessa sögu hefjandi.


13. kap.

Nú sem þau luku leik sínum ok rœðu, gekk hón í herbergi sitt. Enn hann lèt grœða sár sitt hinn vildasta lækni, enn sem fyrr. Enn er hann var grœddr, þá kvam sendimaðr ór ríki hans ok taldi hánum tíðendi frá frændum ok hirðliði, at Bretar herjaði í hans landi, dræpi lið ok brenndi borgir hans. Sem hann heyrði þetta, þá fann hann, at hánum sómdi ekki þar lengr at dveljast; heldr skundar hann, sem hann má fljótast, ok lèt búa hesta sína, skip ok herklæði ok annan farargreiða. Sem unnasta hans frèttir þetta, þá vóx henni harmr ok óyndi. Sem hann kvam til hennar, at taka leyfi til heimferðar, þá mælti hón til hans ‘ek em at vísu unnasta sú, er ósynju vildi þik elska; því at ek man at vísu fyrir þínar sakir deyja, nema guð vili mèr miskunna; því at eptir þína brautferð mun ek aldri fá gleði nè hjálpar huggun. Hörmuliga kæri ek ást yðra ok snýst nú til lengri harma. Þessarra tveggja harma veit ek ekki, hvárn ek skal mèr kjósa; því at harmsfull em ek af brautför þinni - enn ek em hrædd þèr dvelið hèr, þó þèr munið opt hugga mik. Enn ef ekki væri þessi getning, þá væri mèr hœgra eptir at vera ok minn harm mjúkara at bera. Nú ef þèr farið í braut, þá er mèr sorg, at ek sá yðr. Heldr kýs ek þó at deyja, enn okkr falli báðum illa; því óverðugir eru þèr slíks dauða. Enn ek em verðug sakir yðvar at deyja, heldr enn þú, unnasti minn! værir saklauss drepinn. Fyrir því er mèr mikil huggan at brautferð yðvarri, at ekki falli yðr dauði af hèrvist yðvarri; því at þá væri barn okkart föðurlaust; því at af yðr mun þat fá sœmd ok virðing. Harmr er mèr, at ek sè yðra list ok kurteisi ok riddaraligar atgörðir. Ek hefi svikit sjálfa mik, at ek em svá týnd ok töpuð.’ Því næst fèll hón í óvit í faðm hans. Stundu síðar, er hón vitkaðist með gráti ok kveining, þá huggaði hann hana ok setti hjá sèr ok þerrði augu hennar ok andlit ok mælti ‘unnasta!’ kvað hann ‘ek skal at þessu göra sem bezt kann ek ok báðum okkr sómir sœmiligast. Ek vissa ekki þenna atburð, er þú hefir nú sagt. Enn nú með því ek veit, þá skal af þessu göra sem virðiligast er, svá at annat hvárt skal ek hèr dveljast með þèr, þó at háski sè í, eðr skaltú fylgja mèr í fóstrland mitt, ok skal ek göra þèr þar alla þá sœmd, er okkarri ást hæfir. Nú kjós um við þik ok hugleið, unnasta mín! hvat þèr líkar.’


14. kap.

Sem hón skildi hans góðvilja ok hann vildi hana með sèr fœra í sitt fóstrland, ef henni líkaði betr þar at dveljast, þá vill hann þat er hón vill, ok er hann ekki verðr ámælis, er svá virðiliga vill göra hennar vilja. Þá segir hón hánum með ástsemd ‘yndi mitt ok unnasti! hèr er engi dvöl okkr með frelsi at vera. Vitið at vísu, at ef vit dveljum hèr, sitjum vit í harmi ok háska.’ Ok af því toku þau ráð þat, at hón skyldi fylgja hánum í hans fóstrland. Því næst tók Kanelangres leyfi af konungi til heimferðar ok skundaði hann til skipa ok fann þar menn sína saman safnada ok albúna. Síðan reistu þeir sitt trè, drógu segl upp, ok fèngu þeir góðan byr, at þeir kvámu heilir ok haldnir, ok lendu því næst í Bretlandi. Sem hann kvam í ríki sitt, þá fann hann menn sína nauðuliga stadda undir óvinum sínum. Stefndi hann þá til sín sínum landsmönnum ok þeim ráðsmanni, er hann vissi sèr trúan ok hollan, taldi hánum allan atburð, sem ok unnustu sinnar, ok fèkk hennar þá með lögligum hjúskap ok rèttri vígslu, með miklum ok tignarligum fagnaði. Síðan sendi hann hana leyniliga í einn ríkan kastala ok sterkan. Þar lèt hann tigna hana ok sœmiliga varðveita um tíma.


15. kap.

Einhvern dag sem Kanelangres herklæddist ok reið í bardaga, at vinna borgir ok kastala síns ríkis, með miklu kappi, skorti þar ekki stor högg - margr barðr ok brotinn; sumir sárir, enn sumir drepnir, af hvárratveggju liði; lendir menn ok riddarar haldnir ok herteknir. Í þessum mikla bardaga var Kanelangres hinn kurteisi lagðr í gegnum ok skotinn af hestinum dauðr til jarðar. Hryggðust nú menn hans allir ok höfðu með sèr lík hans heim til kastala. Þá hófst þar eptir kveining ok grátr með allskyns hörmulig læti, ok fèngu ekki huggan aðra enn jarða hann tignarliga. Enn hans hin fríða frú fèkk þann harm, at hana gat engi maðr huggat. Hón óvitaðist optliga niðr fallandi, lá sem dauð ok kostaði með áköfum harmi at fyrirfara sèr, hafnandi allri huggan. Dauð er hennar gleði ok allt hennar gaman. Heldr kaus hón nú at deyja enn lifa, svá segjandi ‘aum em ek yfir alla kvennmenn. Hvernig skal ek lifa eptir svá dýrligan dreng! Ek var hans líf ok huggun, enn hann var unnasti minn ok líf mitt. Ek var hans yndi, enn hann mín gleði. Hversu skal ek lifa eptir hann dauðan! Hversu skal ek huggast, er gaman mitt er grafit! Báðum okkr sómir saman at deyja. Fyrir því hann má ekki til mín koma, þá verð ek gegnum dauðann at ganga; því hans dauði drepr á mitt hjarta. Hversu skal ek hèr mega lengr lifa! Mitt líf skal hans lífi fylgja. Ef ek væra laus frá þessu barni, skylda ek um dauðann ganga.’ Sem hón þenna harm þannig kærði, at hón enga huggun hafa vildi, þá fèll hón í óvit í rekkju sína ok tók kviðr hennar hana at pína. Nú hefir hón bæði harm ok píning, ok var hón í þessu meinlæti til hins þriðja dags. Ok um nóttina eptir þriðja daginn, þa fœddi hón einn fríðan svein með mikilli mœðu ok meinlæti, ok andaðist síðan barnit var fœtt, af[7] þeim mikla harmi ok píning, er hèlt henni með svá ákafri ást, er hón til bónda síns hafði. Nú vex harmr hirðmönnum öllum af fráfalli síns dýrliga herra. Meiri var nú sorg enn svefn með meyjum ok konum; því allar grètu ok hörmuðu dauða sinnar frú, ok svá þat, at sveinninn var, svá ungr, föðurlauss ok móður eptir þau bæði fram liðin.


16. kap.

Enn sem ræðismaðr fann þenna atburð um sína fríðu frú, þá mælti hann, at skíra skyldi barnit svá (at) þat dœi ekki óskírt, ok kvam þá kennimaðr með [krisma ok gaf barninu[8], ok segir, hvat heita skyldi, ok mælti ‘þat þykki mèr ráð, sökum harms ok hugsóttar, hryggleika ok óróa margra sorga, ok af hörmuligum atburði, er oss fèll í hans burðartíð, þá sè sveinninn nefndr ‘Tristam’ - enn í þessu máli [er tiſt7. hryggr, enn hum er maðr; ok var því snúit nafni hans, at fegra atkvæði er Tristam, enn Tristhum - ‘því skal hann svá heita[9]’ segir ræðismaðr ‘at hann var oss fœddr í hryggleik. Hann hefir tapat gamni ok gleði, föður sínum, várum herra, ok móður sinni, várri frú, ok sómir oss af þessu at hryggjast, at hann var í harmi ok sorgum fœddr.’ Ok var hann þá Tristram kallaðr ok skírðr með því nafni. Ok af þessum sökum fèkk hann þetta nafn, at hann var í sorgum getinn ok sóttum borinn - ok harmsfull var hans æfi. Því næst lèt ræðismaðr bera braut barnit með launungu ór kastalanum til hýbýla sinna ok lèt varðveita hann virðuliga fyrir óvinum, ok þó leyniliga. Vill hann öngum manni sveininn upp segja, at hann sè son hans herra. Ok bauð hann þá systur sinni at leggjast í hvílu. Ok er nökkur stund var liðin, þá lèt hann hana í kirkju ganga, ok lèt hvervitna boða, at hón hefði þetta barn fœtt á þeim tíma; því hann vill ekki, at konungr yrði víss, at þessi er son hans herra; því ef konungr mætti sannfróðr verða um þetta, þá mundi hann skjótt láta hánum fyrirfara, at hann fái [ekki af hánum ófrið ok skaða, manndráp[10] nè ríkis háska. Ok fyrir því lèt hann sveininn í leynd upp fóstrast ok fyrir sinn son virða ok halda.


17. kap.

Hèr megu þèr heyra drengskapar athæfi manndóms ok kurteissar hœversku; því at þessi hinn tryggvi ok trúnaðarfulli var vitr ok góðviljaðr - görði sinn herra sinn son, at verja hann við vandræði ok hirða hann fyrir óvinunum ok tigna hann með virðingu. Síðan lèt hann kenna hánum bókfrœði[11], ok var hann hinn næmasti, ok frœdist hann í þessu næmi VII höfuðlistum ok snilldast hann allskonar tungum. Því næst nam hann VII strengleika, svá at engi fannst hánum frægri nè betr kunnandi. Enn at góðlyndi ok mildleik ok hirðligri hœversku, at viti, ráðum ok hreysti fannst engi hánum gnógari. At siðum ok sœmdum var engi hans maki. Svá styrktist hann batnandi. Ok er hans fóstrfaðir fann hans siðu, þá tignaði hann hann með hinum ríkasta búnaði, góðum hestum [ok allskonar skemmtan[12], ok allt þat gott, er hann gat sýnt hánum með tignarligri vild ok virðingu; svá at synir hans urðu reiðir, ok undrudu, hví þeirra faðir var hánum svá margunnandi[13] ok tignandi hann yfir sína sonu með ástsemd ok allskonar sœmdum, þjónustu ok góðu yfirlæti. Ok því reiddust þeir við föður sinn, at þeir hugðu Tristram vera bróður sinn.


18. kap.

Því næst bar svá við einn dag, at mikit hafskip kvam siglanda at landi ok þeir köstuðu akkeri í höfn undir kastalanum. Þessir váru reknir þangat í löngum norðanveðrum, norrœnir kaupmenn með mörgum varningi. Þar var á mikil grávara ok hvítskinn [ok bjórskinn[14], svartr safali, tannvara ok bjarnfeldir, gáshaukar ok grávalir ok margir hvítvalir, vax ok húðir, bukkaskinn, skreið, tjara, lýsi ok brennisteinn, ok allskonar norrœn vara. Ok koma þá þessi tíðendi til kastalans, ok mæltust þeir við synir ræðismanns ok kölluðu til sín Tristram. Þeir[15] mæltu til hans ‘hvat skulu vèr at göra? Vèr höfum öngva fugla oss til skemmtunar; enn nú eru hèr komnir á skipinu margir ok hinir fríðustu. Enn ef þú vill duga oss, þá kemr þú öllu á leið við föður várn; því aldri synjar hann, nè móðir vár, þess er þú biðr; [fyrr kaupa þau VII hina vildustu, enn þau sjá þik angrast[16]’ Báðu þeir hann þá svá mjök, at hann hèt þeim til staðins[17]. Fóru þeir þá til skips allir. Þeir lètu sýna Tristram fuglana. Enn kaupmenn váru norrœnir ok skildu hvárki brezku nè völsku nè aðrar tungur at fœra saman kaup sín. Enn Tristram var [þá frœddr[18] nökkurum tungum, ok görði hann kaup við þá um sjau fugla - enn fóstrfaðir hans greiddi verð fyrir - ok fèkk þá brœðrum sínum. Síðan sá hann þar skáktaflsborð, ok spurði, ef nökkurr kaupmaðr vildi tefla, ok fór einn til at tefla við hann ok lagði við mikit fè. Sem fóstri hans sá, at hann sat at skáktaflsborði, þá mælti hann til hans ‘son minn!’ segir hann ‘ek geng heim; enn meistari þinn bíði þín ok fylgi þèr heim þá (er) þú ert búinn.’ Ok dvaldist þá með hánum einn kurteiss ok hœverskr riddari. Enn kaupmenn undruðu[19] þenna unga mann ok lofuðu kunnáttu hans ok list, fegrð ok atgörð, vizku ok meðferð, er hann upp lèk þá alla. Ok íhuguðu þeir, at ef þeir kvæmi hánum í braut með sèr, at þeim mundi mikit gagn af standa hans kunnáttu ok margfrœði - svá ok, ef þeir vilja selja hann, þá fá þeir mikit fè fyrir hann. Sem hann sat, geymandi leiksins, þá drógu þeir upp sem leyniligast strengina ok akkerin ok lètu út bera skipit[20] ór váginum. Skipit var tjaldat, ok rak fyrir vindinum ok straumunum, svá at Tristram varð ekki varr við fyrr enn þeir váru fjarri landi. Mælti hann þá til kaupmanna ‘herrar!’ segir hann ‘hví vili þèr göra svá?’ Þeir segja ‘fyrir því, at vèr viljum, (at) þú fylgir oss.’ Þá tók hann þegar at gráta ok illa láta mjök harmandi, ok svá riddarinn, sökum ástsemdar. Ok þá tóku Norðmenn meistara hans ok lètu á bát ok fèngu hánum eina ár. Nú er uppi seglit ok skipit fullskriða[21]. Enn Tristram sitr nú í þeirra valdi í harmi ok hugsótt. Enn meistari hans kvamst með kostgæfni til lands ok stóru starfi, ok vandaði sèr ekki mjök höfn nè lending. Enn Tristram sitr nú í harmi ok hugsótt, ok bað guð sèr miskunnar, at hann verndi hann ok varðveiti fyrir háska ok vandræðum, at ekki tapi hánum vápn nè vindr, svik nè svívirðing, ótrú nè villa heiðingja, eða hann sè seldr í vald þeirra. Hann andvarpaði mjök ok hryggðist hörmuligum látum. Nú er meistari hans heim kominn í kastalann, ok segir þau tíðendi, at öngum þeirra varð fögnuðr at. Allr sá hinn mikli fjöldi - þúshundruð manna - fèngu harm ok hugsott af þessum tíðendum brautferðar hans. Enn sem þessi tíðendi kvámu, þá varð öll hirðin ófegin, ok hljóp þá allr sá lýðr ofan til strandar. Hans fóstrfaðir vinnr harm allra annarra. Hann kunni þeirra verst, grèt ok kærði þenna skaða ok kallaði allt þetta sína ógæfu, at þetta óhapp skyldi hann henda ok þessi harmr hánum til handa falla, með ógæfusamligum atburði. Ok leit hann þá út á hafit ok œpti hárri röddu ‘Tristram’ segir hann ‘huggun mín ok herra! hugarró mín! ást mín ok yndi! guði gef ek þik, ok undir hans vernd fel ek þik. Nú er ek hefi misst þik, er mèr engi huggun at lifa, er vit erum skildir.’ Svá hörmuliga opt ok iðuliga kærði hann sinn harm ok syrgði sinn Tristram. Ok allir ungir ok gamlir, er þar váru, grètu hann ok fyrir hánum báðu. Allir þeir, er hánum fögnuðu ok af hánum glaðir váru, eru nú hryggir ok harmsfullir, svá ríkir sem fátœkir. Allir, er hánum váru kunnugir, um allt hans ríki, váru nú sorgfullir.


19. kap.

Nú lèt ræðismaðr búa til eitt skip sem skjótast með öllum reiða ok gnógum vistum; því hann vill fylgja kaupmönnum ok aldri lifandi aptr koma, fyrr enn yrði sannprófat, hvar Tristram fóstrsonr hans væri fram kominn. Nú skundar hann slíkt allt, er hann má. Er skip var búit með öllum reiða, víni ok vistum, þá gengr hann á skip ok lèt upp draga alla strengi ok akkeri, ok undu því næst upp segl sín ok siglðu í haf út, ok stefndu þeir nú til Nóregs ok þoldu vás ok válk, hungr ok óhœgindi, hræzlur ok hryggleik í ókunnum löndum. Þeir kvámu þá í Danmörk ok Gautland ok á Ísland ok í Orkneyjar ok á Hjaltland, at leita síns herra Tristrams. Ok fannst hann þar ekki. Því at þeir, sem hann braut fluttu, þá (er) þeir kvámu heim til síns lands, kvam hvass vindr framan í segl þeirra með áköfum stormi ok straumi, at þeir váru sem týndir, hefði þeir ekki látit síga niðr seglit sem fljótast; enn hafit allt var með stórum föllum - hegndi ok rigndi þrumum ok eldingum. Trèit var hátt, enn hafit djúpt; ok hallaðist skipit fyrir óveðrinu, svá (at) engi gat á fótum staðit. Ok lögðu þeir þá [skipinu rètt[22]. Hryggðust allir ok hræddust, grètu ok illa lètu, svá at hinir, er harðastir váru í þeirra liði, görðust hugsjúkir, ok hugðu allir, at þeir mundi týnast; því at rekstr þeirra var hinn harðasti, ok alla viku rak þá sá stormr ok leiddi, svá (at) þeir sá hvergi lönd, ok fèngu þeir byr jafnhræddir ok hryggvir ok vissu hvergi til landa nè hafna. Mæltu þá allir við stýrimann ‘allr þessi stórmr’ segja þeir ‘vás ok háski, er vær þolum, fellr oss af tilverkan sjálfra várra; því at vèr syndguðumst á Tristram, þá (er) vèr ræntum hánum frá frændum ok vinum sínum ok ríki; ok man þessi stormr aldri falla, nè vèr til lands komast, meðan vèr höfum hann innanborðs. Nú ef guð vill miskunna oss ok gefa byr, svá (at) vèr mættim til lands komast, þá heitum því fyrir oss, at hann skal í frelsi vera fyrir oss.’ Ok játuðu því þá allir með sterkum handsölum. Því næst hvarf myrkr ok tók sólin at skína enn veðrit at minnka. Enn þegar þeir, fúsir ok fegnir, undu sitt segl upp, ok er þeir höfðu siglt um stund, þá sá þeir land, ok sigldu þeir alls segls byr at landinu ok köstuðu akkeri við land sjálft ok lètu Tristram á land upp ok fèngu hánum lítit af vistum ok báðu guð gefa hánum góðan dag. Vitu þeir nú ekki, á hvert land þeir hafa hann upp settan. Því næst drógu þeir upp segl sín ok fóru svá leið sína.


20. kap.

Nú er Tristram í ókunnu landi, hryggr ok ráðlauss. Sezt hann þá niðr ok sèr eptir skipinu, hversu þat gekk með fullu segli. Ok vill hann ekki þaðan ganga, meðan hann sá skipit. Síðan þat leið ór augsyn hans, þá leit hann umhverfis sik, svá mælandi með hryggum hug ‘almáttigr guð, er í þínu valdi skapaðir manninn eptir þinni mynd, svá sem þú ert einn guð í þrennum skilningi ok þrír skilningar í einum guðdómi! nú hugga þú mik ok legg ráð fyrir mik, ok ver mik fyrir óráðum ok vandræðum, fyrir háska ok óvinum; því þú veizt, hvers ek em þurfandi; því at ek veit ekki, hvar ek em kominn eðr í hverju landi ek em staddr. Aldri var ek svá fyrr staddr ráðalauss ok hjálparlauss. Meðan ek var staddr á skipi með kaupmönnum, þá hafða ek huggun af þeirra fèlagskap, meðan vèr várum saman. Nú em ek hèr á ströndinni niðr kominn í ókunnu landi. Hèdan má ek ekki sjá, nema fjöll ok skóga, slètt björg ok hamra. Hèðan kann ek hvárki veg nè stíg, ok ekki sè ek hèðan nökkurn mann. Ekki veit ek, hvárt skal hèðan stefna, eðr hvárt þetta land er kristit edr byggt. Hèr er mèr allt ókunnigt, nema hjálpleysi. Ek finn hèr öngvan mann — sá er mèr göri hjálp nè huggun. Hvárki finn ek hèr götur nè annan góðan leiðarvísi. Þat má ok vera, at ek kunna hèr ekki manna mál, þó hèr sè nökkurir menn. Því em ek hræddr, at mik rífi león eða birnir bíti eðr eitthvert annat kvikvendi þat sem ekki hræðist manna mál. Ó minn faðir, tapaðir mèr! Ó mín móðir, mik grátandi! Mínir vinir, mik harmandi! Mínir frændr, mik missandi! Vei verði þeim fuglum, er ek girntumst svá mjök at kaupa, ok því skáktafli, er ek sigruðumst á. Því em ek hryggr mínum vinum. Ef þeir vissi[23] mik lifanda, þá væri líf mitt þeirra huggun. Nú veit ek mèr tjár ekki at kæra þetta. Hvat tjár mèr hèr at sitja? Betra er mèr braut at ganga, meðan dagr vinnst ok ek má sjá fótum mínum forræði, ef mèr vildi svá vel falla, at ek mætta hús nökkur finna ok mèr ráðalausum herbergi fá.’ Ok því næst gengr hann á berg nökkurt, ok finnr hann þar allskonar mannavegu, ok fylgði hann hánum fram feginn af skóginum, ok var hann þá móðr mjök, ok gekk hann þá sem harðast mátti, klæddr dýrligum klæðum, vel vaxinn ok drengiliga skapaðr. Ylr var mikill, ok gekk hann möttulslauss ok bar hann á öxl sinni, opt minnigr sinna frænda ok vina, biðjandi guð sèr miskunnar. Hann var áhyggjufullr í sínum huga. Því næst sá hann tvá pílagríma þann sama veg stefnandi. Þeir váru fœddir í Veneasor-borg ok komnir af fjalli hins mikla Michaels. Þangat váru þeir ok farnir at biðjast fyrir. Sem þeir fundu sveininn, þá fagnar hann þeim vel ok þeir hánum. ‘Vinr!’ segja þeir ‘hverra manna ertú? eða hvat görir þú? eða hvaðan kvamtú?’ Tristram skildi, at þeir váru ekki af því landi, ok svaraði þeim listuliga, at þeir fyndi ekki opinberliga, með hverjum hætti hann kvam þar, eða hann var þar gangandi: ‘vinir!’ kvað hann ‘ek em af þessu landi ok fèlaga minna leitandi, ok em ek öngvan þeirra finnandi. Vèr várum hèr í dag at veiðum, ok hafa þeir fylgt dýrunum, enn ek em einn eptir; ok munu þeir brátt hèr koma á þenna veg, sem vèr heiman fórum. Nú segið mèr, hvert þèr stefnið ok hvar þèr vilið nú niðr koma; ok munu vèr svá fylgjast at mínum vilja.’ Þeir svöruðu ‘í Tintajol-borg vildim vèr herbergjast.’ Þá mælti Tristram ‘ek hefi ok þangat skylt erendi ok þar fyrir öruggan vina styrk, er vèr komum þar at kveldi. Vèr skulum með guðs vilja finna ríka vini ok góð hýbýli, er oss mun göra gnógan góðvilja.’


21. kap.

Nú eru þeir allir samt í göngu, Tristram ok þeir sem hánum fylgðu. Tristram spurði þá at tíðendum annarra landa ok hvat títt var með höfðingjum, konungum eða jörlum. Ok er þeir váru hánum teljandi, hvat títt var, þá hljóp þar fram hjá einn hjörtr, ok fylgðu hánum mikill hunda flokkr, sporrakka ok mjóhunda - sumir gólu[24], enn sumir göptu — ok allir hann miök eltandi. Hann fann, at hánum mundi ekki tjá undan at hlaupa lengr. Veik hann þá á veg fyrir pílagrímana, ok því næst hljóp hann út á ána, ok fylgði hann árstrauminum, ok leitar hann á leið, enn hundarnir at hánum, enn hann þegar út á ána í annan tíma. Enn er hann kvam at landi, náðu þeir hánum ok felldu hann. Því næst kvámu þar veiðimenn ok fundu hjörtinn þar sem hann lá ok reistu hann á fœtr ok vildu höggva höfuðit af hánum. Þá segir Tristram ‘hvat vili þèr nú göra? Aldri fyrr sá ek hjört sundraðan með þessum hætti, sem nú vili þèr göra. Ok segið mèr yðra kunnáttu ok siðvana, hvernig þèr eruð vanir at búa til veiðidýr yður.’ Meistari veiðimanna var kurteiss ok lítillátr ok vel vorðinn at kurteisum meðferðum í öllum siðum. Hann sá Tristram hinn fríðasta mann ok tíðugliga[25] búinn ok í öllum yfirlitum karlmannligan, ok mælti hann til hans ‘vinr!’ kvað hann ‘gjarna vil ek segja þèr siðvenju vára. Þá (er) vèr höfum flegit veiðidýr vár, þá töku vèr þau sundr at hryggnum ok skerum í fjórðunga alla limu. Enn aðra siðvenju höfu vèr ekki numit eða sèt nè heyrt eða af öðrum þegit. Nú ef þú er þat kunnandi, er vèr erum ekki sjándi, þá játu vèr þèr um at bœta.’ Tristram svarar ‘guð þakki yðr! Enn ekki er þessi siðr í váru landi, því sem ek var fóstrandi ok fœddumst í. Nú af því ek finn góðvilja yðvarn til mín, ok ef þèr görið mik yfirmann, þá vil ek sýna yðr þá siðu, er veiðimenn göra í váru landi.’ Þá bjóst hann til at sundra hjörtinn. Sem hann hafði flegit dýrit, þá sundraði hann þat ok skar fyrst sköpin ok lærin frá hryggnum. Því næst tók hann innýflin ór hánum, þá bóguna báða frá, ok þann hlut hryggjarins, er feitastr var, milli herðanna, ok þann hlut, sem eptir var holdgastr, í millum lendanna. Síðan snèri hann um hirtinum ok tók síðurnar báðar af hánum ok feitina alla, er var í hánum, ok skildi svá limuna við hrygginn. Þá skar hann hálsinn í sundr ok höfuðit frá hálsinum ok síðan halann allan samfastan allri feitinni lendanna. Þá bjó hann einn mikinn tein ok dró af hjartat ok nýrun, lifr ok lungu ok lundir, ok mælti þá til veiðimanna ‘nú er’ kvað hann ‘sundraðr hjörtrinn at siðvenju várra veiðimanna.’ ‘Búið’ kvað (hann) ‘nu þetta hundunum.’ Enn þeir vissu ekki, hvat þat væri. Þá tók hann innýflin öll, þau sem hann hafði ór tekit hirtinum, ok lagði á húðina ok leiddi hundana til ok lagði þat fyrir þá til at eta. Ok mælti hann þá til þeirra ‘takið nú’ kvað hann ‘ok búið stangarsending yðra ok látið höfuð hjartarins þar á ok fœrið konunginum kurteisliga.’ Þá segja veiðimenn ‘þat veit trú mín’ sögðu þeir ‘aldri heyrðu menn fyrr í þessu landi getit húðargnótt nè stangarsending. Nú með því at þú ert sá fyrsti veiðimaðr, er þessum sið hefir hingat komit, þá fullgör þessa höfuðkunnáttu ok kurteisi svá at kenna oss; því vèr kunnum ekki eptir þessum sið at breyta.’ Þá tok Tristram ok skar nökkut af holdi allra limanna ok svá af því, sem hann tók vildast af öllum innýflum, ok kastaði í öðru sinni á húðina, ok átu hundarnir þat görsamliga. Þetta heitir húðargnótt. Þetta eigu hundarnir at eta á húðinni. Ok þótti þetta veiðimönnum kynligt. Síðan gekk Tristram í skóginn ok hjó stöng þá, er lengsta fèkk hann ok þó mátti bera annarri hendi, ok batt hann við stöngina tein þann, er hann hafði á fœrt hinar vildustu krásir, er hann hafði af hirtinum tekit, ok festi höfuðit ofan á endann, ok mælti til veiðimanna ‘herrar!’ kvað hann ‘takið nú við þessu, ok heitir þetta stangarsending, ok fœrið konunginum kurteisliga höfuðit, ok gangi veiðisveinar yðrir fyrir, ok blásið veiðihornum yðrum. Þetta heitir komandi veiðifórn. Ok svá göra veiðimenn þar sem ek em barnfœddr.’ Þeir segja ‘vèr kunnum ekki með þessu at fara. Enn þó höfu vèr meir yðvarn sið (um) þetta, enn várn. Þú skalt’ segja þeir ‘fylgja oss fyrir konung ok fœra hánum tilkomandi fórn. Enn vèr skulum göra allt þat, er þú fyrir skipar.’ Þá settu þeir Tristram á hest, ok fylgðu hánum pílagrímar hans, ok bar hann á stöng höfuðit af hirtinum, ok kvámu því næst til konungsgarðs.


22. kap.

Þá tók Tristram eitt veiðihorn ok blès horninu löngum ok fögrum þyt. Ok blèsu þá allir veiðisveinar sínum hornum, svá sem hann hafði fyrir sagt. Enn þeir váru mikill fjöldi saman ok mörg horn, ok var mikill þytr hornanna. Ok hljóp þá út ór höllinni mikill fjöldi konungs þjónustumanna, undrandi ok spyrjandi, hvat sá hinn mikli hornaþytr merkti. Enn Tristram ok veiðisveina hópr lèttu ekki fyrr at blása, enn þeir kvámu fyrir konunginn sjálfan. Ok töldu þá veiðimenn konunginum, hversu Tristram sundraði hjörtinn, ok hversu hann gaf hundunum, ok stangarsending, ok hversu þeir skyldu fœra blásandi veiði sínum herra ok konungi; því aldri var fyrr í því landi hjörtr svá sundr tekinn nè veiðimanna fang svá tignarliga heim flutt nè konungrinn af neinum svá sœmiliga tignaðr. Sem Tristram dvaldist nú í konungs hirð, þá fór hann opt á veiðar ok sundraði hjörtuna jafnan með sama hætti ok dýr þau, er hann veiddi, ok fœrði konunginum eptir sínum sið; því engi síðr var vildari nè tignarligri, enn Tristram hafði numit[26] í sínu landi; enn konungs veiðimenn kalla sinn sið betra. Enn er konungr var mettr um kveldit, settist hirðin í höllina at skemmta sèr - sumir við skáktafl, aðrir við kotru; einir hlýddu söngum, aðrir sögum; enn konungrinn hlýddi hörpuslætti. Ok kenndi þegar Tristram hljóðit ok sláttinn ok mælti til hans ‘þú harpari!’ segir hann ‘leik vel þann áslátt. Þetta hljóð görðu Bretar í Bretlandi um unnustu hins góða Geirnis.’ Þá mælti harparinn ‘hvat veiztú til?’ kvað hann ‘hefir þú nökkut haft hörpumeistara? eðr í hverju landi hefir þú strengleik numit? því at mèr finnst, at þú kunnir þenna slátt.’ ‘Góði meistari!’ segir Tristram ‘ek nam í fyrra, þar sem ek var staddr, nökkut af hörpuslætti mèr til skemmtunar.’ ‘Tak þá hörpuna ok lát oss heyra, hvernig þú hefir numit.’ Þá tók Tristram hörpuna ok stillti hana öllum strengjum ok gaf konunginum ok öllum hans mönnum svá fagran slátt, at konunginum fannst mikit um ok öllum, er heyrðu. Ok lofuðu allir, hversu vel hann hafði numit ok (var) kurteisliga mannaðr, prýddr margfaldri mildri huggœði, ok kann margskonar skemmtanir. Hann skein virðuligri vizku. Aldri heyrðu þeir um sína daga svá fagrliga slegna hörpu. Sem hann lauk þeim hinum fagra slætti, þá bað konungr hann ok margir aðrir, at hann mundi annan hörpuslátt veita þeim. Ok fann hann, at þeim þekktist, ok bjó þeim annan með öðrum hætti. Stillti hann þá strengina öðru sinni ok görði þeim annan slátt, syngjandi fyrir hörpunni eptir röddinni. Á lítilli stundu görði hann þriðja hörpuslátt, svá þekkiliga, at öllum líkaði lofsamliga. Þá mælti konungr til hans ‘virðuligi vinr!’ segir hann ‘vel sè þeim, er þik frœddi, ok svá vitrliga þik siðaði. Þú skalt í nótt í mínu herbergi vera ok hugga mik svá með þinni kunnáttu ok strengleik, þá (er) ek ligg vakandi.’ Tristram var því næst öllum þar vel kominn, þekkr ok ástsamligr, glaðr ok góðviljaðr, öllum friðsamr. Hann var öllum kærr, enn konunginum kærastr, ok gætti sporrakka hans, boga ok örvamælis; ok gaf þá konungr hánum reiðhest. Hann fór með konungi um daga at skemmtan, enn um nætr þjónaði hann hánum með hörpuslætti. Nú er hann þess ríkuliga njótandi, er hann var ungr nemandi. Nú ef Tristram væri ekki braut tekinn, væri hann ekki þeim konungi kunnigr ok svá vel látinn ok vinsæll í því landi, sem nú er hann, öllum kærr ok kunnigr í þeirri borg ok (um) allt þat ríki.


23. kap.

Nú skulu vèr um Tristram þegja ok frá fóstrföður hans nökkut segja, hinum kurteisa ræðismanni, er víða fór at leita síns fóstrsonar ok mörg lönd rannsakaði ok var nú í vásum ok válkum, í straumum ok stormum hafs ok sjóvar ok meinlæti harðrar útlegðar; ok fèkk hann þá engi tíðendi til Tristrams. Sem hann kvam í Danmörk, er þrír vetr váru liðnir frá því hann fór heiman, þá frá hann af einum göngumanni, er sagði hánum, at Tristram væri í hirð Markis konungs, ríkum ok frægum höfðingja, ok væri þar vel látinn ok lofsæll, öllum þekkr ok vinsæll, ok hann skal með konungi dveljast; því at konunginum þekkist hann vel. Sem þessi maði hafði sagt hánum slík tíðendi, þá trúði hann hánum þegar; því at hann kenndi af búnaði hans, at hann sagði satt í frá. Þessi var annarr þeirra pílagríma, er Tristram fylgði ok með veiðimönnum fóru til konungs hirðar. Ok til sannenda vissi hann allt um Tristram, hans meðferð ok hversu hann staðfestist í konungs ástsemd kærliga. Nú vill Róaldr ræðismaðr halda fram ferð sinni ok fór þá til skips ok beið byrjar. Sem byrrinn kvam, þá bjóst hann til ferðar, ok sigldu um hafit, ok kvam fram í Englandi. Síðan fór hann til Kornbretalands, er samfast er vestrætt Englands. Þar var konungr fyrir sitjandi ok hans hirð. Þá spurði Róaldr leyniliga, ef nökkurr kynni hánum skilvísliga frá at segja. Enn þeir sögðu hánum þau tíðendi, er hann var fagnandi, at Tristram var þann dag með atburð þjónandi konungi ok fyrir hans borði. Enn Róaldr girntist til fýsiliga at finna hann einn saman leyniliga, er hann var skömmu fyrir í ríkum ræðum: nú stendr Róaldr í herfiligum klæðum - öll er hans fátœk meðferð af vásum ok langri ferð.[27] Hann veit nú ekki, hversu hann má at komast, at Tristram mætti finna hann; því hann er klæddr herfiliga ok hefir fè lítit at klæða sik með hirðliga, svá (at) hann megi sèr fram koma í fullkominn hirðar sóma. Nú er hann hryggr; því engi fátœkr maðr er vel kominn í hirð konungs; því þeir einir eru þar vel komnir, sem gnóg eru ríkir; enn þó at maðr sè vel ættaðr ok siðum vel mannaðr, ok þó fátœkr til hirðar, þá finnr hann þar fá, sem hánum duga skyldi. Nú er Róaldr til hirðar kominn ok þó öngum vel kominn; því at engi vissi, hverr hann var nè hvers (erendis) hann er kominn. Enn um síðir var hánum í hug, at hánum dugir ekki ókunnum, slíkum konungi fyrir sitjanda, at leynast lengr, ok gekk hann þá öðrum megin dyranna ok kallaði á dyravörðinn til sín. Hann gaf hánum kaup til, at hann kvæmist inn frjálsliga. Sem dyravörðrinn sá gjöfina, lauk hann upp hurðunni ok tók í hönd hánum ok leiddi hann fram at höllinni. Hann gekk inn, enn hinn beið úti. Síðan kvam Tristram út, sem dyravörðrinn kallaði hann. Sem Róaldr var Tristram sjándi ok skilvísliga hann kennandi, fèll hann þegar í óvit: svá fagnaði hann hánum komanda. Enn þeir allir undruðu, er Tristram þangat fylgðu, hví þessi maðr, feginn fallandi, var fagnað sinn svá harmandi. Tóku þeir nú til hans ok reistu hann upp. Enn grátr ok fögnuðr samþykkiliga hryggði ok huggaði Róald, svá mikilligan fögnuð gefandi, at aldri fyrr var hann slíka gleði hafandi, sem hann kunni bera nú, er hann sá Tristram þar vera. Þegar Tristram kenndi hann, var hann hánum svá fagnandi ok með kossum svá faðmandi, at öngum kann þat vera teljanda, hversu þeirra var öðrum unnandi hvárr. Þá tók Tristram í hönd hánum ok leiddi hann til konungs ok mælti opinberliga, allri hirðinni á heyrandi ‘herra konungr!’ segir hann ‘þessi er minn frændi, faðir ok fóstri, er á mörgu landi var mín leitandi. Nú er hann feginn, mik finnandi. Enn hann hefir lengi úti válkast ok sýnist nú fátœkismaðr. Feginn em ek hans kvámu, ef þèr vilið vel fagna hánum.’ Konungr var hœverskr ok kurteiss ok kallaði til sín leyniliga einn svein ok mælti til hans ‘fylg þessum manni í svefnhús várt ok þjóna hánum vel ok gef hánum eina ríka gangverju, þá sem þú sèr at hánum berr vel; því hann hefir jafnan ríkr maðr verit, hygginn ok hœverskr ok vel mannaðr. Því skal hann vera með oss tignaðr, því hann var Tristram mikill fèlagi ok fagnaðr.’ Sem Róaldr var hirðliga klæddr dýrligum búnaði, þá sýndist hann tignarligr maðr ok öllum limum vel sköpuðum. Hann sýndist áðr sem einn akrkarl; enn nú er hann sem einn höldr eðr jarl. Nú er hánum skipat at konungs borði, ok sitr nú ríkr hjá ríkum. Nú matast þeir með fögnuði, enn Tristram hánum hirðliga þjónandi.


24. kap.

Sem þeir váru mettir ok vel settir hirðligum mat ok dýrum drykk, þá segja þeir tíðendi af öðrum löndum, eptir hirðmanna siðum, hvat títt var með höfðingjum, er bjoggu á öðrum löndum næstum, ok hvat görzt hafði á næstum vetrum, er þeim sómdi at vita ok hánum at segja. Því næst berr Róaldr fram með snjöllu erendi ok vel skipuðum orðum ok glöggsýnu minni fyrir konungi, öllum á heyrandum, með hverjum hætti Kanelangres, hans herra ok höfðingi, hafði þaðan á launungu Blensinbil konungs systur, er hann unni, ok hversu hann púsaði hana, ok fráfall hans, ok hversu hón fœddi son sinn, ok um hennar andlát, ok hví hann lèt kalla Tristram - ok sýndi hánum þá fingrgull eitt, með dýrligum steinum, enn faðir Markis konungs hafði (átt) ok konungr hafði gefit systur sinni í kærleik með sœmiligri ástsemd - ok hversu Blensinbil bað hann fyrir andlát sitt, at hann skyldi gefa konunginum, bróður hennar, þetta fingrgull til sannra jartegna um andlát hennar. Sem Róaldr hafði fingrgullit upp gefit ok konungrinn við tekit, þá kenndi konungrinn af fingrgullinu sveininn. Þar næst í öllum þeim fjölda hertuga ok jarla ok lendra manna, riddara, skutilsveina ok skjaldsveina, kvenna ok þjónustumeyja var engi sá, er ekki felldi tár af svá hörmuligum atburð, ok sem hann sagði, hvervetna hörmuliga Tristram var stolinn í braut frá hánum, ok hann leitaði hans í mörgum löndum með vási ok vandræðum. Sem konungrinn hafði þessi tíðendi skilvísliga heyrt, þá kallaði hann Tristram til sín með ástsemdar orðum ok minntist við hann með kærum kossi sem sinn elskuligan frænda ok eiginn systurson. Síðan gekk hann upp til síns frænda, konungsins, ok fèll á knè fyrir hánum ok mælti til hans ‘herra!’ kvað hann ‘nu vil ek, at þèr gefið mèr herklæði ok vil ek fara at vitja fóstrlands míns ok erfðar ok hefna föðurdauða míns; því at ek em nú á þeim aldri, at ek em fœrr at sœkja mína eign rètta.’ Þá mæltu allir höfðingjar, er á báðar hendr konungi sátu, at þat sómdi hánum vel at göra. Ok játaði þá konungr hánum því ok mælti, at hánum skyldi búa herklæði. Þessi herklæði, er konungr gaf hánum, váru mjök góð. Af brenndu silfri ok gulli váru þau víða gör ok sett með dýrum steinum. Tristram var búinn með vöskum, fríðum, kurteisum, völdum ok hœverskum riddurum. Þeir festu spora á fœtr hánum, görva af brenndu gulli: görðu þat tveir lendir menn. Markis konungr gyrði hann sverði sjálfr ok laust á háls hánum mikit högg ok mælti til hans ‘minn kæri frændi! tak aldri högg af öðrum mönnum, nema þú hefnir þess þegar. Öngvan rètt nè aðra umbót tak þú, nema högg fyrir högg, meðan þú mátt þín hefna: svá skaltu riddaraskap þinn frægja.’ Konungr görði hann nú ríkuligan riddara; ok leiddu þeir hánum fram einn fríðan ok sterkan vápnhest, klæddan rauðu klæði, gullofnu, með leóna líkneskjum. Þá gaf konungrinn hánum hesta ok herklæði handa öðrum xx ungum mönnum á þeim degi fyrir hans sakir ok hundrað(i) annarra reyndra riddara, er allir skulu Tristram fylgja í syðra Bretland at sœkja ok verja rèttendi hans. Enn um morgininn tók Tristram leyfi af konungi til heimferðar með fóstra sínum ok fèlögum. Ok koma þeir til skipa sinna ok gengu á skip með hestum sínum ok vápnum; enn sumir drógu upp akkeri ok undu segl sín, með allskonar litum, gulum ok blám, rauðum ok grœnum; ok sigldu í haf ok lendu þar sem þeim líkaði sjálfum bezt á syðra Bretlandi. Ok sem þeir eru til hafna komnir, lendu þeir fyrir borg þeirri, (er) Ermenía hét; ok sá þeir þar hinn sterkasta kastala, mikinn ok fríðan, alla vega ósœkiligan. Þenna kastala átti faðir Tristrams; ok enn sátu hans menn í hánum, handgengnir ok eiðbundnir. Ok fór þá Róaldr ræðismaðr fyrstr af skipi ok reið til borgarinnar ok lèt upp lúka öllum borgarhliðum ok inngöngum. Ok því næst kvam Tristram með liði sínu, ok fèkk þá ræðismaðr Tristram alla lykla kastalans. Ok ritaði hann þá til allra lendra manna ríkisins, at þeir kvæmi þangat ok minntist við sinn herra, er hann hefir lengi farit at leita ok nú fundit með guðs hjálp ok forsjá. Sem hertugar ok höfðingjar, lendir menn ok ríkir riddarar kvámu, þá tók Tristram við handgöngu þeirra ok trúnað ok eiðum þeirra. Ok er nú allt fólk hans ríkis í nýjum fögnuði af heimkvámu hans. Nú er öll alþýða frjáls ok fegin, er áðr var reið ok hrygg, er hann var braut tekinn. Enn um morgininn bjóst hann með xx riddurum at fara á fund Morgans hertuga at krefja af hánum rètta sinna ok ríkja, er hann tók af föður hans. Sem hann kvam í höll hertugans, allri hirðinni upp sitjandi ok á heyrandi, þá kvaddi Tristram hertugann með þessum hætti ‘signi guð yðr, hertugi, sem þú hefir til gört við oss; því þú heldr ríki mitt með röngu ok drapt föður minn í bardaga. Ek em son Kanelangres, kominn hingat at krefja yðr erfðalands míns, er þú heldr ok faðir minn átti - at þú gefir mèr þat upp með sœmd ok frelsi. Enn ek em búinn at veita þèr þjónustu, sem frjáls maðr á at göra, sèr til sœmdar.’ Þá svarar hertuginn ‘sannfregit hefi ek þat, at þú þjónaðir Markis konungi, ok hann gaf þèr góða hesta, herklæði, pell ok silki. Ok sè ek, at þú ert fríðr riddari. Enn þú læzt vilja halda ríki af mèr ok segir, at ek halda með röngu eignum þínum ok at ek drap föður þinn. Nú veit ek ekki, hversu bœn þín ferr við mik; nema svá finnst mèr, at þú leitir saka við mik; ok muntu gefa þær sakir, sem þú munt aldri til lykta koma. Ef þú vill ríki þitt sœkja, þá verðr þú með afli at sœkja; því at ek hefi at vísu þat sem þú kallar þitt ríki, hvárt sem þat er með rèttu eðr röngu. Enn þat er þú gefr mèr sakir um dauða föður þíns, þá muntu þurfa alls, er þú mátt, til þeirra saka; því aldri synju vèr nè leynum dauða hans fyrir þèr.’ Þá segir Tristram ‘sá, er mann drepr ok við gengr dauða hans, þá sómir hánum at bœta þat við vini hans. Þú gengr nú við hvárutveggju, at þú haldir ríki mínu með röngu ok at þú drapt föður minn. Nú bið ek, at þú bœtir hvárttveggja; því at þú mátt hvárkis synja.’ Þá mælti hertuginn ‘þegi þú, gaurr!’ kvað hann ‘þú ert fullr metnaðar - þú ert son einnar pútu, ok veizt þú ekki, hverr þik gat, ok lýgr þú föður þinn.’ Þá reiddist Tristram ok mælti ‘hertugi, nú laugt þú; því ek em getinn at rèttri púsan. Þat skal ek sanna móti þèr, ef þú þorir sjálfr eptir at leita.’ Sem hertuginn heyrði orð Tristrams, segjanda hann ljúga, þá hljóp hann upp, fullr reiði ok illgirndar, ok framan at Tristram ok laust hann framan á tennr af öllu afli með hnefa sínum. Enn Tristram brá þegar sverði ok hjó ofan í höfuðit ok klauf niðr um augun ok skaut hánum dauðum hjá sèr fram á gólfit, allri hirð hans á sjándi. Felagar ok fylgðarmenn Tristrams váru hinir vöskustu, brugðu þegar sverðum sínum ok ruddu þröngina, er á var gólfinu, hjoggu á báðar hendr ok drápu hvern, er þeir náðu. Enn Tristram, þegar sem hann kvam ór höllunni, hljóp hann á hest sinn, ok allir hans fèlagar hverr á sinn hest, tóku skjöldu sína ok spjót ok ríða svá með fylktu liði sínu ór borginni. Ok er sá heimskr, er nú vill angra þá. Ok nú efndu þeir af þeim leik þann bardaga, er fleiri enn hundrað manna fèllu fyrr enn þeir skildu; því nú herklæðist allt liðit hertugans at hefna dauða síns herra, ok fóru þá v hundruð manna, allir herklæddir, ok hleyptu sem skjótast eptir Tristram, svá at þeir, sem skjótasta höfðu hesta, nálguðust hans fèlaga.


25. kap.

Nú hefir Tristram drepit margan riddara ok hertuga Morgan ok stefnir nú heim skyndiliga. Enn Bretar riðu eptir hánum, mikili fjöldi, ok heitast við hann, at þeir skulu síns herra hefna. Sem þeir kvámu eptir þeim, sem fyrst fóru, þá snèrist Tristram við aptr, ok hans menn, í móti þeim, ok tóku svá vaskliga við þeim, at þeir drápu þá alla, enn tóku hesta þeirra. Svá hefndu[28] þeir harma sinna, at aldri munu hinir frægðir vinna. Enn á þeim sama degi lèt Róaldr ræðismaðr LX riddara herklæðast með traustum vápnum ok góðum hestum ok sendi þá hinn sama veg, er Tristram hafði fram riðit, at þeir skyldi verða hánum at liði, er hann væri þurfandi, eðr hann vildi til annarra borga sinna vitja, at hann mætti öruggr ok óhræddr fyrir sínum óvinum fara. Sem þeir ráku nú Tristram ok hans menn, þá vissu þeir ekki, hvert hann skyldi sèr til hælis leita; ok snèrist hann þá við sem skjótast ok tíðast ok drap þá, er næstir hánum váru. Svá lengi ráku þeir hann. Þá úm síðir kvámu LX menn hans hleypandi móti þeim, ok lètu þeir síga spjót sín til lags ok hjoggu þegar sverðum sínum svá frœknliga ok vaskliga, at þegar hrundu þeir hinni fyrstu fylking ok drápu alla, er biðu þeirra; enn þeir, sem eptir váru, flýðu undan. Enn Tristram fylgði þeim, ok hans fèlagar, ok drápu þá svá flýjandi, sem sauða flokkr hlypi, ok unnu þeir þá marga hesta ok allskonar herklæði ok snèru þá heim til kastala síns með miklum sigri ok frægð. Tristram var hinn vaskasti maðr ok görðist frœgr ok lofsæli, öllum örr ok vinsæll, virðuligr ok tignarligr, göfugr ok gæfumaðr. Nú hefir hann hefnt föður síns með miklum sigri ok frægð. Tristram var hinn vaskasti, ok sendi hann þá eptir öllum höfðingjum í ríki sínu. Ok er þeir kvámu, þá mælti hann til þeirra ‘vinir!’ kvað hann ‘ek em lögligr herra yðvarr, systurson Markis konungs. Ok á hann nú öngvan son nè dóttur, nè lögligan arfa. Því em ek lögligr erfingi hans. Ek vil nú fara til hans ok þjóna hánum sem ek má sœmiligast. Nú gef ek Róaldi fóstrföður mínum þessa borg með öllum hennar tillögum. Síðan taki hans son eptir hann, fyrir þat mikla starf ok vás, er hann þoldi fyrir mínar sakir, svá ok fyrir rœkiliga gæzlu ok virðuligt yfirlæti, er hann görði við mik í bernsku minni. Verið nú allir hánum heyrugir ok fylgnir. Hèr gef ek hánum minn rètt ok mínar tignir. Nú vil ek ferðast í vináttu ok leyfi yðru.’ Ok kyssti hann þá alla grátandum augum. Síðan steig hann á hest sinn ok hans menn ok riðu þaðan til skips, drógu upp akkeri ok undu segl sín ok sigldu í haf út. Enn menn hans sitja eptir harmfullir, kærandi hans brautferð, ok kunnu því illa, er hann vildi ekki lengr dveljast með þeim, ok langaði þá til mjök, at hann skyldi heim koma. Nú er þeirra harmr [af nýju[29] af hans þessarri brautferð frá þeim.


26. kap.

Nú segir oss hèr Tristrams saga, at Írir tóku um þann tíma skatt af Englandi, ok marga vetr görðu þeir svá; því at Írir váru mjök unnandi Englandi; því Engliskonungr, er þá var, kunni ekki at verja[30] sik verjandi, ok fyrir því var England langa tíma skattgilt Írlandi. Enn hinn fyrri skattr var görr Rónía konungi með þrjú hundruð pund penninga. Enn Írir tóku hinn fyrsta, sem var messing ok koparr, enn annan vetr skírt silfr, hinn þriðja vetr brennt gull, ok skyldi þat hirðast til almenniligra þurpta. Enn á hinum fjórða vetri skyldi Englands konungr ok höfðingjar safnast saman á Írlandi at heyra lög ok svara rèttendum ok halda uppi allra manna refsingum. Enn á hinum fimmta vetri skyldi skattrinn vera LX fríðustu sveinbörn, er finnast mætti, ok þá fram greiða[st], er Írlands konungr krefði sèr til þjónostusveina. Ok váru þó kastaðir hlutir í millum lendra manna ok annarra höfðingja, hverir upp skyldi gefa sín börn. Enn þá, er hlutrinn fèll á, þá skyldi fram greiða - þó eigi væri nema þat eitt hans barna —, þegar eptir væri sent skattinum. Nú hefir Tristram lent á Englandi í þeirri höfn, er hann vildi, á því ári, er Írlands konungr hafði barnaskattinn, ok hafði þá lent á ríkum drómundi ok sá, sem heimta átti. Á Írlandi var einn ríkr kappi, mikill ok illgjarn, sterkr ok grimmr maðr, er á hverju sumri var þar komandi þann skatt at heimta. Enn ef skattsins er hánum synjat, þá vill hann vera einn maðr til at sœkja með afli af verjanda; því at annathvárt skal skattinn gjalda eða bardaga við hann halda. Nú gekk Tristram af skipi sínu ok steig á hest ok reið síðan upp í kastalann, þar sem konungr er fyrir, hertugar ok jarlar, lendir menn ok mikill fjöldi riddara; því þeim var stefnt þangat. Þar váru ok komnar allar þær ríkustu konur með sínum sonum, ok skyldi um hluta þá, er fara skulu at skattgjaldast til Írlands. Allar kærðu sína sorg ok harma. Hver sem ein er hrædd um sinn son, at hans hlutr komi upp; því at ekki tjár síðan á at halda eðr eptir at sjá. Ok var þat eptir verðugum hætti, at þeir hryggðust af slíku ófrelsi, at gefa börn sín í utlegð ok háska ok vesöld. Mikill harmr ok hörmuligt hugskot er, at börn svá tignarligrar ættar gæfist í slíkan þrældóm ok ánauð. Drottinn guð! þolinmóðr ertu, at þú þolir[31] slíkt. Miskunna þessum harmi hinum hörmuliga. Ríkir menn grètu. Konurnar kveinuðu ok illa lètu. Börnin œptu. Mœðrnar bölvaðu feðrum barnanna, er ekki þora sín börn fyrir vesöld at verja móti þeim, er börnin taka - kalla feðrna hrædda, svívirða, sigraða ok yfirkomna, er þeir þora ekki at berjast við Mórold, er skattinn krafði: því at þeir vissu, at hann var hinn harðasti, grimmr ok drjúgr at afli ok í vápnaskipti, djarfr í atreiðum, mikill at vexti; ok fyrir því fannst engi þar, sá er ekki kaus heldr at gefa barn sitt í þrældóm ok ánauð, enn leggjast sjálfr í dauða. Því þorir engi við hann at berjast, því engi væntir, at hann muni sigrast. Sem Tristram kvam inn í höllina, þá sá hann þar allan fjölda alls þess ríkis hinna vildustu manna. Allir kærðu sína harma, er þeir skyldu slíkan skatt gjalda. Tristram sá hryggleik þeirra ok hugsótt ok marga grátandi; enn hann spyrr, hvat því valdi, at þeir væri svá látandi. ‘Þat er’ segja þeir ‘sakir skattgjalds, er Mórald, sendimaðr Íra konungs, er vanr at taka ok er nú kominn at sœkja ok krefja af höfðingjum þessa ríkis, er hèr eru nú allir saman safnaðir, at hluta, hverra börn at fara skuli.’ Sem hann gekk at höllinni ok í kastalann, ok sem hann var áðr hryggr, þá var hann enn nú hryggvari; því þar fann hann hina hæstu höfðingja, er í því konungsríki váru, ok sátu allir á knjám fyrir þeim, er hlutina skyldi upp taka, ok bað hverr guð sèr miskunnar, at hann skyldi verja þá fyrir hlutfalli. Þar váru ok mœðr barnanna grátandi; enn börnin kveinuðu ok œptu. Í því kvam Tristram, hinn góðviljaði, ok mælti hárri röddu ‘hœverskir herrar! guð signi yðr alla ok frelsi yðr ór ánauð ok þrældómi, skömm ok svívirðing yðvarri. Enn undarligt þykki mèr, at í svá miklum fjölda riddara, sem ek sè nú hèr vera, finnst engi sá, sem þori at verja frelsi yðvart nè yðr at frelsa af þrældómi ok ánauð ok eigi einn móti einum á þessum degi yðr undan taka þeim vesöldum, er yðr þvingar, at ekki þurfi optar hluti upp at taka nè börn yður í þrældom at gefa. At sönnu er nú landit byggt þrælum, nema þèr frelsist nú ór þrældómi. Því eru þèr allir þrælar, enn ekki riddarar, ef hann skattinn svá í braut flytr - enn allt landit rænt ok ruplat. Svá mikit sýnist mèr (yðvart) hugleysi, at þèr hirðið ekki, hvar börn yður niðr koma í vesaldir ok ósóma, er þèr gefið börn yður ór yðru valdi. Nú ef þèr vilið mitt ráð hafa, þá munu þèr hvárki börn yður braut senda ok ekki skattinn gjalda sendimanni. Kjósið nú einn af yðr öllum, þann er vaskastr er ok harðastr í vápnaviðskiptum ok reyndr at öllum riddaraskap, öflugr ok vápndjarfr. Sá skal vera[32] með einvígi móti þeim, er nú vill skattinn hafa; ok gefist hann yðr upp sigraðr ok yfirkominn af einvígis velli[33]. Enn ef engi finnst vildari til enn ek, þá skal ek, sakir frænda míns, konungsins, einn móti einum gjarna berjast með slíku afli, sem guð hefir mèr lèt. Enn ef þessi er sterkr, þá er guð máttigr at hjálpa mèr ok[34] frelsa börn yður ok sœkja frelsi yðvart, enn hann fari heldr svá búit braut með börnin ok yðra fjárhluti, óreyndr ok ófreistaðr, ok hafi með sèr auð yðvarn ok arfa. Nú standið upp sem skjótast ok látið þetta niðr falla. Aldri skal hann því hrósa, at hann finni oss alla huglausa.’


27. kap.

Nú mælti Markis konungr ‘miklar þakkir sè þèr, minn sœti frændi! Gakk hingat ok minnst við mik. Ef þú aptr vinnr frelsi várt, þá skaltú vera arfi alls míns ríkis. Engi er þèr verðugri at hafa þat. Þú ert minn systurson.’ Þá gekk Tristram ok kyssti konunginn, frænda sinn, ok alla lenda menn ok riddara, er þar váru. Ok fèkk þá Tristram konungi glófa sinn at staðfesta einvígi móti Mórholdi. Ok þökkuðu allir hánum þá, ungir menn ok ellri, ok segja, at (hann) mundi sigrast á óvin síns herra ok aptr sœkja frelsi þeirra, ok þá skyldu hánum allir unna ok jafnan tigna sem sinn herra ok hánum þjóna, með því hann vill vera þeirra herra ok haldsmaðr. Síðan sendu þeir eptir Mórald. Enn hann hugði, (at) þá hefði þeir hlutum kastat ok hann skyldi þá við sveinunum taka. Sem Tristram sá Mórald inn koma ok niðr setjast, þá mælti Tristram hárri röddu ‘heyrið herrar ok höfðingjar, lendir menn ok riddarar, yngri menn ok ellri, er hèr eru saman komnir! Mórald er hèr kominn ok segir, (at) þèr eigið skatt at gjalda, af því hann er vanr hvert ár at taka. Enn hann var settr yðr með ráni, afli ok ofríki, ok gengu þèr undir þá með anauð ok rángendum, enn Írir herjuðu á yðr ok hèldu ófrið á Englandi, enn þessa lands menn gátu ekki varizt nè friðazt fyrir þeim með öðrum hætti, enn skattgildast undir þá fyrir ofríki — ok hefir jafnan svá verit síðan. Enn ofríki er órèttendi ok opinberlig skömm ok rangendi. Fyrir því á skattrinn ekki at gjaldast með rèttu, því hann er jafnan tekinn með röngu; enn þat er: upp gefst með ofríki ok illvirki at rèttum dómi. Enn ef Mórhold vill börn braut taka, þá skal þat aldri verða at várum vilja.’ Enn Mórhold segist eiga þau at hafa. Tristram segir ‘af sjálfs þíns orðum, þá áttú hèðan öngvan skatt at hafa; því vèr skulum með afli verja ok ekki fyrr enn með afli af láta; þat (er) þú vill með afli taka, skulu vèr með afli verja ok ekki fyrr enn með afli af láta. Þá hafi sá, er betr er sœkjandi. Þá skulu vèr sýna hánum skynsemd, sem þeir dœmdu öll rangendi fyrir sannendi.’ Nú sem Tristram hafði þetta talat, þá stóð Mórald upp ok sýndist rauðr í andliti, mikill at vexti ok digr í limum, allr hinn sterkasti, ok talaði þá hárri röddu ór digrum barka ‘skilit hefi ek’ segir hann ‘hvat þèr hafið talat af heimsku yðvarri, ef þèr vilið ekki gjalda mèr skattinn ok upp gefa með ástsemd, nema heldr verja fyrir mèr með afli. Enn ek em nú ekki búinn við bardaga; því ek hefi hèr lítinn her. Þá er ek lenda á Bretlandi, hugða ek ekki slíku þurfandi nè at þèr skyldið mèr skatta synja ok eiðrofar vera ok hafna mèr. Enn með því ek em nú fámennr ok ekki fœrr til bardaga, þá fari einn yðvarr á móti mèr einum þat at sanna, at þèr eigið mèr ekki skatt at gjalda. Enn ef ek bila í þessarri rœðu, þá eru þèr frjálsir at rèttri sœmd. Nú ef nökkurr þorir at verja af yðvarri hendi, þá taki hann við glófa mínum.’ Tristram var þá nær staddr - vaskr ok virðuligr ok djarfr í orðum —, stóð þegar upp ok gekk at hánum ok mælti ‘þessi er hann, er verja skal fyrir þèr, at vèr eigum þèr öngvan skatt at gjalda ok aldri eru vèr eiðrofar á móti þèr. Ok þetta skal ek fyrir þèr verja ok á sjálfum þèr sanna. Gakk nú skjótt til vápna þinna; því at nú geng ek skjótt (til) minna vápna þetta at sanna.’


28. kap.

Nú eru fest handsöl þeirra á milli til einvígis. Ok gengr nú Mórhold til strandar ok herklæðist. Síðan stè hann á bak einum miklum hesti, klæddum[35] öruggri hestsbrynju, ok hengði á öxl sèr tveggja fjórðunga skjöld, harðan ok mikinn ok þykkvan, ok gyrðr stóru ok hvössu sverði, ok reið síðan til vígvallar ok hleypti hesti sínum, öllum á sjándum, hversu hann kunni at ríða. Enn Tristram herklæddist nú í konungsins garði góðum járnhosum, ok gullspora bundu á fœtr hánum tveir lendir menn. Síðan fór hann í örugga brynju, þykkva ok mikla. Enn konungrinn, frændi hans, gyrði hann góðu sverði, er reynt var í mörgum orrostum - þetta sverð gaf konungrinn, faðir hans, hánum, ok fingrgull þat, (er) vèr gátum fyrr í sögunni: váru þeir tveir beztir gripir í konungs ríki. Síðan settu þeir á höfuð hánum skíran hjálm ok bjartan, þann er beztan mátti finna. Síðan hengðu þeir á öxl hánum öruggan skjöldinn, járnbundinn ok gullmerktan, ok leiða fram einn rauðan hest, allan vel brynjaðan. Ok steig Tristram á bak hánum ok tók þá leyfi af konungi ok öllum vinum sínum. Allir váru hræddir um Tristram, ok báðu hánum allir miskunnar við guð ok [bíföluðu hánum[36] guði allsvaldanda, at hann frelsi hann ór þeim vanda. Því næst skundaði hann á fund óvinar síns at verja frelsi alls Englands fyrir sendimanni Írlands konungs. Mórhold var mikill vexti, sem sagt er. Hann hræddist öngvan mann nè riddara í heiminum. Hann var bróðir Írlands dróttningar, er skattgjald krefr henni til eignar. Konungr sendi hann því til Englands. Hann vissi hans afli enkis manns afl mega standast. Enn nú er at því komit, er þat verðr reynt. Því næst hèlt hann skildinum fyrir sik til hlífðar ok lèt síga merki sitt til lags ok laust hestinn með sporum ok stefndi at Tristram. Enn þegar snèri Tristram skildinum fyrir sik ok hèlt spjóti sínu til lags. Ok er þeir mœttust, lagði hvárr til annars í skjölduna með mikilli ok harðri atreið, svá (at) sundr brustu spjótsköpt beggja þeirra. Enn skildirnir váru svá harðir, at ekki biluðu. Því næst brugðu þeir sverðum ok hjoggust stórum höggum[37], svá at eldar flugu ór hjálmum þeirra, sverðum ok brynjum. Tristram var vápndjarfr í bardögum; enn Mórhold var þungr ok mikill ok reyndr í miklum ok hörðum orrostum. Sem hlífarnar biluðu, sótti hvárr þeirra at öðrum at göra skaða. Hjálmarnir bognuðu fyrir sverðunum, brynjurnar biluðu, skildirnir klofnuðu, völlrinn klæddist af járni ok stáli ok gylldum búnaði skjalda ok hjálma. Hvárki Írir nè borgarmenn þóttust sjá, hvárr betr berðist eðr hvárr sigrvænn væri. Tristram reiddist þá mjök ok reiðir sverðit ok hjó ofan í höfuðit, í milli skjaldarins ok hjálmsins, ok í sundr fetilinn ok hjálmbarðit ok fjórðung af skildinum, með glóanda gulli ok gimsteinum, ok brynjuna af armlegg hans ok svá mikit af holdinu, sem sverðit tók, ok í sundr söðulbogann ok betr enn spönn ofan í bak hestsins. Ok þetta högg hefði betr nát hánum, hefði sverðit verit lengra. Enn Mórhold hjó til Tristrams þar sem hann sá hann beran - því hann hèlt skildinum fjarri sèr - ok kvam sverðit á bringuna vinstra megin, ok falsaðist brynjan fyrir högginu, ok varð hann mjök sárr þar sem sverðit tók, ok lá þá nærri, at hann mundi hafa drepit hann. Ok þá mælti Mórhold til hans ‘nú sýnist þat’ kvað hann ‘at þú fylgir röngu. Betra væri, at skattrinn gyldist’ kvað hann ‘enn þú værir svá skemmdr ok svívirðr; því öll eru banasár, er sverð mitt görir; því at þat er eitrat báðum eggjum. Aldri mun sá læknir koma, sem grœðir þetta sár, nema systir mín: hón ein kann allra grasa náttúru ok þeirra krapt ok allskonar lækningar, er sár megu grœða. Gef þik upp vápnsóttan ok sigraðan ok yfirkominn. Ok skal ek sakir ástsemdar þinnar fylgja þèr til drottningar ok láta hana grœða sár þín. Síðan skulu vit vera jafnan fèlagar ok allt mitt fè í þínu valdi. Því at aldri fann ek þann riddara, er ek má svá lofa, sem þik.’ Þá svarar Tristram ‘sakir öngrar þeirrar þjónostu, er þú býðr mèr, skal ek láta dáð mína ok drengskap. Miklu heldr vil ek deyja í einvígi, enn með svívirðing tapa sœmd minni. Aldri skal ek göra svá illa sakir enkis sárs, er ek þikkjumst enn kenna. Guð er almáttigr mèr at hjálpa ok frelsi várt fyrir þèr at verja með sinni miskunn. Ek vænti, at ek skula vera mín enn hefnandi. Högg fyrir högg skal ek þèr gjalda, svá at England skal jafnan í friði vera fyrir þèr. Þú ert nú fagnandi, enn at kveldi ertú ekki leifandi[38].’ Allir váru hryggvir ok í illu skapi, karlar ok konur, er þeir sá hans hest alblóðgan, ok báðu guð, at hann skyldi frelsa hann frá píslum ok háska. Tristram heyrði orð þeirra, ok fann hann þá, at Mórhold sótti at hánum, ok reiddi hann þá sverðit af miklu afli ok hjó ofan í hjálminn. Járnit falsaðist, enn stálit bilaði, enn brynjuhattrinn varð at öngu gagni, enn rakaði hárit ok skeggit af hánum, enn festi sverðit í hausnum ok heilanum, ok kippti hann at sèr sverðinu - því at hann vildi hafa þat búit, ef hann þyrfti - ok dró at sèr sverðit með öllu afli. Þá stóð eptir af sverðinu svá mikit í hausnum, sem tekit hafði. Enn Mórhold steyptist dauðr af hestinum. Ok mælti þá Tristram til hans ‘ef Ísodd dróttning kann eitrlækningar, ok megi mèr ekki aðrir duga, þá skal hón aldri mega þèr duga eðr grœða, hvat sem verðr af mínu sári; því ljótara er þitt sár ok leiðinligra.’ Síðan bauð hann sendimönnum at flytja lík hans til Írlands ok segja, at aldri skulu þeir taka annan skatt af Englandi, hvárki gull nè silfr, nema þessa fórn. Þá tóku Írir lík hans ok báru með miklum harmi ofan til strandar í landtjald hans ok tóku af hánum herklæði ok báru hann síðan á skip út ok drógu upp strengi sína (ok) akkeri ok sigldu í haf út ok heim til Írlands ok segja þar þau tíðendi, er alla Írá váru síðan hryggjandi.


29. kap.

Nú ríðr Tristram heim í konungs garð. Ok tóku þeir af hánum öll herklæði ok sendu eptir öllum læknum, er beztir váru í því konungsríki; því sárit var eitrat. Ok drakk hann þá af trèhakli[39] ok allskonar grasa drykk, ok lètu leggja við plástr at draga eitrit út. Nú er Tristram í miklu angri, enn konungrinn ok hirðin í miklum hryggleik, ok landsfólkit; því allir óttuðust, at hann mundi deyja. Sár hans sortnuðu ok tók öngva grœzlu, hvárki grasa nè drykkjar. Þá bjoggu þeir hánum fagran klefa ok lètu dýrum pellum tjalda, at hann mœtti þar hógliga liggja. - Nú hafa Írir látit í vildustu höfn Dýflinnarborgar ok tóku lík Mórholds ok lögðu á skjöld hans ok báru um strætit. Ok var þar mikill grátr allrar alþýðu af falli Mórholds, bróður þeirrar fríðu dróttningar Ísoddar. Ok mæltu þá allir borgarmenn ‘ósynju var sá skattr heimtr.’ Þá tóku sendimenn líkit ok báru upp til kastalans. Ok hljópu þá lendir menn í móti at sjá þann hinn dauða riddara. Þá töluðu sendimenn til konungs hárri röddu ok djarfligum orðum ‘Markis konungr yfir Englandi sendi yðr þau orð, at hann á at rèttu öngvan skatt yðr at gjalda, annan enn þenna hinn dauða riddara. Enn ef þú vill optar krefja ok sendimenn þangat göra, þá skal hann dauðan þèr senda. Einn ungr maðr í því landi, systurson konungs, djarfr ok vaskr, steig yfir vaskleik Mórholds ok upp gaf oss hann dauðan með hryggleik. Hann er nýkominn til konungs hirðar. Engi man finnast hánum vaskari.’ Sem konungrinn leit Mórhold dauðan, þá andvarpaði hann af öllu hjarta ok kunni mjök illa. Ok hófst þá hryggleikr með allri hirðinni. Því næst frèttir þessi tíðendi hin fríða Ísodd. Ok gekk hón ór herbergi sínu í höllina. Ok er hón leit frænda sinn dauðan, þá fèll hón í óvit á líkit ok grèt mjök dauða hans, bölvandi Englandi ok Englands skatti ok Mórholds ógæfu. Því næst bölvaði hón þeim, er drap hann, ok öllu því landi, er skattinn skyldi greiða. Þá sá þeir þann hluta sverðsins, er brotnat hafði ok eptir stóð í hausnum. Síðan tóku þeir eina töng ok drógu út með ok fèngu svá Ísodd. Lèt hón þegar þvá af heilann ok blóðit ok lagði í kistil sinn, at þat skyldi vera til áminningar harms öllum; því at með því var hann drepinn. Því næst huldu þeir lík hans sem sœmiligast.


30. kap.

Gaston Brussiere:
Isolde (Ísönd på norrønt)

Nú er at rœða um Tristram. Hann lætr nú sár sitt bindast ok grœða. Ok finnr hann öngvan þann lækni, er hann kunni at grœða, í því landi. Þá var hánum svá mikit angr at því sári, at hann vildi heldr vera dauðr, enn lifa með svá miklu meinlæti. Aldri fær hann ró nè svefn; því at eitr var fest í beini hans ok holdi. Ok leiðist þá svá mjök öllum frændum ok vinum yfir hánum at sitja fyrir sakir dauns þess, sem af hánum var. Þá mælti Tristram til konungs ‘herra!’ kvað hann ‘ek bið yðr sakir ástsemda: huggið nökkut hit harmfulla líf ok görið nökkut ráð fyrir mèr ok minni vesöld. Engi vill nú minna frænda nè vina til mín koma nè mik sjá eðr mik hugga. Ok því vil ek hèðan braut fara, hvar sem guð lætr mik niðr koma með sinni háleitri miskunn eptir minni þurpt.’ Sem Tristram hafði lokit rœðu sinni ok kært fyrir konungi sín vankvæði, þá segir konungr ‘þat er mikil heimska, minn kæri frændi, er þú vill drepa þik sjálfr. Sá atburðr má verða á einum degi, er ekki kann görast á XII mánuðum, svá at þèr görist hjálp á einni lítilli stundu. Enn með því at þú vill í braut fara, þá skal ek búa þèr skip með öllu því, sem þú þarft með þèr hafa.’ Tristram þakkaði konungi. Enn konungrinn ok allir aðrir kunna illa hans brautferð. Nú var því næst skip Tristrams búit með gnógum vistum ok því, sem hann þurfti at hafa. Ok fylgðu hánum þá allir til skips ok hörmuðu brautferð hans. Ok sigldu nú braut í haf út. Báðu nú allir fyrir hánum, sem eptir váru, at guð skyldi gæta hans ok miskunna hánum. Nú rak þá svá lengi í hafi fyrir vindi ok straumi, at þeir vissu ekki, hvar þeir fóru. Enn um síðir kvámu þeir at Írlandi. Ok var þeim þegar sagt, hvar þeir væri niðr komnir. Ok var nú Tristram óttafullr um hans þarkvámu, at konungr ok hans óvinir yrði varir, hverr hann var, ok kallaði sik því at nafni Trantris. Nú hefir hann í frammi strengleika sína, kurteisi ok hœversku, sem hann er til fœrr. Fara nú af hánum snöggt tíðendi um fríðleik hans ok mikla kunnáttu. Sem Ísönd konungs dóttir, hin fríða ok kurteisa, spyrr þessi tíðendi af hánum, þá girnist hón mjök at sjá hann ok nökkut af hans margfrœði ok bíðr nú föður sinn ok móður, at Trantris skyldi þangat fara. Nú hefir jungfrú Ísönd svá mikla list[40] at biðja föður sinn ok Ísodd drottningu móður sína, at þau skuli koma sèr undir kenningar[41] hans, því at hón vill fyrst nema hörpuslátt ok at rita brèf ok dikta. Nú kvam hann í herbergi drottningar. Ok mátti ekki inni þola sakir dauns, er stóð af sári hans. Ok þótti þat drottningu hörmuligt ok mælti til hans ‘ek skal gjarna hjálpa þèr sakir Ísöndar dóttur minnar, at þú kennir henni svá vel sem þú kannt bezt með gœzku ok góðlyndi hvat er þú kannt ok henni líkar at nema’ . . . ef hón skal hjálpa hánum. Síðan mælti hón við eina mey ‘bú mèr skjótt eitrlækningar.’ Hón lèt leggja við plástr allan þann dag, ok kvam hann skjótt ór sárinu dauninum. Ok um nóttina eptir, þá tók drottning til höndum sínum ok þó sárit ór lækningargrösum ok batt þá við undarliga plástra, svá at á lítilli stundu kvam hón ór sullum ok eitrinu. Í öllum heiminum var engi sá læknir, er svá kunni allskonar kunnáttu til lækningar; því at hón kunni at hjálpa hverskyns sóttum ok sárum, er menn kunna fá. Henni var kunnigt um allra þeirra grasa krapt, er til nökkurs góðs eru nýt. Hón kunni allar vèlar ok öll hjálpræði, er til horfðu lækningar-kunnáttu. Hón kunni ok at hjálpa við eitruðum drykk ok grœðing gefa eitruðum sárum ok háskaflögri ok allskonar sullum ok verk ór öllum limum at draga - svá (at) hvergi fannst henni hagari nè at lækningum betri meistari. Sem hón hafði opnat sárit ok af komit öllu dauðu holdi ok út dregit görsamliga eitrit, þá sýndist allt hit kvika holdit betra. Þá batt hón við sinsingar[42]-plástr ok grœðingar-smyrsl svá iðuliga ok kröptuliga, at innan XL daga var hann svá vel grœddr, sem hann hefði aldri sár fengit. Svá öflugr ok allr fullgörr er hann orðinn, sem hann var áðr. Þá kostaði Trantris með öllum hug at kenna Ísönd nætr ok daga hörpuslátt at slá ok allskonar strengleika, rita ok brèf at göra ok allra vèla fróðleik. Ok er nú Ísönd af hánum vel kunnandi. Ok um allt þat konungsríki vex henni lofsæl frægð af margskonar fróðleik, er hón hafði numit af hánum með gaumgæfi. Ok fagnaði nú móðir hennar, at hón hafði fengit af Trantris svá góða kunnáttu ok víðfræga vizku. Svá var ok föður hennar mikill fögnuðr, er hón hafði numit svá mikit á lítilli stundu; ok sendi hann eptir henni at slá sèr hörpu til skemmtunar ok öðrum höfðingjum. Þá sýndi hón ok vizku sína í margskonar spurningum ok órskurðum, er hón görði fyrir hinum vitrustum mönnum. Var konunginum hinn mesti fögnuðr at henni nætr ok daga - því at hann átti ekki barn, nema hana eina - ok var hón hans hin mesta huggun.


31. kap.

Sem Tristram kenndi sik grœddan ok fullkominn at heilsu ok fengit hold ok allt sitt afl ok fríðleik, þá íhugaði hann marga vega, hversu hann mætti ór Írlandi komast; því at hann þorði nú ekki lengr at vera. Hann hræddist, at hann mundi þar verða kenndr, hvaðan hann væri; ok því gekk hann æ sem hræddr, at nökkurr mœtti hánum, sá er hann þekkti með einhverjum atburð. Ok festi hann þá ráð sitt ok íhugandi. Ok kvam hann þá á öðrum degi til drottningar ok settist á knè fyrir henni ok mælti fögrum ok ástsamligum orðum til hennar ‘þakkir göri ek yðr, mín virðuga frú, guðs ok allra heilagra fyrir þitt lítilláta starf ok góðvilja virðuligrar þjónostu ok tignarligrar hœversku, er þú grœddir sár mitt ok huggaðir hugsóttar-harm minn ok hèlduð mik virðuliga. Ek em yðr hollr ok heimull í þjónostu, ok allskonar em ek skyldugr yðr virðing at veita, með fullkominni vináttu ok óbrigðulli ástsemd. Nú vil ek heim fara með yðru leyfi ok vitja vina minna ok frænda. Enn ek em yðr, meðan ek má lifa, reiðubúinn. Frændr mínir ok vinir vitu ekki, hvar ek em niðr kominn, eða hvárt ek em lífs eðr dauðr; því þá (er) ek fór á braut, þá hugða ek, at ek skylda niðr koma á Spaníalandi; því at ek vilda nema stjörnulist ok fróðleik ókunnigra hluta. Enn nú vil ek vitja vina minna ok hugga harma þeirra. Látið búa skip mitt, ok vil ek nú braut fara með yðru leyfi. Guð þakki yðr ok umbuni alla yðra góða görninga, er þèr hafið mèr gört mildiliga ok miskunnsamliga, svá mjök sem ek var þurfandi.’ Þá segir drottning ‘vinr minn’ segir hón ‘skip þitt er þegar búit, er þú vill. Enn svá ferr oss um útlenzkan mann at fóstra. Nú fyrirlætr þú oss - er oss líkar bezt at hafa þik - sakir vina þinna ok virðir enkis starf várt, enn vèr höfum mikit til þín lagt. Enn með því þú vill oss ekki lengr þjóna, þá vilju vèr ekki halda þèr nauðgum. Þú skalt hafa albúit skip þitt, þegar þú vill fara, í guðs lofi ok váru, þangat sem þèr líkar. Nú gef ek þèr í viðskilnað várn til skotpennings mörk af brenndu gulli.’ Tristram tók við gullinu ok þakkaði henni margfaldliga miskunn, mildleik, ríkar gjafir ok gnógan góðleik. Enn ef drottning mætti ráða hánum, þá vildi hón heldr, at hann væri, enn svá skjótt fœri. Nú tekr Tristram hörpu sína ok gekk til skips skemmtandi sèr; ok var þá albúit skip hans með öllum þeim hlutum, er hann þurfti at hafa. Því næst gekk Tristram á skip, fèkk byr ok sigldi í haf.


32. kap.

Svá gekk Tristram vel af Írlandi, at hann lendi þar sem hann vildi á Bretlandi í höfn undir kastala konungsins. Enn þeir, er váru fyrir, kenndu þegar skip Tristrams ok hljópu þegar á bát ok spyrja, hvar Tristram var, ok fundu hann heilan ok kátan ok heilsuðu hánum ok blíðliga fögnuðu - ok gekk hann af skipi - ok leiddu til hans einn mikinn ok stóran hest. Steig hann á hest þann ok reið svá heim til kastalans, ok hljópu þá móti þeim þjónostumenn konungs, ok fögnuðu hánum yngri menn ok ellri ok glöddust af miklum fögnuði, sem hann væri af dauða aptr kominn. Sem konungr fèkk tíðendi, þá stóð hann þegar upp ok gekk í móti hánum ok heilsaði blíðliga ok minntist við hann. Ok er konungr hafði sett hann niðr hjá sèr, sagði Tristram konungi um ferðir sínar, hvar hann hefði verit ok hverr hann hefði grœddan. Tristram segir hánum, at á Írlandi hefði hánum verit hjálpat, ok segir hann, at hann fann list ok lygi sèr til hjálpar, ok at sjálf drottningin grœddi hann með tignarligum hætti ok kröptugum lækningum. Öll konungs hirð, er þetta heyrði, undraði þessi tíðendi; því at þat hugðu allir, er hann var svá vanfœrr ok illa staddr, er hann braut fór, at hann mundi síðan aldri aptr koma nè þeirra vitja. Sumir segja, at hann mundi kunna undarliga kunnáttu ok vèlar, er hann kvamst í braut frá slíkum[43] óvinum. Enn þat segja sumir, at hann kynni um snúa manna lunderni - segja þeir hann mundu hefna sín á öllum þeim, er í sótt hans höfnuðu hánum. Jarlar ok riddarar, lendir menn ok hinir ríkustu menn, er í váru Bretlandi, hræddust þá Tristram fyrir vizku hans ok listir, ok (at) hann mundi verða konungr eptir móðurbróður sinn - ok man þá vilja hefna sín ok göra þá mikla mótstöðu þeim er svívirðiliga höfnuðu hánum ok sjúkleik hans ok vesöld. Görðu þeir þá í leynd ráðagörð sína á móti Tristram; því at þeir óttuðust ok öfunduðu góðleik hans, vit ok gœzku. Því næst lètu þeir í ljós þat er þeir höfðu ráðit, at konunginum hœfði þá at kvángast ok efna sèr til arfa, hvárt sem guð vildi karlmann eðr kvendi, er rèði ríki hans ok mætti taka eptir hans dag. Ok söfnuðust þeir þá allir saman fyrir konunginn ok birtu hánum ráðagörð sína - sýndu hánum þá ok sönnuðu, er hann kvángaðist (ekki) í fyrra lagi þeirri konu[44], er hann megi arfa við eiga ok hans ríki megi eptir hans dauða stjórna, þá er hræðiligt, at ófriðr görist, ok sá einhverr til höfðingja hefist, er með röngu kallist til þessa ríkis. Ok fyrir því lètu þeir þat fylgja, at þeir vilja öngum kosti lengr þjóna konungi, nema hánum líki þetta ráð þeirra. Þá segir konungr ‘þakkir göri ek yðrum góðvilja, er þèr vilið sœmd mína ok forsjón hafa til minnar tignar, at ek fá mèr konu ok ek eiga arfa þann, er ríki mitt hafi eptir mína daga. Veit ek, at þèr meguð óhræddir vera við ófriði - gott er um öruggt at búa. Nú með því at þetta er mèr til sœmdar, þá vil ek gjarna yðrum ráðum hlýða; ok finnið mèr þá, sem minn jafningi sè at ætt, hyggni ok hœversku, fríðleik ok kurteisi, kvennsku ok tignum meðferðum, at ek kvángumst ekki ór ætt minni. Þá göri ek þat gjarna, er þèr biðið. Þèr eruð mínir menn handgengnir, ok sómir ekki, (at) neitt ráð móti mèr gangi.’ ‘Gef oss þá, herra’ segja þeir ‘at íhuga ok eindaga oss stefnudag þessa máls; ok skulu vèr leita yðr þess[a] ráðs, er vildast er, svá at vèr skulum ekki fá þar af ófrægð, heldr þökk af yðr ok fullkominn góðvilja. Svá ok með því þú leggr þessa ráðagörð undir oss ok vára forsjá, þá skulu vèr göra svá ráð fyrir yðr, sem þèr vilið sjálfir óska.’ Þá mælti konungr ‘þat vil ek gjarna, at svá sè. Ek set yðr XL daga frest. Sýnið mèr þá ráðagörð yðra. Ok ef mèr þekkist, þá skal ek gjarna fylgja, ef at góðu ráði verðr.’


33. kap.

Nú sem stefnudagr kvam, þá kvámu þeir allir til konungs; því at þeir vilja falsa Tristram; því at sjaldan lætr maðr þann frið hafa, er hánum er allhugat um at hata. Þeir vilja nú, at konungr kvángist þeirri konu, er hann megi arfa við geta. Enn konungr vill at öngum kosti nökkurrar konu fá, nema þeirrar, at jöfn sè at ætt við hann, ok hyggin sè ok hœversk at öllum siðum sínum ok kunnáttu, fræg ok lofsæl. Ok með þessum hætti vill hann við sjá ráðum þeirra einum, at hann vill ekki aðra eiga, enn fyrr var sagt. ‘Herra konungr’ kvað einn þeirra ‘á þessum degi görðu þèr oss stefnu at nefna yðr þá konu til eignar, er yðr sómir með skynsemd ok sœmd at hafa til konungligrar drottningar ok yðr sè ekki minni ættum ok sem þèr hafið oss beðit at kjósa yðr. Enn þèr hafið opt heyrt, at Íra konungr á dóttur fríða - ok svá náttúrlig gæfa gefin, at hana skortir ekki góðleik ok skörugleik, sem kvennmanna hœversku sómir at hafa. Þessi er hin frægsta ok hin fríðasta, hin hyggnasta ok hin kurteisasta, allra kvenna, at öllum atgörðum, er nú vitu menn í öllum kristnum löndum. Ok er yðr ekki ókunnig ætt hennar, at hón er dóttir konungs ok drottningar. Nú ef þèr vilið ekki þessarrar meyjar fá, þá finnst oss sem þèr vilið öngva konu hafa ok öngva arfa eiga til yðvars ríkis. Enn Tristram systursyni yðrum er þetta kunnigt ok þar váttr til, at vèr höfum kosit yðr þá, er vèr vitum vildasta; því at meira eru góðleikar hennar frásögu kunnáttu várrar.’ Þá þagði konungr um stund, ok hugleiddi hann andsvör ok mælti ‘ef svá væri’ kvað hann ‘at ek vilda þessa hafa - með hverjum hætti skylda ek at henni komast, þar sem faðir hennar ok allt hans lið hatar mik ok allt mitt fólk, svá at hvern lifanda, sem í þessu landi er, vilja þeir drepa? Ek hræðumst, ef ek sendi menn mína, at hann láti svívirða þá ok drepa ok neiti mèr dóttur sína; enn þat verðr mèr háð ok spott ok háðulig hafnan - ok segja þat óvinir mínir, at ógn hans kúgar oss at biðja dóttur hans.’ ‘Herra’ kvað einn lendr maðr hans ‘þat kann optliga falla, at konungar ófriðast í ýmsum konungdómum, í löngu angri ok margskonar skaða í manndrápum, síðan bœta reiði sína ok hatr ok snúa fjandskap í frið ok angrsemi í ástsemd - sakir dœtra sinna ok systra - ok virðuligustu vináttu, af getningum ættanna. Nú ef vèr mættim göra þetta samband ok hjúskap með friði ok fögnuði, þá má svá vel at berast, at þèr megið öllu Írlandi ráða; því at jungfrú Ísönd er einberni Íra konungs.’ Þá segir konungr ‘ef þetta mætti með sœmdum verða, fremjast ok fullgörast, þá vil ek öngva aðra eiga, enn hana; því at Tristram hefir mjök lofat hœversku hennar ok vizku ok allar atgörðir, sem kvennmanni sómir. Nú hugsið um, hversu vèr skulum at henni komast; því aldri skal ek aðra fá, ef ek mœtta henni ná.’ Þá segir jarl einn ‘herra’ segir hann ‘engi í veröldu getr sótt hana, utan Tristram frændi yðvarr. Hann kennir konunginn ok meyna, ok hann er vingaðr vel við drottningina. Hann kann ok írsku, ok hánum er kunnigt allt Írland. Ef hann vill alhuga á leggja, þá getr hann at vísu sótt hana, með vèl, stuldi eðr ráni, eðr konungrinn sè hana giptandi.’


34. kap.

Nú hefir Tristram skilit rœðu þeirra, at þeir hafa fengit talt fyrir konungi með áeggjan sinni, at hann verðr nú at vísu kvángast, ok hann vill öngrar annarrar fá enn Ísöndar. Fannst hánum ok svá, at frændi hans á öngvan arfa, er ríki hans megi ráða eptir hans dag. Ok hugsar hann nu með sèr, ef hann synjar ferðarinnar, göri hann þeim grunsemi ok - hyggja, (at) hann vili ekki annan arfa enn sik. Ok fann hann nú öll brögð þeirra vèlar ok undirhyggju. Ok svarar hann þá skynsamliga með hógværi ‘herra konungr’ kvað hann ‘verið vel skiljandi um þessa ferð, er þèr hafið mik til nefndan. Kunnigt er mèr Írland ok írskra manna siðir. Kunnigr er mèr konungr ok allir hans hinir vildustu menn, drottning ok jungfrú Ísönd. Enn ek drap bróður hennar; ok ef ek fer þangat at biðja meyjarinnar, ok (þau) verða vís, hverr ek em, þá lætr hann mik aldri lífs aptr koma. Enn at ek fá ekki óvináttu af yðr eðr öðrum, ok at ek vilda, at frændi minn fengi lögligan arfa, þá skal ek gjarnsamliga fara at frama frænda míns frægð ok göra slíkt, sem guð vill lofa mèr, eptir fremsta mætti ok allri kunnáttu. Ek skal at vísu fara til Írlands þessa sendiför at fullgöra. Ef ek má ekki Ísönd ná, þá kem ek aptr.’ Því næst bjó hann ferð sína ok kaus með af konungs liði XX þá sem hann vissi frœknasta ok fríðasta ok vaskasta af öllu konungs hirðliði, með hinum beztum vápnum ok góðum hestum - ok fara svá til skips albúnir með gnógum vistum ok góðum drykk ok miklum fjárhlutum ok hlóðu af góðu hveiti, flúr ok hunangi, víni ok öllum hinum vildustum drykkjum, er menn megu hafa sèr til þarfa. Nú er skip þeirra skipat - ok sigla nú til óvina sinna í sendiferð. Ok veit hann ekki, hvárt (hann) skal biðja meyjarinnar eða með nökkurri list koma henni á skip ok sigla braut með hana. Enn ef hann bíðr hennar, þá má þat vera, at hánum sè þegar synjat. Enn at ræna hana frá svá ríkum föður ok frændum, getr hann ekki sèt, hversu þat má verða, ok talaði þetta fyrir fèlögum sínum, ok kunni engi þeirra hánum svör at veita eðr órskurð göra. Kærðu þeir sína sendiferð ok váru hryggvir ok bölvaðu konungs ráðgjöfum, er slíkt váru þeim ætlandi. Nú siglir Tristram um Írlandshaf ok var nú angráðr ok áhyggju fullr. Íhugar hann nú, at þat muni þeim heldr hlýða, ef hann mætti koma Ísönd með sèr á skip ok hlaupa á braut með hana; því at hann hefir nú ráðit, at þeir skyldi kallast kaupmenn ok lengi dveljast at fá góð órræði at íhuga, hversu hann megi helzt með góðri list at henni komast ok leyniligast. Nú hafa þeir siglt svá nætr ok daga, þar til þeir köstuðu akkeri fyrir Dýflinisborg ok skutu báti sínum ok sendu tvá riddara sína at fá leyfi af konungi, frið ok frelsi til sölu síns varnings. Sem riddarar kvámu til konungs, þá kvöddu þeir hann fögrum orðum; því at þeir váru vanir öllum hœverskum siðum.


35. kap.

Sem þeir höfðu nú heilsat konunginum, þá mæltu þeir ‘vit erum kaupmenn ok förum landa á meðal með varning várn at afla oss fjár, er ekki kunnu vèr at starfa með öðru móti. Ok hlóðu vèr skip várt á Bretlandi ok ætluðum oss til Flandrs[45]. Ok er vèr kvámum í haf, þá kvam stormr í móti, ok rak oss svá lengi með miklu válki, at vèr kvámum hèr til hafnar. Ok spurðu vèr nú, at hörð er vistakaup á Írlandi, ok því fóru vèr hingat með þunga várn. Nú ef vèr fám leyfi af yðr, ef vèr seljum í friði vín várt ok vistir, þá vilju vèr inn leggja skipi váru í höfn ok verja varningi várum. Enn ef þèr vilið ekki þat, þá vilju vèr sigla til annarra landa.’ Þá svarar konungr ‘leyfi gef ek yðr, frið[46] ok frelsi at kaupa hèr þat (er) yðr líkar. Ekki skal yðr sakir gefa nè rangt göra. Þèr skuluð hafa hinn bezta fagnað ok frelsi braut at fara þá er þèr vilið.’ Sem þeir höfðu leyfi þegit af konungi, þá þökkuðu þeir hánum, fóru til skips ok lögðu til hafnar, festu ok tjöld(uð)u, mötuðust ok drukku ok lèku allskonar töflum, meðan sá dagr endist, ok var öngum kaupum keypt, nema skemmtu sèr með mikilli kæti ok hœverskum riddurum viðrœðu hirðligra siða. Enn um morguninn, þegar þeir vöknuðu, heyrðu þeir upp hefjast á strætunum óp ok ill læti karla ok kvenna. Ok sjá þeir því næst, at fólkit undan flýði ofan at sjónum at hjálpast af hryggleik ok hræzlu eins ógnarligs dreka, er þar var í því konungsríki ok hvern dag vandist at koma í borgina ok görði mikinn mannskaða, at hann drap alla þá, er hann mátti ná, með eldi þeim, er hann skaut ór sèr. Engi var sá í öllu því konungsríki, svá hraustr ok djarfr, at þyrði at bíða hans: allir riddarar ok borgarmenn flýðu, er heyrðu ferð hans, ofan á ströndina at hjálpa sèr. Konungrinn hafði látit blása um allt ríki sitt, at, ef nökkurr væri svá traustr riddari, at dræpi drekann, sá skyldi eignast dóttur hans ok hálft ríki hans, með allri sœmd, sèr ok sínum örfum. Ok þat hafði konungr enn svá ritat ok með staðfesti tekit, öllum sínum ríkismönnum á heyrandum. Ok höfðu þá margir við leitat, er drekinn hafði drepit, svá at engi fannst svá djarfr nè traustr, at hans þyrði at bíða nè eptir á veg hans verða: þeir, er hraustastir váru, hljópu þegar at gæta sín. Sem Tristram sá nú þá svá hlaupandi, þá spurði hann Írá, hvat þeim væri eða því þeir hlaupa svá. Ok þá segja þeir hánum, hvat títt var, bæði um drekann ok hvat konungr hefir skilt þeim er dræpi drekann. Ok varð hann þá allvíss, hvar drekinn bjó um nætr ok um hvern tíma hann vandist at vitja borgarinnar. Ok beið hann þá til kvelds svá (at) hann segir öngum manni sína ætlan. Ok mælti hann þá við stýrimann, at hann láti taka hest hans, söðul ok öll herklæði sín. Ok er daga tók, herklæðist hann öllum herklæðum sínum.


36. kap.

Drekinn hèlt siðvenju sinni at vitja borgarinnar í dögun. Sem Tristram varði minnst, þá heyrði hann ópit ok hljóp þegar á hest sinn svá (at) engi hans fèlaga varð varr við hann, nema skjaldsveinn hans. Laust Tristram þá hest sinn með sporum ok skundaði sem mest upp á bergit, þar sem drekinn var um nætr. Sem hann reið svá, þá mœtti hánum mikill fjöldi riddara, er flýðu undan drekanum, á skjótum hestum ok allir herklæddir, ok œptu þegar á hann ok báðu hann snúa aptr sem skjótast, at ekki dræpi drekinn hann, er fullr var af eitri ok eldi. Ok vildi hann öngum kosti aptr hverfa sakir þeirra orða; því hann vill þá reyna vaskleik sinn. Leit hann þá fram fyrir sik ok sá drekann, sem kvam skríðandi, ok bar hátt hans höfuð, ok skaut út augunum ok tungunni ok blès alla vega frá sèr eitri ok eldi svá (at) hvatvetna kvikt, sem fyrir hánum varð, drap hann ok sleit af eldi. Þegar drekinn sá Tristram, þá öskraði hann ok ýfðist allr. Enn hann þegar dirfðist öllum hug at reyna hreysti sína ok laust hestinn sporum ok hèlt fyrir sik skildinum ok lagði spjótinu framan í munn hánum með svá ógnarligu afli ok heipt, at allar tennr drekans, þær er fyrir urðu kesjunni, flugu fjarri ór haus hánum, ok stóð járnit þegar í gegnum hjarta hans ok út um kviðinn svá at Tristram fal hlut skaptsins í búk hans ok hálsi. Enn eldrinn, er drekinn fleygði ór sèr, drap ok deyddi hestinn. Enn Tristram hljóp þá af baki fimliga ok brá sverðinu ok sótti at drekanum ok hjó hann í sundr í miðju. Sem drekinn lá dauðr, þá gekk hann at höfði hánum ok skar tungu ór hausnum ok stakk í hosu sína ok gekk aptr á leið; því hann vildi ekki, at menn sæi hann. Þá sá hann eitt vatn, er þar stóð í dalnum hjá skógi nökkurum, ok gekk þegar þangat. Sem hann var náliga at kominn vatninu, þá hitnaði tungan í hosunni, ok laust reyknum af tungunni í anda hans, ok eitraði þá allan hans líkama, ok tók þegar málit frá hánum, ok fèkk þegar óvit ok sortnaði allr, bleikr ok þrútinn, ok lá hann svá búinn hörmuliga ok magnlauss af eitrinu, svá (at) hann mátti ekki á fœtr komast ok ekki hjálpast, nema hann njóti annarra manna miskunnar.


37. kap.

Konungrinn átti einn ræðismann. Sá var hinn mesti metnaðarmaðr, írskr af ætt, illgjarn ok undirhyggjusamr, prettvíss ok lygimaðr ok falsari. Þessi lèzt unna Ísönd konungs dóttur ok herklæddist hvern dag á móti drekanum sakir ástarþokka hennar. Enn þeim sinnum, er hann sá drekann, þá hleypti hann hestinum sem skjótast undan, svá huglauss ok hræddr - þó hánum væri í þann tíma allt Írlands gull boðit, þorði hann ekki at sjá á bak sèr aptr á móti augum drekans. Sem Tristram reið í móti drekanum, þá var þessi ræðismaðr á sjándi, allr herklæddr, með brugðit sverð í hendi, enn þorði þó hvergi nærri at koma - svá (at) hánum væri nökkurra meina ván - fyrr enn hann sá, at drekinn mundi dauðr. Enn sem hann sá hvergi Tristram, enn þar lá sverð hans ok skjöldr, enn hestrinn dauðr, þá ætlaði[47] hann, at drekinn hefði bæði drepit hestinn ok svelgt Tristram. Ok tók hann þá sverðit, er þar lá blóðugt, ok hjó höfuðit af drekanum með sínu sverði, at þat skyldi verða hánum til sœmdar, at hann hefði at sönnu drepit drekann. Ok kvam hann þá hleypandi hesti sínum ok œpti hárri röddu um borgina ok mælti ‘ek drap drekann! ek drap drekann! Nú hefi ek, konungr, frjálsat[48] ríki þitt ok hefnt manna þinna ok skaða þíns. Gjald mèr þegar[49] umbun mína, sem er: Ísönd dóttur þína. Þat er at sönnu formáli minn, nema mik blekki einörð þín.’ Konungr svaraði, er[50] hann heyrði, hvat hann lèzt hafa gört ok hvat hann vildi ‘ek skal í kveld safna ráðgjöfum mínum ok segja þèr á morgun árla ok halda þat allt, er ek hefi fyrir skilit.’ Sem þessi tíðendi spyrjast, at konungs dóttir var upp gefin, ok kvámu menn því næst í herbergi hennar. Sem hón hefir sannfregnat þetta, þá hræðist hón ok hryggist; því hón hatar öngvan helvítis fjanda meir, enn þenna ræðismann, er lèzt unna henni. Því mátti hón ekki unna hánum, þó hón þægi allt heims ríki í tilgjöf, ok mælir hón þá til móður sinnar ‘aldri játa ek því’ kvað hón ‘er faðir minn ætlar - at gipta mik þeim vánda manni. Aldri ætlar guð mèr svá illt, (at) ek eiga hann. Fyrr skal ek með knífi mèr fyrirfara, enn ek koma í vald þess svikara ok dáðlausa manns. Hvaðan skyldi hánum koma dáð ok dugr, hreysti ok riddaraskapr, er jafnan hefir verit hræddr ok huglauss á meðal dugandis drengja? Hví mundi hann drepa þenna ógnarliga orm, þar (sem) hverr maðr veit þat þessa lands, at hann er hrópaðr af ragskap ok aldri vel reyndr? Aldri má ek því trúa, (at) hann hafi drepit orminn, ok ekki, at hann mætti sjá á bak sèr, at hánum kvikum; heldr lýstr[51] hann upp lygi þessarri, at hann vill svá komast at mèr.’ ‘Móðir’ kvað hón ‘göngum nú út ok sjám drekann ok skyggnumst um, hverr hann mun drepit hafa ok hvenær hann hafi dáit; því einhverr af þessu fólki mun kunna at segja hèr nökkut af.’ Þá sagði drottningin ‘gjarna, dóttir, sem þèr líkar.’ Bjoggust þær þá at ganga ór kastalanum um leynidyrr nökkurar þær er horfðu til eplagarðsins, gengu síðan um þann mjóva stíg, er lá frá garðinum ok út á völluna, ok fundu þá drekann liggja þar dauðan ok hestinn fyrir hánum á sandinum - enn hestrinn allr sviðinn ok þrútinn, svá (at) þat váru hin mestu undr. ‘Þat veit várr herra’ kvað hón ‘aldri átti ræðismaðr þenna hest. Sá riddari, er þenna hest átti, hefir orminn drepit, hvar sem hann er nú niðr kominn.’ Því næst sjá þær skjöldinn, gylldan hinu skærasta gulli ok á dregin ljós[52] likneskja.


38. kap.

‘Þat veit mín trú, móðir’ kvað Ísönd ‘aldri bar ræðismaðr þenna skjöld; því þessi er nýliga görr ok gylldr svá innan sem utan. Eigi er hann eptir siðvenju þessa lands. Sá hefir hefnt harma várra á orminum. Enn várr illi ræðismaðr heimtir umbun djarfiliga annars tilverka. Mun hann myrt hafa þann trausta riddara.’ Síðan gengu þær lengra fram þar umhverfis, þar til þær sá Tristram þar sem hann lá. Ok er þær fundu hann, þá sá þær hann sortnaðan ok sollinn. Vissu þær þá, (at) hann var eitraðr, ok þótti þeim þat hörmuligt, ok grèt drottning hans háska ok tók hendi sinni á hánum ok kenndi, at hann var kvikr ok varmr. Ok tók hón þá ór pungi sínum þat, er vèr köllum eitrlyf, ok lèt í munn hánum, millum tanna hans, ok þar með trèhakl[53], ok hreinsaðist jafnskjótt af öllum krapti eitrsins, ok seig þá ómáttr frá hjarta hans, ok lauk hann þá upp augum sínum ok munni ok mælti skilvísliga ‘ó drottinn guð minn’ kvað hann ‘aldri fyrr kennda ek mèr jafnþungt. Hverjar eru þèr?’ kvað hann ‘ok hvar em ek kominn?’ ‘Ottast ekki. Ekki skal þik þessi sótt saka, at guðs vilja. Þú skalt skjótt heill verða af þessum sjúkleika.’ Fylgðarmenn drottningar báru hann heim þaðan svá leyniliga, at engi varð þess víss nè varr, nema þeir. Sem þeir kvámu nú með hann í drottningar herbergi, þá toku þeir af hánum herklæði hans ok fundu þá í höfn hans tungu drekans. Því næst bjó drottning til lækningaplástr, at draga eitrit ór hánum, ok lagði hón til utan um líkama hans svá kröptugan plástr, at draga eitrit ór hánum, enn innan líkam hans með máttugum heilsudrykkjum - svá (at) hann kenndi allan sinn líkama huggast. Öngvan hafði hann lækni annan, enn drottningina, ok öngvan skjaldsvein, utan Ísönd frú, er þjónaði hánum lítillátliga. Enn hann optliga þakkaði þeim þeirra margfalt starf ok góðleika, er hánum gáfu hvíld ok líf frá því eitri, sem var í hans líkama. Um morguninn árla kvam ræðismaðr í konungs garð ok hafði í hendi sèr höfuð drekans ok gekk fyrir konung ok mælir hárri röddu ‘konungr’ kvað hann ‘hlýðið orðum mínum. Þèr lètuð út blása ok lýsa fyrir allri alþýðu, at sá, er dræpi orminn, skyldi fá dóttur yðra. Nú bið ek yðr, at þèr haldið orð yður við mik, ok konunglig heit. Látið nú koma gjöf yðra ok giptið mèr dóttur yðra. Hèr megu þèr sjá höfuð drekans, er ek af hjó með mínu sverði.’ Þá svarar konungr ‘at sonnu skulu haldast orð mín.’ Því næst kallaði hann til sín tvá riddara ok mælti til þeirra ‘gangið í herbergi drottningar ok segið, (at) hón komi til mín, ok mín hin fríða dóttir, jungfrú Ísönd.’ Sem riddararnir kvámu þar, þá báru þeir fram konungs erendi eptir því sem þeim var boðit. Jungfrú Ísönd segir, at hón má öngum kosti þar koma; því svá mjök verki sitt höfuð ok alla limu, at hón fái hvergi hvíld nè svefn. Ok bíðr hón konunginn sakir tignar sinnar, at hón sè kyrr þann dag ok hafi hvíld; því nú má hón með öngum kosti þangat koma. Drottning stóð þá upp ok gekk til konungs með riddurunum; ok skutu þau þá með ráðgjöfum sínum, konungr ok drottning, þessu ráði á frest, ok skyldi eindaga ræðismanni stefnu.


39. kap.

Þessu næst sem ræðismaðr var eindagaðr, þá fóru lendir menn til sinna heimkynna. Nú leita fèlagar Tristrams hans hvervetna á völlum ok skógum, vegum ok mörkum, ok kærðu hryggiliga harm sinn, at hann var horfinn þeim. Vitu þeir nú ekki, hvat þeir skuli at hafast eðr hverja ráðagörð þeim hæfir helzt at hafa, aptr hverfa eðr þar vera, með því vitu ekki, hvat af hánum er orðit. Enn hann er vel haldinn í drottningar garði, ok drottning Ísönd grœðir hann, ok hefir hann nú fengit afl sitt ok heilsu. Ok mælir þá drottning til hans ‘vinr’ kvað hón ‘hverr ertu? eðr hvaðan ertu? eðr hversu draptu drekann? Þú ert mjök líkr Trantris, er hèr var fyrr frægstr. Þú munt vera hans skyldr frændi. Eðr hverrar tignar ertu?’ Tristram segir drottningu þat (er) hánum lízt um ætterni beggja þeirra ‘fru’ kvað hann ‘ek em ór Flandr[54], ok fór ek hingat kaupferð, ok lendu vèr hèr skipi váru at konungs leyfi ok undir góðum fögnuði hans ok friði. Ok einn dag herklæddumst ek, sem aðrir riddarar, ok reið ek at forvitnast um þenna mikla orm, er ek hafða fregit at skaða görði öllu landsfólki. Vilda ek þá reyna hreysti mína ok riddaraskap á þeim ógnarliga dreka. Bar þá svá (at), sem guð vildi, at ek drap hann, ok tók ek tungu ór höfði hánum, ok stakk ek henni í mína hosu, ok sveið ek þá af eitrinu ok þrútnaða allr, at ek hugðumst deyja mundu, ok gekk ek þá ofan til vatnsins. Í því fèll ek svá í óvit, at ek vissa ekki, hverr til mín kvam. Guð gefi, (at) ek þakka þeim, er þá hjálp veittu mèr; ok vil ek jafnan vera þeim heimill með góðri þjónostu[55], þeirri, er ek em kunnandi.’ Þá mælti drottning ‘vinr’ kvað hón ‘ek kvam þá at þèr, ok lèt ek bera þik hingat leyniliga, ok dró ek ór þèr eitrit, ok nú muntu verða heill. Ok ef þú launar oss vel várt starf, þá görir þú sem einn hygginn ok hœverskr riddari ok kurteiss drengr. Ok vilju vèr nú segja þèr, vinr, hvat vèr viljum í umbun hafa. Ok ef þú ert drengr góðr, sem vèr ætlum[56] þik, þá muntu oss vel duga. Ræðismaðr várr segir konungi, at hann hafi drepit drekann, ok vill hann hafa dóttur mína Ísönd í umbun sína ok þar með hálfan konungdóm várn ok ríki. Ok vill konungrinn gipta hánum hana. Enn hón vill aldri; því hann er heimskr ok þrútinn af metnaði, grimmr ok illgjarn, hverflyndr sem hórkona, er öngum er trygg, svikull ok öfundsjúkr, hataðr ok huglauss ok mörgum öðrum löstum lýttr, sem öngum dugandis manni sómir at hafa. Ok fyrir því vill jungfrú Ísönd aldri samþykkjast hánum - ok fyrr drepr hón sjálfa sik; því ekki berr því saman at vera, hœversku hennar ok margfaldligri illsku hans, þó (at) hann gæfi henni hvatvetna þat sem eiganligt er í heimi öllum. Enn nú höfu vèr sett hánum stefnudag at fá hennar, nema vèr getim sannat á hendr hánum, at hann drap ekki drekann; ok veizt þú þat görla, at hann var ekki bani ormsins. Nú ef þú vill taka fyrir þik at verja meyna ok ríkit allt fyrir hánum, þá görir þú oss mikla sœmd ok þjónostu ok verðugliga ástsemd, ok muntu frægjast um allt várt ríki af vild ok vaskleik þínum, ok máttu svá þar at auki komast at meyjunni ok miklu ríki; því konungrinn verðr at gipta þèr meyna með allri þeirri sœmd, er fyrr[57] er skild.’ Þá mælti Tristram ‘þat veit guð’ segir hann ‘sakir ástsemdar yðvarrar skal ek göra hann ósannan at því, ok aldri drap hann drekann, ok aldri váru hans hendr nærri, þegar ek drap hann. Enn ef hann vill berjast þar um, þá vil ek verja jungfrú Ísönd fyrir hánum; ok aldri skal hann hennar fá, sakir þess hann krefr hennar með falsi, lygum ok hègóma. Ósynju gáfu þèr mèr líf, ef [at] ek synjaða ykkr at þjóna[58] ok stoða í svá opinberum þrautum ok sönnum nauðsynjum. Nú, mín frú, ef yðr líkaði ok væri ekki á móti, þá vilda ek, at skjaldsveinn minn kvæmi til mín; því at ek vilda vita, hvat títt væri um fèlagskap várrar kaupferðar ok fèlaga mína. Ek veit, at þeir eru hugsjúkir, er þeir vitu ekki, hvat af mèr er orðit eða hvárt ek em kvikr eðr dauðr. Ek veit, (at) þeir hafa leitat mín ok rannsakat ok eru ekki vísir, hvárt ek em lífs eðr dauðr.’ Þá svarar drottning ‘gjarna vil ek þat, er þèr sýnist.’ Ok sendi hón þá einn svein sinn enn kærasta at koma skósveini Tristrams til hans; því at hann vill tala við hann um þurpt sína ok fèlaga sinna ok hvernig hánum gangi.


40. kap.

Nú talar Tristram við skjaldsvein sinn ok segir hánum, (at) hann skuli göra kunnigt fèlögum hans allt, hvat títt var um hag sinn, síðan hann fór frá þeim, ok hversu hann er í miklu yndi ok sœmd drottningar ok jungfrú Ísöndar. Þá gekk skjaldsveinn ofan til strandar ok segir fyrst tíðendi stýrimanni þeirra. Ok stýrimaðr talaði fyrir riddurum, at Tristram drap drekann ok um formála þann, er görr var um meyna, konungs dóttur, ok hálft ríki Írá konungs. Hugguðust þeir nú allir ok dirfðust mikillar kæti, ok þótti þeim þá fullræði, er þeir vissu, (at) hann var lífs ok heill, ok seldu þeir þá vín sitt ok þökkuðu mikilli vináttu öllum borgarmönnum - svá var þeim þá mikill fögnuðr þeirra tíðenda[59], er þeir fengu um Tristram - ok görðu hin beztu kaup víns ok vistar, hunangs, flúrs ok hveitis, ok fengu hvers manns vingan ok þokka alls fjölmennis ok þægiligan fagnað. Nú leggr Ísönd hug á at þjóna Tristram þægiliga, sem hón má bezt halda hann, með allskyns nœringum, er líkaminn beiðist, til afls ok styrks, allt til þess at Íra konungr stefndi til sín hirð sinni, höfðingjum ok lendum mönnum um allt ríki sitt; því hann vill gipta dóttur sína ok halda orð sín við ræðismann. Tristram sendi orð fèlögum sínum at koma til hirðar með lendum mönnum konungs. Ok þegar klæddust þeir guðvefjum, ok görvöll með einum lit, ok neðri klæði með allskonar litum, ok undir hvít skinn með safal[60] ok [bezta bjór[61], með miklum hagleik gör, svá þó at hverr þeirra væri hinn tignarligasti konungr mikils ríkis, þá máttu þeir ekki vera betr búnir. Ok stigu þeir þá á hesta sína, með sínum búnaði ok gylldum söðlum, ok riðu síðan, tveir ok tveir saman, í konungs garð ok stigu af hestum sínum fyrir gráðum konungs hallar. Enn hestar þeirra váru feitir ok vel vandir í hörðum atreiðum, börðu fótum ok gneggjuðu, svá at heyrast mátti um allan konungs garð. Fèlagar Tristrams váru hinir fríðustu menn ok hinir vöskustu til vápns. Gengu þeir inn í höllina ok skipuðust kurteisliga næst hinum helztum lendum mönnum á hinn hæsta pall, fríðir ok fagnandi. Þeirra flokkr var ríkr, ok tignarligr var þeirra búnaðr. Þá mæltu Írar sín í millum, (at) fagr væri flokkr þeirra Flandrismanna, ok mikillar tignar mundi vera flokkr þeirra Flandrisriddara, ef slíkir væri kaupmenn landsins ‘því ekki eru várir menn svá vaskligir, sem þeir.’


41. kap.

Því næst, sem allir sátu, var drottning inn leidd sœmiliga í höllina, ok svá tignarliga, sem henni sómdi, ok settist niðr hjá konungi - enn Tristram, sem henni fylgði, næst hjá jungfrú Ísönd, fríðr ok vel eygðr ok tignarliga klæddr. Allir undruðu, er sá hann, hverr hann væri - því þeir vissu, (at) hann var ekki írskr —, ok spurði hverr annan, ok kunni engi at segja, hverr hann væri. Enn í þeim hinum mikla fjölda, er þar var, af höfðingjum ok lendum mönnum, þá stóð upp ræðismaðr skyndiliga, ýfðist ok rembðist við ok mælti hárri röddu ‘konungr’ kvað hann ‘hlýðið erendi váru í dag, er þèr stefnduð mèr hingat; ok sómir yðr at halda mèr formála mínum, at sá, er drekann dræpi, skyldi eiga dóttur yðra ok hálft ríki yðvart. Enn ek em mikillar hreysti ok riddaraskapar. Fyrir miklum fjölda riddara þinna drap ek drekann, ok hjó ek af hánum höfuðit í einu höggi með mínu sverði, ok megu þèr sjá nú, at ek hefi hingat fœrt höfuð hans. Nú því at ek drap hann, þá bið ek yðr, herra konungr ok drottning, at þèr gefið mèr meyna. Enn ef þèr vilið ekki þeim formála halda, þá em ek búinn mitt mál at verja ok rètt minn at sœkja, ef nökkurr er sá, er fyrir vill halda eðr verja, ok svá sem hirðin vill dœma ok vitrir menn kunna fyrir skilja.’ ‘Þat veit trú mín’ kvað jungfrú Ísönd ‘gaurr ok gassi sá, er kaup ok leigu vill hafa fyrir starf sitt, hánum sómir með öðru móti at af komast; ella er hann aldri verðr at hafa umbun. Enn sá riddari veit ekki, hvat hann görir, er sèr kennir annars atgörð ok hreysti annars dregr á sik. All-oflitla mótstöðu fèkktú af drekanum til þess at komast at mèr ok miklu ríki fyrir alls ekki. Enn mik varir, at þú þurfir meira til mín at vinna, ok svá mikils ríkis, enn sýna höfuð af drekanum; því þat er lítit starf at bera þat hingat í konungs garð. Margir mundu löngu fyrri hafa hingat borit höfuð ormsins, ef þeir mætti svá lèttiliga ok með litlu starfi at mèr komast, sem þèr fèll, þá (er) þú hjótt höfuð af drekanum. Enn ef guð vill, þá skaltu mik ekki fá með svá lítilli tilgjöf.’ Þá svarar ræðismaðr ‘jungfrú Ísönd’ kvað hann ‘hvat viltu mèr svá gagnstœðligt, sem þú mælir stríðliga við mik? Lát nú konunginn svara fyrst, er betri svör mun gefa oss ok skynsamligra mun svara. Hann mun at vísu göra minn vilja, bæði um þik ok ríki sitt, svá sem sœmiligast berr. Enn þú görir ekki eptir því, sem þèr sómir; því þú vill aldri unna þeim, er þèr unna. Sá er siðr flestra kvenna at göra jafnan útbrjót ok ámæli sèr unnandum ok vera óvinum sínum vinr. Kona hatar jafnan sik elskanda, ok girnist hón þat, er hón má ekki fá, ok við leitar þat, (er) hón má ekki áleiðis koma, ok hafnar þeim, sem henni sómir at unna. Nú með því at ek hefi svá mjök ok lengi unnt ok elskat þik, þá horfir allr vili þinn frá mèr, ok hèr á ofan lastar þú með öllu afli sœmd mína, er ek sótta með mínum drengskap ok hinum vaskasta riddaraskap, at neita ok ræna mik. Enn at sönnu, þá er ek drap drekann, þá vildir þú ekki hafa þar komit fyrir allt þetta konungsríki. Svá myndir þú hrædd verða, at þú mundir hamstola verða at sjá þat hit harða viðskipti ok ógurlig víg, er ek vann á drekanum ok ek sigruðumst á hánum.’ Þá svarar jungfrú Ísönd ‘þú segir satt’ kvað hón ‘víst ekki munda ek þora at sjá fyrir allt gull ok gersimar þessa ríkis, at þú drapt drekann. Ok of mjök væra ek þá aumlig, ef ek vilda allt þat, er ek má, ok elskaða ek alla þá, sem mèr vildi unna. Enn þú kannt ekki mína náttúru, þá er þú segir, at ek hafna því, er ek vil hafa. Ek vil ok ek et ekki mat minn; því at ek vil suman, enn ekki allan: þann mat minn et ek, sem mèr sómir, enn ekki þann, (er) mik svíkr ok svívirðir. Þú vill hafa mik, enn ek aldri þik . . . ok konungs gjöf neina. Ok aldri skaltú mik (hafa) sakir öngrar þjónostu þinnar, er enn hefir þú gört. Enn sakir þinnar mikillar speki ok atgörða, er þú kveðst gört hafa, þá skal þèr gefast sú gjöf, er þèr hœfir. Þat er mælt hèr í konungs garði, at annarr drap drekann, enn þú eigi. Ok þat hugðir þú at taka umbun annars tilverka; enn þú skalt aldri þann dag lifa nè því fagna.’ Þá segir ræðismaðr ‘seg mèr nú, hvar þeir eru, er slíkt mæla; því engi er sá í konungs ríki, er sannara mun segja; enn ek drap drekann. Enn ef sá finnst, sem annat vill mæla, þá skal ek hánum á hönd snúast með vápnum ok bardaga, at hann hefir fals fram at bera.’


42. kap.

Tristram hlýðir nú á rœðu Ísöndar ok fann, at hón vildi ekki lengr ræðismanni svara, ok hóf hann þá upp rœðu sína djarfliga ok mælti með skilvísum orðum fyrir öllum höfðingjum ok hirðmönnum ‘hlýð nú ræðismaðr - þú kvaðst hafa drepit drekann, er þú tókt höfuð af hánum. Enn at sönnu skal þat reynast, at annarr var þá fyrr enn þú kvamt þar. Ek em albúinn þat at sanna. Ef þú þorir móti at mæla, þá skaltu sjálfum þèr til verja, ef þú ert hraustr; ok mun þá sannast, hversu þú ert sannsögull. Ok skal sýnast, at ek drap orminn, enn þú krefr kaups af konungi með röngu. Þat em ek albúinn með mínum vápnum at verja fyrir þínum falskligum sökum, eptir því, sem konungr vill skipa ok hirðin vill fyrir skilja ok hinir vitrustu menn dœma.’ Þá mælti konungr ‘festið bardaga ykkar í milli með handsölum ok fáið oss gisla ok vörzlumenn, at þat haldist, er nú er skilt.’ Þá fèkk Tristram konungi glófa sinn til festarveðs, ok mælti þá konungr ‘ek kæri fyrir hann, ok munu flænskir kaupmenn, fèlagar hans, skjótt frelsa hann.’ Því næst hljópu upp xx fèlagar Tristrams, er hverr þeirra var hinn hraustasti riddari, fríðir ok vel vápnaðir, ok mæltu ‘herra konungr’ segja þeir ‘vèr erum gislar fyrir hann, fèlaga várn, ok allt várt fè ok kaupeyrir.’ Þá mælti konungr ‘frú drottning, ek fel þèr í vald ok varðveizlu þenna mann. Ef hann bregzt ok þorir ekki at halda handsölin, þá skal ek taka höfuð af yðr; því hann skal at vísu þetta mál verja.’ Þá svarar drottning ‘ek skal varðveita hann svá virðuliga, sem mèr sómir, í váru herbergi, með guðs gæzlu ok sœmiligum fögnuði ok öruggum friði, svá at eigi skal nökkurr dirfast hánum at misbjóða.’ Nú gáfu þeir báðir veð sitt ok settu gisla ok eindöguðu bardaga. Enn Tristram er nú í herbergi drottningar, ok eru görvar hánum laugar ok lækningar, ok er hann varðveittr rœkiliga ok sœmdr tignarliga, ok er allt veitt, hvat hann biðr.


43. kap.

Einn dag, er hann sat í laugu, er hánum var með virktum gör, með allskonar grœðingargrösum - ok koma verkjum ór öllum líkama hans, þá kvam jungfrú Ísönd til hans at rœða við hann, ok leit hón þá á hit fríða andlit hans, með ástsamligum augum, ok íhugaði þá ok mælti ‘ef þessi maðr hefir hugðirfð eptir vexti sínum, þá er vánligt, (at) hann geti varit sik fyrir einum manni; ok eptir því, sem líkligt er, hefir hann afl til at göra harðan bardaga - því hann er vaxinn riddaraliga.’ Því næst gekk hón at vápni hans ok leit á. Ok sem hón sá brynhosur hans ok brynju (mælti hón) ‘þessi er hin bezta brynjuver[62] ok hjálmr þessi mun ekki bila.’ Ok gekk hón þá til sverðsins ok tók í hjöltun ok mælti ‘þetta er langt sverð; ok ef drengr heldr á, þá mun hann með þessu göra slag ok dauða þeim er fyrir verðr. Þessi eru öll góð herklæði (þeim) er með friði kaupa ok selja; ok er sverðit hit þekkiligasta, utan stálit bili eða spillzt hafi í eitri drekans.’ Ok af því hana forvitnaði at sjá sverðit, þá brá hón því, ok sá hón þegar skarðit, er görðist, þegar Tristram drap Mórhold; ok kvam henni þá mart í hug, með þeim[63] atburð skarðit mundi hafa görzt í sverðinu; ok sýndist henni sem þat mundi ekki hafa görzt í drápi drekans, heldr at þat hafði lengi þar verit. Ok gekk hón þá til mjöðdrekku[64] sinnar ok tók sverðsbrotit, þat er hón hafði hirt, ok lagði í skarðit, ok fèll samfeldliga í sverðit, sem þat hafði ór stokkit. Sem hón sá, at brotit fèll svá hœverskliga við sverðit, þá hryggðist hón af öllu hjarta ok tók þegar öll at skjálfa af œði ok reiði, ok sveittist hón öll af illgirndar[65]-öfund þeirri, er hana sturlaði ok angraði, ok mælti hón þá ‘þessi gaurr’ kvað hón ‘hann hefir drepit móðurbróður minn. Enn ef ek drep hann ekki með þessu sverði, þá em ek ill ok öngu nýt [ok fyrirfer ekki lífi hans] - ef ek fyrirfer ekki lífi hans ok göri mèr gaman at dauða hans.’ Ok gekk hón þegar með brugðnu sverði þangat, sem hann sat í lauginni, ok reiddi þegar sverðit yfir höfuð sèr ok mælti til hans ‘þú hinn vándi gaurr’ kvað hón ‘þú skalt deyja sakir móðurbróður míns, er þú þorðir drepa. Eigi skal þèr trúa, þó at þú hafir lengi leynzt. Nú beint í stað skaltú deyja, ok með sverði þessu skal ek drepa þik. Ekki neitt má þèr nú hjálpa’ ok reiddi hón þá enn sverðit. Enn hann þegar hljóp í móti jungfrúnni ok mælti ‘miskunn! miskunn! lát mik mæla þrjú orð, áðr enn þú drepr mik. Gör síðan, sem þèr líkar. Þú hefir tvisvar gefit mèr líf ok komit mèr ór tvaufölðum dauða. Þú mátt mik syndlaust drepa. Fyrst þú grœddir mik dauðvána - þat sár, er ek fèkk af eitruðu sverði —, þá er ek kennda þèr hörpusláttinn. Nú hefir þú í öðru sinni lífgat mik. Nú er í þínu valdi at drepa mik í laugarkeri þessu — enn ek gisling þín ok eindagaðr til bardaga at verja sœmd þína; ok er þat hvárki kvennska nè kurteisi, frægð nè fagnaðr, at drepa mik. Þú hin kurteisa mær ok hin góðlynda, til hvers vildir þú grœða mik, enn þú vill mèr nú grœddum ok heilum fyrirfara? Allt þat, (er) þú hefir mik starfat, er þegar týnt, er þú sèr mik deyja; ok verða þá ekki fleiri vinir þínir, enn nú eru. Hin fríða Ísönd’ kvað hann ‘íhuga þú, at ek em eindagaðr föður þínum, enn gislaðr þèr ok móður þinni: ef þú drepr mik, þá skal móðir þín upp gjalda mik konunginum, svá sem hann skildi sjálfr fyrir.’ Sem Ísönd heyrði, at hann nefndi stefnudag bardagans, er hann eindagaði ræðismanni, þá íhugar hón, at hón hatar ræðismann [yfir hvern lifanda mann[66], er eiga vill hana nauðga, ok leit hón til Tristrams, er hana skyldi verja, ok dró hón þá at sèr sverðit ok vildi ekki höggva hann, ok grèt hón þá mjök ok andvarpaði af öllu hjarta, mjök reið ok í illu skapi; enn kvennska hennar aptr hèlt sverðinu at þyrma hánum. Í hvert sinn, er hón reiddist, þá reiddi hón sverðit; enn þá (er) hón hugsaði um ræðismann, þá hvarf reiði hennar.


44. kap.

Því næst kvam Ísodd drottning. Ok er hón leit dóttur sína ok sverðit í hendi hennar, þá mælti hón ‘ertú ór viti þínu? Hverjar sakir gefr þú kaupmanninum?’ Ok greip hón þegar um armlegg hennar ok tók af henni sverðit. Þá segir jungfrú Ísönd ‘hó hó, móðir, þessi maðr drap bróður yðvarn Mórhold.’ Sem móðir hennar skildi þat, sem mærin mælti, þá hljóp hón þegar at Tristram ok vildi höggva hann. Enn jungfrú Ísönd hljóp þegar til ok hèlt henni. Þá mælti drottning ‘flý undan. Ek hefni bróður míns.’ Þá mælti jungfrú Ísönd ‘ljá mèr sverðit. Ek vil hefna Mórhalds; því ek má betr án ámælis drepa hann. Þessi er gisling yður ok í yðra gæzlu fenginn til friðar. Þèr hètuð at fá hann konunginum heilan ok haldinn. Því sómir yðr ekki at drepa hann.’ Þá tálmaði hvár annarri, svá (at) drottning gat ekki hefnt bróður síns. Hvárgi þeirri vildi af láta sverðinu, ok fyrir því hamlaðist ok dvaldist hefndin. Tristram óttaðist ok bað sèr miskunnar ok líkna lífi sínu ‘drottning’ kvað hann ‘miskunna mèr.’ Svá mælti hann mart með mjúklyndi ok fagrmæli ok tíðum miskunnar biðjandi, at hvárgi vildi þá um síðir drepa hann. Síðan sendu þær eptir konungi. Ok er hann var kominn, þá fèllu þær til fóta hánum ‘herra’ sögðu þær ‘játið oss eina bœn, er vèr viljum biðja yðr.’ ‘Gjarna’ kvað konungr ‘er mèr sómir at veita.’ ‘Hèr er nú kominn’ kvað drottning ‘Tristram, er drap bróður minn. Enn nú síðan drap hann drekann. Ok bið ek, at þèr fyrirgefið dauða Mórholds, með þeim formála, at hann frelsi ríki várt ok dóttur okkra ór klandri ok rangendum ræðismanns, svá sem hann hefir heitit oss.’ Þá segir konungr ‘með því at ek játada yðvarri bón — ok þú hefir meira látit enn ek —, með því at þit vilið báðar fyrirgefa hánum dauða Mórholds — engi hefir í þessu meira látit enn þit —, ok vil ek af þessu göra sem ykkr líkar bezt.’ Þá fèll Tristram til fóta konungi ok þakkaði hánum. Enn jungfrú Ísönd ok drottning reistu hann upp. Þá mælti hann til konungs ‘hlýðið, herra konungr. Hinn mildi ok ríki Markis konungr yfir Englandi sendir yðr sína orðsending, at þèr gefið hánum Ísöndu dóttur yðra. Ok ef þèr vilið satt vita ok með þeim hætti sáttir göra, þá skal hón eignast í tilgjöf sína allt Bretland ok vera frú yfir öllu Englandi. Ekki er betra land í öllum heimi nè hœverskari menn. Jarlar ok lendir menn skulu görast henni handgengnir. Er hón þá drottning yfir Englandi; ok fyrir því sómir vel sœmdum ykkrum þessi sáttargörð, hvárutveggju ríki, Englands ok Írlands, til friðar ok fagnaðar.’ Sem konungr heyrir þessar orðsendingar, þá mælti hann til Tristrams ‘fest mèr þat nú, at þessi formáli skal haldast. Svá vil ek ok (at) þínir fèlagar göri, svá at engi svik skulu undir búa. Ok skal ek konunginum, móðurbróður þínum, með þèr jungfrú Ísönd, dóttur mína, senda.’ Þá lèt konungrinn bera inn helgidóma. Ok vann þá Tristram eið, at þessi formáli skal haldast af Englands konungs hálfu.


45. kap.

Nú kvam sá stefnudagr, er eindagaðr var jörlum ok lendum mönnum konungs hirðar, at sjá bardaga, er þeir höfðu fest, Tristram ok ræðismaðr. Ok leiddi konungrinn þá Tristram inn í höllina ok mælti þá öllum á heyrandum ‘nu eru þèr allir váttar, at ek hefi dyggiliga gætt gisla míns ok nú látit hann koma, sem skilit var ok eindagat.’ Þá mælti Tristram fyrir öllum höfðingjum ok lendum mönnum konungs til ræðismanns ‘heyr þú gaurr’ kvað hann ‘tungu þessa, er ek hefi hèr, skar ek ór höfði því, er þar liggr, þá er ek drap drekann. Ok enn mun sýnast í höfðinu, hvar ek tók tunguna, ok þat sannast opinberliga, at ek ber ekki lygi nè hègóma fyrir góða ok marga höfðingja. Nú ef þèr trúið mèr ekki, þá hafið höfuð(it) í höndum ok sjáið, hvat títt er í munninum. Enn ef hann vill enn ekki við ganga því, (at) hann lýgr, þá gangi hann til herklæða sinna ok búist til at verja; því at vísu skal ek gjalda hánum lygi þá, at aldri drap hann drekann.’ Konungr lèt bera fyrir sik drekahöfuðit, ok fundu þá allir, at tungan var þar skorin. Síðan hæddi ok hataði hann hverr maðr; ok var hann jafnan síðan rekinn, hrjáðr ok svívirðr, at hann þorði at bera svá mikla lygi fram fyrir höfðingja ok vitra menn í landinu. Enn á meðan höfðingjarnir váru nú svá saman komnir í konungs garði, þá segir konungr öllum Írum ráðagörð sína þá er hann hafði hugat fyrir dóttur sinni, at hann hafði gipt hana Englands konungi. Ok sýndist þat öllum hit tignarligasta ráð, at hatr ok ófriðr mætti niðr leggjast, enn friðr ok frelsi haldast[67] ok staðfestast milli Írlands ok Bretlands.


46. kap.

Því næst var ríkuliga búin ferð meyjarinnar ok Tristrams. Enn drottning görði einn leyniligan drykk inniliga[68] af margskonar blómstrum, grösum ok listugum vèlum, ok görði svá ástfenginn, at engi lifandi maðr, sá er af drakk, má við haldast at unna þeirri konu, sem af drakk með hánum, á meðan hann lifði. Síðan lèt drottning þenna drykk í einn lítinn legil ok mælti við mey þá, er þjónostumær[69] jungfrú Ísöndar skyldi vera, er Bringvet hèt ‘Bringvet, gættu vel þessa legils. Þú skalt fylgja dóttur minni. Ok hina fyrstu nótt, er þau, konungrinn ok hón, liggja saman, ok hann krefr víns, þá gef þú báðum saman þenna drykk.’ Þá svarar Bringvet ‘gjarna, frú mín, sem þèr leggið ráð á.’ Ok fóru þau því næst albúin til skips. Enn konungr ok drottning fylgðu dóttur sinni til skips. Ok gekk þá flóðit í ána. Grètu þá margir, karlar ok konur, er barnfœddir váru nærri henni, um brautferð hennar; því hón var hin vinsælasta ok kær hverjum mann sakir hœversku hennar ok lítillætis. Sem jungfrú Ísönd var komin á skip, þá undu þeir (segl) ok sigldu í haf hinn beinsta byr. Enn mærin grèt ok kærði, at hón hefði misst frændr ok vini ok fóstrland sitt ok hina mestu ástsemd föður ok móður, sakir ókunnigra manna, ok líkaði nú illa slík skipti ok andvarpaði af öllu hjarta ok mælti ‘miklu heldr vilda ek vera dauð, enn hingat hafa farit.’ Enn Tristram huggaði hana með miklu blíðlæti. Nú siglir Tristram, ok var fagrt veðr. Ok af því at ylrinn var heitr, þyrsti hann mjök, ok krafði hann þá víns at drekka, ok hljóp þegar upp einn þjónostusveinn Tristrams ok fyllti kerit af legli þeim, er drottning fèkk Bringvet at varðveita. Ok er Tristram hafði við tekit kerinu, þá drakk hann til hálfs, ok lèt hann meyna drekka þat sem eptir var í kerinu. Ok eru þau nú bædi svíkin af þeim drykk, er þau drukku, af því sveinninn mistók til ok kvam þeim þá báðum í harmfullt líf ok meinlæti ok langa hugsótt með líkams girnd ok tilfýsiligum hætti. Var þegar hugr Tristrams til Ísöndar ok hennar hugr allr á hánum, með svá ákafri ást, at öngva bót máttu þau þar í móti göra. Nú sigla þau alls segls byr ok hafa rètta stefnu til Englands. Ok því næst segjast riddarar sjá land skjóta upp ór hafinu. Ok váru allir því fegnir, nema Tristram, ástarfullr; því at ef svá væri, sem hann vildi, þá mundu þeir aldri land sjá - heldr vildi hann í hafit farit hafa við ást ok yndi ok skemmtan sín. Ok ekki at síðr sigldu þeir at landi ok lendu í höfn góðri. Ok kenndu menn skip Tristrams, ok hljóp einn ungr maðr á skjótan hest ok reið til konungs, sem hann mátti skjótast, ok fann í skógi á veiðum ok mælti til hans ‘herra’ kvað hann ‘ver sám skip Tristrams lenda í höfninni.’ Sem konungr heyrði þessi tíðendi, þá varð hann feginn ok mjök glaðr ok görir þegar þann unga mann riddara ok gaf hánum góð herklæði sakir fagnaðar-tíðenda. Reið þá konungr ofan til strandar ok sendi þegar boð um allt sitt ríki ok hèlt sitt brúðkaup til Ísöndar með mikilli tign ok konungligri vegsemd - ok skemmta sèr þann dag, með miklum fagnaði, ok ölllum þeim, er þar váru. Enn frú Ísönd var hin hyggnasta kona; ok er á leið kvelðit, þá tók hón í hönd Tristram, ok gengu þau þá bæði saman í svefnhus konungs ok kölluðu til sín Bringvet, fylgismey sína, á einmæli, ok tók þá Ísönd mjök at gráta ok bað hana fögrum orðum, at hón skyldi hjálpa sèr við þá nótt ok vera í drottningar stað í konungs garði ok í hans rekkju, sem hón væri sjálf drottning - enn drottning var með Bringvetar búnaði —; því at hón vissi, at hón var óspillt mær, enn sik sjálfa vissi hón ekki slíka. Svá lengi báðu þau meyna með blíðlæti ok fögrum orðum, at hón samþykktist þá bœn þeirra, ok bjóst hón þá öllum drottningar búnaði, sem hón væri sjálf drottning, ok fór hón fyrir frú sína í konungs rekkju. Enn drottning var með Bringvetar búnaði. Konungrinn var glaðr ok kátr ok nökkut drukkinn, er hann gekk í rekkju sína; enn Tristram slökkti þegar ljósin af öllum stafkertum. Konungr tók þá Bringvet í fang sèr ok skemmti sèr með henni. Enn Ísönd var hrygg ok óttaðist, at hón mundi svíkja sik ok uppi hafa fyrir konunginum þat sem títt var. Ok fyrir því bjóst hón (um) sem næst þeim um nóttina - ok verða vís, hvat þau töluðu. Sem konungr var sofnaðr, þá gekk Bringvet braut, enn drottning lagðist niðr hjá konungi. Ok sem hann vaknaði, krafði hann sèr vín at drekka, ok gaf Bringvet hánum með list af því víni, er drottning á Írlandi blandaði. Enn drottning drakk ekki af í þat sinni. Stundu síðar snèrist konungr at henni ok svaf með henni, svá (at) hann varð ekki varr við, at ekki væri hin sama. Ok fyrir því at hann fann hana af öllu eptirlæti ok vel líkandi, þá sýndi hann henni mikla ást ok svá mikinn fagnað ok blíðlæti, at Ísönd gladdist mikit. Rœddu þau þá allskonar gaman, sem œsku þeirra sómdi, með konungligri skemmtan ok drottningligri dýrð. Er þeim sú nótt með ynniligum fagnaði. Ísönd görðist þá glöð ok blíð ok konungi ástsöm ok öllum þekk ok lofsæl, ríkum ok fátœkum. Ok váru þau Tristram saman í leynd hvert sinn, er þau máttu við komast. Ok fyrir því hón var jafnan í hans gæzlu, kvam öngum þat í hug at hafa grunsemd á þeim.


47. kap.

Á einum degi, sem drottning sat í sínum skrúða, kvam henni í hug, at engi lifandi maðr vissi viðskipti sín ok Tristrams, nema Bringvet ein, fylgismey hennar. Ok íhugaði hón þá ok grundaði, at hón mundi ekki vilja vera sèr trú í þessu leyndarmáli, ok at hón mundi vilja rjúfa þat ok segja konunginum, ok illvili mundi koma henni til þetta upp at segja. Ok ef svá berr til, at hón sýnir með nökkurum atburð ást þeirra, þá veit hón sik hrópaða, enn Tristram hataðan[70]. Íhugaði hón þá, ef Bringvet væri deydd, at þá þurfti hón öngvan mann at hræðast, at upp kvæmi. Ok kallaði hón þá til sín tvá konungs þræla ok mælti til þeirra ‘takið mey þessa ok hafið hana langt út á mörkina ok höggvið höfuðit af henni svá leyniliga, at engi viti, utan ek. At sönnu festi ek yðr trú mína, at ek skal á morgun frelsa ykkr ok svá mikit fè gefa ykkr, at jafnan skulu þit mega sœmiliga lifa.’ Ok mæltu þá þrælarnir ‘gjarna, frú’ segja þeir, ok seldu þeir henni trú sína. Síðan lèt hón kalla til sín fylgismey sína Bringvet ok mælti til hennar ‘hin fríðasta vinkona min’ segir hón ‘í höfuð mitt virkir svá mjök líkams þungi hjarta míns, ok mjök sjúk hefi ek verit’ kvað hón ‘ok gakk nú í mörkina með þessum sveinum. Þeim er kunnugt, hvar allskonar grös eru. Ok fœr mèr þau, sem þú veizt at ek em vön at hafa til plástra, er ek dreg með eitr ór limum manna ok minnka verk ok hjarta þunga. Þessir tveir sveinar skulu fylgja þèr í mörkina.’ Bringvet segir ‘gjarna, frú mín, vil ek ganga sem þèr segið; því at mesti harmr er mèr sjúkleiki yðvarr. Enn ef guð vill, þá skal þessi sótt ekki yðr saka.’ Nú gekk hón með þrælunum til þess, er þeir kvámu í skóginn, er mjök var þykkvaxinn. Þrællinn gekk annarr fyrir enn annarr eptir henni. Því næst brá sá sverði sínu, er gekk undan henni. Þá tók Bringvet til at skjálfa ok hræðast ok œpti, sem mest mátti hón, ok hèlt saman höndum ok bað fyrir guðs sakir þrælinn segja sèr, fyrir hver misverk - eðr hvat valdi - at hón skuli drepin vera. Þá svarar þrællinn ‘þat skal þèr ekki leynast. Enn þá (er) þú hefir þat heyrt, jafnskjótt skal ek höggva þik með þessu sverði. Hvat hefir þú misgört við Ísönd drottningu, er hón vildi þèr þenna dauða? Hón lætr drepa þik.’ Sem Bringvet heyrði þetta, mælti hón ‘miskunn fyrir guðs sakir! Látið mik mæla nökkut við ykkr, áðr [þ]at þit drepið mik, um þat, (er) ek vil orð senda frú Ísönd drottningu. Enn síðan, er þit drepið mik, þá bið ek ykkr fyrir guðs sakir áðr, at þit segið henni berliga, at aldri misgörða ek við hana. Enn þá er vit fórum af Írlandi, þá höfðu vit tvá náttserki, hvíta sem snjó, af silki. Ok fœrði móðir hennar hana í sinn serk, áðr þær skildu. Enn með því at ek var fátœk mær ok leigð ókunnugum mönnum, þá hirða ek sem bezt ek kunna minn náttserk, meðan ek var á skipi. Enn er Ísönd, frú mín, kvam á skip, þá görðist hinn mesti hiti af sólunni, svá at hón þoldi ekki at bera skinnkyrtil sinn fyrir ylnum; ok neytti hón þá mjök sinn hinn góða náttserk nætr ok daga, at hann sortnaði af svita hennar. Síðan er vit kvámum hèr, ok hón gekk í konungs rekkju sem drottning, ok hennar náttserkr var ekki svá hvítr, sem hón vildi, í svá mikilli þurpt hennar, ok bað mik mjök minn náttserk at ljá sèr, ok ek lèða henni hann. Ok veit ek þat fyrir guði, at aldri hefi ek misgört við hana, nema henni hafi þetta mislíkat, svá at hón vili dauða minn af þessum sökum. Aldri veit ek annan illvilja, angr nè reiði, sakir eða syndir okkar í milli. Nú segið henni guðs kveðju ok mína, ok segið, at ek þakkaða henni sœmdir margar, er hón hefir gört mèr, ok góðvilja, í svá langan tíma frá barnœsku minni ok til þessa dags; enn þenna dauða minn fyrirgef ek henni nú ok fyrir guði. Högg nú svá skjótt sem þú vill.’


48. kap.

Sem þrællinn heyrði orð hennar ok hana svá hörmuliga gráta ok at hón hafi ekki meira misgört við drottningu, þá várkynntu þeir henni mjök ok fundu henni öngva sök. Ok bundu þeir hana þá við eitt mikit trè. Síðan toku þeir einn mikinn hèra ok drápu ok skáru ór hánum tunguna ok stefndu þá heim ok kvámu fyrir drottningu. Ok spurði hón þá á einmæli, hvat þeir höfðu sýslat. Þá tók annarr þeirra fram tunguna - sýndu henni ok mæltu ‘frú mín’ kváðu þeir ‘vit drápum hana, ok fœru vit þèr tunguna heim.’ Ísönd drottning spurði, hvat hón mælti, áðr hón dó. Ok sögðu þá þrælarnir drottningu kveðju hennar ok allt annat, þat (er) hón mælti. ‘Hættið’ kvað hón ‘ekki skulu þit slíkt rœða’ ok œpti þá drottning hárri röddu ‘vándir þrælar’ kvað hón ‘því drápu þit fylgismey mína? Ek skal láta hefna dauða hennar á ykkrum líkama ok láta hesta slíta ykkr í sundr eða á báli brenna, ef þit gefið mèr hana ekki heila aptr ok ómeidda, er ek fèkk ykkr í skóginn at fylgja. Enn ek sel ykkr trú mína, ef þèr fœrið mèr hana aptr, skal ek frelsa ykkr báða.’ Þá segir þrællinn annarr ‘miskunn, frú mín! Hverflynt er lunderni yðvart. Allt var annat, er þèr rœdduð í gær, þá er þèr buðuð[71] at drepa hana ok at vit skyldim svá frelsast. Enn nú viltú fyrirfara okkr sakir hennar. Enn ef vit hefðim neitat því, er þèr báðuð, þá væri okkr þegar dauðinn búinn.’ Þá sagði drottning ‘pútubörn’ kvað hón ‘fœrið mèr skjótt hingat meyna. Þenna dag skal ek frelsa ykkr.’ Þá svarar annarr þrællinn ‘guð þakki yðr, frú mín’ kvað hann ‘enn lifir Bringvet, fylgismey yður. Ek skal fœra yðr hana heila ok haldna.’ Ok lofaði hón þá öðrum þræli at ganga eptir henni, enn annan lèt hón varðveita. Enn hinn, er braut gekk, leysti þegar meyna í skóginum ok fylgði henni þegar heim í herbergi drottningar. Sem Ísönd drottning sá hana, þá snèrist þegar harmr hennar í huggan. Gekk drottning þegar í móti henni ok kyssti hana meir enn XX sinnum.


49. kap.

Nú hefir Ísönd drottning reynt Bringvet þjónostumey sína ok fundit hana hyggna ok hœverska, ok görist nú at nýju vild ok vinátta þeirra í millum. Drottning hefir nú allt þat, er líkams vilja hennar líkaði - hversdagliga huggan af Tristram unnasta sínum. Konunginum er vel til hennar opinberliga, enn Tristram leyniliga, er hvárttveggja má göra innanhirðar þat er hann vill; því hann er höfuðráðgjafi drottningar. Ok fór öll ráðagörð þeirra með list ok leynd samþykkiliga, svá at engi var þess vitandi, utan Bringvet, hvárki af orðum þeirra nè verkum, gleði nè gamni nè blíðlæti. Heyrðu þau öngvan mann geta ástar sinnar nè grunsemd á hafa; því at Tristram þjónaði henni svá tignarliga sem konungs systurson, ok þótti þat öllum vel sóma af konungs frændsemi. Enn þá er þau fengu þat ekki, er þau vildu, þá hryggðust þau. Gættu þau svá ástar sinnar, at aldri minnkaðist við hvárki þeirra, leyniliga nè opinberliga. Tristram var hraustr, kurteiss ok hygginn ok reyndr at riddaraskap. Einn dag var hann farinn á veiðar. Ok í því lendi eitt skip mikit ok frítt. Ok á þessu skipi var einn lendr maðr af Írlandi, er skipit átti, ok forstjóri var allra þeirra, er á váru Írlandi. Þessi lendi maðr var hinn mesti drambsmaðr ok metnaðargjarn. Hann kvam til hirðar Markis konungs á fríðum hesti ok vel klæddum ok hafði hörpu undir skauti sínu, alla búna með gulli. Hann heilsaði konungi ok Ísönd drottningu. Kenndi hón hann þegar; því hann hafði lengi unnat henni - ok sakir hennar kvam hann til konungs hirðar. Sem drottning hafði kennt hann, þá segir hón þegar konungi, hverr hann var ok hvaðan hann væri, ok bað hón konung, at hann skyldi sœma hann ok virða. Konungr görði svá ok lèt hann eta með sèr af sjálfs síns diski. Lèzt þessi vera leikari, ok því lèt hann hanga hörpu sína hjá sèr sem næst; því hann vildi með öngum kosti leggja hana niðr sakir nökkurs manns vináttu nè sœmda. Sem konungr var mettr ok borð upp tekin, þá görðist hirðin glöð ok kát. Spurði þá konungr, allri hirðinni á heyrandi, ef sá hinn írski lendi maðr kynni nökkut at hörpuslætti, ok ef hann vildi veita konunginum einn hörpuslátt, sakir ástsemdar. Þá segir hinn írski, at hann vill öngum konungi skemmta í öðrum ríkjum, nema hann viti, hverja umbun hann skal fyrir hafa. Konungr mælti ‘skemmt oss nú með einn írskan slátt, ok skaltú hafa þat er þú vill.’ Játaði hann þá því ok dró fram hörpuna ok sló einn írskan slátt - ok var vel áheyriligr öllum. Þá mælti konungr, at hann skyldi göra þeim einn annan slátt jafngóðan eðr vildara. Ok görði hann þá annan hálfu vildara, svá at lysti at hlýða á. Ok mælti hann þá til konungsins, allri hirðinni á heyrandi, at konungrinn skyldi halda hánum þann formála, sem mælt var ok hann skildi sjálfr fyrir. ‘Þat skal vera’ segir konungr ‘seg mèr, hvat þú vill.’ Þá svarar hinn írski ‘Ísönd skaltú gefa mèr’ kvað hann ‘því þú átt ekki fè nè aðra hluti, þá (er) ek vil heldr hafa.’ Konungr svarar ‘þat veit trú mín - hana skaltú aldri fá. Bið heldr þess, er þú kannt fá.’ Hann svarar konungi ‘lýgr þú nú ok rýfr heit þín, er þú seldir mèr, allri hirðinni á heyrandi. Ok eru lög ok rèttendi, at þú ráðir aldri optar ríki; því sá höfðingi, sem opinberliga lýgr ok gengr á eiða sína ok orð, á aldri at hafa vald nè ríki yfir dugandis mönnum. Enn ef þú neitar þessu, er ek hefi mælt, þá legg ek undir dóm einarðra manna. Enn ef þú finnr þann nökkurn, er ekki vili mèr þessu játa ok móti þorir at mæla, þá skal ek mitt mál verja fyrir hánum á þessum degi, allri þinni hirð á sjándi, at þú játaðir mèr minn vilja, hvat sem þat væri, er ek vilda yðr biðja. Nú ef þú synjar mèr þat er þú hèzt mèr, þá átt þú öngvan rètt í þessu konungsríki, ok þat skal ek með mínum vápnum sanna í móti þèr, ef þessi hirð þín vill rètt dœma ok þessir dugandis menn vilja einörð sinni halda.’


50. kap.

Markis konungr hefir nú hlýtt á orð hans ok sá yfir alla palla herlið sitt, ok fann hann öngvan þann í hirð sinni, at móti þyrði at mæla nè sitt mál at vinna eða drottninguna at frelsa; því at þat vissu allir, at hann var grimmr maðr ok hinn harðasti í vápnaskiptum ok til allskonar atgörðar. Ok er konungr sá, at engi vildi (við) hann eiga, þá fèkk hann frúna í hans vald, svá sem ráðgjafar hans ok riddarar dœmdu. Enn hann tók þegar við henni með góðvilja ok reiddi hana ofan til strandar. Hörmuligr var nú hennar harmr, er hón kærði sín vandræði, grèt ok var hugsóttar-full ok andvarpaði angrsamliga. Hón bölvaði þeim degi, er unnasti hennar fór á veiðar. Því ef hann hefði þar verit, þá er hón var upp gefin, mundi hann kaupa hana með hörðum bardaga; ok þess væri ván, (at) hann lèti fyrr líf sitt, enn hann fengi hana eigi. Írski maðr bar hana nú grátandi í landtjald sitt. Ok er hón var lögð í rekkju, þá mælti hann, at búa skyldi skipit sem skjótast, at þeir mætti braut fara sem fyrst. Enn skipit lá allt á þurrum sandi, ok tók þá hit fyrsta sjórinn at falla at ok þó fjárri drómundinum. Í þessum svifum kvam Tristram af skógi; ok var hánum kunngörð þau tíðendi, at Ísönd drottning væri í braut tekin ok upp gefin. Enn hann kallaði til sín skósvein sinn ok tók gígju sína ok hljóp á vápnhest sinn ok hleypti sem skjótast ofan til tjalda. Sem hann kvam at brekku nökkurri skammt frá landtjaldinu, þá steig hann af hesti sínum ok fèkk í vald skjaldsveini sínum at gæta ok gekk með gígju sína sem skjótast at tjaldinu, ok sá hann Ísönd liggja í faðmi hans, þessa lenda manns, enn (hann) huggaði hana, sem hann kunni, enn hón hafnaði huggan hans, grèt ok illa lèt. Sem hinn írski leit gígjarann, er hann var kominn í landtjaldit, mælti hann ‘gaurr’ kvað hann ‘gör oss eina fagra skemmtan með gígju þinni; ok skal ek gefa þèr möttul ok gott blank, ef þú getr huggat frú mína.’ Þá mælti Tristram ‘guð þakki yðr, herra! Ek skal svá mikit at göra, at hón skal ekki á þessu misseri syrgja, ef ek vil hug á leggja at skemmta henni.’ Nú bjó hann gígju sína ok görði þeim fagra skemmtan með fögrum söngum. Ísönd hlýddi til um nóttina ok huggaðist af tilkvámu vinar síns ok ástsemd. Sem hann lauk skemmtan sinni, þá var drómundrinn á floti, ok mælti þá [einn írskr[72] maðr til þess lenda manns ‘herra’ kvað hann ‘förum braut sem skjótast. Þèr dvelið hèr alls of lengi. Ef herra Tristram kemr heim af veiðinni, þá er hræðiligt, (at) hann tálmi nökkut ferð vára hèðan. Hann er frægr yfir alla þá riddara, er í eru þessu ríki, ok hann er forstjóri allra þeirra.’ Þá svarar hinn lendi maðr ‘vei sè þeim, sem nökkut óttast atreiðir hans. Vinr’ kvað hann ‘gör mèr nú aðra skemmtan at hugga með Ísönd, frú mína, svá (at) þú komir af henni harmi sínum.’ Tristram stillti þá gígju sína ok hóf þeim þá einn gildan slátt ok einkenniligan at heyra, er görr var af ástar þokka. Ok hlýddi Ísönd til öllum huga. Hann görði langan leikinn ok lauk svá sem með nökkurum harmi. Ok í því var svá mjök sjórinn flœddr, at ekki mátti komast á bryggjuna fyrir flœðinu, ok flaut þá bryggjan fram hjá skipinu. Þá mælti hinn írski ‘hvat skulu vèr nú til göra? Hversu skulu vèr koma Ísönd’ kvað hann ‘á skip? Látum nú út falla sjóinn til þess at hón kemst þurrum fótum á bryggjuna.’ Tristram svarar ‘ek á góðan hest í dalnum hjá oss.’ ‘Gör svá vel’ segir hinn írski ‘haf hingat hestinn.’ Tristram kvam þegar til hestsins ok hljóp á bak hánum ok tók sverð sitt ok kvam því næst hleypandi til hins írska lenda manns ‘herra’ kvað hann ‘fá mèr hingat frú Ísönd. Ek heit þèr því, at ek skal fara hœfiliga með hana.’ Ok hóf sá hinn írski hana upp í söðulinn ok bað fögrum orðum, at hann fœri vel ok hœfiliga með unnostu hans. Sem Tristram hafði við tekit Ísönd, þá mælti hann hárri röddu ‘heyr þú hinn heimski’ kvað hann ‘ok hinn gálausi! Þú sóttir Ísönd með þinni hörpu; enn nú hefir þú týnt henni sakir einnar gígju. Makliga var þá, er þú lèzt hana; því at með svikum fèkktú hana. Far nú sneyptr ok svívirðr heim til Írlands, þinn illi svikari! Þú fèkkt hana með svikum af konunginum, enn ek með vèlum af þèr.’ Því næst laust hann hestinn sporum ok reið skyndiliga upp at sandinum ok svá í skóginn. Nú hefir hinn írski at sönnu látit Ísönd; því at Tristram hafði í braut unnostu sína. Ok er at kveldi kvam, þá váru þau í skóginum ok bjoggu um sik sem bezt váru föng til, ok váru þau þar þá nótt með ynniligri hvíld. Enn um morguninn, sem dagr kvam, þá reið hann heim með hana í konungs garð ok gaf hana upp konunginum ok mælti ‘herra’ kvað hann ‘þat veit trú mín, at lítit sómir konu at unna þeim manni, er hana gefr upp fyrir einn hörpuslátt. Nú gætið hennar í öðru sinni betr; því at með mikilli list er hón aptr komin.’


51. kap.

Tristram unni Ísöndu óskiptiliga ok hón hánum[73] jafntryggiliga, hvárttveggja jafn-listiliga ok viðrkvæmiliga. Svá var mikill kraptr ástar þeirrar, sem þau hefði bæði einn hug ok hjarta, allt til þess at orð kvam á ok aðrir undruðu. Enn þó var engi sá, er þat vissi með sannendum; utan slíkt var talat með grunsemdum. Tristram átti einn fèlaga, er hann unni mjök vel með öllum trúnaði ok fögrum fèlagskap; ok var hann ræðismaðr ok nærgöngull konungi, svá (at) hann rèð öllu með hánum, því (er) hann vildi; ok var hann kallaðr at nafni Maríadokk. Þeir fylgðust jafnan, Tristram ok hann, ok höfðu báðir eitt herbergi. Ok bar svá til eina nótt, at þeir sváfu báðir samt, ok er ræðismaðr var kominn í svefn, þá stalst Tristram braut frá hánum. Ok er hann kvam út, þá var snjór fallinn, ok skein tunglit svá ljóst, sem dagr væri. Sem hann kvam at skíðgarðinum eplagarðsins, þá kippti hann ór fjöl einni þar sem hann var vanr inn at ganga. Enn Bringvet tók í hönd hánum ok leiddi hann til frúr Ísöndar ok tók eskjulaup einn ok hválfði fyrir stafkertin, at ekki skyldi ljós kertanna koma at þeim. Síðan gekk hón í hvílu sína ok gleymdi at byrgja hurðina; enn Tristram lèk sèr þá við drottning. Enn á meðan dreymdi ræðismann einn draum, at hann þóttist sjá ór mörkinni einn hinn mesta villigölt - gapti munni ok hvatti tennr sínar, sem óðr væri, ok svá ógurliga látandi, sem hann vildi hvatvetna í sundr höggva - ok stefndi þangat at kastalanum. Ok sem hann kvam þar, þorði engi í allri konungs hirð at verða fyrir hánum nè móti at taka eða bíða hans. Ok sá hann, at hann skundaði at konungs rekkju ok hjó konunginn milli herðanna, svá at af blóðinu ok froðunni, er fèll ór munni hánum, þá saurgaði hann öll rekkjuklæðin. Ok kvam þá mikit fólk at hjálpa hánum, ok þorði hann ekki í móti at göra. Ok þá vaknaði Maríadokk af mœði ok angri af þeim draumi ok hugði fyrst, at satt væri. Ok kvam hánum þá í hug, at draumr var. Ok þotti hánum þá undarligt, hvat þat mundi vera. Ok kallaði hann þá á Tristram, fèlaga sinn, ok vildi segja hánum þessi tíðendi. Þreifaði hann þá ok vildi segja hánum drauminn, leitandi hans, ok fann hann þá hvergi. Reis hann þá upp ok gekk til dyranna ok fann hurðina opna ok íhugandi þá, at Tristram var genginn at skemmta sèr á þeirri nótt - ok þótti hánum þat undarligt, at hann kvamst út svá leyniliga, at engi maðr gat fundit brautgöngu hans, ok öngum manni sagði hann, hvert hann vili ganga. Ok sá hann fram fyrir sik á snjóinn fótspor hans ok lèt upp á sik skó sína ok gekk eptir farveg hans; því at tunglit gaf hánum yfrit ljós. Ok er hann kvam at grasgarðinum, þá fann hann þegar hliðit þat sem Tristram hafði inn gengit. Enn hann undraði, hvar hann væri niðr kominn - því hann hafði öngvan grun um drottningu; heldr hugsaði hann, at hann væri kærr fylgismey drottningar - ok hèlt hann þá fram sinni göngu ok gekk inn leyniliga, sem hann mátti hljóðligast, at njósna, hvat títt var, svá at um síðir heyrði hann rœðu þeirra Tristrams ok drottningar. Ok efaðist hann þá, hvat hann skyldi at hafast. Ok var hugr hans allr angraðr; ok illa líkaði hánum þat at þola slíkar konungs skemmdir ok svívirðing. Ok þorði hann þó ekki upp at segja fyrir því at hann hræddist at hrópa þau. Þá snèrist hann aptr á sömu leið á þeirri nótt. Lèt hann ekki sem hann vissi þat. Sem Tristram kvam aptr, þá lagðist hann í rekkju hjá hánum, ok gat hvárrgi fyrir öðrum. Þessi varð hinn fyrsti atburðr, er opinberligt varð um ást þeirra; enn aldri varð maðr varr við fyrr, hvárki nætr nè daga. Ok var þat þá svá lengi til þess at öfundarmenn ok óvinir Tristrams görðu Markis konungi kunnugt leyndarmál þeirra. Nú varð konunginum at þessu mikill harmr ok hörmulig hugsótt, angr ok óró; ok veit hann ekki, hvat hann skal göra, ok lèt þá njósna um atferð þeirra.


52. kap.

Þá íhugaði konungr af freista drottningar ok vill heyra svar hennar ok bar þá hègóma fyrir hana. Eina nótt, er konungr lá í rekkju sinni hjá henni, þá mælti hann til hennar, sem þat væri hörmuligum orðum ‘frú mín’ kvað hann ‘ek vil vera pílagrímr ok fara utanlands ok sœkja helga staði mèr til hjálpar. Nú veit ek ekki, hverjum ek skal í hendr fá at varðveita hirð mína. Af því vil ek nú heyra, hvat ráði þú leggr til eðr hvat yðr hugnast bezt eðr líkar. Nú segið mèr ráð yðvart ok í hvers gæzlu þèr vilið vera; ok vil ek yðru ráði fylgja.’ Ísönd svarar ‘mèr þykkir kynligt, því þèr ifist, hvat yðr fellr bezt at göra af því sem þèr báruð upp. Hverr skyldi mik varðveita, nema herra Tristram? Svá finnst mèr bezt sóma, at ek sè í hans gæzlu. Hann má verja ríki yðart ok varðveita hirð yðra. Hann er systurson yðarr; ok mun hann allan hug á leggja, at sœmd yður sè hvervetna haldin ok hirð með dyggri þjónostu ok hollri gæzlu í öllum friði ok hvers manns fagnaði.’ Sem konungr hafði heyrt orð ok ráðagörð hennar, sem dagrinn var kominn, þá gekk hann til ræðismanns síns, er illt vildi drottningu, ok segir hánum öll orð Ísöndar. Enn hann svarar þá ‘svá er at sönnu’ kvað hann ‘sem ek hefi heyrt sagt. Nú megu þèr berliga finna á orðum hennar, at þar vildi hón vera, sem henni líkar betr; því hón ann hánum svá mikit, (at) hón má ekki leyna. Ok er þat undarligt, at þèr vilið slíka svivirðing svá lengi þola[74] ok vilið ekki reka Tristram frá yðr.’ Enn konungrinn var í mikilli villu ok efaðist um ok tortryggði, (at) þat mundi satt vera, er hánum var sagt af Ísönd ok Tristram. Ísönd stóð nú upp ór rekkju sinni ok kallaði til sín Bringvet, fylgismey sína, ok mælti ‘hin kærasta vinkona mín’ kvað hón ‘veiztu ekki, at ek hefi heyrt góð tíðendi ok mèr vel líkandi, at konungr vill fara utanlands, ok skal ek vera á meðan í gæzlu unnasta míns, ok skulu vit hafa skemmtan ok huggan, hverjum sem mislíkar.’ Þá svarar Bringvet ‘hversu vitu þèr þat? eða hverr sagði yðr þat?’ Þá segir Ísönd henni þat sem konungr mælti. Enn Bringvet fann þegar heimsku hennar ok sagði ‘þèr kunnið ekki at leynast. Konungr hefir freistat yðar ok hefir fundit, at þú kannt ekki sjálf at leynast. Ok hefir ræðismaðr þessu valdit, at þú sjálfa þik upp segðir af hègóma þeim, er fyrir þik var borinn ok þú trúnað á lagðir. Nú hafa þeir fundit ok af sjálfrar þinnar orðum sannat.’ Ok sýndi hón henni skynsemd ok kenndi henni andsvör at svara konungi ok koma henni ór villu þeirri, er ræðismaðr telr fyrir henni.


53. kap.

Markis konungr lagði mikinn hug á með andvökum ok áhyggju ok vill vita með fullu sannfrœði, hvat hánum sómdi sannast af at trúa um ámæli þat, sem á er fallit Ísönd ok Tristram. Á annarri nóttu, sem hann lá í rekkju sinni hjá Ísönd, þá leitaði hann enn vèla ok vill freista hennar ok lagði hana í fang sèr með miklu blíðlæti ok sœtum kossum ok með þeim leik, er flestum líkar vel, svá kotungum sem konungum. Enn hón fann þegar, at hann vildi freista hennar, sem hann fyrr gört hafði. Enn hón um snèri þá lunderni sínu, andvarpaði þá af öllu hjarta ok grèt ok bölvaði þeim degi, er hón sá hann ok hann leiddi hana í sína sæng, ok mælti ‘ek vesöl’ kvað hón ‘var til harms fœdd ok hugsóttar. Svá hefir mèr jafnan gengit allt angrsamliga. Ok þat kann mèr sízt gefast, er mèr sómir mest. Ok þat, er ek vilda helzt hafa, vill mèr sízt unna’ ok sýndi þá konunginum sút ok sorg, angr ok óró, reiði ok hryggleik, með mörgum tárum. Þá mælti konungr til hennar ‘mín fríða frú’ kvað hann ‘hvat er yðr? eðr hvat grætr þú?’ Þá svarar Ísönd ‘miklar eru sakir til sorgar minnar ok óbæriligra meina, nema þèr leggið umbót til. Ek hugða, at yðr mundi gaman þat er þèr rœdduð í fyrri nótt, eða mundi þat vera leikr, at þèr lètust vilja fara utanlands; enn nú hefi ek allt sannfregnat um ætlan brautferðar yðvarrar. Vesöl er sú kona, sem manni ann of mjök. Engi kona má karlmanni trúa, þat er þèr ætlið at fara frá mèr ok láta mik hèr eptir vera. Með því at þèr hafið þetta ráðit - því leyndu þèr mik því? Í dag var mèr sagt at sönnu, at þèr vilið braut fara. Hvar vili þèr láta mik vera? eða hverir vinir várir skulu varðveita mik? Fyrir yðrar[75] sakir lèt ek öll hjálprædi, föður ok móður, frændr ok vini ok miklar sœmdir, sælu ok ríki. Þat er yðr[76] skömm ok svívirðing at láta mik hèr vera. Aldri fæ ek huggun nótt nè dag þegar ek missi yðvarrar[77] ástar. Fyrir guðs sakir dvelist heima, eða mik harmfulla látið með yðr fara.’ Markis konungr segir ‘mín frú, ekki skal ek þik [eina saman[78] eptir láta; því at Tristram, systurson minn, skal gæta þín með miklum kærleika ok tignarligri þjónostu. Engi er sá í mínu ríki, sem ek ann jafnmikit, sem hann, einkanliga fyrir þat (er) hann þjónar yðr svá kurteisliga.’ Ísönd svarar ‘at fullu fellr mèr ógæfusamliga, er hann skal mik varðveita ok ek í hans gæzlu vera. Mèr er kunnug hans þjónasta, ástsemd ok blíðlæti til mín. Þat er fals ok hègómi með fagrmæli. Svá lætr hann, sem hann sè vinr minn - því at hann drap móðurbróður minn —, ok mælir hann því fagrt við mik, at ek skal[79] ekki hefna hánum nè hata hann. Enn þó viti hann þat at sönnu, at ekki blíðlæti hans getr mik huggat um þann hinn mikla harm, skömm ok skaða, er hann görði mèr ok ætt minni. Ok ef hann væri ekki systurson yðarr, minn herra, þá hefða ek fyrir löngu látit hann kenna minnar reiði ok hefna[80] á hánum minn harm ok sút. Ok nú vilda ek aldri sjá hann nè við hann rœða. Enn sakir þess læt ek blítt við hann, at mèr er ámælt með almenniligu hrópi, at ek hata frænda yðvarn ok hinn kærasta vín þinn; því at þat er opinberliga orðkvæði, at ferligt kann verða lunderni kvenna, at konur unna ekki frændum bœnda sinna eða vilja hafa þá nær rœðu sinni eða verkum nætr sem daga. Nú hefi ek fyrir þessar sakir varazt hróp ok ámæli, þegit blíðlæti hans ok þjónostu. Aldri skal ek í valdi hans vera nè þjónostu þiggja; heldr bið ek yðr, minn herra, at þèr látið mik með yðr fara.’ Svá mælti hón mart at því sinni, at konungrinn fyrirgaf henni alla reiði sína. Síðan gekk hann til ræðismanns ok segir hánum, at engi ást væri með þeim drottningu ok Tristram. Enn ræðismaðr freistaði þess með allri list at kenna konunginum, hvat hann skyldi rœða til drottningar ok freista hennar. Ok sem konungrinn hafði heyrt orð hans, þá gekk hann til drottningar ok mælti, at hann vill at vísu svá braut fara, enn hón skal sitja eptir í gœzlu vildustu manna ok vina, er hana skyldu tigna með allskonar vild ok virðingu ‘ok engi vil ek göri þat (er) yðr mislíkar eða neitt þat (er) yðr sè á móti skapi. Enn með því yðr hugnar ekki, at Tristram frændi minn sè í þjónostu með yðr, þá skal ek, sakir ástsemdar yðvarrar, hann nú firra yðr ok senda hann til annarra landa; því at öngum kosti skal ek unna hánum móti yðrum vilja ok sœmdum.’ Ísönd svarar ‘herra’ kvað hón ‘aldri skulu þèr svá illa göra; því at þá mundu menn mæla um allt ríki yðart, at ek hefða komit yðr í slíka ráðagörð ok at ek hata frænda yðarn, sakir dauða Mórholds, ok eggja yðr at hata hann, sakir þess, at ek ræni hann gœzku ríkis yðvars, enn hann er skyldastr ok næstr sjálfum yðr at varðveita. Ok mun ek af slíku verða hrópuð; ok vil ek ekki, at þèr hatið frændr yðra sökum minnar ástsemdar. Yðr sómir ekki at láta hann braut fara fyrir mínar sakir nè fyrirláta ríki yðart, frið ok gœzku. Enn ek em kvennmaðr einn: ok ef ófriðr kann görast, þá munu óvinir taka ríki yðart af mèr skjótt; því at ek hefi ekki afl nè mátt at verja. Ok mun þá mælt vera, at ek koma fyrir því Tristram braut, er hin öflgasta vörn er ríkis várs, at ek hataða hann svá mjök, at hann mátti ekki vera fyrir mèr. Nú gör annat tveggja, at ek fara með þèr skyndiliga, eða fáið hánum gæzlu ok vernd ríkis várs.’ Konungrinn hlýddi gjarnsamliga til orða Ísöndar, ok fann hann, at hón hafði mikinn góðvilja til Tristrams, ok íhugaði hann hina sömu grunsemd, ok hryggðist hann þá af harmi ok hugsótt, ok endrnýjaðist þá reiði hans ok hryggleikr. Enn um morguninn gekk drottning á einmæli við Bringvet. Ok taldi hón hana heimska ok ekki gott kunna, ok kenndi hón henni þá góða list, hversu hón skal svara konungi um þat, er hann vill Tristram braut reka.


54. kap.

Hèr eptir vill konungr, at Tristram sè ekki innan hirðar lengr, vegna hróps, sem á er fallit Tristram ok drottning, ok hefir hann nú vandliga skilit þau, ok býr nú Tristram í bœ nökkurum undir kastalanum. Hann hèlt sèr þar herbergi ok mikinn kostnað. Ok var hann nú jafnan hryggr, ok svá Ísönd, at þau máttu ekki finnast. Nú af því at þau eru nú svá í sundr skilin, þá bliknuðu nú hvárttveggi[81] þeirra af sorgum ok sútum; því þau hafa tapat sínu yndi. Ok fann nú öll hirðin sótt þeirra. Ok finnr konungr þetta nú opinberliga, ok íhugaði hann nú eina vèl; því hann vissi, at þau vildu gjarna finnast, enn þau báru angr ok harm um atskilnað sinn - ok er þeirra nú vandliga gætt. Einn dag sendi konungr eptir veiðihundum sínum ok lèt búa hesta sína ok sendi eptir veiðimörkinni at búa laufskála ok setja landtjöld, ok var þangat flutt vín ok vistir; því hann lèzt vilja dveljast á veiðum sex vikur eða lengr. Ok tók hann þá leyfi af drottningu at fara at skemmtan sinni, ok fór þá konungr í mörkina. Sem Tristram frètti heimanferð konungs, þá huggaðist allr hugr hans - ok lèzt þá vera sjúkr ok dvaldist heima at freista, ef nökkurr sá atburðr kynni at verða, sem hann mætti finna drottning. Ok tók hann þá vönd einn ok telgði fagra lokarspónu[82] svá mikils hagleiks, at engi maðr hafði þess dœmi sèt; því at þá (er) þeir váru á vatn kastaðir, þá spilltust þeir ekki ok flutu á vatninu, sem froða væri, ok gat engi straumr ónýtt þá. Enn þeim sinnum sem Tristram vildi rœða við Ísönd, þá kastaði hann spónunum út á ána, er rann hjá turninum ok fyrir svefnhús drottningar; ok vissi þegar drottning ok fann af þessum vèlum vilja hans ok vitjan. Sem Tristram stóð ok telgði vönduna, þá kvam dvergr einn gangandi ór kastalanum ok mælti ‘guðs kveðju ok frúr Ísöndar! Hón sendi yðr orð, at hón vill tala við yðr. Nú fyrirlát at öngum kosti at koma til hennar, þar sem þú fannt hana seinast; ok væntir mik, at þú munir vita ok muna staðinn. Ok segi ek þèr þat einum í leynd. Ok ekki er ráðit, hvatnær svá kann til at bera, sem nú er orðit; því öll hirðin er braut farin á veiðar. Ok því sendi hón yðr orð, at þèr kvæmið í nótt at tala við hana. Nú segið mèr þau orð, er þèr vilið henni senda; því at ek þori ekki lengr hèr at dveljast sakir illmenna þeirra, er mik öfunda ok segja þat konungi, at ek göra illt þat allt, er í milli ykkar er. Ef þeir vissi nú, at ek væra hèr, þá mundu þeir rœgja mik ok hrópa fyrir konungi.’ Tristram mælti til hans ‘vinr’ kvað hann ‘guð þakki þèr, er þú vildir mèr orðsendingar bera; ok gagn skal þèr at verða, ef ek má lifa; enn nú at sinni, þó lítit sè, þá gef ek þèr yfirklæði mitt með hvítum skinnum - ok skal annat sinn meira verða. Nú bið ek þik í ástsemd, at ek sendi hinni kurteisustu Ísönd guðs kveðju ok mína vináttu - ok seg henni, at ek má ekki koma; því at mèr er þungt mjök í höfði, ok alla þessa nótt var ek mjök sjúkr. Enn á morgun, ef ek má nökkurum kosti, þá geng ek at sjá hana, ef hón vill mèr nökkut; ok má hón þá mæla hvat hón vill.’ Dvergrinn tók þá leyfi ok gekk heim til kastalans, þar sem konungrinn hafði leynzt at sæta þeim, ok segir hann þá konungi, hvat hann mælti við Tristram ok hverju hann svaraði. ‘Konungr’ kvað hann ‘Tristram leynist allr fyrir mèr. Enn at sönnu þessa nátt munu þèr sjá ok finna athæfi þeirra, er þau hafa lengi í leynd vanizt at vinna; því ek sá, (at) hann telgði spónuna, er hann var vanr at kasta á ána at lokka ok stefna Ísönd til sín.’ Ok rœddu þeir þá svá mart, at þeir fundu um síðir þat ráð ok þá list, at konungr skyldi þar felast um nóttina ok sæta fund þeirra þar sem þau váru vön at hittast.


55. kap.

Sem kvelda tók, þá bjóst Tristram ok gekk at ánni hjá eplagarðinum; því Ísönd vandist þangat hvert kveld at sitja nökkura stund hjá ánni í skemmtan sinni ok kæra atburði œsku sinnar. Ok er hón kvam þar, sá hón spónuna fljótandi, ok fann hón, at Tristram var þegar kominn í grasgarðinn, ok huldi hón sik alla með hvítum skinnum, sem var skikkja hennar, ok gekk hón þá í garðinn með huldu höfði fram at viðunum þar sem konungrinn var fyrir. Enn Tristram öðrum megin kvamst um skíðgarðinn ok stefndi at trènu þar sem þau váru vön at finnast. Enn í því rann upp tunglit ok skein fagrt. Sá hann þá skugga konungsins á jörðunni, ok nam hann þegar staðar; því at hann vissi, at konungr vildi þegar njósna um þau. Angraðist hann ok hryggðist mjök um drottningu, at hón mundi ekki gá skuggans. Enn því næst sá hón skugga konungsins, ok varð hón þá mjök hrædd um Tristram. Ok ganga þau bæði í braut. Ok sá þau þá, at þau váru svikin í þessu máli, angrsfull[83] ok mikilla sorga. Enn konungrinn sat eptir undir viðinum, ok duldist hann enn nú mjök um þessi mál, svá (at) hann gaf upp reiðina við bæði þau. Þá bar svá til einn dag, at þau lètu taka sèr blóð konungr ok drottning ok Tristram; því konungr vill enn freista þeirra i svefnhúsi sínu leyniliga. Ok gat ekki Tristram fundit vèl þeirra. Enn um nóttina, er allir váru í svefni, þá lèt konungr öngvan þar vera nema Tristram einn. ‘Frændi’ kvað konungr ‘slökk öll stafkerti vár; mèr er mein at ljósum.’ Enn því mælti hann svá, at hann hafði lengi íhugat mikla vèl ok brögð, eptir ráðum hins illa dvergs, er jafnan lagði illt til Ísöndar drottningar ok Tristrams. Sá hinn illi dvergr stóð þá upp leyniliga ór rekkju sinni ok tók laup þann er hann hafði hjá rekkju sinni, fullan með hveitiflúr, ok dreifði hveitinu um allt gólfit, at sjá skyldi mega fótspor Tristrams í flúrunum, ef hann gengi til drottningar. Enn Bringvet varð þegar vör við, hvat hann görði, ok undirvísaði þat Tristram. Því næst stóð konungr upp á miðri nótt ok kveðst móðr vera af legunni ok vill ganga til óttusöngs ok segir, (at) dvergrinn skyldi fylgja sèr. Sem konungr var braut genginn, enn Tristram lá eptir, þá íhugaði hann, hvernig hann kynni at komast at drottningu; því hann veit, ef hann gengr til hennar, þá má sjá fótspor hans í flúrunum. Því hljóp hann báðum fótum yfir um flúrin í rekkju drottningar, ok varð svá erfitt af hlaupinu, at æðar hans vöktust upp ok blœddu alla nóttina. Sem hann stóð upp, þá hljóp hann aptr í sína rekkju. Ok í því kvam konungrinn ok sá, at blóð var á rekkju hans, ok spurði hann þá Ísönd, hvaðan þat blóð kvam. Hón segir, at hönd hennar blœddi. Konungr gekk þá til rekkju Tristrams ok sá hann blóðgan. Fann hann þá, at Ísönd laug. Varð konungi þetta opinber grunsemd, ok varð þá konungr hryggr ok reiðr. Vissi hann ekki, hvat sannast var, nema af blóði því, sem hann þá sá; ok var þat ekki sannleiks sök nè skilvís raun. Ok fyrir því er konungr í efa ok veit ekki, hverju hann skal af trúa; því hann má með öngri sannri raun þau af saka. Ok þó vill hann með öngum kosti upp gefa; heldr vill hann þetta upp segja; enn ekki vill hann svívirða þau. Ok sendi hann þá eptir öllum sínum lendum mönnum ok ráðgjöfum, ok kærði hann þá harm sinn fyrir þeim sakir Ísöndar ok Tristrams. Ok rœddu þá allir lendir menn um þetta ok vildu gjarna hefna, ef sannar sakir fyndist.


56. kap.

Því næst stefndi konungr öllum ráðgjöfum sínum til Lundúnar-borgar. Ok þar kvámu allir, er vináttu konungs vildu hafa: biskupar ok lendir menn ok allir hinir vitrustu menn, er í váru Englandi. Ok er þeir váru þar komnir, þá bað konungr at leggja heilt ráð fyrir sik, hversu hann skal þessu við þau hætta, Tristram ok Ísönd, er í svá mikit hróp hefir komit hánum, svá (at) hann er svívirðr um allt sitt ríki. Þá mæltu ráðgjafar konungs sumir heimsku enn aðrir skil ok skynsemd. Því næst stóð upp einn aldraðr biskup ok mælti til konungsins ‘herra’ kvað hann ‘hlýðið því, er ek vil rœða; ok ef ek mæli þat (er) rètt er, þá játið mèr þát. Sá er hèr nú margr í váru landi, er sakir gefr Tristram, er þyrði ekki sanna á hendr hánum. Þèr leitið, herra konungr, ráðs; ok sómir öllum at gefa yðr heilt ráð, tryggt ok trúnaðarfullt. Ekki sómir yðr at bera þetta hróp upp, ok ekki megu þèr at slíku svívirða þau; því þèr hafið ekki fundit þau í þeim verkum, at þèr getið sannat opinberliga sakir þeirra. Með hverjum hætti vili þèr þá fyrirdœma systurson yðarn ok eiginkonu[84] þína? Því at þit eruð lögliga gipt; ok megu þit með öngum kosti svá búit skiljast, þar sem henni megu öngvar opinberligar sakir finnast um þat, er óvinir ok öfundarmenn finna henni. Enn þat sómir yðr at fyrirláta þetta sakir hróps ok brigzla, er alþýða trúir ok með ferr, hvárt sem þat er rètt eða rangt. Enn opt trúa menn ekki síðr rèttu enn röngu. Enn sakir hróps þess, er þèr hafið svá lengi þolinmóðliga borit ok drottning fyrir svívirðing ámælt, þá sómir þat vel, at Ísönd drottning komi hèr á stefnu fyrir þessa höfðingja; ok heyrið þá rœðu mína ok svör hennar. Ok síðan hón hefir svarat, þá skulu vær hafa þat af rèttum dómi . . . í konungs rekkju at sofa fyrr enn hón hefir þessu hrópi af sèr hrundit.’ Þá svarar konungr ‘þessum dómi játa ek gjarna hèr fyrir öllum höfðingjum ok lendum mönnum.’ Síðan sendu þeir eptir Ísönd, ok kvam hón þegar á stefnu þeirra í höllina ok settist niðr. Þá stóð biskup upp ok mælti til hennar ‘drottning’ kvað hann ‘hlýð; því at konungr bauð at tala þèr til. Kunnugt er nú öllum mönnum innan hirðar ok utan um hróp nökkurt, er á yðr er komit almenniliga, ok betr enn XII mánaði hefir staðit, um yðr ok Tristram frænda konungs várs. Enn hvárt sem þat er rètt eðr rangt, þá liggr á yðr opinberliga hróp ok ámæli ok konunginum svívirðing. Enn hann hefir ekki opinberliga sèt nè fundit annat enn gott, nema hróp þetta, er menn göra, enn ekki af sannri raun tilverka þeirra. Nú gef ek þèr um sakir fyrir höfðingjum ok lendum mönnum, ok kref ek yðr rèttrar undanfœrslu, at þú frelsir sjálfa þik ok fœrir konunginn ór þessarri villu; því at þèr sómir ekki at búa með konunginum opinberliga í sæng fyrr enn þú hefir af hreinsat þetta hróp.’ Ísönd var hyggin kona ok hœversk ok hinn fríðasti kvennmaðr ok hinn snjallasti, ok stóð hón þá upp fyrir konunginum ok mælti ‘góði konungr, vitið at sönnu, at mèr er kunnugt hróp þat, er öfundar- ok illgirndar-menn leggja á mik; því at þat er fyrir löngu mælt, at engi lifir án ámælis ok saka. Ok þykki mèr þat kynligt, at menn ljúga á mik saklausa. Þeim þykkir þat dælt; því at ek em útlenzk ok fjarri frændum mínum ok vinum ok hèr í ókunnugu landi [ein saman[85] í millum óskyldra manna, svá sem hertekin kona; ok veit ek af því, at engi vill mín vandræði várkynna. Nú bið ek konunginn, herra minn, at hann láti dœma mál mitt fyrir allri hirð sinni, með undanfœrslu. Aldri verðr mèr svá harðr dómr görr, at ek skula ekki undir ganga, at koma mèr undan hallmæli öfundarmanna - því at ek em saklaus fyrir hrópi —, hvárt sem verðr járnburðr edr önnur undanfœrsla. Enn ef mèr misfellr þessi undanfœrsla, þá láti konungr mik í eldi brenna eða með hestum sundr slíta.’


57. kap.

Konungrinn hlýddi til orða Ísöndar, at hón vill gjarna undir ganga járnburð eða aðra undanfœrslu. Ok sèr hann, at hánum sómdi ekki framar at krefja. Með því hann hefir öngva sanna raun nè opinberar sakir fundit með henni, þá verðr hann rèttan dóm henni at játa. Ok mælti hann þá til hennar ‘gakk hingat nú’ kvað hann ‘ok fest mèr undanfœrslu fyrir þessum höfðingjum, at þetta haldist, er nú hefir þú mælt; því vèr viljum þat gjarnsamliga játa þèr. Ok skaltú fara í Korbinborg. Ok þá stefni ek yðr þangat, öllum höfðingjum, at sjá til sœmda minna ok rèttenda. Ok skulu vèr þar allir koma á mánaðar fresti.’ Þá gekk Ísönd ok festi konunginum undanfœrslu, sem hann beiddist sjálfr. Skildust höfðingjar þá, ok hirðin, ok fara heim. Enn Ísönd dvaldist eptir með angri ok áhyggju; því at hón finnr nú á hana sannast þetta hróp, er hón var fyrir dœmd ok svívirð.


58. kap.

Nú sem stefnudagr kvam, íhugaði hón eitt ráð ok sendi þá til Tristrams, at hann kvæmi í mót henni þar sem var eitt straums-vað - ok torkenna sik sem hann mætti mest - á þeim degi, er hón eindagaði hánum. Hón vill, at hann beri hana af skipi, þá (er) hón er flutt yfir ána, ok vill hón þá segja hánum eitt leyndarmál. Nú gætti hann upp á trúnað sinn, at hann væri þar hjá henni á stefndum degi, allr svá torkynniligr, at engi maðr kenndi hann: andlit hans var allt steint gulum lit, ok hann var í herfiligum vaðmálskyrtli - ok fornan slagning yfir sèr. Gekk þá drottning öðrum megin árinnar á bátinn. Bendi hón þegar Tristram, ok því næst lendi hón bátinum. Þá mælti hón til Tristrams hárri röddu ‘vinr’ kvað hón ‘gakk hingat ok ber mik af bátnum; þú munt vera góðr skipari.’ Enn Tristram gekk þegar at bátnum ok tók hana í fang sèr. Sem hann bar hana, mælti hón lágt til hans, at hann skyldi falla á hana ofan, er hón kvæmi á sandinn upp. Ok sem hann var kominn frá bátnum með hana skammt frá ánni, þá hafði hón upp klæði sín, ok fèll hann þegar á hana. Sem menn hennar sjá þat, þá hlaupa þeir þegar af bátnum, sumir með stöfum, sumir með forkum, sumir með árum, ok vildu berja hann í hel. Enn drottning mælti, at ekki skyldu þeir mein göra hánum - sagði, þat væri ekki hans vili, at hann fèll, heldr fyrir því hann var óstyrkr ok þreyttr mjök af göngu ‘því hann er pílagrímr, kominn af löngum vegi.’ Ok görðu þeir þá gaman at orðum hennar ok hlógu at, hversu pílagrímrinn fèll með henni. Ok segja allir, at hón var hin kurteisasta kona, er hón einnig ekki vildi láta mein göra hánum. Enn engi vissi, því hón fann uppá[86] þetta ráð. Því næst hljópu þeir á hesta sína ok riðu leið sína ok görðu sèr gabb ok gaman at pílagrímnum, hversu hánum tókst hlœgiliga til. ‘Nú, er þat undr’ kvað Ísönd ‘þó at pílagrímrinn vildi leika sèr ok þreifa um hvítu lær mín? Enn nú má ek með öngum kosti þann eið vinna, at ekki hafi þar annarr legit, enn konungrinn.’ Síðan riðu þeir at konungs garði, ok steig þá drottning af hesti sínum, ok þeir allir, er henni fylgðu.


59. kap.

Hirðin var nú fjölmenniliga þangat komin. Konungrinn var nú harðr ok grimmr, ágjarn ok kappsamr, at hefna sín ok reyna Ísönd í þeim járnburði, er hón skal bera sakir Tristrams. Ok var þá járnit í eld lagt ok albúit. Þrír biskopar vígðu þat. Enn Ísönd heyrði þá messu ok görði miklar ok mildar ölmusugörðir, svá at hvatvitna þat (er) hón átti í gulli ok silfri, klæðum ok kerum, gaf hón mikinn part fátœkum, sakir guðs ástsemda, - einnig sjúkum ok sárum, föðurlausum ok fátœkum ekkjum. Síðan gekk hón skólaus í ullklæðum, ok þótti þá hverjum manni hörmuligt um hennar hag. Grètu þá allir, svá ókunnugir sem kunnugir, útlenzkir sem innlenzkir, ríkir ok fátœkir, ungir ok gamlir - allir kenndu í brjósti um hana. Ok váru fram bornir helgir dómar henni eið at vinna til undanfœrslu. Ok gekk hón fram grátandi ok lagði hönd á helga dóma. Heyrði hón þá, at lendir menn þrættu um eiðstaf hennar. Sumir vilja þrengja henni ok angra hana, enn sumir vilja hjálpa henni um eiðstafinn. Flestir vildu fylgja konunginum at göra eiðstafinn sem frekastan. Ok mælti þá Ísönd ‘konungr’ kvað hón ‘hlýð eið mínum. Aldri var sá karlmaðr fœddr af kvennmanni, at nær mèr nökkviðri[87] kvæmi, nema þú, konungr, ok sá hinn pýndi pílagrímr, er bar mik af bátnum ok fèll á mik, öllum yðr á sjándum. Svá hjálpi mèr guð í þessarri freistni, ok svá skíri hann mik af þessu járni. Ok aldri fèkk ek sakir nè syndir af öðrum manni. Þat vátta ek guði ok öllum helgum. - Nú ef ek hefi (ekki) yfrit fyrir skilt í þessum eið, þá leggið til skjótt, sem þèr vilið, ok skal ek sverja.’ Konungrinn sá Ísönd gráta ok marga aðra, sakir hennar, ríka ok fátœka, vegna hennar harma. Þá hryggðist mjök hans hjarta, ok mælti hann til Ísöndar ‘heyrt hefi ek’ kvað hann ‘ok finnst mèr sem ekki þurfi við at auka. Ber nú’ kvað hann ‘þetta hit heita járn. Ok láti guð þik svá skíra verða, sem þú hefir til gört ok fyrir skilt.’ ‘Já’ kvað hón ok tók hendi sinni undir járnit djarfliga ok bar svá, at engi maðr fann bleyði nè hugleysi á henni. Ok gaf guð henni með sinni fagri miskunn fagra skírn, sætt ok samþykki við konunginn, herra sinn ok eiginbónda, með fullri ást, sœmd ok mikilli tign.


60. kap.

Því næst, sem Ísönd var skír af járni, þá settist hón ok kallar konunginn bernskliga gört hafa, er hann hatar frænda sinn sakir drottningar. Nú lætr konungrinn af heimsku sinni ok iðrast, at hann skyldi nökkut sinn hafa illa grunsemd á frænda sínum, enn harm ok óró margskonar gört sjálfum sèr at þarflausu. Ok er hann nú ór öllum efa, svá at hugr hans er nú at fullu hreinn ok grandlauss fyrir öllum öfundarmönnum. Hugsaði hann nú, at Ísönd væri ekki sökuð í því hrópi, er á hendr hennar er borit. Ok var þá konungrinn hinn blíðasti at hugga hana eptir hryggleik sinn. Allt þat, er hann átti, virði hann enkis hjá hennar ástsemd ok kærleika. Hann unni henni ór hófi, svá at engi önnur guðs skepna var sú, er hánum líkaði svá mjök, sem hin fríða Ísönd.


61. kap.

Enn er Tristram, hinn vaski ok hinn virðuligi, var farinn í braut af konungs ríki - ok skildu þeir með reiði konungr ok hann, ok þjónaði Tristram því næst hertuga einum yfir Pólisríki. Sœmdi hertuginn hann ok tignaði yfir alla sína vini, sakir frægðar, ættar ok hreysti, riddaraskapar ok hinna kurteisustu meðferða ok hœverskra hirðsiða ok allskonar drengskapar, er hann var einkenndr yfir alla aðra. Þat görðist á einum degi, er Tristram sat áhyggjufullr, sem sá, er kominn er í ókunnugt land, ok fyrir því hann er fjarri sinni huggan, ást ok yndi - þá andvarpaði hann opt af öllu hjarta ok íhugaði opt angr sinn ok harm, er hann var svá fjarri því, er hann huggaði. Sem hertuginn fann þat, þá bað hann sveina sína at láta koma til þeirra skemmtan sína, at hann megi af því hugga hugsótt Tristrams, er hann sá innan hirðar sjúkan vera; því at gjarna vildi hann gott göra ok skemmta, ef hann mætti hann gleðja. Enn því næst kvámu kertissveinar hertugans með eitt dýrligt pell ok breiddu á gólfit fyrir hertugann. Ok kvámu þá aðrir, er leiddu hánum rakka hans, er hánum var sendr ór Álfheimum. Þat var undarliga fagrt kvikendi, svá at aldri var sá maðr fœddr, at skrá kynni nè telja hagleik hans nè vöxt. Því hvern veg sem maðr leit at hundinum, þá sýndist hann svá mörgum litum, at engi kunni skynja nè geyma. Ef maðr leit framan á hann, þá sýndist hann hvítr ok svartr ok grœnn á þeirri síðu, sem at manni horfði. Enn ef maðr sá um hann þveran, þá sýndist hann blóðrauðr, sem út horfði holdrosinn, enn inn hárit, stundum sem hann væri með myrkbrúnum lit, ok þegar, sem hann sè í ljósrauðum ham. Enn þeir, er sá hann endilangan, gátu sízt fundit, hversu hann var; því þeim leizt hann öngvan hafa, svá (at) menn kynni at skynja. Hann kvam ór ey þeirri, er Pólin heitir. Ok gaf þenna rakka hertuganum álfkona ein. Aldri varð jafnmikit kvikendi, vildara nè fegra, ok svá vitugt, blítt, ok svá þjónostumjúkt. Þenna rakka leiddu sveinar hertugans með gullrekendi ór fèhirðishúsi hans. Því næst tóku þeir af hánum rekendina. Ok sem hann var lauss, þá hristist hann, ok hringðist þá bjallan, er fest var um háls á hánum, svá fögru hljóði, at Tristram týndi öllum sínum harmi ok gleymdi þá unnostu sinni, ok um snèrist allr hugr hans, hjarta ok lunderni, svá (at) hann kenndi varla, hvárt hann var hinn sami eðr annarr. Engi var sá lifandi maðr, er heyrði hljóð bjöllunnar, at ekki mundi þegar huggast af öllu hjarta af sínum harmi ok fyllast fagnaðar ok gleði ok vilja öngva skemmtan aðra hafa. Tristram hlýddi vandliga hljóðinu ok hugði görla at rakkanum, ok þótti hánum miklu meiri undr at lit rakkans, enn at hljóði bjöllunnar. Ok tók hann þá hendi á hánum, ok kenndi hann, at hann var allr í ull blautri ok mjúkri. Ok hugsaði hann þá, at hann skal ekki (hafa) líf sitt, ef hann sýslaði ekki Ísönd, unnostu sinni, þenna rakka sèr til skemmtunar. Enn ekki veit hann, hversu hann skal at hánum komast. Ok ekki lèt hann sem hann vildi hafa hann; því at hertuginn hafði hann svá kæran, at hann vill aldri, sakir enkis hlutar, láta hann eðr af hánum sjá.


62. kap.

Nú sem oss sannar Tristrams saga, þá var jötunn einn um þá daga ok bjó í fylki á sjávar ströndu, ok tók hann á hverjum XII mánuðum skatt af öllu því ríki, hinn tíunda part búfjárins, ok galt hertuginn hánum þetta fè á hverju ári, ok var nú jötunninn kominn at heimta fèt. Þá var út blásin gjöld um allt þat ríki at gjalda Urgan jötni þenna skatt. Ok kvámu lendir menn, kaupmenn ok kotungar, borgarar ok búþegnar, hverr eptir sínum föngum, ok reka nú búfèt á móti jötninum; ok var þat hit mesta undr, hversu mart var; ok görðu þeir mikit hark ok óp, er þeir reka búfèt til hans. Þá spurði Tristram, hvaðan sá mikli gnýr var, ok hverr búit átti, eða hverr hafa skyldi. Enn hertuginn segir hánum þegar, með hverjum hætti þat var, ok hversu hann játaði jötninum skattinn, ok allan atburð ok formála, er görr var á millum hans ok jötunsins. Þá mælti Tristram til hertugans ‘ef ek frelsa yðr undan þeim þrældómi, svá (at) aldri þurfi þèr optar jötninum skattinn at gjalda, hvat vili þèr gefa mèr í umbun?’ Hertuginn segir ‘þat er þèr sjálfum líkar ok þú vilt kosit hafa. Mèr er engi eign svá kær, at ek vilja ekki gefa þèr til umbunar, ef þú kemr þessarri ánauð af oss.’ ‘Ef þú játar mèr bœnina’ kvað Tristram ‘þá skal ek frelsa þik ok ríki þitt ok koma af þèr jötninum ok skattinum af mönnum þínum ok göra allt landit frjálst, svá at aldri skal þat lengr vera nauðigt.’ Þá svarar hertuginn ‘ek játa gjarnsamliga bœn þinni, ok vil ek trúfesta þèr þenna formála fyrir hirð minni allri, er hèr er nú.’ Tristram bjóst þegar skyndiliga, herklæddist ok steig á hest sinn ok mælti til hertugans ‘lát nökkurn mann fylgja mèr þangat á veg, sem jötunninn skal nú fara, ok vil ek frelsa yðr af jötninum ok ríki yðart. Enn ef ek get ekki hefnt yðar á hánum, þá kref ek ekki fjár yðars.’ ‘Guð þakki yðr’ kvað hertuginn, ok lèt hann þá mann sinn fylgja hánum allt til brúarinnar þar sem jötunninn skyldi yfir um fara at reka búfèt. Ok er Tristram var at kominn brúinni, þá hepti hann búfèt, at ekki skyldi yfir um ganga brúna. Sem jötunninn sá atburðinn, at búit nám staðar, þá reiddi hann járnstaf sinn ok hljóp sem hann mátti skjótast, ok sá hann þá Tristram herklæddan sitja á hesti sínum, ok œpti hann þá á hann ógurligri röddu ‘hverr ertú, gaurr’ kvað hann ‘er hamlar búfè mínu at ganga? Ek sver þèr við höfuð mitt, at þú skalt þat dýrt kaupa, nema þú biðir mik miskunnar.’ Þá reiddist Tristram ok svarar hánum ‘aldri skal ek fela nafn mitt fyrir slíku bölvaðu trölli, sem þú ert. Hirðin kallar mik Tristram. Ek hræðumst þik ekki nè járnklumbu þína. Þú fèkkt með röngu búfè þetta, ok fyrir því skaltu öngum kosti lengr hafa. Hvaðan er þèr komit þat mikla gjald, nema af því þú görðir menn hrædda til at gefa þèr þenna skatt?’ Þá svarar Urgun jötunn ‘Tristram’ kvað hann ‘þú býðr mèr mikinn ofstopa, er þú hamlar mèr at reka búfè mitt, ok dragst sem skjótast frá mèr af farveg fjárins þeim sem ek em vanr at fara. Ekki em ek Mórholdr, er þú drapt af ofrkappi þínu; ok ekki em ek hinn írski, er þú tókt Ísönd af; ok hyggst þú nú göra eins við mik. Enn þú vit at sönnu, at þú skalt þat dýrt kaupa, at þú tálmar mèr yfirferð brúarinnar.’ Ok í því reiddi hann járnstafinn ok kastaði með öllu afli ok mikilli reiði. Enn Tristram hneigðist undan högginu. Enn járnstafinn kvam á brjóst hestsins, ok lamdist hann allr í sundr, ok braut leggi hans, ok fèll hestrinn undir hánum. Sem Tristram var á fœti staddr, þá skundaði hann at hánum sem skjótast at höggva til hans, sem hann mátti helzt ná hánum, at hann næði höndum sínum til hans. Sem jötunninn laut niðr at taka járnstafinn, þá vildi Tristram ekki lengr bíða ok hljóp at hánum ok hjó af hánum hœgri höndina, þá er hann vildi upp taka með klumbuna - ok lá þar í grasinu höndin. Enn þá (er) jötunninn sá hönd sína á velli liggja, greip hann eptir þat staf sinn með vinstri hendi ok vildi hefna sín á Tristram. Ok er hann laust til hans, þá skaut Tristram skildinum á móti högginu, ok klofnaði skjöldrinn eptir endilöngu sundr í tvá hluti; ok var höggit svá þungt, at Tristram fèll á knè; ok fann hann þá, ef hann biði annars höggs, at hann dræpi hann. Fœrðist hann þá undan. Þá (er) hann sá jötuninn mjök særðan ok reiðan, ok mjök blœða, þá vill hann bíða þess, at blóðrásin mœði hann ok minnki nökkut megn hans. Tok jötunninn þá upp hönd sína ok lèt standa allt búfèt, ok hèlt hann þá undan heim til kastala síns. Enn Tristram dvaldist eptir heill ok haldinn mjök miklum fagnaði; því at nú er allt búfèt laust ok aptr sótt. Ok veit hann nú at vísu, (at) hann muni fá þat, er hann beiðir, nema hertuginn bregði einörð sinni við hann. Ok íhugar hann nú, at hánum er ekki aptr fœrt; því hann hefir ekki þat (er) hann megi sýna hertuganum, at hann megi sannfróðr verða, at hann hafi við jötuninn átt - nema þat, at hann rak aptr búfèt. Ok skundaði hann, sem hann mátti mest, eptir þeim veg, er blœtt hafði sár hans. Ok kvam hann því næst í kastala jötunsins. Ok sem hann kvam inn, sá hann ekki þar, nema höndina, ok skund(að)i aptr sem skjótast til brúarinnar. Ok kvam í því jötunninn aptr til kastalans - því hann var farinn at binda sèr gróðrarsmyrsl - ok hugði hann (sik) mundu þar finna hönd sína. Sem hann hafði niðr lagt grösin, fann hann, at hönd hans var í braut borin. Þá skundaði hann eptir Tristram. Þá leit Tristram á bak sèr aptr, ok sá hann þá ferð hans, ok kvam hann þá hlaupandi eptir hánum með miklum gný ok hafði á öxl sèr járnstafinn; ok óttaðist þá Tristram risann, svá (at) hann þorði ekki at ganga fyrir hann. Rèð þá risinn fyrri til hans ok kastaði járnstafnum at hánum af mikilli reiði ok öllu afli. Ok skauzt hann undan, svá (at) ekki kvam höggit á hann. Þá skundaði Tristram til ok vildi höggva til hans vinstra megin. Ok er hann sá, at risinn hneigðist undan högginu, þá gaf hann í móti slag, ok varð hánum þat svá þungt, at hann hjó af hánum öxlina alla ok steypti hánum ofan fyrir brúna, ok brotnuðu öll bein í hánum. Því næst gekk Tristram aptr ok tók höndina ok fœrði hertuganum. Enn hann var í skóginum ok sá til viðrskiptis þeirra. Ok sem hann sá Tristram, reið hann í móti hánum ok spurði, hversu gengi. Hann sýndi hánum þat sem hann hafði síðast gört - frelst búfèt ok drepit risann. Síðan mælti hann til hertugans ‘nú kref ek gjöf mína.’ Þá svarar hertuginn ‘þat er rètt’ kvað hann ‘ekki vil ek synja þèr þess. Seg nú, hvat þèr líkar bezt at hafa.’ ‘Miklar þakkir göri ek yðr. Ek drap Urgan’ kvað hann ‘enn nú vil ek, at þú gefir mèr þann fagra rakka þinn; því at mik fýsir mjök til at eiga hann, af því at ek sá aldri fríðara rakka.’ Þá segir hertuginn ‘þat veit trú mín, at þú drapt hinn mesta óvin várn. Ok af því vil ek gefa þèr hálft ríki mitt ok gipta þèr með sœmd systur mína, ef þú vilt biðja hennar. Enn ef þèr þykkir betri rakki minn, þá skaltu hann gjarnsamliga hafa.’ Þá svarar Tristram ‘guð þakki þèr, minn herra. Engi er sá þessa heims fjárhlutr, er mèr sè jafnkærr sem rakkinn, svá (at) aldri gef ek hann upp fyrir allt þat, er mèr kann bjóðast.’ Þá mælti hertuginn ‘gakk nú hingat ok tak við hánum ok gör af þat er þú vilt.’


63. kap.

Sem hann hafði við tekit rakkanum, þá lèt hann ekki af hánum, þó hánum væri boðit allt þat fè, sem í væri veröldunni. Ok kallaði hann þá til sín einn gígjara, hinn kurteisasta mann, er þar mátti finna í öllu því hertugadœmi, ok mælti í einmæli til hans, hvat hann skyldi göra eða hvert hann skyldi fara ok með hverjum hætti hann skal bera rakkann til Tintajolborgar Ísönd drottningu. Ok fór þá gígjarinn þangat ok fann Bringvet fylgiskonu drottningar ok fèkk henni rakkann ok bað hana fœra drottningu af Tristrams hendi. Ok tók hón við hánum með miklum fagnaði ok mörgum þökkum; því at aldri mátti verða fríðari skepna. Um hann var gört hús af brenndu gulli með miklum hagleik ok læst vel. Ok var Ísönd þessi sending kærust yfir alla hluti. Ok gaf Ísönd í umbun ríka gjöf sendimanni Tristrams ok sendi hánum þau orð, at konungi væri vel til hans ok hann komi öruggliga heim aptr; því at allar grunsemdir, er menn höfðu á hánum, eru nú gefnar í sætt ok samþykki. Sem Tristram frèttir þessi tíðendi, þá fór hann heim með miklum fögnuði til hirðar Markis konungs. Nú var með þessum hætti fenginn þessi rakki ok sóttr. Vil ek nú, at þèr vitið, at hundr Tristrams var ekki lengi í hirð Markis konungs. Síðan vandist hann í mörkum úti at veiða villisvín ok rauðdýri, þá er þau váru bæði þar Tristram ok Ísönd. Þessi hundr tók hvert dýr, svá (at) hánum slapp aldri til, ok svá sporvíss, at hann spurði upp allar þjóðgötur ok farvega.


64. kap.

Ok sem Tristram var kominn til hirðar Markis konungs með gleði ok fagnaði - ekki var hann þar lengi áðr konungr finnr enn ást þeirra mikla hvárs[88] til annars, Tristrams ok drottningar, enn sem fyrr. Ok angraðist konungr ok hryggðist mjök af þessu ok vildi þeim ekki lengr þola ok lætr þau nú bæði í útlegð. Enn þeim þótti þat vera góðr kostr, ok fóru þau þá út í mikla eyðimörk. Ok íhuguðu þau þá lítt, hverr þeim skyldi fá vín ok vistir; því at guð mun vilja gefa þeim nökkura nœring, hvar sem þau váru. Ok likaði þeim þat vel tveim einum saman at vera. Ok girntust þau ekki meira, enn þau höfðu nú, af öllu því, sem í veröldinni var; því at nú hafa þau þat, er hug þeirra hugnar, ef þau mætti svá jafnan saklaust saman vera ok sína ást með yndi hafa. Ok svá sem þeim líkaði nú þetta frelsi í mörkinni, svá fundu þau leyniligan stað hjá vatni nökkuru ok í bergi því er heiðnir menn lètu höggva ok búa í fyrnsku með miklum hagleik ok fagri smíð. Ok var þetta allt hvelft ok í jörðu til at ganga, djúpt höggvit. Ok var einn leynistígr langt niðri undir. Jörð var mikil á húsinu, ok stóð á sá fríðasti viðr á berginu, ok dreifðist skuggi viðarins ok hlífði fyrir sólar hita ok bruna. Þar hjá húsinu var ein upp sprettandi á með heilsusömu vatni; enn umhverfis ána váru vaxin hin sœtustu grös með fögru blómi, er maðr vildi kjósa; enn straumrinn rann austr frá uppsprettunni; enn þá (er) sólin skein á grösin, þá ilmaði hinum sœtasta ilm, ok var þá vatnit allt sem milskat væri af sœtleik grasanna. Enn hverju sinni, er rigndi ok kuldi var mikill, þá váru þau í húsi sínu undir berginu. Enn þá er gott veðr var úti, þá gengu þau til keldunnar at skemmta sèr ok þar um skóginn, sem slèttast var ok fegrst at ganga ok dýr at veiða sèr til vista; því at Tristram hafði þar með sèr hund sinn, er hánum var hinn kærasti. Þá vandi hann rakkann fyrst at taka rauðdýri, ok veiddi hann þáu mörg sem hann vildi. Ok var þeim þat mikil skemmtan ok gleði; því at þau höfðu nætr ok daga fögnuð sinn ok huggun.


65. kap.

Því næst görðist sá atburðr á einum degi, at konungr, sem hann var vanr, kvam þangat í mörkina með miklum fjölda veiðimanna. Ok leystu þeir sporrakkana ok skipuðu sátir ok blèsu hornum sínum, at dirfa hunda sína - ok hljópu alla vega í skóginn þar til at þeir fundu mikinn dýra flokk, ok skildu þeir þau ór öll hin stœrstu. Ok tóku þá dýrin at hlaupa ýmsa vega, sum upp at fjöllunum, sum ofan í dalina, þar sem þau vissu mest harðspyrni fyrir. Ok firrast þá dýrin hundana. Enn veiðimenn hleyptu hestum sínum eptir ok blèsu hornum sínum. Konungrinn fór þá frá liði sínu ok fylgði tveimr hinum beztum rökkum sínum, ok fylgðu hánum nökkurir veiðimenn, er varðveita sporrakka hans, - ok eltu þá einn mikinn hjört ok kvámu hánum á hlaup ok ráku hann ákafliga. Enn hann flýði sem hann mátti á ýmsa vega undan, ok stefndi hann þá ofan at ánni. Ok er hann kvam at bökkunum, þá nam hann staðar ok hlýddist um, ok heyrði hann þá aptr ferð hundanna, ok þó fjarri sèr, ok vissi hann þá atför veiðimanna, at þeir stefndu beint eptir hánum. Síðan stefndi hann aptr annan veg, at ekki skyldu hundarnir verða varir við hann, ok hljóp mikit hlaup yfir bekk einn ok þegar þaðan út á ána ok svá undan strauminum. Ok af því töpuðu hundarnir hánum ok vissu ekki, hvat hann var kominn. Ok hryggði hann þá mjök þessi atburðr. Enn Kanúest hèt höfuð-veiðimaðr konungs, er reið stundum upp enn stundum niðr, at koma rökkunum á farveginn. Enn hundarnir leituðu víða ok fundu ekki farveginn. Ok nam þá Kanúest staðar ok sá upp á berginu. Þar næst sá hann stíg hjá keldunni; því at Tristram ok Ísönd höfðu gengit þar árla um morguninn at skemmta sèr. Sem Kanúest sá stíginn, þá íhugaði hann, at hjörtrinn mundi þá leið farit hafa eða þar staðit hafa at leita sèr hvíldar. Ok því næst steig hann af hesti sínum at verða víss, hvat þar var títt. Ok gekk hann á stíginn, er lá til bergsins, til þess er hann kvam til dyranna á berginu. Sá hann inn ok leit Tristram sofanda ok öðrum megin í húsinu Ísönd - ok höfðu niðr lagzt at hvíla sik; því at hiti var mikill. Ok sváfu þau því svá fjarri hvárt öðru, at þau höfðu gengit at skemmta sèr. Sem hann sá þau, þá varð hann svá hræddr, at hann skalf allr - því at mikit sverð lá á millum þeirra - ok flýði til konungsins ok mælti til hans ‘herra’ kvað hann ‘ekki fann ek til dýranna.’ Ok taldi hann konunginum allan þann atburð, er hann hafði sèt í húsinu bergsins; kvaðst hann ekki vita, hvárt at sè himneskr eðr jarðneskr hlutr eða álfa kyns.


66. kap.

Nú gengr konungr þangat ok sèr Tristram ok kenndi Ísönd ok þat sverð, er hann hafði sjálfr átt. Ekki sverð var egghvassara í heimi, enn þat, sem lá í milli þessarra tveggja elskanda. Ok sá þá konungrinn, at hvárt þeirra var fjarri öðru. Ok íhugaði hann þá, ef syndug ást væri þeirra í milli, þá mundi þau víst ekki svá fjarri leggjast hvárt öðru; heldr munu þau þá hafa eina rekkju. Ok þótti hánum hón hin sýniligasta, ok leit hann þá auglit Ísöndar, ok sýndist hánum hón þá svá fríð, svá at hann þóttist aldri sèt hafa slíka; því at hón hafði sofnat móð, ok var í roði í kinnum hennar. Enn í gegnum boru eina, er á húsinu var, skein sólargeisli inn á kinn hennar; ok þótti hánum þat mikit, at sólin skein í andlit hennar, ok gekk þá sem hógligast at henni ok lagði glófa sinn á kinn hennar at hlífa fyrir sólunni. Ok gekk hann þá í braut ok signdi þau guði ok gekk óglaðr ofan frá berginu. Ok mæltu þá veiðimenn, at sveinar skyldu skunda hundum; því at konungr vildi heim fara af veiðunum. Ok reið hann þá einn saman, hryggr ok áhyggjufullr, ok fylgði hánum þá engi maðr til landtjalds síns. Sem Ísönd vaknaði, þá fann hón glófann, ok þótti henni kynligt, með hverjum atburð glófi konungsins var þar kominn. Ok svá þótti Tristram þetta undarligt. Ok vitu þau ekki, hvat þau skyldu at göra, er konungr vissi nú, hvar þau váru. Enn þó var þeim mikill fagnaðr ok huggan, er hann fann þau með þeim hætti, er þá sá hann þau göra, ok hann mátti öngvar sakir þeim finna. Ok vill Markis konungr nú með öngu móti trúa synd nè svívirðing við Tristram ok Ísönd. Ok sendi hann þá eptir öllum lendum mönnum sínum ok sýndi þeim skuld ok skynsemd, at þat (er) fals ok hègómi, er sýnt var ok kennt Tristram, ok þat görði[st] öngum manni at fylgja því nè trúa eða fyrir satt at hafa. Ok er þeir heyrðu skynsemd hans ok sannendi, þá fannst þeim svá sem hann vildi enn heim hafa Ísönd; ok rèðu þeir hánum sem þeim sýndist ok hugnaði bezt ok sjálfs hans vili fèll helzt til. Ok sendi hann þá eptir þeim, at þau kvæmi heim í friði ok fagnaði; því hann hefir tekit reiði sína af þeim.


67. kap.

Tristram má með öngum kosti frá halda sinni fýsn ok vilja, ok fyrir því nýtti hann hverju sinni, er hann mátti við komast. Ok bar þá svá til einn dag, at þau sátu bæði saman í einum eplagarði, ok hèlt Tristram drottningu í fangi sèr. Ok er þau hugðust þar óhætt búa, þá fèll þeim leyniligr atburðr til, at konungr kvam þar gangandi, ok hinn illi dvergr með hánum, ok hugðist hann þá finna þau í syndum bæði; enn þau váru sofandi. Sem konungrinn sá þau, þá mælti hann til dvergsins ‘bíð mín, meðan ek geng í kastalann. Ok skal ek leiða þangat mestu menn mína at sjá, með hverjum atburð er vèr höfum fundit þau bæði saman hèr; ok skal ek láta þau á báli brenna, er þau verða fundin bæði saman.’ Sem konungrinn mælti þetta, þá vaknaði Tristram ok lèt ekki á sèr finnast, stóð upp skjótt ok mælti ‘harmr er nú, Ísönd unnasta mín. Vakna nú; því vèlar eru til okkar görvar[89] ok um okkr legit. Markis konungr hefir nú hèr verit ok sèt, hvat vit höfum gört; ok gekk hann nú eptir mönnum sínum í höllina; ok ef hann getr fundit okkr bæði samt, þá mun hann láta brenna okkr (at) köldum kolum. Enn nú vil ek, hin fríðasta unnasta mín, á braut fara. Enn þú þarft ekki at þínu lífi óttast; því þeir megu öngum sönnum sökum á þik koma[90], ef engi maðr finnst hèr[91], nema þú ein. Enn ek vil braut fara í annat ríki. Ok sakir þín mun ek bera harm ok hugsótt alla mína daga. Nú er mèr svá mikit angr at okkrum skilnaði, at aldri fæ ek huggun í þessu lífi. Hin sœtasta unnasta! ek bið þik, at þú gleymir mèr aldri, þó ek sè fjarri. Unn þú mèr jafnmikit fráverandi[92], sem þú hefir mèr nærverandi[93]. Vit - ekki má ek lengr hèr dveljast; því þeir, er hata okkr, koma hèr skjótt. Nú kyss mik í þessum skilnaði, ok gæti okkar guð ok varðveiti okkr.’ Dvaldist Ísönd nú í lengra lagi. Sem hón skildi rœðu Tristrams ok sá hann bera sik illa, þá runnu henni tár ok andvarpaði af öllu hjarta ok svarar þá harmsfullum orðum ‘minn kærasti unnasti’ kvað hon ‘at sönnu sómir þèr þenna dag at muna, at vit skiljum svá hörmuliga. Svá er mèr mikil písl at okkrum skilnaði, at aldri vissa ek fyrr svá mjök, hvat harmr eðr hugsótt var, angr eðr óró. Eigi mun ek huggun fá, frið nè fögnuð. Ok aldri kvídda ek svá mínu lífi, sem nú okkrum skilnaði. Nú ekki at síðr skaltu þiggja þetta fingrgull ok varðveit vel fyrir mínar sakir. Þetta skal vera brèf ok innsigli, handsöl ok huggan áminningar ástar okkarrar ok þessa skilnaðar.’ Ok skildust þau með miklum hryggleik ok kysstust með sœtleik.


68. kap.

Nú ferr Tristram leiðar sinnar. Enn Ísönd sat eptir grátandi ok þrungin af miklum harmi. Enn Tristram gekk braut mjök grátandi, hlaupandi út yfir garðinn. Því næst kvam konungrinn ok gaf henni sakir, ok með hánum lendir menn hans, ok fundu þá öngvan mann, nema hana eina. Ok fyrir því máttu þeir öngva sök gefa henni, ok ekki misgörði hón þá, ok fyrirgaf þá konungrinn henni reiði sína. Enn Tristram, áhyggjufullr, gekk til herbergis síns ok bjóst braut skyndiliga ok allir fèlagar hans. Svá riðu þeir þá til strandar ok ganga á skip ok sigla ór því ríki. Ok lenda þeir því næst í Normandía ok dvöldust þar ekki lengi. Ok fór nú Tristram ór öðru ríki í annat at leita sèr atburða þeirra, er hann megi fremja. Þoldi hann margar vesaldir ok vás, áðr hann fèkk sœmdir ok virðingar, hvíld ok yndi. Því næst þjónaði hann Rómaborgar höfðingja ok keisara ok var lengi í hans ríki. Síðan fór hann í Spaníaland ok þaðan í Bretland til arfa Róalds, fósturföður síns. Ok tóku við hánum með miklum fagnaði, tignandi hann ok sœmandi, ok gáfu hánum upp mikit ríki ok marga kastala frjálsa undir vald hans, unnandi hánum með tryggri ást, ok hjálpuðu hánum í öllum þurptum ok görðu hann kunnugan ókunnugum mönnum ok fylgðu hánum í atreiðum, ok frægðu þeir atreið hans ok hreysti.


69. kap.

Um þá daga var yfir því ríki einn gamall hertugi, ok görðu grannar hans hánum mikinn óvin[94] ok harðar atreiðir - allir þeir (er) ríkastir váru ok mestir fyrir sèr - ok þrengðu hánum mjök, svá at þeir settu mikinn hug[95] um hans kastala, er hann sat í. Þessi hertugi átti þrjá sonu, vaska menn. Hèt hinn elzti Kardín. Hann var fríðr maðr ok kurteiss ok hinn bezti fèlagi Tristrams. Ok gáfu þeir hánum ríkan kastala, sakir hreysti hans, at hann skyldi þaðan á braut reka óvini þeirra. Ok görði hann svá mikit, at hann tók marga menn fyrir þeim ok sótti af þeim kastala þeirra ok eyddi þeirra borgir. Ok hèlt hann svá lengi ofriði á þá, með styrk Kardíns, at þeim várð þá ekki annat til ráða, enn biðja sèr miskunnar ok ganga til griða. Kardín átti eina fríða, kurteisa ok hœverska systur, ok hyggna yfir allar þær konur, er váru í því ríki. Ok kynntist þá Tristram við hana ok gaf henni ástargjafir. Ok sakir þeirrar Ísöndar, er hann bar harm fyrir, þá rœddi hann um ástarþokka við hana ok hón hánum. Ok görði hann þá marga mansöngva með fögrum skáldskap ok snjallri orðaskipan allskonar strengleika ok nefndi í söngunum optliga at atkvæðum Ísönd. Tristram söng söngva sína fyrir riddurum sínum ok lendum mönnum í höllum ok svefnhúsum, mörgum á heyrandum, Ísodd ok frændum hennar. Ok hugðu allir, at um hana væri kveðit, ok at hann ynni öngri annarri, enn Ísodd þessarri. Ok fögnuðu mjök því frændr hennar allir, ok allra helzt Kardín ok brœðr hans; því at hann hugði, at Tristram ynni[96] Ísodd systur þeirra ok hann mundi þar vilja dveljast sakir ástar þeirrar; því at þeir hafa reynt hann svá góðan riddara, at þeir vilja hánum unna ok þjóna. Ok lögðu þeir allan hug á at koma hánum í vinskap systur ok leiddu þeir hann í hús meyjarinnar at skemmta sèr hjá henni ok rœða við hana; því at af leik ok viðrœðu verðr blíðlæti ok um snýst opt lunderni manna. Ok er nú Tristram í mikilli íhugan um sína ráðagörð, ok getr hann öngva skynsemi gört sèr aðra enn þá, at hann vill freista, ef hann mætti nökkut yndi fá móti þeirri ást, er hann hefir svá lengi haft með angri ok óró, harmi ok hugsóttum. Því vill hann freista, ef ný ást ok yndi mætti gefa hánum at gleyma Ísönd; því at hann hyggr, hón muni hann hafa fyrirlátit. Eða sèr til gagns ok gamans vildi hann konu eiga. At ekki ásakaði Ísodd hann - því vill hann fá hana, sakir nafns, frægðar ok meðferða. Ok biðr hann því Ísoddar hertuga systur, festir hana ok fær at frænda ráði ok vilja. Ok váru allir landmenn[97] því fegnir.


70. kap.

Nú er eindagaðr brúðkaups tími. Ok kvam þá Tristram með vinum sínum. Hertuginn var fyrir með hirð sinni, samþykkr til allra mála þeirra. Ok söng kapilán[98] hertugans messu - ok vígðu[99] þau saman at skipuðum sið. Tristram tók jungfrú Ísoddu. Enn síðan er tíðum var lokit, gengu þau til borða ok ríkrar veizlu. Sem þeir eru mettir, þá fór liðit at leika sèr: einir til atreiða; aðrir at ryðja[100] skjöldu; hinir þriðju at skjóta gaflokum; sumir at skilmast með allskonar skemmtan . . . at leika, sem hirðmanna siðir eru í öðrum löndum at slíkum samkundum. Enn sem dagrinn leið ok nóttin kvam, þá var mærin leidd í ríka rekkju. Ok kvam því næst Tristram ok afklæddist því hinu dýra blíati, er hann var klæddr, ok sitr hánum nú vel kyrtillinn. Sem þeir drógu af hánum kyrtilinn, þá fylgði fingrgull hans erminni, þat sama, er Ísönd drottning gaf hánum þá er þau skildu í eplagarðinum seinast, er hón bannaði hánum at rjúfa ást sína við sik. Sem Tristram leit fingrgullit, þá fèll hann í nýja íhugan, svá at hann vissi ekki, hvat hann skyldi at hafast, ok hugsaði þá vándliga sitt mál, at hann iðraðist sinna ráðagörða. Ok er hánum nú gagnstœdiligt þat er hann hefir gört, svá at hann vildi nú hafa ógört þat, ok hugsaði hann þá, hvat hann skyldi göra. Þá segir hann með sjálfum sèr ‘þessa nótt verð ek hèr at sofa svá sem hjá eiginkonu minni. Ek má nú ekki við hana skiljast: því at ek hefi fest hana mörgum váttum á heyrandum. Enn þó má ek ekki með henni búa, nema ek rjúfa trú mína ok svívirða minn manndóm. Nú ekki at síðr verðr svá at vera, sem nú er ætlat.’ Nú er Tristram í rekkju kominn, ok fagnar Ísodd hánum, hann kyssandi. Enn hann hallandi sik at henni ok andvarpaði af öllu hjarta, er hann vill sofa hjá henni, enn má þó ekki - skynsemd hans heptir lostasemi hans til Ísoddar —, ok mælti ‘mín fríða unnasta, kunn mik ekki. Ek vil segja þèr eitt leyndarmál. Enn þess bið ek yðr, at engi maðr sè þess vitandi, nema þú ok ek; því at þetta segi ek öngum manni. Ek hefi eina sótt undir minni síðu hœgra megin, er mik hefir lengi kvalit; ok hefir þessi sótt þvingat mik þetta kveld. Enn af mörgum vásum ok vökum, er ek hefi haft, þá sturlar hón nú alla limu mína; ok þar af þori ek varla at liggja við þik. Ok hverju sinni er hón tekr mik, þá fœrir hón á mik ómatt, ok verð ek þá lengi sjúkr eptir. Nú bið ek: kunn mik ekki at sinni; því vit munum fá gott tóm til þá (er) mèr er lèttara ok betr viljat.’ Þá svarar mærin ‘meiri harmr er mèr at sótt þinni, enn öllu því öðru, er í er heiminum. Þat er þèr mæltuð, at ek skylda leyna, þá má ek vel þarnast þat at segja, ok svá vil ek gjarna göra.’ Ekki var önnur sótt Tristrams, enn um aðra Ísönd drottningu.


71. kap.

Sem Ísönd, drottning Markis konungs, var einu sinni í svefnhúsi sínu, þá var hón mjök syrgjandi ok andvarpandi sakir Tristrams, er hón unni yfir alla menn, svá at hón íhugaði þat, hvat er vilja hennar mætti hugga ok harm hennar bœta, sem er at unna Tristram. Enn hón frètti nú ekki til hans, í hverju landi hann mun vera, eda hvárt hann er dauðr eða lifandi. - Nú var einn jötunn, digr, mikill ok drambsamr, er fór utan af Afríkalandi at berjast við konunga ok höfðingja. For hann mörg lönd þeirra at leita, drap marga ok svívirði ok fló með húðinni skeggit af öllum höfðingjum, er hann drap, ok görði skinn mikil ok síð, svá (at) hann dró eptir sèr skikkjuna um jörðina. Þessi jötunn hafði fregit, at Artus konungr var svá frægr í sínu ríki, at engi var hans jafningi á þeim dögum at hreysti ok riddaraskap, ok barðist opt við marga höfðingja ok fèkk sigr ok sœmd. Sem jötunninn frètti hreysti hans ok drengskap, þá sendi hann mann sinn til hans með þeirri orðsendingu, at hann hefði gört sèr skinn svá síð, at hann dragi eptir sèr, af skeggjum konunga, hertuga, jarla ok lendra manna - ok fór hann mörg lönd at leita þeirra ok sigraði þá ok drap í einvígi ok bardaga; ok með því Artus er ríkastr allra þeirra, er hann hefir til spurt, bæði at löndum ok sœmdum, þá sendi hann orð fyrir vináttu sakir, at hann láti flá af skegg sitt ok sendi hánum fyrir virðingar sakir - ok skal hann tigna skegg hans svá mjök, at hann skal skipa því hæst yfir öllum konunga skeggjum, af því at hann er hinn frægsti, er hann hefir til spurt. Sem Artus konungr fregnar þetta, þá reiddist hann af öllum hug ok sendi jötninum þau orð, at fyrr skal hann berjast, enn upp gefa skegg sitt sem huglauss maðr. Sem jötunninn frá þessi tíðendi, at konungr vill berjast við hann, þá skundaði hann þegar með œði mikilli ok í landamæri ríkis Artus konungs, at berjast við hann. Sýndi jötunninn hánum skinn þau, er hann hafði gört af konunga skeggjunum. Síðan gengust þeir at með stórum höggum ok harðri atsókn allan dag frá morgni til kvelds. Ok um síðir sigraðist konungrinn á hánum ok tók af hánum höfuðit ok skinnin. Svá sótti konungrinn hann með vaskleik ok frelsaði fyrir hánum konunga ríki ok jarla ok hefndi á hánum metnað[ar] hans ok illgirndar. Nú þó at þetta falli ekki við söguna, þá vil ek þetta vita láta; því at sá jötunn, er Tristram drap, var systurson þessa jötuns, er skeggjanna krafði. Ok þjónaði Tristram þá Spanía konungi. Ok varð Spanía konungr þá mjök hræddr, er jötunninn krafði skeggs hans, ok kærði konungr þetta fyrir sínum vinum ok frændum ok öllum riddurum, ok fann hann öngvan þann er berjast þyrði við þenna jötun. Enn þá er Tristram heyrði, at engi þorði at verja sœmd konungsins, þá tók hann einvígit á sik, at sœma konunginn. Ok varð þá hit harðasta einvígi hvárratveggju, svá at Tristram fèkk þar mörg sár ok mikil, svá at allir hræddust, (at) hann mundi ekki lífi eðr heilsu ná; enn þó drap hann jötuninn. Af þeim sárum, er hann fèkk þar, fèkk Ísönd drottning engi tíðendi, nè af hánum; því hèr bjoggu á milli öfundarmenn hans: ok er þat siðr þeirra, er aðra öfunda, at þeir þegja um þat, er gott er, ok leyna frægð ok drengskap atgörða þeirra, er þeim er betr menntir, ok gefa saklausum sakir ok fela sína löstu undir annars hrópi. Því mælti einn hygginn maðr ok kenndi syni sínum svá ‘betra er at búa einn án fèlaga, enn vera með þeim, (er) hann öfunda.’ Enn Tristram, þar sem hann er nú, hefir œrna fèlaga, er hánum þjóna ok hann tigna. Enn þeir fèlagar hans, er váru í hirð Markis konungs, eru meir fjandmenn hans, enn[101] vinir, hrópuðu hann ok rœgðu; ok þat gott, er þeir spurðu til hans, þá leyndu þeir sakir drottningar, er þeir vissu at hánum var unnandi.


72. kap.

Einn dag sat drottning í herbergi sínu ok görði einn strengleik um hörmuliga ást. Enn í því kvam til hennar gangandi Maríadokk, einn ríkr maðr, jarl af stórum köstulum ok ríkum borgum í Englandi, ok var þá kominn til hirðar Markis konungs, at beiðast ástarþokka drottningar, til at þjóna henni. Enn Ísönd svarar hánum, at hann sýndi í slíkum orðum heimsku ok leitaði sèr mikils hègóma. Ok hafði hann opt beðit ástarþokka drottningar, ok gat hann aldri fengit svá mikit atvik, sem vert væri eins glófa; því hón dró hann ekki at sèr hvárki með heitum nè fagrmælum. Enn hann dvaldist lengi í hirð konungs, at freista, ef hann mætti nökkut mýkja lunderni drottningar til eptirlætis ástar sinnar. Hann var fríðr riddari, enn í öðru grimmr ok metnaðarfullr. Ekki var hann lofsæll af hreysti sinni; nema hann var almæltr kvenna biðill, gabbaði ok dáráði aðra riddara hjá sèr. Sem hann kvam eitt sinn, mælti hann til drottningar ‘frú’ kvað hann ‘þegar menn heyra uglu syngja, þá sómir mönnum at íhuga dauða sinn; því at uglu söngr merkir andlát. Ok sem mèr sýnist, at þetta sè harma-söngr ok hugsóttar, munu nökkurir hafa látit líf sitt.’ ‘Já’ kvað Ísönd ‘þú segir satt. Ek vil at vísu, (at) þessi söngr merki dauða. Sú er at sönnu vánd ugla, er af sóttum vill annan angra. Enn þèr berr vel at óttast dauða þinn, er þú hræðist mína söngva. Ugla flýr æ fyrir illum veðrum, enn þú kemr æ með illum tíðendum. Þú ert at sönnu fljúgandi ugla, er illar sögur æ vill segja ok spott ok háð vill fram bera. Ek veit at vísu, at þú kvæmir hèr ekki, ef þú vildir mèr fagnaðar-tíðendi segja.’ Maríadokk svarar ‘reið ertú nú, drottning. Enn ekki veit ek, hversu heimskr sá er, sem hræðist orð þín. Ek má vera ugla, enn þú mátt vera ambátt. Enn hvat sem verðr um minn dauða, þá fœri ek þèr harmfull tíðendi. Nú hefir þú tapat Tristram, unnasta þínum. Hann hefir fengit sèr nú konu á öðru landi. Ok máttu nú um leitast at fá þèr unnasta; því at hann hefir svíkit þik ok hafnat þinni ást ok fengit fríðari konu með mikilli sœmd, dóttur hertugans yfir Bretlandi.’ Þá svarar Ísönd ‘með spótti ok háði hefir þú jafnan úlfr ok ugla verit ok frá Tristram illt sagt. Guð láti mik aldri gott hafa, ef ek læt eptir þínum vilja ok hègóma. Enn þó at þú segir mèr illt frá Tristram, þá skal ek aldri þèr unna nè þinn vin verða, meðan ek lífi. Ok heldr vilda ek sjálf týna mèr, enn þína ást á mik draga.’ Ok reiddist hón nú ákafliga af þessum tíðendum. Sem Maríadokk skildi þetta, vildi hann ekki lengr angra hana ok gekk í braut, sturlaðr af öllu hjarta, er drottning vildi hánum svá svívirðilig svör gefa. Nú sem drottning var í þeim harmi, angri ok reiði, þá spurðist hón um, hvat satt var um Tristram. Ok svá sem hón vissi sannleik, þá hryggðist hón af miklum harmi ok hörmuligri sótt - ok var allr hennar hugr angrs fullr ok sorga —, kveinandi með þessum orðum ‘engi má nú manni trúa. Aldri sómir nú annars ást at trúa. Nú er hann orðinn nýr falsari, er hann hefir fengit konu í öðru landi.’ Svá kærði hón nú harm sinn um skilnað þeirra.


73. kap.

Tristram sitr nú í sínu angri. Enn þó lèzt hann vera blíðr ok kátr ok lèt aldri á sèr finna, at sèr væri nökkut til meins eða angrs. Enn hann fal angr sitt með þeim hætti, at hann fór, at skemta sèr, á veiðar, ok sjálfr hertuginn ok allir hans ríkustu vinir. Þar var ok Kardín, son hertugans, ok tveir aðrir sýnir hans, hinir fríðustu. Þar váru ok hinir ríkustu lendir menn hans. Ok áttu þeir þá at fylgja hundunum ok veiðimönnum ok riðu annan veg skógsins ofan at sjónum ok sást um, hvat er títt var í landamæri; því at þar var landaskipti - ok höfðu þar opt haft harða bardaga ok hörð viðrskipti. Í þessu landaskipti bjó jötunn einn, undarliga mikill ok hinn vaskasti. Enn hann hèt Moldagog. Hann var vitr ok vèlugr. Ok sem þeir váru komnir í landamæri, þá mælti hertuginn ‘Tristram’ kvað hann ‘minn bezti vin! Hèr er nú landaskipti ríkis várs, ok ekki gengr ríki várt lengra í þenna skóg. Öðrum megin á einn jötunn, ok býr hann þar í bergi nökkuru. Ok vil ek þèr kunnugt göra, at þessi jötunn hefir gört mèr mikinn ófrið, svá at hann útlægði mik af mínu ríki. Enn síðan görðu vit sætt okkar í milli með þeim hætti ok formála, at hann skal ekki hingat koma í mitt ríki, enn ek ekki yfir ána í hans ríki, at nauðsynjalausu. Nú vil ek halda þenna formála okkarn svá lengi sem ek má; því at ef ek geng á þessi einkamál, þá á hann vald á váru ríki, ræna ok brenna ok göra hvatvetna illt, er hann má - ok ef hann finnr mína menn í sínu ríki, þá á hann vald á at drepa þá. Þenna formála sóru allir hinir ríkustu menn mínir. Enn ef dýr eðr hundar várir þangat hlaupa, þá skulu vèr þá út leysa, svá at engi skal þá heim sœkja ok öngvan með sèr halda. Ek fyrirbýð ok þèr, Tristram, at fara yfir þessa á; því at þegar verðr þú spilltr, svívirðr ok drepinn.’ Tristram svarar ‘guð veit, herra’ segir hann ‘mik fýsir ekki þangat at fara. Ek veit eigi, hvat ek skylda þar sýsla. Ek gef hánum upp þetta fyrir mèr frjálst alla mína lífðaga. Ek vil öngva þrætu við hann eiga. Mik skortir ekki skóg, meðan ek lifi.’ Enn ekki at síðr leit hann fjarri skóginn ok sá, at hann hafði hinn fríðasta við, hávan ok rèttan ok digran, með allskyns við þann er hann hafði sèt ok heyrt nefndan. At þessum skóg gekk eins vegar sjór; enn annan veg kemst engi at, nema um ána, er fellr með óðum straumum, sem þeir görðu formálann um, hertuginn ok jötunninn, at engi skyldi yfir um ána fara. Ok snèri þá hertuginn aptr ok tók í hönd Tristram, ok riðu báðir saman - því at hann er hinn kærasti hertuganum - ok kvámu því næst heim til kastalans ok tóku vatn ok settust yfir borð. Ok kvámu þá heim veiðimenn með mörg dýr.


74. kap.

Kardín ok Tristram váru hinir beztu fèlagar. Þeir hèldu uppi miklum ófrið ok gáfu harða bardaga óvinum sínum, er sátu í ríki þeirra, ok tóku af þeim stórar borgir ok sterka kastala; því at þeir váru hinir hraustustu riddarar, svá at engi fannst þeim líkr - ok gengu undir þá ríkir höfðingjar, lendir menn ok riddarar —, ok höfðu mikinn styrk í ríki sínu ok tóku Namtersborg ok settu[102] alla kastala, er umhverfis váru þat fylki, með sínum riddaraskap, svá at hinir ríkustu menn tóku sèr tryggðir af þeim ok unnu þeim eiða ok gáfu þeim gisla ok trúnað öruggs friðar. Enn þess á millum var Tristram í miklu angri ok áhyggju at unna Ísönd. Ok þat íhugaði hann þá með öllu glöggsinni[103] um einn þann hlut, er hann ætlar at göra - ok þykkist hann nú hafa tómstund þar til —; því hans hjarta ok hugr allr var at unna Ísönd ok allt, þat er hann gat, henni til sœmdar at göra.


75. kap.

Á einum degi herklæddist Tristram ok lèzt vilja ríða á dýraveiði út á skóg ok sendi fèlaga sína með veiðimönnum frá sèr. Hann lèt fela hest sinn í einum dal. Ok tók hann þá horn sitt, steig á gangvara sinn ok reið sem skyndiligast þann veg sem vápnhestr hans var ok vápn. Ok sem hann hafði tygjast sem hann kunni bezt, steig hann á vápnhest sinn ok reið sem skyndiligast einn saman ok kvam því næst at straumvaðinu, sem skiptaríki[104] hertugans var ok land jötunsins. Ok sá hann þá, at vaðit var háskasamligt ok rann með miklum straumi, mjök djúpt, ok hávir bakkar hvárutveggja megin. Ok kaus hann þá harðan kost. Hvárt sem hann kvæmist af eðr ekki, þá laust hann hestinn með sporum ok hleypti hánum á ána. Enn vatnit gekk þegar yfir höfuð þeim báðum. Ok kvam hann þá svá hart niðr, at aldri hugðist hann kvikr mundu af komast. Enn hann leitaði við allt er hann mátti. Ok er hann kvam upp um síðir öðrum megin árinnar, steig hann af baki hesti sínum ok hvíldist nökkura stund ok tók af söðulinn ok hristi af vatnit ok af sjálfum sèr. Ok sem hann var vel hvíldr, steig hann á hest sinn ok reið í mörkina ok setti horn á munn sèr ok blès sem hann mátti mest ok svá lengi, at jötunninn heyrði hornit. Þá þótti hánum undarligt, hvat þat mátti vera, ok skundaði þegar, er hann heyrði þetta, ok hafði mikinn staf í hendi sèr af hinum harðasta beinviði. Sem hann leit Tristram herklæddan á hesti, þá spurði hann í mikilli reiði ‘herra gaurr’ kvað hann ‘hvat manna ertú, at þú sitr herklæddr á hesti? Hvaðan ertú kominn? Eðr hvert viltú fara? Eða hvers leitar þú hèr í mínum veiðiskógi?’ Þá svarar Tristram ‘ek heiti Tristram ok em ek mágr Bretlands hertuga. Ek sá þenna skóg, hinn fagra, ok hugsaða ek, at hann er leyniliga kominn ok vel fallinn til húsi einu, er ek vilda göra láta - því ek sè hèr hinn fegrsta við allskonar —, ok vil ek láta niðr falla[105] hin stœrstu trè í þessum hálfum mánaði, átta ok XL at tölu.’


76. kap.

Sem jötnuninn heyrði orð hans ok skildi, þá varð hann reiðr ok svaraði ‘svá bjargi mèr guð’ kvað hann ‘ef ekki væri sakir vináttu við hertugann, þá skylda ek drepa þik með þessum staf; því þú ert œrr af metnaði. Far braut sem skjótast ór mörkinni; ok máttú því verða feginn, at ek læt þik svá búit braut fara.’ Þá segir Tristram ‘vei sè þeim, sem sèr görir fagnað af þinni miskunn. Ek vil fella hèr svá mörg trè, sem mèr líkar; ok hafi sá okkarr, er sigr fær á öðrum, síðan gört.’ Þá svarar jötunninn með mikilli reiði ‘þú ert heimskr, gaurr, ok þrútinn metnaðar. Enn öðrum kosti þá skaltú ekki svá búinn braut fara. Þú skált gefa mèr höfuð þitt í gisling. Þú hyggr, at ek sè Urgan jötunn, er þú drapt. Nei, ekki er svá. Hann var föðurbróðir minn, enn sá frændi minn, er þú drapt í Spaníalandi. Enn nú ertú niðr kominn í Bretlandi at ræna mik skógi mínum. Enn fyrr skaltú berjast við mik. Ef þú þólir lítit, skal skjöldr þinn hlífa þèr, ef ek nái þèr.’ Ok lypti hann þá staf sínum ok kastaði at hánum með miklu afli ok reiði. Enn Tristram veik sèr undan ok skundaði at hánum at höggva hann. Enn jötunninn flýtti sèr at komast at stafnum, ok var þá mikill þræta þeirra á millum, ok hleypti þá Tristram fram í millum jötunsins ok stafsins ok vildi höggva hann í höfuðit. Enn er jötunninn reikaði undan högginu, þá flaug sverðit niðr á legginn á hánum með svá þungu höggi, at fjarri kvam niðr fótrinn af hánum. Ok þegar ætlaði hann hánum annat ofan í höfuðit. Enn í því œpti jötunninn upp hárri röddu ‘herra’ kvað hann ‘miskunna lífi mínu. Ek skal görast þèr tryggr ok trúr ok handgenginn. Ok alla mína fèsjóðu skal ek gefa þèr. Land mitt allt ok gull þat, er ek á, skal vera í þínu valdi ok skipan. Ek hirði ekki af mínu hafa, utan lífit eitt. Ok haf mik þangat, sem þú vilt ok þèr líkar sjálfum; ok gör þat af mèr, sem þú vilt.’ Sem Tristram skildi, (at) hann bað miskunnar, þá tók hann við handgöngu hans, tryggðum ok orðum ok öruggum handsölum. Ok görði þá Tristram hánum trèfót ok batt undir knè hánum. Ok skyldi hann fylgja hánum.


77. kap.

Jötunninn sýndi Tristram fè sitt, ok virði hann alllítils; því at ekki var hugr hans mjök á fjárafla á þeim tímum. Ok mælti hann þá við jötuninn, at hann vill ekki meira hafa af fè hans, enn hann þarf. Sem jötunninn var hánum eiðbundinn, þá lèt hann Tristram ráða fè sínu ok hirða í kastala sínum - ok görðu þá nýjan formála, at jötunninn skal göra hvatvetna þat sem Tristram vill beiða. Ok váru þeir þá sáttir. Ok skal Tristram ráða skóginum ok láta þat ór göra, er hann vill - ok tryggði hánum, at hann skal öngum segja þetta. Ok gekk jötunnum til árinnar með hánum ok segir hánum, hvar hann skyldi yfir ríða - ok tók þá leyfi af hánum ok fór síðan leiðar sinnar ok lèt svá um þetta, sem hann vissi ekki, hvat títt væri, ok reið yfir vaðit hjá fjallinu. Ok kvamst hann svá yfir um, at Kardín varð ekki varr við hann. Ok reið hann sem skjótast til hirðarinnar ok segir, (at) hann hafi villzt allan þann dag í mörkinni ok hefði rekit mikinn villigölt - enn þó gat hann ekki veitt hann, ok virkti hann mjök í bein af því, at hann fèkk öngva hvíld þann dag; ok kveðst hann vera mjök þurfandi hvíldar. Sem hann var mettr, fór hann at sofa hjá konu sinni; ok íhugaði hann þá mart ok lá vakandi. Ok undraði Ísodd þat mjök, hvat hánum var eða því hann andvarpar svá af öllu hjarta, ok spyrr hann þá at, hvaða sótt hann hefir, er hann má ekki sofa. Hón bað hann lengi með sœtum ok sœmiligum orðum, at hann skuli segja henni. Enn Tristram svarar ‘þessi sótt hefir á mèr legit frá því í morgun, er ek fór á skóg - ok fann ek þar einn mikinn villigölt, ok særða ek hann tveimr sárum með sverði mínu, ok kvamst hann í braut ekki at síðr, ok angraði mik þat mjök, ok enn em ek reiðr ok hryggr. Ek reið eptir hánum, ok vildi hann aldri nema staðar fyrir mèr; ok er ek hafða at gört þat er ek mátta, þá hvarf hann mèr við kveldit í skóginn. Nú bið ek þik, min sœta unnasta, at þú segir þetta öngum manni, at ekki sè mèr ámælt eðr hrópaðr fyrir fèlögum mínum nè hirðmönnum. Mèr er í þessu mikill harmr; ok vil ek í skóg fara, þá (er) dagr er, ok rannsaka skóginn allan. Ek veit þat á drengskap minn, at ek skal aldri lètta, fyrr enn ek hefi veitt hann.’ ‘Guð veit, unnasti’ kvað hón ‘at ek skal þessu vel leyna. Sjá þú svá við öðrum.’ Ok rœddu þau ekki fleira þar um at sinni.


78. kap.

Nú reis Tristram upp, þegar dagaði, ok reið braut leyniliga einn saman ok kvamst vel yfir ána ok því næst at kastala jötunsins. Enn hann hèlt allan formála þeirra ok fèkk hánum smíði ok tól öll ok görði allt eptir því, er hann sagði fyrir. Enn þar sem skógrinn var þykkvastr, þá var berg eitt kringlótt ok allt hvelft innan, höggvit ok skorit með hinum mesta hagleik. Ok stóð steinbogi undir miðju hválfinu, skorinn laufum, fuglum ok dýrum. Ok undir hvárumtveggja enda bogans váru svá ókunnugir skurðir, at engi, er þar var, kunni þvílíkt at göra. Enn hválfit var svá hvelft umbergis, at öngvan veg kvamst maðr inn eðr út ór húsinu - nema þá er sjórinn tók út at falla, mátti þangat þurrum fœti ganga. Einn jötunn kvam ór Afríkalandi, at göra þetta hválf, ok bjó þar lengi ok herjaði á þá, er í váru Bretlandi. Hann eyddi nær alla byggð upp til fjallsins Michaelis, er stendr á sjóvar ströndu. Enn þá er Artus fór ór Englandi með her sínum út í Rómaríki móti Íróni keisara, er með röngu heimti skatt af Englandi - enn þá (er) Artus konungr lendi í Normandía, þá frètti hann, hvat títt var um jötuninn ok at hann görði margfaldan skaða á mönnum, svá at hann eyddi náliga allt landit, svá at konungr hafði aldri slík undr fregit. Hann hafði ok tekit dóttur Orsl hertuga ok sótti hana með afli ok hafði hana með sèr í braut. Ok hèt hón Elena. Enn hann hèlt hana með sèr í hellinum. Enn því (at) hón var hin fríðasta kona, þá girntist hann líkams losta af henni. Enn þá er hann gat ekki unnit þat er hann vildi, sakir mikilleik(s) hans ok þunga, þá kafnaði hón undir hánum ok sprakk. Síðan kvam Orsl hertugi til Artus konungs ok kærði fyrir hánum skaða sinn ok vandræði. Enn konungr var fullr góðvilja ok harmaði skaða hans ok áfelli. Ok sem kvelda tók, þá herklæddist konungrinn leyniliga ok hafði með sèr II riddara sína, ok fóru þeir þá at leita jötunsins ok fundu um síðir. Enn konungrinn einn saman barðist við jötuninn, ok fèkk konungrinn hinn harðasta bardaga með stórum höggum áðr enn hann fèkk jötuninn felldan. Enn um jötuninn, er konungrinn drap, þá heyrir ekki til þessarri sögu, nema þat eitt, at hann görði þetta hit fagra hválfhús, er Tristram hugnaði vel, sem sjálfr hann kunni at vera œskjandi.


79. kap.

Tristram nýtti þar nú vel sœmdar sinnar með miklum hagleik ok allskonar skurðum. Ok leyndist hann svá listiliga, at engi vissi, hvar hann var eða hvat hann at hafðist. Hann kvam þangat jafnan árla, enn síðla heim aptr. Ok hefir hann mikit starf ok áhyggju at fullgöra þat er hann iðjaði. Ok lèt hann þilja innan hválfhúsit allt, sem þèttast mátti, með hinum bezta viði, steina ok gylla alla skurðina með völdum hagleik. Enn úti fyrir dyrunum lèt hann göra þá fríðustu höll af góðum viði, er ekki skorti þar til. Þá lèt hann göra öruggan skíðgarð umbergis höllina. Í þessarri höll smíða gullsmiðir hans, ok hón var öll í kring gullskorin ok svá ljós innan sem utan. Þar váru allskyns hagleiksmenn. Enn engi þeirra, er þar váru, vissu allar Tristrams ætlanir, því hann lèt þat hús göra, er svá margskonar smiðir vanda. Tristram fór svá leyniliga með sína ætlan; því at engi þeirra vissi, hvat hann ætlaði eða hvat hann vildi, nema þat eitt, er (hann) sýndi jötninum, er gull ok silfr fèkk hánum.


80. kap.

Nú lætr Tristram skunda smíðinni þat er hann má. Ok líkar hánum þar vel undir fjallinu. Smíða þar trèsmiðir ok gullsmiðir; ok var nú allt kompásat ok búit saman at fella. Tristram lofaði þá smiðunum heim at fara ok fylgði þeim til þess (er) þeir váru ór eynni komnir - ok síðan hverr til síns fóstrlands. Nú hefir Tristram öngvan fèlaga þar hjá sèr, nema jötuninn; ok báru þeir nú allt starf smiðanna ok felldu saman hválfhúsit svá sem efnit var áðr af smiðunum til búit, allt steint ok gyllt með hinum bezta hagleik. Ok mátti þá berliga sjá smíðina fullgörva svá at engi kunni betr œskja. Undir miðju hválfinu reistu þeir upp líkneskju eina, svá hagliga at líkams vexti ok andliti, at engi á sjándi maðr kunni annat at ætla, enn kvikt væri í öllum limunum, ok svá frítt ok vel gört, at í öllum heiminum mátti ekki fegri líkneskju finna. Ok ór munninum stóð svá góðr ilmr, at allt húsit fyllti af, svá sem öll jurta kyn væri þar inni, þau sem dýrust eru. Enn þessi hinn góði ilmr kvam með þeirri list ór líkneskjunni, at Tristram hafði gört undir geirvörtunni jafnsítt hjartanu eina boru á brjóstinu ok setti þar einn buðk[106], fullan af gullmölnum grösum, þeira sœtustum, er í váru öllum heiminum. Ór þessum buðk[107] stóðu tveir reyrstafir af brenndu gulli. Ok annarr þessarra skaut ilm út undan hnakkanum, þar sem mœttist hárit ok holdit, enn annarr með sama hætti horfði til munnsins. Þessi líkneskja var at sköpun, fegrð ok mikilleik svá lík Ísönd drottningu, svá sem hón væri þar sjálf standandi, ok svá kviklig, sem lifandi væri. Þessi líkneskja var svá hagliga skorin ok svá tignarliga klædd, sem sómdi hinni tignustu drottningu. Hón hafði á höfði sèr kórónu af brenndu gulli, görva með allskonar hagleik - ok sett með hinum dýrustum gimsteinum ok öllum litum; enn í því laufinu, sem framan var í enninu, stóð einn stórr smaragdus, at aldri bar konungr eðr drottning jafngóðan. Í hœgri hendi líkneskjunnar stóð eirvöndr eðr valdsmerki, í hinum efra endanum með flúrum gört, hinnar hagligustu smíðar; leggr viðarins var allr klæddr af gulli ok settr með fingrgullssteinum; gulllaufin váru hit bezta Arabía-gull; enn á hinu efra laufi vandarins var skorinn fugl með fjöðrum ok allskonar litum fjaðranna ok fullgört at vængjum, blakandi sem hann væri kvikr ok lifandi. Þessi líkneskja var klædd hinum bezta purpura með hvítum skinnum. Enn þar fyrir var hón klædd purpurapelli, at purpurinn merkir harm, hryggð, válk ok vesöld, er Ísönd þoldi fyrir ástar sakir við Tristram. Í hœgri hendi hèlt hón fingrgulli sínu; ok þar var á ritat orð þau, er Ísönd drottning mælti í skilnað þeirra ‘Tristram’ kvað hón ‘tak þetta fingrgull í minning ástar okkarrar ok gleym ekki hörmum okkrum, válk(i) ok vesöldom, er þú hefir þolat fyrir mínar sakir ok (ek) fyrir þínar.’ Undir fótum hennar var einn fótkistill, steyptr af kopar í líking þess vánda dvergs, er þau hafði[108] rœgt fyrir konunginum ok hrópat. Líkneskjan stóð á brjósti hánum, því líkast, sem hón skipaði hánum undir fœtr sèr; enn hann lá opinn undir fótum hennar, því líkt, sem hann væri grátandi. Hjá líkneskjunni var gör af brenndu gulli lítil skemmtan, rakki hennar, höfuð sitt skakandi ok bjöllu sinni hringjandi, gört með miklum hagleik. Enn öðrum megin dvergsins stóð ein líkneskja lítil, eptir Bringvet, fylgismey drottningar; hón var vel sköpuð eptir fegrð sinni ok vel skrýdd hinum bezta búnaði ok hèlt sèr í hendi keri með loki, bjóðandi Ísönd drottningu með blíðu andliti. Umbergis kerit váru þau orð, er hón mælti ‘Ísönd drottning, tak drykk þenna, er gör var á Írlandi, Markis konungi.’ Enn öðrum megin í herberginu, sem inn var gengit, hafði hann gört eina mikla líkneskju í líking jötunsins, svá sem hann stœði þar sjálfr einfœttr ok reiddi báðum höndum járnstaf sinn yfir öxl sèr at verja líkneskjuna; enn hann var klæddr stóru bukkskinni ok loðnu, ok tók kyrtillinn hánum skammt ofan, ok var hann nakinn niðr frá nafla ok gnísti tönnum, grimmr í augum, sem hann vildi berja alla þá, er inn gengu. Enn öðrum megin dyranna stóð eitt mikit león, steypt af kopar ok svá hagliga gört, at engi hugði annat, enn lifanda væri, þeir[109] er þat sæi. Þat stóð á fjórum fótum ok barði hala sínum um eina líkneskju, er gör var eptir ræðismanni þeim, er hrópaði ok rœgði Tristram fyrir Markis konungi. Engi kann at tjá nè telja þann hagleik, er þar var á þeim líkneskjum, er Tristram lèt þar göra í hválfinu. Ok hefir hann nú allt gört, þat er hann vill at sinni, ok fær nú í vald jötunsins ok bauð hánum sem þræli sínum ok þjónostumanni þetta svá vel at varðveita, at ekki skyldi þar nærri koma. Enn hann sjálfr bar lyklana bæði at hválfhúsinu ok líkneskjunum. Enn jötunninn hafði allt fè sitt frjálst annat. Ok líkaði þetta Tristram vel, er hann hefir slíku á leið komit.


81. kap.

Sem Tristram hafði lokit starfi sínu, þá reið hann heim til kastala síns, sem hann var vanr, etr ok drekkr ok sefr hjá Ísodd konu sinni ok var kærr með fèlögum sínum. Enn ekki er hánum hugr at eiga líkamslosta við konu sína. Enn þó fór hann leynt með; því engi maðr mátti ætlan hans nè athæfi finna; því allir hugðu, (at) hann byggði hjónskapliga, sem hann skyldi, með henni. Enn Ísodd er ok svá lunduð, at hón leyndi fyrir hverjum manni svá tryggiliga, at hón birti hvárki fyrir frændum sínum nè vinum. Enn þá er hann var í brautu ok görði líkneskjur þessar, þá þótti henni mjök kynligt, hvar hann var eða hvat hann görði. Svá reið hann heim ok heiman um einn leynistig, at engi varð varr við hann, ok kvam svá til hválfhússins. Ok jafnan sem hann kvam inn til líkneskju Ísöndar, þá kyssti hann hana, svá opt sem hann kvam, ok lagði hana í fang sèr ok hendr um háls, sem hón væri lifandi, ok rœddi til hennar mörgum ástsamligum orðum um ástarþokka þeirra ok harma. Svá görði hann við líkneskju Bringvetar ok minntist á öll orð þau, er hann var vanr at mæla við þær. Hann minntist ok á alla þá huggan, skemmtan, gleði ok yndi, er hann fèkk af Ísönd, ok kyssti hvert sinn líkneskit, er hann íhugaði huggan þeirra. Enn þá var hann hryggr ok reiðr, er hann minntist á harm þeirra, vás ok vesaldir, er hann þoldi fyrir sakir þeirra, er þau hrópuðu, ok kennir þat nú líkneskju hins vánda ræðismanns.


82. kap.

Nú er Tristram var heim kominn til kastala síns, þá bar svá við í því landi, at herra Tristram skyldi fara með fèlögum sínum ok Kardín til eins heilags staðar at biðjast fyrir, ok lèt Tristram Ísoddu konu sína fara með sèr. Nú reið Kardín hjá henni á hœgri hlið ok hèlt á beizli hennar, ok rœddust þau við um allskonar gaman ok gleði. Ok sem þeir riðu lausum hestum, fóru þeir hvert sem vildu, ok skildust þá hestarnir. Ísodd tók þá beizl sitt ok sló hestinn með sporum. Sem hón lypti fœtinum frá síðu hestsins, þá lukust í sundr lær hennar, enn hestrinn skriðnaði í vatnsfall, enn í því stökkr vatnit upp í millum læra hennar, ok því næst kvað hón við ok hló sem mest mátti hón ok talaði þá ekki, ok svá lengi hló hon, at næsta reið hón hálfan fjórðung meðan hlæjandi, ok gat hón þó varla við sèt. Sem Kardín sá hana með þessu móti hlæjandi, þá hugði hann, at hón mundi hlæja at hánum, ok (at) hón hefði nökkut fregit, er heimska væri í ok illska, um hann; því hann var hinn bezti riddari, mildr ok hœverskr, vinsæll ok kurteiss - ok fyrir því óttaðist hann, at systir hans mundi hlæja at nökkurri heimsku hans. Hánum þótti skömm at hlátri hennar, ok tók hann þá at spyrja hana ‘hvat er þat’ kvað hann ‘er þú hlótt at áðan af öllu hjarta? Enn ek veit ekki, hvárt þik hlœgði[110] um sjálfa þik eðr mik. Enn ef þú segir mèr ekki satt um, þá vit fyrir víst, at ek skal öngvan trúnað af þèr hafa upp frá þessu. Þú mátt ljúga at mèr, ef þú vilt. Enn ef ek verð ekki víss, þá skal ek ekki unna þèr sem eigin systur.’ Ísodd skildi þat, er hann mælti, ok veit hón, ef hón leynir hann, at hón muni hatr ok óvináttu í móti hafa af hánum, ok mælti hón þá ‘bróðir’ kvað hón ‘ek hló at heimsku minni ok íhugan ok einum kynligum hlut, er mèr bar til handa, at hestr minn hljóp í vatn ákafliga, enn ek gáða ekki at mèr, ok skvettist vatnit upp í millum fóta mèr miklu hærra enn nökkurn tíma karlmanns hönd, ok aldri beiðist Tristram þess, at hönd hans skyldi þar koma. Nú hefi ek sagt yðr, hvat mik hlœgði.’ Enn Kardín svarar þegar með skjótum orðum ‘Ísodd’ kvað hann ‘hvat er þat, er þú sagðir? Sofi þit ekki bæði, Tristram, saman í einni rekkju sem saman vígð hjón? Hvárt görir hann ok lifir sem múkr, enn þú sem nunna? Óhœverskliga býr hann með þèr, er hönd hans kemr aldri nær þèr í hvílu berri, nema þá er hann leikr við þik.’ Ísodd mælti ‘aldri lèk hann við mik, nema þat eins, (at) hann kyssir mik, ok sjaldan þó, nema þá (er) vit förum at sofa. Aldri vissa ek heldr karlmanns hjúskap, enn sú mær, sem hreinligast hefir lifat.’ Þá mælti hertuginn ‘ek hygg, at hánum líki þá önnur lostasemi, enn meydómr þinn - at hann muni aðra þreyja. Hefða ek þat vitat, skyldi hann aldri í þína sæng komit hafa.’ Þá svarar Ísodd ‘engi maðr má hánum ámæla um þetta.’ ‘Ek vænti’ segir hón ‘(at) hann gefi aðra sök. Ok með því hann lifir svá, þá vil ek ekki, at þèr ásakið hann um þetta.’


83. kap.

Sem hertuginn var sannfróðr um þetta, at systir hans var enn mær, þá angraðist hann mjök ok íhugaði, ok virðist hánum, sem þetta væri sèr bæði svívirðing ok allri sinni ætt, at Tristram vildi öngvan arfa eiga í ætt þeirra. Reið hann þá fram í þeim hryggleik ok rœddi þá ekki um at sinni sakir þeirra, er fylgja þeim - ok koma því næst til þess helga staðar at biðjast fyrir. Svá sem þeir höfðu þat gört, svá sem þeim sýndist, þá snèru þeir aptr til hesta sinna ok riðu heim skemmtandi sèr. Kardín var þá í illu skapi til Tristrams fèlaga síns, ok þó vildi hann ekki um rœða við hann. Ok þótti Tristram þat undarligt, hverr því mundi valda, at hann sýnir hánum svá mikinn hryggleik, ok mælir allt fyrir hánum bæði fyrir ok eptir. Ok angraðist þá Tristram allr í hug sínum, ok íhugaði hann þat, hversu hann mætti þessa víss verða, ok hvat hann fann til saka. Ok á einhverjum degi mælti Tristram til hans ‘fèlagi’ kvað hann ‘hversu ferr nú? Hefi ek nökkut misgört við yðr? Ek finn nú mikla reiði yðra til mín; ok segið mèr berliga þat sem satt er, svá (at) þat falli niðr, sem rangt er. Ek finn nú, at þèr hallmælið mèr bæði afheyranda ok áheyranda; enn þat er hvárki dáð nè drengskapr at hata mik ok svívirða móti mínum tilverknaði.’ Enn Kardín, reiðr, svarar hánum kurteisliga ‘þat segi ek þèr’ kvað hann ‘ef ek hata þik, þá sómir öngum manni at ásaka mik ok mína frændr ok vini, at allir skulu vera þínir óvinir, nema þú vilir yfir bœta; því at þetta heyrir oss til svívirðingar, bæði innan hirðar ok utan, þessi hin svívirðiliga synd, er þú hefir til mín gört, er þú hafnar meydóm systur minnar - ok heyrir þetta öllum þeim, sem eru frændr hennar ok vinir —; því at svá er hón hœversk, at öngum kurteisum manni ok velbornum sómir at hafna henni. Því væri þèr þat engi brigzli nè vanvirðing, at þú ynnir henni sem eiginkonu þinni ok byggir með henni hjónskapliga. Enn nú eru vèr allir þat vitandi, at þú vilt ekki eiga lögligan erfingja ór ætt várri. Ok ef ekki væri okkarr fèlagskapr svá öruggr ok staðfastr, þá skyldir þú dýrt kaupa þessa svívirðing, er þú hefir gört minni kærustu frændkonu. Í öllu mínu ríki finnst engi hennar maki at fríðleik ok hœversku ok allskonar atgörðum, er kvennmanni sómir at hafa. Eða því vartu svá djarfr, at þú þorðir at fá hennar, með því at þú vildir ekki svá hjónskapliga búa með henni, sem bóndi við húsfreyju sína.’


84. kap.

Sem Tristram hafði heyrt, at hann ámælti hánum, þá svarar hann hánum reiðum ok hörðum orðum ‘ek hefi ekki þat gört, er mèr sómir ekki at göra. Þú talar mart um fríðleik hennar ok kurteisi ok ættgœði ok allskonar atgörðir. Enn nú vit þat fyrir víst’ segir hann ‘at ek á svá fríða unnostu, ok svá tignarliga ok hœverska, ríka ok lofsæla, at hón hefir í sinni þjónostu eina mey svá fríða ok kurteisa, ættgóða ok ríka ok svá vel orðna allskonar atgörða, at henni sómir betr at vera drottning hins ágætasta konungs, enn Ísodd systur þinni frú eins kastala. Ok af þessu máttu merkja, at dýrlig ok tignarlig er sú frú, er slíka þjónostumey á sèr. Enn þó tala ek þetta ekki til svívirðingar þèr nè systur þinni; því at ek kalla systur þína fríða ok kurteisa, ættgóða ok ríka at eignum. Enn ekki má hon þá jafnast við hina, er yfir er allar þær, er nú lifa. Henni hefi ek gefit allan minn vilja, svá vándliga, at ek hefi öngvan mátt til þessarri at unna.’ Þá segir Kardín ‘ekki skulu þèr tjá prettir þínir ok lýgi - nema þú sýnir mèr mey[111] þessa, er þú lofar svá mjök. Enn ef hón er eigi svá fríð, sem þú segir, þá skaltu göra mèr rètt, ef guð vill; elligar skal ek sýsla þèr dauða. Enn ef sú er slík, sem þú segir ok lofar svá mjök, þá skaltú vera frjáls fyrir mèr ok öllum mínum frændum.’ Tristram skildi heit hans ok reiði, ok íhugaði hann þá ok vissi ekki, hvat hann skyldi til göra; því hann unni Kardín meir enn nökkurum öðrum vin sínum, ok fyrir því vildi hann með öngum kosti angra hann meir - ok óttast þó, ef hann segir hánum, at hann muni kunnugt göra systur sinni. Enn ef hann segir ekki, þá er hann týndr ok tapaðr, svikinn ok svívirðr, hvárt (sem) þat verðr með rèttu eðr röngu; því at hann má at vísu sýsla hánum dauða með nökkurri undirhyggju. Ok segir hann þá ‘Kardín’ kvað hann ‘hinn bezti vin minn! Þú görðir mèr þetta ríki kunnugt, ok af þínum ráðum hefi ek fengit margfaldar sœmdir. Enn ef ek misgörða við þik, þá megi mèr mein af þèr standa, ef þú vilt þik til þess hafa. Enn at mínum vilja ok at mínu valdi, þá skal ekki angr nè óró okkar á milli görast, af öngum tilverknaði, er ek mega til þjóna, þó at þat sè mjök á móti mínu skapi. Nú með því at þú vilt mína ráðagörð vita, ást ok leyndarmál, er engi maðr er með mèr vitandi, nema ek einn saman, ok ef þú vilt sjá hina fríðu mey ok hennar viðrmæli ok umbúnað, frægð ok yfirsýn, þá er þat bœn mín til fèlagskapar þíns, at þú rjúfir ekki þetta leyndarmál ok einmæli mitt fyrir systur þinni nè nökkurum öðrum; því ek vilda, at öngum kosti yrði hón þess vís, ok engi annarr.’ Þá svarar Kardín ‘sjá hèr trú mína ok einörð, at aldri skal ek rjúfa þat, er þú vilt leynt hafa, ok engi þess af mèr verða víss, nema þú sjáir ráð fyrir. Ok seg mèr síðan.’ Nú festir hvárr þeirra öðrum trúnað ok tryggleik, at hann skal öllu því leyna, er Tristram vill segja hánum.


85. kap.

Einn morgun mjök árla þá bjoggu þeir ferð leyniliga. Enn allir þeir, er eptir váru í borginni, undruðu, hvert þeir mundu fara vilja. Enn Tristram ok Kardín fóru þegar leiðar sinnar, er dagaði, ok riðu þeir þá um skóga ok eyðimerkr ok kvámu at straums-vaðinu, ok lèt Tristram, sem hann vildi yfir ríða ána. Ok er hann var kominn í vadit, þá œpti Kardín hárri röddu ‘Tristram’ kvað hann ‘hvat hefir þú nú ætlat?’ Tristram svarar ‘ek vil ríða yfir ána ok sýna þèr þat, er ek hefi heitit þèr.’ Þá reiddist Kardín ok mælti ‘þú vilt svíkja mik ok leiða mik í vald jötunsins, hins mesta höfuðfjanda, er drepr hvern, er þar kemr. Fyrir því görir þú þetta, at þú haldir ekki formála þann, er þú hefir játat mèr. Ef vit förum yfir ána, aldri munu vit kvikir aptr koma.’ Sem Tristram heyrði, at hann var hræddr, þá blès hann horni sínu, sem hann mátti mest, fjórum sinnum. Með þeim hætti bendi hann jötninum þangat at koma. Ok því næst kvam jötunninn öðrum megin á bergit, svá reiðr, sem óðr væri, ok hafði járnstaf sinn reiddan ok kallaði á Tristram ógurligu kalli ok mælti ‘hvat viltú mèr, er þú kallar mik svá ákafliga?’ Tristram svarar ‘ek bið þik, at þú lofir þessum riddara at fylgja mèr þangat, sem ek vil, ok kasta braut járnstaf þínum.’ Enn hann görði svá þegar. Þá tok Kardín at huggast ok reið yfir um ána til Tristrams. Ok segir Tristram hánum þá viðskipti þeirra, hversu þeir höfðu barizt ok hann hafði höggvit fótinn af jötninum. Riðu þeir síðan leiðar sinnar ok kvámu þá upp at fjallinu ok stigu þar af hestum sínum ok gengu upp at garðinum. Þá lauk Tristram upp húsinu, ok laust þegar á sá hinn sœti ilmr balsami ok allra hinna sœtustu grasa, er þar váru. Sem Kardín leit líkneskju jötunsins við dyrrnar sjálfar, þá varð hann svá hræddr, at hann mundi næsta af ganga vitinu; því hann hugði, at Tristram hefði svikit hann, ok at jötunninn mundi drepa hann með reiddum staf sínum. Enn af hræðslu þessarri ok af ilm þeim, er fylldi húsit, þá varð hánum svá undarligt við, at hann fèll í óvit. Tristram reisti hann upp ok mælti við hann ‘göngum hingat’ kvað hann ‘hèr er mær sú, er þjónar þeirri hinni ríku frú, er ek sagða þèr at ek em mjök unnandi.’ Enn Kardín var allr í ótta ok hræðslu ok var sem hamstola væri í hug sínum ok tapaði skynsemd. Leit hann þá líkneskit ok hugði, (at) kvikt væri. Enn hánum stóð svá mikil ógn af jötninum - ok þar váru optast augu hans —, ok fyrir því gat hann ekki fundit annat, enn líkneskjan væri kvik. Enn Tristram gekk þá at líkneskju Ísöndar, faðmaði hana ok kyssti ok mælti lágt ok hvíslaði í eyra henni ok andvarpaði, svá sem sá, er mjök er unnandi. Því næst mælti Tristram til líkneskjunnar ‘mín fríðasta unnasta’ kvað hann ‘þín ást görir mik sjúkan bæði nætr ok daga; því at öll mín fýsn ok allr minn vili fellr allr eptir þínu skapi eðr vilja.’ Stundum var hann mjök hryggr ok í illu skapi í rœðu sinni, enn stundum lèzt hann vera í blíðu skapi.


86. kap.

Þá þótti Kardín mikit at ok mælti ‘Tristram, hèr sœmdi mèr nökkut at fá, sem svá fríðar konur eru. Ek sè þat’ kvað hann ‘at þú átt hina fríðustu unnostu. Gör mik hluttakara þinnar skemmtunar, at ek sè unnasti drottningar meyjar. Enn ef þú heldr mèr ekki þann formála, er þú hèzt mèr, þá (er) vit fórum heiman, þá skaltú brigzli af fá.’ Því næst tók Tristram í hönd hánum ok leiddi hann til líkneskju Bringvetar ok mælti ‘er ekki þessi jungfrú fríðari, enn Ísodd systir þín? Ok ef svá berr til, at slíks verðr getit, þá váttar slíkt, sem þú mátt hèr sjá.’ Þá svarar Kardín ‘þat sè ek’ kvað hann ‘at helzt eru þessar fríðar, ok því sómir þèr at miðla við mik fríðleik þeirra. Svá lengi sem vit höfum verit fèlagar, þá sómir okkr at vera hluttakarar þeirra beggja.’ ‘Já’ kvað Tristram ‘ek kýs drottningu. Enn tak þú við — ek fæ þèr meyna.’ Þá svarar Kardín ‘guð þakki þèr, (er) þú görir svá vel til mín. Slíkt er vináttu merki ok fèlagskapar.’ Hann leit gullkerit í hendi hennar ok hugði, (at) fullt væri af víni, ok vildi taka af henni. Enn kerit var seymt ok límt at hendi hennar með hagleiks vèlum, at hann mátti með öngum kosti taka þat. Ok hugði hann þá at vandliga, ok sá hann þá, at þat var líkneskja hvárttveggja, ok mælti til Tristrams ‘listugr maðr ertú’ segir hann ‘ok vèla fullr, at þú hefir svá mikit svikit mik ok blekkt, öruggan vin þinn ok kæran fèlaga. Enn ef þú sýnir mèr ekki þær, er þessar eru eptir görvar, þá hefir þú logit at mèr allan okkarn formála. Enn ef þú sýnir mèr þær skepnur, sem slíkar eru, sem þessar líkneskjur, at yfirsýn ok fríðleika, þá ertu sannr at þínum háttum, ok þá má ek trúa þínum orðum, ok þá vil ek, at þú gefir mèr meyna, sem þú gaft mèr líkneskjuna.’ Þá segir Tristram ‘þat skal víst vera, ef þú vilt orð þín halda við mik.’ Ok bundu þeir þá handsöl sín á milli með nýjum trúnaði ok öruggum drengskap. Þá sýndi Tristram hánum allt, er þar var steint ok skorit, gyllt ok greypt, með svá margfaldligum hagleik, at aldri sá fyrr nökkurs manns augu þvílíkt. Ok undraði Kardín, með hverjum hætti at Tristram gat öllu þessu áleiðis komit. Því næst læsti Tristram aptr húsinu, ok fóru þeir þá heim. Sem þeir höfðu heima hvílzt fá daga, þá bjóst hvárrtveggi þeirra til heilagra staða at vitja, ok tóku þeir ok rúmstafi ok skreppur ok höfðu öngva menn með sèr, nema tvá eina frændr sína, fríða menn, vaska ok vápndjarfa ok at öllum hirðsiðum hœverska. Höfðu þeir þá öll herklæði sín með sèr ok segja þat hirðmönnum sínum ok öllu fólki, at fyrir því höfðu þeir vápn sín með sèr, at þeir óttuðust útlegð ok vánda menn í ókunnu landi. Því næst tóku þeir leyfi af vinum sínum ok fara ferðar sinnar ok stefndu til Englands, ok fýsir hvárntveggja til sinnar unnostu, Tristram at sjá Ísönd, enn Kardín Bringvet.


87. kap.

Sem Tristram ok Kardín hafa svá framat ferð sinni, at þeir skyldu koma í þeirri borg niðr, er Markis konungr skyldi í dveljast þá nótt - ok fyrir því (at) Tristram var þar allt kunnugt —, þá riðu þeir báðir móti konungs liði, ok þó ekki at sama veg, heldr at leynistígum. Ok sá þeir því næst konungs lið ríða á móti sèr, mikinn fjölda. Sem konungrinn var um riðinn, þá sá þeir drottningar fylgi. Ok stigu þeir þá af hestum sínum hjá veginum ok fengu hestana skjaldsveinum sínum til geymslu. Enn þeir báðir gengu at þeirri sömu kerru, sem Ísönd ok hennar þjónostumey Bringvet sátu í, ok kvámust svá nær vagninum, at þeir kvöddu drottning kurteisliga ok hennar þjónostumey. Ok jafnskjótt kenndi Ísönd Tristram, ok ógladdist hón þegar ok minntist þeirrar miklu elsku, sem hón hafði langan tíma haft. Enn Bringvet var með mikilli elsku til Kardíns sjándi. Enn sakir þess riddaraliðs, er fylgði drottningu með hennar vagni, óttaðist hón, at Tristram yrði kenndr af konungs mönnum, ef þeirra dvöl yrði nökkur. Ok þegar jafnskjótt tók hón þat sama gull, sem jafnan hafði þeirra í milli farit með sendiboðum, ok kastaði til Tristrams, svá til hans talandi ‘ríð braut hèðan, þú ókunni riddari’ segir hón ‘ok fá þèr herbergi ok dvel ekki vára ferð.’ Enn sem Tristram sá gullit, kenndi hann ok undirstóð orð drottningar ok veik sèr aptr til sinna skjaldsveina, ok báðir þeir Kardín, ok ríða nú braut frá konungs hirð ok drottningar ok hafa þó jafnan vitund af þeirra ferð þangat til konungr kvam til þess kastala, sem hann tók náttstað. Ok sem konungr ok drottning váru hirðliga mett ok drykkjuð, gengr fyrst drottning til þess herbergis, er hón skyldi náðuliga sofa í þá nótt ok hennar þjónostumey Bringvet ok sú þerna, er þeim þjónaði. Enn konungr svaf í öðru húsi þá nótt með sínum heimuligum mönnum. Nú sem konungr var genginn at sofa ok allr hans skari, var Tristram þar í einum leyniskóg skammt frá kastalanum. Segja þeir sínum þjónostumönnum, at þeir skuli þar bíða ok geyma þeirra hesta ok herklæði, þar til þeir aptr kvæmi. Enn þeir gengu í dularklæðum til kastalans ok verða vísir, hvar herbergi drottningar var, ok ganga þá inn leyniliga ok klappa þar at dyrum. Ísönd drottning sendir sína þjónostumey at vita, hvárt nökkurr fátœkr maðr væri þar kominn ölmusu at biðja. Ok sem mærin lauk upp dyrunum, laut Tristram henni, með blíðum orðum heilsandi, ok tók þegar gull þat, er Ísönd fèkk hánum, ok bað hana fœra henni. Enn hón andvarpaði ok kenndi þegar. Ok leiddi Tristram Kardín í herbergit. Ok tók Tristram þegar Ísönd ok kyssti með mikilli blíðu ok fagnaði. Kardín gekk þá til Bringvetar, hana faðmandi ok elskuliga kyssandi. Sem þau höfðu langan tíma svá látit, var þeim borinn drykkr með allra handa krásum. Síðan fóru þau til svefns. Ok á þeirri sömu nóttu tók Kardín sína unnostu Bringvet með mikilli elsku í sinn faðm. Hón tekr einn silkikodda, með undarligum hagleik ok vèlum görvan, ok lagði undir hans höfuð; ok jafnskjótt fellr hann sofandi niðr ok vaknar ekki á þessarri nóttu. Sváfu þau svá bæði saman, Kardín ok Bringvet, þá nótt. Enn Kardín vaknaði ekki fyrr enn at morgni, ok sèst hann um ok vissi ekki, hvar hann var kominn. Enn er Kardín varð varr við þat, (at) Bringvet var upp staðin, þá fann hann, at hann var blekktr, af því (at) hann vaknaði svá seint. Ísönd tók at vèla sèr gaman ok gabb við hann. Enn hann varð reiðr mjök vegna Bringvetar ok gaf sik þó lítt af[112] því. Ok váru þau þann dag öll saman með mikilli blíðu. Enn um kveldit eptir fara þau at sofa. Ok svæfði Bringvet hann þá enn með sama hætti, sem fyrr; enn sem daga tók, vaknaði hann með sama hætti. Hina þriðju nótt vildi Ísönd ekki, vegna Kardíns, at hann væri blekktr lengr, ok var samgangr þeirra með góðum fögnuði. Svá lengi váru þau þar öll saman með miklu yndi, at þau urðu nú fundin at sínum verkum af sínum öfundarmönnum. Ok var þeim þó þat fyrr sagt, ok vöruðust þau við, ok fóru þeir þá í braut með launugu, ok gátu þeir ekki nát vápnum sínum ok hestum.


88. kap.

Maríadokk ræðismaðr varð fyrst varr við hesta þeirra. Enn sveinar Tristrams, er varðveittu hesta þeirra - þá verða þeir þó varir við, hvat títt er, fara þegar braut ok höfðu skjöldu þeirra ok herklæði, ok heyrðu þeir á bak sèr aptr óp þeirra ok gný, er eptir fóru. Maríadokk, er næst þeim var, sá sveinana undan flýja ok hugði, at þat væri Tristram ok Kardín — ok œptu á þá hárri röddu ok mæltu ‘at öngum kosti skulu þit undan komast; því at á þessum degi skulu þit láta líf ykkart, ok hèr eptir skulu þit láta líkama ykkra í gisling. Svei verði slíkum riddurum’ segir hann ‘er svá flýja undan oss. Eigi sómir konungs riddurum at flýja, hvárki fyrir hræðslu sakir nè dauða. Kvámu þit ekki frá unnostum ykkrum? Menn veit[113]’ kvað hann ‘þit svívirðið þær miklum svívirðingum.’ Þvílík orð mælti ræðismaðr. Enn sveinarnir lètu hestana ganga, sem þeir máttu. Enn er þeir vildu nú ekki lengr reka þá - snúa þeir þá aptr, at deila við drottning ok Bringvet, fylgiskonu hennar. Ok er þeir höfðu lengi svívirt þær í orðum sínum, sakir Tristrams ok Kardíns, þá tók Maríadokk at spotta Bringvet, segjandi ‘þessa nótt var hinn ragasti riddari í sæng þinni, ok hinn huglausasti, er í hefir heim komit. Vel sómir þèr at unna slíkum unnasta, er svá flýr undan riddurum, sem hèri undan hundum. Ek œpta á hann mörgum sinnum með mörgum orðum ok hárri röddu, at hann skyldi bíða mín ok berjast við mik; ok þorði hann ekki at sjá á bak sèr aptr. Svívirðiliga verr þú ást þinni, er þú gefr slíkum gaur þinn vilja; ok þá hefir þú niðr komit þínum ástarþokka hjá huglausum riddara; ok svá hefir þú jafnan verit svíkin ok villt, at aldri gat ek minn ástarhátt af nökkurum góðvilja þèr sýnt.’


89. kap.

Sem Bringvet hafði heyrt svá mörg orð háðulig, mælti hón af mikilli reiði ‘hvárt sem hann er djarfr eða ódjarfr, þá kýs ek hann heldr til unnasta, enn falskliga fegrð þína. Guð gefi, (at) hann eigi þá ekki yfirvald yfir neinum, ef hann er huglausari enn þú. Enn víst sýndi hann þá hugleysi, ef hann flýði undan þèr. Ok ekki þarftú at ámæla hánum: margir finna fleira at þèr sjálfum. Enn þat er þú telr at við hann um flótta hans, þá má svá til bera, ef guð vill, at þú vitir, hvárt hann vill flýja undan þèr eðr ekki. Guð veit þat, at ek má ekki því trúa, at hann flýi undan þèr, nè at þú þorir at sjá hann með reiðum hug ok illum vilja. Enn Kardín er svá vaskr maðr ok öflugr, ok svá góðr riddari, at hann mun aldri undan þèr flýja, heldr enn mjóhundr undan hèra eða león undan bukk.’ Þá svarar Maríadokk ‘báðir flýðu þeir sem huglausir. Eða hvaðan er þessi Kardín? Hann hafði skjöld allan nýgylldan ok með laufum dreginn, ok hestr hans eplóttr. Ok ef ek sè hann annan tíma, þá kenni ek bæði spjót hans ok merki.’ Bringvet skildi, at hann kenndi skjöld hans ok merki, hest ok herklæði, ok angrast hón þá ok gekk reið frá hánum ok fann því næst Ísönd drottning, frú sína, er[114] sat sorgfull sakir Tristrams, ok mælti til hennar í angri ok reiði ‘frú’ kvað hón ‘dauð em ek af sorg ok harmi. Ósynju sá ek þann dag, er ek kenndumst með yðr ok Tristram, unnasta þinn. Ek lèt fyrir sakir hans ok þín bæði frændr ok vini, fóstrland mitt ok meydóm sakir þinnar heimsku. Guð veit, at[115] ek görða þat vegna sœmdar þinnar, enn ekki sjálfri mèr til skemmdar. Enn Tristram, hinn vándi eiðrofi - er guð gefi svívirðing á þessum degi, svá at hann týni sínu lifi! því sakir hans var ek svívirð í fyrstu. Mantú ekki, at þú vildir láta drepa mik í skógi, sem þjófa? Eigi vartú þess valdandi, þó (at) þrælar þínir þyrmdi mèr. Betra var mèr hatr þeirra, enn vinátta þín. Ok heimsk var ek, er ek vilda optar þèr trúa eða nökkura ást á þik leggja upp frá þeim tíma.’ Hón ávítaði drottning þá mjök með mörgum orðum ok stórum sökum ok taldi upp fyrir henni um þeirra viðskipti ok kærði fyrir henni allt þat, sem henni hafði móti fallit, ok þeim báðum.


90. kap.

Sem Ísönd drottning heyrði hennar hryggleik ok reiði ok hón segir henni upp sína vináttu, enn hón var svá kær henni þessa heims ok vel trúandi ok hennar sœmdar svá vel gætandi umfram alla lifandi menn - hennar skemmtan var nú í hörmung ok sorgum, allt hennar gaman var nú fordrifit - - illyrðir hón hana mjök ok svívirðir ok reitti svá angrsamliga, at Ísönd hryggðist nú svá ákafliga af tvaufaldri hryggð, at hón gat ekki af sèr hrundit með öngu því, er hón kunni at göra. Ok andvarpaði hón þá mjök ok mælti í angri sinna sorga ‘vesöl em ek’ kvað hón ‘ok allri skepnu aumari. Því skylda ek lengi lifa til þess at þola svá marga harma í ókunnu landi?’ ok ámælir hón nú mjök Tristram með hörðum orðum ok kennir hánum öll sín misferli ok allt sitt angr ok sorgir, er hón hefir borit hèr til, ok um þat, er Bringvet var henni svá ógurliga reið orðin ok látit hennar vináttu. Enn þó vildi Bringvet ekki hrópa hana fyrir konunginum um Tristram, ok stóð þetta enn svá nökkura hríð. Sem Tristram ok Kardín váru báðir saman í skóginum, þá var Tristram íhugandi, hvernig hann mætti at fullum vilja vita, hvat títt var með Ísönd drottningu ok Bringvet, ok sór þann eið, at hann skyldi ekki aptr koma, fyrr enn hann vissi, hvat títt var um Ísönd. Ok gaf hann þá Kardín, fèlaga sínum, góðan dag ok fór svá aptr hinn sama veg, þar sem þeir hafa fram riðit. Ok tók hann þá gras eitt ok át, ok þrútnaði hann af því í andliti, sem sá, er sjúkr er; bæði hendr ok fœtr sortnuðu, ok rödd hans hæstist, sem hann væri líkþrár; ok því var hann eigi kenndr. Þá tók hann eitt ker, er Ísönd drottning gaf hánum á hinum fyrsta vetri, er hann elskaði hana; ok gekk hann þá í konungs garð ok stóð við garðs hlið ok hlýddist um þau tíðendi, er með hirðinni váru, ok bað sèr ölmusu.


91. kap.

Sem hátíðisdagr nökkurr var kominn ok konungrinn gekk til höfuðkirkju - ok þá gekk drottning næst. Enn er Tristram sá þat, þá skundaði hann þegar með kerinu ok skók þat fast, biðjandi sèr ölmusu, ok fylgir henni sem næst mátti hann. Ríkir menn, er fylgðu drottningu, undruðu hann mjök, hrundu hánum ok hötuðu. Ok er hann gekk svá nær henni ok hann var svá þrábœninn - enn ef hann vildi afl sitt frammi gefa, þá mundi hánum skjótt hefna - - því hrundu þeir hánum ór flokki sínum ok heitast við at berja hann. Enn hann bað þeim mun meira, ok vill hann ekki aptr snúa at heldr, hvárki fyrir höggva sakir nè heitna. Hann kallaði þráliga á drottninguna. Enn hón var mjök harms-full ok angrs. Því næst sá hón aptr með reiðum augum til hans; ok þótti henni undarligt, hvat manna hann mundi vera. Ok er hón kenndi kerit ok sèr Tristram, snèrist þegar hugr hennar - ok tók þegar fingrgull af sèr ok vissi ekki, hversu hón skyldi fá hánum, ok kastaði gullinu í ker hans. Enn Bringvet var þar hjá ok kenndi hann at vexti ok mælti svá sem reið til hans ‘þú ert snápr’ kvað hón ‘ok heimskr gaurr ok illa siðaðr, er þú gengr upp á lenda menn konungs ok virðir enskis hirð hans.’ Ok þá mælti hón til Ísöndar ‘hvat er þèr gefit nýliga, er þú gefr svá örliga stórar gjafir þvílíkum mönnum, enn þú synjar ríkum at gefa - enn þessum manni ertú gull gefandi! Haf ráð mín: gef hánum ekki; því hann er falsari ok blekkingamaðr.’ Því næst mælti hón við óvini hans, at þeir skyldu braut reka hann af kirkjunni. Ok þeir görðu at hrinda hánum óþyrmiliga; enn hann bar þat þó. Tristram vissi nú, at Bringvet var hánum reið, ok svá Ísönd drottning, ok var nú enn svívirðr um marga hluti. Í konungs garði var ein steinhöll mjök svá niðr fallin af fyrnsku ok vanrœkt. Undir gráðum þessarrar hallar var Tristram felandi sik, kærandi sína harma, ok görðist þungmegn af vási ok válkum. Ok vildi hann heldr deyja, enn lengr lifa; því at öngvir vildu nú hjálpa hánum. Ísönd drottning er nú mart hugsandi ok bölvaði hón þá öllum þeim tíma, er hón skyldi svá mjök manni unna.


92. kap.

Sem þau höfðu hlýtt tíðum, konungr ok drottning, fóru þau til borða ok neyttu matar. Ok hafði konungr þann dag skemmtun mikla ok gleði. Ísönd sat hrygg ok áhyggjufull. Því næst bar svá til, at sá, er geymði konungs garð ok öll garðhlið, vakti þá nótt lengi, ok var mikit frost úti ok var hánum mjök kalt - ok mælti við konu sína, at hón görði eld at verma sik. Þá gekk hón eptir eldiviði þurrum ok kvam hón þar fram, sem Tristram var undir múrnum, kvalinn af frosti. Ok er hón leitaði viðarins, greip hón á slagningi hans, öllum vátum af frosti. Enn hón varð hrædd ok hugði, at nökkut annat illt væri; því hón vissi þar aldri mann verit hafa. Þá spurði hón, hvaðan hann var kominn eða hvat manna hann var. Hann segir henni ok trúði bæði til nafns ok hvaðan hann var ok hvat hann vildi. Enn bóndi hennar unni hánum mikit; því at Tristram hafði gört hánum mart gott, þá er hann var í Englandi. Sem garðgæzlumaðr varð þess víss, at Tristram var kominn, þá gekk hann þegar til hans ok fylgði hánum heim til sín, görir hánum bæði eld ok rekkju ok annat þat er hann þurfti.


93. kap.

Ísönd drottning kallaði Bringvet til sín ok mælti til hennar ástsamligum orðum ‘ek bið þik miskunnar fyrir Tristram, at þú gangir til hans ok huggir hann nökkut af angri sínu - því at hann mun þar ella deyja, ef hann fær öngva hjálp -; því ek em hann ætíð elskandi.’ Bringvet segir ‘þat skal ek aldri göra hèðan í frá at hugga hann nökkut af sínu angri - heldr vilda ek dauða hans -, ok ekki vil ek lengr vera samþykkjandi synda ykkarra. Hann hefir svívirðiliga svikit mik.’ Ísönd svarar ‘ekki sómir þèr at tala á móti mèr nè at deila við mik ok ásaka. Guð veit þat, at ek hefi jafnan iðrast þess, er ek hefi þèr í móti gört; ok því bið ek þik, at þú hjálpir hánum nökkut þar sem hann liggr.’ Svá lengi bað hón hana með fögrum orðum ok góðum, at eigi fèkk hón synjat henni. Stóð hón þá upp ok gekk þangat sem hón vísaði henni. Ok er hón kvam þar, var hann hryggr ok ósælligr af því, sem verit hafði, fyrir margra hluta sakir. Ok spurði hann, því hón væri hánum reið. Enn hón segir hánum margar ok sannar sakir. Hann segir henni, at Kardín fèlagi hans mundi þar koma fljótliga slíks erendis, sem hann væri af öngum ámælis verðr. Enn hón trúði orðum hans, ok huggast hón þá mjök, ok gengu þau bæði saman með trúnaði upp í herbergi drottningar, ok fundust þau þar með miklum fagnaði ok kærleik. Þar var hann þá nótt, mjök glaðr. Um morguninn tók Tristram leyfi af drottningu til brautferðar, ok skildu þá með miklum hryggleik. Sem Tristram kvam til Kardíns fèlaga síns, þá biðr Tristram, at þeir fœri til konungs hirðar nökkura stund - ok sjá, ef nökkurr hlutr kynni þar at at berast - ok torkynna sik sem mest um klæðabúnað. Því næst hèlt konungr eina hátið; ok var þar mikill fjöldi kominn, ríkir ok óríkir menn. Sem menn váru mettir ok borð váru upp tekin, þá gekk öll hirðin til skemmtunar, ok höfðu þeir þá allskyns leika. Síðan hljópu þeir hlaup þau, er kalla valeyz.[116] Síðan skuta þeir skotspjótum sínum ok lèku slíkt, er þeir kunna. Tristram gekk þar langt yfir allt með sínum frœkleik ok atgörðum. Næst hánum lofa þeir mest Kardín. Þar var einn fèlagi Tristrams, er kenndi hann í leik þeim, ok gaf hánum þegar tvá vápnhesta, er af öllum konunga hestum vára beztir - ok í ölla Englandi váru öngvir þeim skjótari - ok opt áðr undir vápnum reyndir. Ok hann hræddist, ef þeir væri kenndir, at þeir mundi vera uppi hafðir. Ok því næst fóru þeir í atreið. Enn Tristram ok Kardín váru vanir vápnum ok lèku hart við þá ok hrundu mörgum af hestum sínum ok lögðu sjálfa sik í ábyrgð; því þeir drápu tvá þá, er ernastir[117] váru í því landi. Þar fèll Maríadokk fyrir Kardín - ok hefndi sín á hánum, er hann laug á hann, at hann flýði undan hánum. Því næst láta þeir undan, ok ríða þá báðir saman fèlagar heldr í skjótara lagi til sjávarstrandar. Enn Kornbretar váru þá albúnir. Ok fyrir því at þeir snèrust þá af veginum, þá hurfu þeir þeim, er eptir riðu, ok snèru þá aptr í móti þeim ok drápu marga. Þá vildu þeir ekki eptir þeim ríða. Tristram gengr þá á skip, ok Kardín, ok undu segl sitt ok sigldu í haf ok váru glaðir ok kátir, at þeir höfðu svá vel hefnt sín.


94. kap.

Því næst lendu þeir í Bretlandi, ok váru þar fyrir vinir þeirra ok hirð, ok urðu þeir fegnir. Eptir þat (er) þeir váru heim komnir, fóru þeir opt á veiðar ok í atreiðir. Hvervetna fengu þeir sigr ok frægð yfir alla þá, er fyrir váru í Bretlandi, um hreysti, riddaraskap ok allskonar drengskap. Opt fóru þeir þangat, sem líkneskjurnar váru, at skemmta sèr, ok fyrir sakir þeirra, er þeim unnu svá mikit. Sem þeir skyldu eitt sinn heim ríða ok þeir váru komnir ór skóginum, sá þeir einn[118] riddara skyndiliga ríða á bleikum hesti. Þeir undruðu, hvert hann vildi, er hann reið svá mikit. Hann var ríkuliga herklæddr ok allr tignarliga búinn. Öll váru herklæði hans gylld ok með miklum hagleik gör. Hann var mikill maðr ok vel vaxinn ok hinn fríðasti. Tristram ok Kardín biðu hans ok vildu vita, hvat manna hann væri. Því næst kvam hann til þeirra. Þá kvaddi hann þá með fögrum orðum ok kurteisum. Enn þeir þegar virðuliga svöruðu hánum ok riddaraliga. Því næst spurðu þeir, hvat manna hann væri, eda hvaðan hann var kominn, eða hvat hann vildi, er hann reið svá skyndiliga. Þá segir riddarinn ‘mik fýsir mjök at finna þann mann, er Tristram heitir.’ Þá svarar Tristram ‘hvat viltu hánum, er þú spyrr svá at hánum? Þú ert nú kominn nær hánum mjök. Ef þú vilt herbergjast með hánum, þá fylg þú okkr heim, ef þú vilt skemmta þèr með oss.’ Enn hann svarar ‘þat vil ek víst. Ek em einn riddari, byggjandi hèr í landamæri á Bretlandi, ok em ek kallaðr Tristram dvergr - röngu nafni; því at ek em manna mestr - ok var ríkr í einum kastala, ok átta ek fríða frú ok ríka, ok mikit unna ek henni. Enn í fyrra kveld tapaða ek henni; ok þar fyrir em ek hryggr ok reiðr. Enn nú veit ek ekki, hvat ek á þar síðan at göra, er mèr kemr engi hlutr at haldi. Enn nú em ek hingat kominn til þín; því at þú ert hinn frægasti maðr ok hinn vaskasti, vitr ok vinsæll af þínum vinum, enn harðr óvinum. Ok þarf ek, at þú leggir nökkut heilræði fyrir mik ok hjálpir mèr nökkut, við svá mikla nauðsyn, at þú mættir sœkja eptir húsfrú minni. Enn ek vil vera þèr tryggr ok trúr ok þinn eiðsvari.’ Tristram svarar ‘ek vil gjarnsamliga hjálpa þèr. Enn þú skalt nú fara heim með oss, ok dvelst þar næstu nótt. Enn á morgun skal ek víst fara með þèr.’


95. kap.

Enn þegar dagr kvam, þá bjóst Tristram, ok þeir fèlagar, ok fóru leiðar sinnar - ok ríðr sá riddari fyrir, hinn ókunni - ok lèttu ekki fyrr ferð sinni, enn þeir kvámu þar fram, sem [var] hinn illi ok hinn drambláti maðr var í kastalanum. Hann átti sèr sjau brœðr, alla harða ok illgjarna riddara. Skammt frá kastalanum stigu þeir Tristram ok hans fèlagar af hestum sínum ok bíða þar atburða. Enn at nóni dags riðu tveir brœðrnir út ok vissu, at þeir vára komnir, ok riðu þegar ákafliga at þeim með kappi ok illsku. Ok áttu þeir bardaga; ok lauk svá þeirra viðskiptum, at Tristram ok hans fèlagar drápu þá brœðr báða. Þa varð einn þeirra varr við ok œpti þegar heróp. Enn er þeir, (er) í kastalanum váru, heyrðu þetta, herklæddust þeir sem skjótast ok ríða út at þeim. Enn þeir, sem fyrir váru, vörðu sik vel ok vaskliga ok áttu harðan bardaga. Enn Tristram ok fèlagi hans drápu þá sjau brœðr ok þeirra liðsmenn, sem gangandi váru, meir enn hundrað. Í þeim bardaga fèll Tristram dvergr. Enn Tristram var gegnum særðr með eitruðu sverði. Enn hann lèt hánum þat dýrkeypt, er hann særði, ok drap hann. Þetta sár var svá háskasamligt, at hann kvamst nauðuliga heim til kastala síns. Ok var þá gört boð eptir öllum læknum, sem í því landi váru - ok fengu þó ekki bœtr á ráðit, fyrir því at þeir kunnu ekki at göra at eitruðu sári nè eitrit út at draga, sem þurfti.


96. kap.

Tristram sýktist nú dag frá degi - því engi er sá þar, er hánum kunni at hjálpa —, enn eitrit dreifðist um allan líkama hans ok limu, ok af því spilltist hann allr. Ok kærði hann nú, ef ekki veittist hánum bráðar hjálpir, at hann mundi brátt deyja. Nú hugleiðir hann, at engi mætti bœtr um þat ráða, nema Ísönd drottning, unnasta hans, ef hón kvæmi. Enn hann mátti ekki láta flytja sik þangat til hennar. Þá sendi hann orð Kardín, at hann skyldi einn saman til sín koma. Enn Ísodd, kona Tristrams, undraðist þat mjök, hvaða ráðagörð þat mundi verða - hvárt hann mundi vilja vera kanúkr eða múkr eða klerkr. Ok vill hón vita, hvaða ráðagörð þeir hafa. Ok stóð hón út við vegginn, at heyra orðrœður þeirra, gegnt því er Tristram lá í hvílunni, ok setti menn til at gæta, at engi yrði varr við. Því næst reistist hann upp at hœgendinu, enn Kardín sat hjá hánum - ok kærðu þá harma sína ok rœddu mart um ást ok fèlagskap, er þeir höfðu báðir saman átt lengi, ok milda hreysti ok atgörð, er þeir höfðu gört. Ok nú sèr hvárrtveggi þat, at skilnaðr þeirra muni brátt görast; ok grètu þeir þá báðir í sinni samvist, enn nú um skilnað. Ok segir þá Tristram ‘ef ek væra í mínu landi, þá munda ek fá þar hjálpræði af nökkurum manni. Enn hèr kann engi svá gott í þessu landi. Af því mun ek deyja af hjálpleysi. Enn ek veit öngvan þann lifanda mann, er mik kunni at grœða eðr hjálp veita, nema Ísönd drottning á Englandi. Ok ef hón vissi þetta, þá mundi hón nökkurt ráð til leggja; því hón hefir beztan vilja til ok mesta kunnáttu. Enn nú veit ek eigi, hversu hón má þessa vís verða. Enn ef hón vissi þetta, þá mundi hón sannliga koma með nökkur hœgendi. Engi maðr í þessum heimi er jafnvel kunnandi í læknisdómi ok allrar kurteisrar listar, er kvennmanni sómir at hafa. Nú vil ek biðja þik, Kardín fèlagi minn, með ástar bœn, at þú farir til hennar, ok seg henni þenna atburð; því engi er sá, (er) ek trúi jafnvel sem þèr - ok öngri ann ek jafnmikit sem henni, ok engi hefir gört jafnmikit fyrir mínar sakir sem hón - ok því hèztu mèr með svörnum eiði, er Ísönd drottning gaf þèr Bringvet með mínum bœnastað. Nú gör þetta, sem ek bið þik, sem mik væntir. Enn ek skal, ef ek lifi, umbuna þèr, sem ek em maðr til ok verðugt er.’ Nú sèr Kardín, at hann er mjök hryggr, ok kunni illa um þetta allt saman ok mælti til hans ‘ek vil gjarnsamliga fara til hennar ok göra allan þinn vilja, ef guð vill, (at) ek koma því fram.’ Enn Tristram þakkaði hánum ok sagði, at hann skyldi hafa skip hans ok kallast kaupmaðr, er hann kvæmi þar ‘fingrgull mitt skaltu bera til jartegna, ok sýn henni sem fyrst. Ok þá veit hón, hvaðan þú ert kominn; ok mun hón vilja tala við þik einmæli. Ok seg henni þau tíðendi ok tilfelli mín, sem orðin eru, ok at hón göri nökkut ráð gott fyrir ok skjótt, ef hón vill mèr nökkut hjálpa.’ Nú býr Kardín ferð sína bæði skjótt ok vel, með svá marga menn, sem hann vildi. Tristram bað þess lengsta orði, áðr enn þeir skildu, at skunda at öllu ok bera Ísönd drottningu kveðju guðs ok sína margfalda. Síðan minntist hvárr við annan, ok fær Kardín góðan byr ok siglir í haf. Nú þóttist Ísodd, kona Tristrams, vita, at hann unni annarri meir enn henni, af því at hón hafði nú heyrt alla viðrœðu þeirra. Enn hón lèt sem hón vissi þat ekki. Nú siglir Kardín yfir hafit ok kemr þar at, sem hann vildi, í Englandi. Ok kallast þeir nú kaupmenn ok görðu bæði at kaupa ok selja - höfðu bæði hauka ok aðra hluti. Kardín tók einn gáshauk í hönd sèr, ok hit fríðasta pell, ok gekk svá til konungs garðs. Kardín var maðr snjallr ok kurteiss ok vel siðaðr ok kvaddi konunginn hœverskliga með blíðum orðum ok mælti ‘vèr fèlagar erum kaupmenn ok viljum biðja yðr um höfn ok góðan frið, meðan vèr erum hèr í landi.’ Konungr játaði hánum því þegar ok segir, at þeir skylda vera velkomnir ok hafa góðan frið. Síðan gaf hann konungi þrjár fórnir. Eptir þat gekk hann til drottningar ok heilsaði henni vel ok kurteisliga ok gaf henni eitt gullnisti, þat er fríðast mátti verða. Því næst tók hann tvau fingrgull ok sýnir henni ok bað hana kjósa hvárt hón vildi. Enn hón sá á fingrgullin ok kennir fingrgull Tristrams, ok skalf hón þegar öll - ok um snèrist hugr hennar —, brá lit ok andvarpaði mjök þungliga; því hón þóttist vita, at hón mundi spyrja nökkur þau tíðendi, er ekki væri henni huggan at. Enn sakir annarra manna, er hjá váru, þá lèzt hón vilja kaupa enn ekki þiggja. Því næst fóru þau Kardín á einmæli. Enn hann berr henni kveðju Tristrams með fögrum orðum ok mikilli ástsemd ok segir, at í hennar valdi sè líf hans ok dauði ‘hann er tryggr yðarr unnasti í alla staði.’ Hann segir í fám orðum þau tíðendi, er váru meðr þeim, um hans hagi ok sjúkleika, at hánum lá ekki annat fyrir, enn dauðinn, ef hón kvæmi eigi til hans, sem hón mætti því fyrst við koma. Sem Ísönd skildi þessi tíðendi, písl ok harm beggja þeirra, þá var hón full sorga ok vandræða. Því næst kallaði hón til sín Bringvet ok segir henni þat, er hón hefir fregit um Tristram - hversu hann var staddr í dauða sárum, ok engi var sá þar í landi, er hann kynni grœða - ok spurði hana, hvat til ráðs væri. Hón segir, at hón skyldi búast sem skjótast, er kvelda tœki, ok fara með Kardín ok hafa þat sem hón þurfti. Ok sem nóttin var komin ok öll hirðin var í svefni, þá géngu þær út um leynidyrr, er þær vissu þar vera. Ok þegar var þá Kardín fyrir þeim - ok gengu síðan skyndiliga til sjóvar ok á skip ok undu segl sitt ok sigldu braut af Englandi hinn beinsta byr, sem þau vildu kjósa. Ok váru þeir allir glaðir ok kátir ok hugðu nú til annars, enn fram kvam.


97. kap.

Nú er at víkja sögunni til Tristrams, at hann sýkist nú mjök bæði af verk sársins ok angri, er hann bar um Ísönd drottning, at hón kvam ekki, ok engi kunni hánum bót at vinna í því landi. Hann lèt menn sína optliga vera við sjó ok vita, ef nökkut fœri at landi. Stundum lèt hann bera sik til sjóvarstrandar, þegar hann trúði varla öðrum til. Enkis fýsti hann svá í þessarri veröldu, hvárki matar nè drykkjar nè annarra hluta - nema at sjá ok tala við Ísönd drottning. Ok mátti hèr nú heyra harðan atburð, at þá (er) þau Ísönd ok Kardín váru til lands komin, þá kvam mikill stórmr í móti þeim, ok rak þau undan landi aptr í haf út - ok váru úti mörg dœgr, svá harðliga haldin, at þau væntu varla lífs. Þá kærði Ísönd drottning harma sína ok mælti ‘nu vill ekki guð, at ek sjá Tristram lifanda nè hans harma huggandi, svá sem ek vilda. Ó hó, minn sœti vin ok unnasti! ef ek týnumst í þessarri ferð, þá er engi sá lifandi maðr í þessum heimi, er þèr megi hjálp veita af þínu sári nè af þínum dauða þik hugga. Nú vilda ek, at guð vildi sem ek, ok ef ek dœ hèr, þá yrði ok þinn dauði okkr saman komandi.’ Slíka hluti ok marga aðra kærði Ísönd. Enn hennar skipverjar váru mjök hræddir af þeim stormi, at þau mundu týnast.


98. kap.

Ísönd var nú mjök syrgjandi, meir Tristram enn sjálfa sik. Í tíu daga válkuðust þau úti í þessum mikla stormi. Því næst hœgdist stormrinn, ok görði fagrt veðr, ok rann byrr á. Drógu þeir þá upp segl sitt ok sigldu næsta dag at landi, sem fyrr. Ok þá fèll af byrrinn, ok rak þá skipit aptr ok fram með landinu, ok var þá engi bátrinn; því hann hafði brotit fyrir þeim. Ok vaxa nú þegar[119] vandræði þeirra ok angr, er þau máttu ekki at landi komast. Svá kunni Ísönd þessu illa, at hón var næsta farin af. Enn þeir, er á landi váru, sá ekki skipit, ok langaði þá mjök þó eptir þeim, er í braut fóru.


99. kap.

Svá mikinn harm ok ógleði hefir nú Tristram, at hann er nú allr megnlauss, andvarpandi, enn stundum vissi hann ekki til sín, sakir Ísöndar drottningar, er hann vildi gjarna at kvæmi. Þá kvam Ísodd kona hans til hans, sem af illri list hugsaði ok sagði ‘unnasti’ kvað hón ‘nú er Kardín kominn: ek sá at vísu skip hans - ok hefir lítinn byr. Guð láti þat bera góð tíðendi ok þèr til huggunar.’ Sem Tristram heyrði þat, er hón sagði, þá reistist hann þegar upp, sem hann væri heill, ok mælti til hennar ‘unnasta’ kvað hann ‘muntu þá vera sannfróð, at þat er hans skip? Gör mèr kunnigt, ef[120] satt er, með hverju segli hann siglir.’ Enn hón svarar ‘ek kenni þat görla, ok með svörtu segli sigla þeir ok hafa byr öngvan — nema rekr aptr ok fram fyrir landinu.’ Enn hón laug at hánum; því Kardín sigldi með hvítum ok blám blankandi[121] seglum, stöfuðum; því Tristram hafði svá beðit hann, til merkis, ef Ísönd kvæmi með hánum. Enn ef Ísönd kvæmi ekki með hánum, þá skyldi hann sigla með svörtu segli. Enn Ísodd, kona Tristrams, hafði heyrt allt þetta, þá (er) hón leyndi sèr á bak við þilit. Enn sem Tristram heyrði þat, þá var hann svá mjök syrgjandi, at aldri beið hann slíkan harm. Ok snèrist hann þegar upp til veggjar ok mælti þá með harmsfullri röddu ‘nu ertú Ísönd mik hatandi. Ek em nú syrgjandi, er þú vilt ekki til mín koma - enn ek sakir þín deyjandi, er þú vildir ekki miskunna sótt minni. Ek em nú syrgjandi sótt mína ok harmandi, er þú vildir ekki koma at hugga mik.’ Þrysvar kallaði hann Ísönd unnostu sína ok nefndi á nafn, enn hit fjórða sinn gaf hann upp önd sína með lífi sínu.


100. kap.

Enn riddarar ok sveinar, er hjá váru, hörmuðu þetta allir mjök; ok allr borgarlýðr grèt hann með miklum harmi. Síðan tóku þeir hann ór rekkju sinni ok lögðu yfir hann ríkuligt pell. Enn þá tók byrr at vaxa þeim (er) á sjónum váru - ok lögðu þegar til hafnar. Sem Ísönd var nú af skipi gengin, þá heyrði hón fólkit allt gráta með miklum harmi, öllum klukkum hringjandi. Hón spurði þá, því menn lèti svá illa, eðr hvat tíðenda þeir hefði fengit. Einn gamall maðr svarar henni ‘frú’ kvað hann ‘ver höfum svá mikinn harm, at aldri kvam slíkr til handa oss. Tristram, hinn vaski ok kurteisi, er nú andaðr, liggjandi í rekkju sinni. Aldri var í þessu landi slíkr harmr komandi.’ Sem Ísönd heyrði þetta, var hón svá mjök syrgjandi, at hón mátti ekki mæla, ok kastaði yfirklæði sínu af sèr. Enn Bretar undruðu mjök, hvaðan sú hin fríða frú var komin, eða ór hverju landi hón mundi vera.


101. kap.

Ísönd drottning gekk nú þangat, sem líkit lá á gólfinu, ok snèrist í austr ok bað bœnar sinnar með þessum orðum ‘ek bið þik, guð allsvaldandi, ver þessum manni ok mèr miskunnandi, svá sem ek trúi því, at þú hafir verit borinn af mey Maria í þenna heim, öllu mannkyni til endrlausnar - ok svá sem þú hjálpaðir Máríu Magdalenu ok þoldir dauða fyrir oss synduga menn —, ok at þú lèzt negla þik á krossinn ok leggja þik með spjóti í þína hœgri síðu ok herjaðir til helvíta ok leystir þaðan alla þína menn í eilífan fögnuð. Þú ert skapari okkarr. Eilífr allsvaldandi guð, vertú nú syndum okkrum miskunnsamr, svá sem ek vil öllu þessu trúa. Ok ek vil gjarna öllu þessu trúa, ok ek vil þik gjarna lofa ok dýrka. Ok veit mèr þat, (er) ek bið þik, minn skapari, at þú fyrirgefir mèr mínar sýndir, einn guð, faðir, sonr ok heilagr andi. Amen. - Tristram’ segir hón ‘ek unna þèr mikit. Enn nú (er) ek þik dauðan sè, sómir mèr nú ekki at lifa lengr, er ek sè, at þú dótt[122] fyrir mínar sakir. Ok því skal ek ekki lifa eptir þik.’ Hón talaði þá mörg orð um ást þeirra ok samvist ok um þeirra hörmuliga skilnað. Ok því næst lagðist hón niðr á gólfit ok kyssti hann ok lagði hendr um háls hánum. Ok í því lèt hón líf sitt. Af því dó Tristram skjótast, at hann hugði, at[123] Ísönd drottning hefði gleymt hánum. Enn Ísönd dó því skjótast, at hón kvam of seint til hans. Síðan váru þau jörðuð. Ok er sagt, at Ísodd, kona Tristrams, hafi látit jarða þau Tristram ok Ísöndu sitt hvárum megin kirkjunnar, svá (at) þau skyldu ekki vera nærri hvárt öðru framliðin. Enn svá bar til, at sín eik eða lundr vóx upp af hvárs þeirra leiði, svá hátt, at limit kvíslaðist saman fyrir ofan kirkjubustina. Ok má því sjá, hversu mikil ást þeirra á milli verit hefir. Ok endar svá þessa sögu.


Brot úr sögu af Tristram ok Ísönd

De i den første Anmærkning (S. 3) omtalte Membran-Fragmenter af den vidtløftigere Bearbeidelse af Romanen om Tristram og Ísodd, hvilke her aftrykkes nedenfor, findes, som der bemærket, paa to sammenhængende Pergamentblade i meget lille Kvart og synes ikke at være ældre end fra den sidste Halvdeel af det 15de Aarhundrede. Bladene, som rimeligviis ere det første og sidste Blad af et Læg paa otte Blade og derfor, med et temmelig langt Mellemrum, indeholde to særskilte Brudstykker af Sagaen, ere meget tæt skrevne med en ret smuk islandsk Haand; men deres Retskrivning er langtfra ikke bedre end Pergaments-Haandskriftets af den kortere Bearbeidelse. Ikke des mindre har man søgt at gjengive disse Fragmenter saa nøiagtig, som det var mulig uden Andvendelse af usædvanlige Typer, og end videre i de under Texten tilføiede Noter søgt at vise Skriftens Beskaffenhed. De imellem ( ) staaende Ord ere ogsaa optagne efter P, da de ere komne til at mangle i Mbr. derved, at begge Blades nederste Hjørner ere bortskaarne. At her forresten Sagaen i Overskriften kaldes »af Tristram og Ísönd« (ikke Ísodd) har deels sin Grund deri, at Arne Magnussön paa et Membranbladene vedlagt Papiirsblad netop har skrevet disse Ord, deels er dette ogsaa den vidtløftigere Bearbeidelses egentlige Navn i Papiirsafskriften, skjønt Formen Ísodd dog ogsaa senere forekommer; i selve Fragmenterne er der aldrig Leilighed til at nævne hendes Navn, og man kan derfor heller ikke vide, hvilken Form det der har havt.


_______


. . . . [124] hinum mickla [harmi ok þeirri[125] pining er hielltt henne ok þeirri akaufu ast er (hon) til bond[a sins ha)fdi[126]. Nu uex[127] harmur hirdlids[128] þeirra. (s)vmir[129] gretu herra sinn adrir frv sína allir huortt[130] tueggia. [mikell uar[131] harmur j haullvm míllvm hírd manna af fra fallí síns dyrlígs herra. Meíre uar sorg j suefnburum[132] med meyivm af sinnar fru dauda allir gretu er sa [sa] sveininn so ungann an bædi faudur ok modur.


[133](N)u sem rædis madur fann þenna atburd umm sína fridu fru þa мællti hann at skíra skylldi barnit at ekki dæi oskírtt ok kom þa kenne madur med krisma ok gaf barnínv ok .s. huat heita skal ok mællti. þat syndizt mier rad .s. hann at sakir harms ok hug sottar hryggleiks ok pininga angurs ok oroa sar(r)a ok margra sorga ok af haurumligum atburd er á[134] oss fiell j hans burd þa síe sueínnínn nefndur. Tristam Enn j þersu malí er t'st’. hryggur enn hum er madur ok uar þi snuít [snuid] nafni hans at fegra atkuædi er tristam enn tristhum þui skal hann so heíta .s. rædis madur at hann var oss fæddur j hryggleik. hann hefir tapat gaman ok gledi fedur sínvm vorum herra. mædur sinne uorri frv ok samir oss af þerssv at hryggiazt at hann uar j harmi ok sorgum fæddur ok uar hann[135] þa tristram kalladur ok skirdur med þi nafne ok af þerssvm saukum fiek hann þetta nafn þiat hann uar j sorgum getinn ok sottum borínn ok fæddur med hryggleiks hormum ok harms full uar oll hans æfi. þi híet hann .Tri. j uerdugvm hætti at hryggur uakti hann ok hryggur suaf hann. hryggur do hann sem þeir munv uiser uerda er framm leidís[136] heyra sauguna.

þuí næst liet rædis madur bera brvtt barnit or kast[alan)um[137] á launungu til hybylia[138] sinna ok líet uardueita hann uirduliga fyrir ouinvm ok þo leynelíga ok uill hann aungvm manni sueíninn upp[139] seigia at hann síe son hans herra ok baud hann þa systur sinne at fara at huila ok er nockur stund uar lidin. þa líet hann hana j kirkiu ganga ok líet hueruitna boda at hon hefdi þetta barn getíd ok fætt[140] j þeim tima þiat hann uill æigi at konungurinn uerdi uiss atth þerssi er son hans herra. ef konungur mætti sann frodur uerda þa myndi hann[141] skiott lata honum fyrir fara at hann fai ekki af honum o frid ok skada mann drap ne rikis haska ok fyrir þui liet hann sueínínn j leynd fostra ok fyrir sínn son uirda ok uardveita j hægv fostrí[142].


[143](H)íer megu þier heyra dreingskapar at hæfi mann doms milldleik kurteisar hæuersku þiat þerssí hínn tryggí ok hínn trvnadar fullí uar ok uítur ok god uiliadur giordi sinn herra sínn son at uería hann uid[144] uandrædum[145] ok hirda hann fyrir ovínum ok tígna hann med uirdingu. Sidan líet hann kenna honum bok fræ[di ok uar hann)[146] hinn næmazti ok fræddízt hann j þersu nami .uij. havfud uielum ok snill[dazt hann alls kon)ar[147] tungum. þvi næst nam hann .víí. streingleika svo at eingi fanzt honum [frægri ne betur kunnandi enn at)[148] god lyndi ok milld[149] leik ok hírdligri hæuerskv at uití ok radum[150] ok hreysti fanzt eingi[151] honum gnogari at sidum ok[152] sæmdum var eingí hans makí so styrktizt hann batnandi. ok er hans fostur fadir [fadir] fann hans sidu [þa ti)gnadi[153] hann hann med sinum rikasta bunadi godum hestvm ok allz konar skemtan[154] ok alltt þat gott er hann gat syst[155] honum med tiguligrí villd ok uirdíngvm[156]. so at synir hans[157] reidduzt[158] ok undrudu [hui þeirra fadir [svo[159] míog unne honum ok mest tignandi yfir sinvm sonum[160] med astsemd ok allz konar sæmdum. þionvstv[161] ok godu yfirlæti ok einkanliga ast saumu blidlæti þvi reidduzt þeir uid fedur sinn at þeir hugdu[162] .T. uera brodur sinn.


[163](Þ)ui nærst bar su[o vid einn dag[164] at eitt[165] mikit haf skip kom siglanda ok þeir kaustudu akkere j haufn vnndir kastalanvm. þerss(ir) uorv reknir þangat [j laungum nordanuedrum[166] norænir kaupmenn[167] med morgum uarningi þar uar ok. mikil grauara ok huít skinn[168] ok biorskinn suartur safalí tannuara ok biarn felldir gas havkar ok graualer ok margir huitir ualir uax ok hudir[169] bukka skínn skreid ok tiara lysí[170] ok brenne steínn ok allz konar noræn uara ok komu þa þerssi tidendi[171] til kastalans ok mælltuzt þeir uid synir rædis mannz ok kaulludu[172] til sin .Tri. Þeir mælltu til hans. Huat skulum[173] uier at giora er uier haufum aungua fugla oss[174] til skemtanar enn nu erv hier komnir a skípinu margir ok hínir friduztu. Enn ef þu uill duga oss þa kemur þu aullu aleidís er þier likar at bidía fuadur uorn. þiat alldri syniar hann ne modir uor[175] þerss er þu bidur. Fyr[176] kaupa þau .uij. hína uillduztu enn þau sia þig angrazt ok badu þeir hann svo miok at hann hiet þeim til stadar. forv þeir þa til skips[177] allir. þeir líetu syna .Tri. fuglana. enn kaup menn [uoro norænir[178] ok skilldu huorkí bretzku ne[179] uolsku ne adrar tungur at færa saman kaup sín. Tristram uar þa fræddur nockurum tungum ok giordi hann kaup uid þa umm .uij. fugla enn fosturfadir hans greiddi uerd fyrir ok fíeck þa brædrum sínvm. Sidann[180] sa hann þar skaktafls bord ok spurdi ef nauckur kaupmanna uilldi tefla uid hann ok eirnn for til ok settu[181] þeir ok laugdu uid mikit fe. Sem fostri hans sá at hann sat at skak tafls bordi þa mællti hann til hans[182] Son mínn .s. hann. Eg geing heim enn meistare þínn bidi þin ok fylgi þier heim þa þu ert buínn. ok dualdizt þa med honum einn kurteis ok heuerskr riddari. Enn kaupmenn undrudu þenna unga mann ok lofudu kunnostu hans líst ok fegurd ok atgiord uizku ok med ferd er hann upp[183] líek þa alla. ok j hugudu þeir. at ef þeir kæme honum brutt[184] med sier at þeim myndi mikit gagn af standa hans kunnostu ok marg frædi suo og ef þeir uilia selia hann. þa fa þeir mikit fe fyrir hann. sem hann sat geymandi leiksins þa drogu[185] þeir upp sem leyneligazt streingi sina ok akkeri ok líetu vt bera skipit or[186] vogínum[187]. skipit uar tialldat ok rak fyrir uindínvm ok strauminum suo at .Tri uard ekki uar uid. fyr enn þeir uoru [fiarri landi. þa)[188] mællti hann til kaupmanna. herrar .s. hann hui uili þier suo giora þeir .s. Fyrir þvi at uier uilium at þu fylgir [oss. Þa tok hann)[189] þegar at grata[190] ok illa lata ok sialfan sig harmandi ok so riddarinn sakir astsemdar. ok þa [toku Nordmenn meistara[191] hans[192] ok líetv á bat[193] ok fíengu honum ar eina. Nu er uppi seglit ok skipit full skrida[194] . . .


Her slutter første Blad og andet begynder:

Enn ef eingi fínzt uilldri til enn ec þa skal eg sakir frænda mins konungsíns. Eínn moti eínum giarna beriazt med sliku aflí sem gud hefur mier líed. Enn ef þersí er sterkur þa er gud mattugur at hialpa mier ok frialsa baurn ydr[195] ok sækía frelsí ydart Enn hann fari helldur so buit brutt med baurnum ydrum ok fiarhlutum oreyndur[196] ok o freistadr ok hafi med sier aud[197] ydarn ok arfa. Nu standit upp sem skiotaz ok latid þetta nidr falla hlutfallít. alldri skal hann þui hrosa at hann fann oss alla huglausa.


[198](Þ)á mællti konungur. Micklar þakkir kuat hann[199] mínn kæri frændí Gakk[200] hingat ok mínzt uid mic ef þu aptur uínnur frelsí uort þa skaltu uera[201] arfí allz mins rikis eingi er þier uerdugri at hafa þiat þu ert pusu systur son mínn Þa geck .T. ok kysti konungínn frænda sínn ok alla lenda menn ok riddara[202] er þar uoru ok fekk þa [.T. konungí glofa[203] sínn[204] at stadfesta einuigi moti morholld. ok þauckudu honum þa allir yngri menn ok ellri [ok saugdu[205] at (ef) hann mattí[206] sigrazt[207] a ouin þeirra ok aptur sækia frelsi þeirra þa skylldu allir honum unna[208] ok iafnan tigna sem sínn herra ok honum þíona med þui at hann uill þeirra hallz madr uera. ok sendu þeir[209] þa eptir morholld. Enn hann hugdí at þa hefdí þeir hluti kastad. ok at hann skylldi þa uid bornum taka. Sem .T. sa morho’. ínn koma ok nidur setíaz þa mællti .T. harrí rauddu. heyrit herrar ok hofdingiar lender menn ok riddarar yngri menn ok ellri er hier erut komnir. Morholld. er hier nu komínn ok seigir at þier eigit skatt[210] at gjallda ok þuí at hann er uanur hvertt[211] ar at taka. Enn hann uar settur[212] ydur med rane aflí ok ofrikí ok geingu þier[213] undir anaud med rangendum þa er irir heríudu á ydur ok hielldu o[214] fridí á einglandi. Enn þersa landz menn gatu ekki uarzt[215] ne fridazt[216] fyrir sier med audrum hættí[217]. Enn skatt[218] gilldazt uid þa fyrir ofrikí ok hefir íafnan so uerít sidan. Enn ofríki er eí rettendi helldur opínberlig skaumm ok rangendi ok fyrir þui á ekki skatturínn at gíalldazt at riettu[219] ath hann er íafnan tekínn med raungu þiat eckí er riett[220] þat er tekzt med ofriki enn þat er upp[221] gefz med ofriki er illuirke at ríettum domí. Allt þat fie er med ran fæzt hueruitna er þat illa aflat. Nu med þui at ran er rangtt þa skal hann eckí af oss hafa rangt. ef hann vill baurn brutt[222] taka þa skal þat alldri uera at uorum uilía. Enn hann seigir at hann á þau at hafa. Enn af hans ordum skal ec sanna at hann á aunguan skatt[223] hier at taka ne aunguan hiedan burtt flytia þiat uier skulum med afli ueria ok ekki fyrir hans aflí af [át[224]] lata. þat er hann uill med aflí taka. uier skulum þat med aflí uería med þui at afl þarf moti aflí þá hafi sa er betur er sækiandí uier uilium syna honum þa skynsemd sem þeir dæma aull rangendi fyrir sannendí[225].

(N)u sem .T. hafdi þetta talat þa hlíop þegar morholldur. upp ok stod ok syndízt breidur[226] j andlíte mikill at uexti digur j lí[mum allr hinn ster)kazti[227] ok taladí þa harri rauddu or digrum barka. Skilit[228] hefi ec [seigir hann huat þier hafit tala)t[229] af heimsku radí er þier uílít ekki giallda mier [skattínn ok[230] [upp gefa med astsemd nema heldr[231] ueria fyrir mier med aullu aflí. Enn ec[232] emm nu ekki buínn uid bardaga[233] þiat ec hefi hier lítinn her. þa er ec lenda[234] j bretlandi þa hugdumzt ek ekki sliks þurfandí ne at þier skylldut mier skattenn[235] synia ok eidrofar uera ok mier hafna. Enn med þui at ec emm nu famennr ok ekki fær til bardaga þa fari eirn ydar moti mier eínum. þat at sanna at þier eigit ekki med riettu[236] at giallda. Enn ef ec bila j þessare rædu þa eru þier frialser at rettri sæmd. Nu ef nauckr[237] þorir at uería af ydari hendí þa taki hann nu uid glofa mínum .T. uar þa nærstaddr uaskr ok uirduligur diarfur ok ynneligur[238] stod þegar upp[239] ok geck at honum ok mællti. þersí er ec kuat hann er ueria skal fyrir þier at uier eigum þier aunguann skatt[240] at giallda ok at alldri uoru uier tryggrofar moti þier. þetta skal ec fyrir þier ueria ok á sialfum þier sanna. Gakk nu skiott[241] til uopna þinna þiat nu geing ec skiott[242] til buinn minna uopna.


[243]nu eru fest handsaul þeirra j mille til einuígis ok geingur nu morh’. til strandar ok herklædizt. Sidan steíg hann a eirn mikín hest klæddann aurruggri hesta bryníu ok heingdí á auxl sier (tveggia) fiordunga skiolld hardann ok mikínn ok þyckuann ok gyrdr storu ok huossu suerdi ok reid sidan til uiguallar ok hleyptí hesti sínum aullum þeim asiandum huersu hann kunne at[244] rida[245]. Enn .T herklæddizt j konungsíns gardi godum iarnhosum ok gull spora bundu á fætur honum .íí. lendir menn. sidan for hann j aurrugga[246] bryniu þyckua ok myckla enn konungur frændi hans gyrdi hann godu suerdi er reynt (var) j morgum orrostum[247] þetta suerd gaf konungurinn fadir konungs honum ok fingur gull þat er þier hafit heyrt[248] j saugunne adur fra sagt þeir .íí. gripir er beztir uoro j hans riki. Sidann settu þeir á hofud honum skírann híalm ok biartann þann er þeir mattu beztann finna ok heingdu á auxl honum aurruggann[249] skiolld jarn bundínn ok gull merktann ok leiddu framm eirn raudann hest allann uel bryniadan ok steig[250] þa .T. hinn godi riddari ábak honum ok tok hann þa [leyfi af[251] konungi ok aullum uínum sínum. allir uoro hræddir um .T ok badu allir honum miskunnar uid gud ok signa hann gudí allz ualldanda at hann frialsí hann or þeim uanda ok þat frelsi þeim gefandi er alltt landit uar þurfandí allir badu fyrir honum. þui næst steig .T. a hest sínn ok skundadí hann at sækia fund ouinar síns ok uería frelsí allz einglandz fyrir sendi manni írlandz konungs. Morh’. er sterkur digur ok dramd samur ok mikili uextí hann. hrædizt aunguan riddara j heimenum. hann er brodir írlandz drottningar er skattínn[252] krefur henne til eignar. konungur sendi hann þui til einglandz at hann uissi einskís mannz afl. hans aflí mega standazt. Enn nu[253] er at þui komít er þat uerdur reynt. þui næst hiellt hann skilldínum fyrir síg til [hlifd)ar[254] ok líet siga merki sítt[255] til lags ok laust hestínn med sporum ok stefndi at .T. Enn þegar sneri[256] [Tristram skilldinum fyrir[257] síg til hlifdar ok hielltt spioti sinu til lags ok er þeir mættuzt lagdi huor til ann[ars j skiollduna med afle[258] mycklu ok hardri atreid at sundur brustu spiot skopt beggia þeirra [enn skilldirnir uoro suo hardir at ekki[259] biladi þui næst brugdu þeir suerdum sinum ok hiugguzt storum[260] hauggum . . .



Noter:

  1. Saaledes lyder Overskriften i den eneste fuldstændig opbevarede Afskrift af den udførlige og utvivlsomt ældste nordiske Bearbeidelse af den oldfranske »Roman de Tristan«, der her udgives efter denne Afskrift, Papirshaandskr. (P) 543, 4to, i Arn. Magn. Samling. Foruden denne Afskrift, der ikke er ældre end det 17de Aarh., men som utvivlsomt oprindelig stammer fra en Pergamentsafskrift eller Original, haves der endnu kun Brudstykker af et ældre Haandskrift af denne Bearbeidelse, bestaaende af to Membranblade (M) i lille Qvart, A. M. 567, 4to, hvoraf det første indeholder Slutningen af 15de, hele 16de og 17de og største Delen af 18de, det andet Slutningen af det 26de, hele 27de og over 1/3 af det 28de Capitel i Sagaen; men, skjøndt Bearbeidelsen utvivlsomt er den samme, saa viser dog Sammenligningen strax, at dette Pergamentshaandskrift ingenlunde, hvis man ei vil antage blot aldeles vilkaarlige Afvigelser i vort Papirshaandskrift, kan have været Originalen til den her udgivne Papirsafskrift. Denne sidste er derfor ene og alene lagt til Grund for nærværende Udgave, medens Membranbladene særskilt ville blive fuldstændig aftrykte efter Sagaens Slutning og forøvrigt kun benyttede til paa sit Sted at meddele Varianter efter dem under Texten. Forresten er det aabenbart, at Papirsafskriften ingenlunde nøiagtig har fulgt sin Original, allermindst hvad Retskrivningen angaaer, med Hensyn til hvilken sidste Afskriveren øiensynlig kun har fulgt sin Tids (det 17de Aarhundredes) almindelige Sædvane, og det er derfor ikke blevet anseet for nødvendigt at efterligne ham heri ved Udgivelsen, men snarere at benytte den i Udgaver af nordiske Oldskrifter brugelige Skrivemaade. Dog kan Overskriften, der er nøie copieret efter Papirshaandskriftet, tjene som Prøve paa dettes Retskrivning i det Hele taget.
  2. maaskee feilskrevet for »bjórskinna«.
  3. »ex« utydeligt.
  4. Gisning for »hinum«.
  5. Hdskr. har »soddan̅«.
  6. »giórꝺe« Haandskr.
  7. Her begynder det første Blad af Membranfragmentet (M); men da dette, som anført, senere vil blive fuldstændig aftrykt, saa er der ingen Grund til her tillige at meddele Varianter efter det; derimod ere aabenbare Urigtigheder i Papirshaandskriftet, hvor saadanne forekomme, rettede i Henhold til Membranens Læsemaade, og dette selvfølgelig bemærket under Texten.
  8. [saal. M. - P derimod har istedenfor disse Ord alene »Cꜧriſtna tru«, der aabenbart kun skyldes Afskriverens Misforstaaelse af Ordet »krisma« og ukyndige Forsøg paa at sætte noget andet i dets Sted.
  9. [saal. M. - P har det skjødesløsere og ufuldstændige »þijꝺer Tꝛiſtam ꜧriggur, og var nafn ꜧan̅s snueꝺ ti| ꝼegra atkuæꝺis og ſkal svejrnen̅ Tꝛiſtram ꜧejta«, o. s. v.
  10. [saal. M. - P har det urigtige »og ejrnen̅ oꝼriꝺ aff| ꜧm̅«.
  11. P lægger her endnu til »so aꝺ ejng| en̅ ꝼanſt ꜧónum̅ ꝼrægre nje betur kun̅anꝺe« — men tildels understreget, tildels overstreget, hvorfor det ogsaa er udeladt her i Texten.
  12. [saal. M. - P har det rimeligvis urigtige: »allʒ| konar skiemtan̅ar«.
  13. P gjentager her urigtig »ꜧonum«.
  14. [saal. M. - P har »Biórnſkin̅ og«.
  15. Saal. M. - P har »ÞeDobbel-s.jpger«.
  16. [saal. M. - P har kun »ꝼyrer þuiȷ kaup þu sıó þa vıllꝺuſtu«.
  17. synes feilskrevet »staꝺnis«.
  18. [saal. M. - P har det urigtige »frægur«.
  19. Saal. M. - P har det meningsløse »Enꝺu«, ogsaa utvivlsomt ved Feillæsning af Originalen.
  20. P har urigtig »skipen̅«.
  21. Her ophører Membranfragmentets første Blad.
  22. [saal. Haandskr., for »skipit í rètt«.
  23. Rett. for »viDobbel-s.jpga«.
  24. Saal. Hdskr.
  25. Saal. (»tijduglega«) Hdskr.
  26. Gisning for Haandskriftets »unned«.
  27. Gisning for »rejsu«.
  28. Gisn. for »hermdu«.
  29. [Gisning fór »á ný«.
  30. vera (?).
  31. Gisning for »lijdur«.
  32. verja (?).
  33. Her begynder det andet Blad af M; men Meddelelsen af Varianter efter det udelades af samme Grunde, som angivet i Anm. ved Slutningen af 15. Capitel.
  34. at (?).
  35. P har her den ifølge det Foregaaende urigtige Form »klæddann«, som vi derfor have forandret i Texten. Da Sætningen i sin Helhed i M ganske correkt lyder »stè hann á einn mikinn hest, klæddan«, saa viser Skjødesløsheden i P kun, at dens Afskriver her maa have haft for sig en Original, der paa dette Sted havde omtrent den samme Sætningsform som M, og hvis Begyndelse han kun vilkaarlig har forandret, medens han glemte at forandre Fortsættelsen paa tilsvarende Maade.
  36. [saaledes P (!).
  37. Her ophører Membranfragmentets andet Blad.
  38. Saal. (»lejffande«) Hdskr.
  39. Skrevet »Triehakle«.
  40. Her menes vistnok lyst, hvilket da er en Forvanskning af fýst, fýsn, fýsi, eller lign.
  41. skrevet »kinningar«.
  42. skrevet saaledes.
  43. Gisning for »soddann«.
  44. Gisning for »kvinnu«.
  45. Gisning for »Flandren«.
  46. P har »ferd«.
  47. Gisning for »mejnte«.
  48. Gisning for »frijad«.
  49. Gisning for »strax«.
  50. Gisning for »nær«.
  51. Gisning for »liostar«.
  52. saal. (»liós«) Hdskr.; maaskee Forvanskning af leóns.
  53. saal. (»triehakl«).
  54. Gisning for »Flandren«.
  55. Rettelse for »þienustu«.
  56. Gisning for »mejnumm«.
  57. Saaledes (»firr«) Hdskr.
  58. Rettelse for »þiena«.
  59. Gisning for »tijdinde«.
  60. Saal. (»saffal«) Hdskr.
  61. [Gisning for »bestu Bliór«.
  62. Saal. (»Bryniuver«) Hdskr.
  63. Saal. (»þejm«) Hdskr.
  64. Gisning for »miöd dryckiu«.
  65. Gisning for »illgirndz«.
  66. [staaer i Parenthes i Hdskr.
  67. Gisning for »halldest«.
  68. Saal. (»Jnnelega«) Hdskr.
  69. -mær Gisning for »-pijka«.
  70. Hdskr. synes at have »hatadann og hatadann« (»at« i det sidste Ord er utydeligt).
  71. Gisning for »bíföludud«.
  72. [Gisning for »enn Irske«.
  73. Gisning for »hann«.
  74. Gisning for »lijda«.
  75. Gisning for »ydar«.
  76. Gisning for »ydar«.
  77. Gisning for »ydar«.
  78. [Gisning for »ejnsamla«.
  79. skula (?).
  80. hefnt (?).
  81. Saal. (»hvo̅rutvegge«).
  82. Gisning for »lokons spónu«.
  83. Gisning for »angurzfulla«.
  84. Gisning for »Eigenn kvinnu«.
  85. [Gisning fór »ejnsömul«.
  86. Saaledes.
  87. Gisning for »Nockudre«.
  88. Gisning for »hvort«.
  89. Gisning for »giördar«.
  90. Gisning. Hdskr. har »komed«, som om det næstforegaaende Verbum ikke var megu, men fá eller geta.
  91. Gisning for »hia«.
  92. For -verandi skulde her maaskee staae -veranda.
  93. For -verandi skulde her maaskee staae -veranda.
  94. Saal. (»Ovin«).
  95. Saaledes Hdskr.
  96. Gisning for »unne«.
  97. Saal. Hdskr.
  98. Saal. (»kapilan«) Hdsk.
  99. Saal. (»vijgdu«) Hdskr.
  100. Saal. (»Ridia«) Hdskr.
  101. Gisning for »og«.
  102. sóttu (?).
  103. Saal. (»glöggsinne«) Hdskr.
  104. Saal. (»skiptarijke«) Hdskr.
  105. fella (?).
  106. Gisning for »bauk«.
  107. Gisning for »baudk«.
  108. Gisning for »höffdu«.
  109. Saal. (»þejr«) Hdskr.
  110. Gisning for »hlæde«.
  111. Gisning for »Mær«.
  112. Saal. (»aff«) Hdskr.
  113. Saal. (»vejt«) Hdskr.
  114. Her begynder det Fragment af en gammel-fransk Roman om Tristan, som aabenbart er Originalen til vor Saga. Det findes aftrykt hos Michel (Tristan II, S. 1—85) og gaaer lige til Romanens Slutning. Vi give som Tillæg nogle Uddrag deraf for at vise Overensstemmelsen med den ældre Bearbeidelse.
  115. Gisning for »þad«.
  116. Den franske Original har (Michel, Tristan II, S. 38):
    »E puis firent un sauz waleis
    E uns qu'apelent waueleis.«
  117. Gisning for »Ærnaster«.
  118. Gisning for »ejr« (sikkert Feilskrift fór »ejrn«).
  119. Gisning for »strax«.
  120. Gisning for »effter«.
  121. Saal. (»blánkande«) Hdskr.
  122. Gisning for »deider«.
  123. Gisning for »þad«.
  124. Det første Ord paa Siden mangler formedelst en lille Lacun i Mbr.
  125. [utydel.
  126. [ ) ulæseligt.
  127. »x« utydeligt.
  128. »hir« - især »ir« utydeligt. Her staaer i øvrigt ikke »hird«, men »hirds«. »lids« er tilføiet over Linien.
  129. Her staaer neppe »vinir«.
  130. Over »tt« er anbragt een forstærkende Prik.
  131. [utydeligt.
  132. »bur« utydeligt.
  133. Cap. 16, P.
  134. Her synes at staae et dobbelt a med to Bredetegn.
  135. tilføiet over Linien.
  136. »lei« utydeligt.
  137. [ ) utydeligt.
  138. Saaledes.
  139. For »pp« har Membr. et af »pp« sammensat Tegn og derover en Prik.
  140. Over »tt« een forstærkende Prik (jf. Note 130).
  141. tilføiet over Linien.
  142. Over »r« har Skriveren sat et Tegn, der ligner et Komma.
  143. Cap. 17, P.
  144. Her synes at staae »uͥ«; men det er ikke fuldkommen sikkert.
  145. Gisning. Her synes at staae »ua̅d«; men det formeentlige »rædum« er næsten heelt bortskaaret.
  146. [ ) bortskaaret.
  147. [ ) bortskaaret samt en Deel af »ll« i »snill«.
  148. bortskaaret paa en Levning af det første Bogstav nær, der i øvrigt ikke synes at have været »f«, men snarere »l«. Maaskee har der staaet »líkur eda iam uel« o. s. v.
  149. »lld« ulæseligt.
  150. »u« beskadiget.
  151. bortskaaret.
  152. ulæseligt.
  153. [ ) meget utydeligt.
  154. feilskrevet »ſke̅tanͬ«.
  155. i P moderniseret til »sýnt« (see ovenfor, Side 25 Lin. 13).
  156. Dette Ord ender (ikke paa »v«, men) paa »v̅«.
  157. tilføiet over Linien.
  158. feilskrevet »reid|dduzt«.
  159. [tildeels meget utydeligt.
  160. [saal. M; »var hánum svá margunnandi [hánum] ok tignandi hann yfir sína sonu« P.
  161. »þio«, især »þi«, utydeligt.
  162. utydel.
  163. Cap. 18, P.
  164. [meget utydeligt.
  165. over Linien.
  166. [»j—or« samt »r« i »uedrum« utydeligt.
  167. »kau« utydeligt.
  168. utydeligt, især »k«.
  169. noget utydeligt.
  170. Det sidste Bogstav næsten heelt udslettet.
  171. Det sidste Bogstav udslettet.
  172. Det sidste »u« er tilføiet over Linien.
  173. snarere end »skulu«.
  174. feilskrevet »o oſſ«.
  175. Over »r« er sat ef Tegn, der ligner et Komma. (Jf. Note 142 samt næstfølg. Note)
  176. Ogsaa her staaer over »r« et Tegn, der ligner et Komma.
  177. »ski« utydeligt.
  178. [»noꝛbæn͛ uoͣꝛo«.
  179. utydeligt.
  180. tildeels utydeligt.
  181. »sett« ikke tydeligt, men synes fuldkomment sikkert.
  182. »ans« utydeligt.
  183. For »pp« har Membr. det bekjendte af »pp« sammensatte Tegn og derover en Prik (jf. Note 139).
  184. »tt« med een Prik over (jf. Note 130 samt Note 140).
  185. »rogu« ikke tydeligt.
  186. Over »r« et Tegn, der ligner et Komma (jf. Note 142, 175 og 176)
  187. »vog« bortskaaret.
  188. [ ) bortskaaret.
  189. [ ) bortskaaret.
  190. »grat« utydeligt.
  191. [bortskaaret.
  192. ulæseligt.
  193. tilsat over Linien.
  194. »rida« noget utydeligt.
  195. Saaledes.
  196. Over det første »r« samt over »n« staaer et Tegn, der ligner et Komma. Jf. Jf. Note 142, 175, 176 og 186.
  197. »a« tildeels udslettet.
  198. Cap. 27, P.
  199. skrevet over Linien.
  200. »Gak« utydeligt.
  201. »uer« utydeligt.
  202. Her synes at staae »ʀͣ« - men »ʀ« er mindre tydeligt.
  203. [tildeels utydeligt, især »ofa«.
  204. »s« beskadiget.
  205. [ere kun de fire sidste Bogstaver sikkre.
  206. Over hvert af de to »t«er er sat en forstærkende Prik.
  207. feilskrevet »ſıgíazt«.
  208. Kun »a« er tydeligt.
  209. utydeligt paa »þ« nær.
  210. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  211. synes at have en forstærkende Prik over det første »t«.
  212. synes skrevet med »o« for »e«.
  213. forkortet »þr̅«.
  214. Som ofte ellers i Membranhaandskrifter staaer her over »o« (= »ó«) et Tegn, der ligner et Komma.
  215. Saaledes.
  216. Saaledes.
  217. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  218. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  219. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  220. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  221. »pp« er den sædvanlige af »pp« sammensatte Figur, og derover staaer en Prik som forstærkende (jf. Note 183).
  222. Prik over det ene »t« (eller over dem begge?).
  223. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  224. Saaledes.
  225. En Deel af Slutningen af dette Ord bortskaaret.
  226. P har her »rauꝺr« (ovenfor, Side 53 Linie 31).
  227. [ ) bortskaaret paa en Levning af det første »m« nær.
  228. Her synes kun at staae »Skil«.
  229. [ ) bortskaaret paa en Levning af »s« nær.
  230. [tildeels utydeligt og usikkert.
  231. [bortskaaret.
  232. over Linien.
  233. Her synes kun skrevet »barꝺa«.
  234. Her synes kun at staae »ln̅ꝺ« (i Enden af en Linie).
  235. Der staaer en forstærkende Prik i det mindste over det ene »t«.
  236. Der staaer en forstærkende Prik i det mindste over det ene »t«.
  237. Saaledes.
  238. »i« utydeligt og usikkert.
  239. »pp« sammenskrevet paa sædvanlig Maade og derover en forstærkende Prik.
  240. Der staaer en forstærkende Prik i det mindste over det ene »t«.
  241. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  242. Over hvert af de to »t«er staaer en forstærkende Prik.
  243. Cap. 28, P.
  244. over Linien.
  245. feilskrevet »ride«.
  246. Det sidste »u« utydeligt. Over »gg« een forstærkende Prik.
  247. forkortet »o̅r̅m̅«.
  248. »t« over Linien.
  249. Over »gg« een forstærkende Prik.
  250. feilskrevet »ſteik« i Mbr.
  251. [skrevet som eet Ord.
  252. Over hvert af de to »t«er er en forstærkende Prik.
  253. over Linien.
  254. [ ) bortskaaret.
  255. Over det sidste »t« sees en forstærkende Prik.
  256. meget utydeligt paa »s« nær.
  257. [bortskaaret saa nær som en Deel af det sidste Ord.
  258. [bortskaaret, undtagen den øverste Deel af de to sidste Bogstaver, der synes at have været »le«.
  259. [bortskaaret, saa nær som en lille Rest af det sidste Ord, der synes at have været »eͥ«.
  260. Her synes at staae »ſtou̅, men er utydeligt paa »ſt« nær.