Seyðabrævið

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Oldfærøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Jakob Jakobsen 2.png
Jakob Jakobsen
Diplomatarium Færoense


Føroyskt Fodnbrævasavn
Miðalaldarbrøv upp til trúbótarskeiðið

Tórshavn og København, 1907


Seyðabrævið


Rættarbót firi Føroyar, givin av Hákuni hertuga Magnussoni í Ósló tann 28. juni 1298. Kend undir navninum "seyðabrævið". Prentað ettir upphavsskriftinun í skinnbók Perg. nr. 33 (firr C 20) kvarto í tí kongliga bókasavninun í Stockholm. Hetta skriftið er í hesari útgávu nevnt A. Tað er samanhildið við seinni avskrift av rættarbótini (seyðabrævinun) í skinnbók, nevnd Hist. Lit. 12 folio í Lunds universitets bókasavni, avskrift frá tí 14. árhundraðinun, á tann hátt, at har sum henda avskriftin, ið her er nevnd B, brítur av frá upphavsskriftinun, er tað, sum B hevir øðrvisi, sett niðri undir tekstini (undir strikuni) á kvørjari blaðsíðu.

–––––––––––


Side af Seyðabrævið

Hakon med guds miskun Noregs hærtugi son M[agnusar] kongs hins koronada sendir (ollum) monnum i Færŏyium. þæim sem þetta bref sea æða hæyra. Q(uediu) G(uds) ok sina. Anlegr fader ok war hin kærazste win. herra Erlendr b[ysku]p i Færŏyium. ok herra Sigurdr lagmadr af Hiætlande. sem ver hafdum till ydar sent, tedo oss af almugans halfu. vm þa luti sem þæim þotte vm bunadarbolken askorta. oc af þui (letu ver) i þesse fiogur blaud samansætia þa skipan sem ver hafum med hinna bæzstra manna rade þar agort. æptir þui sem ver ventom at almuganom skal mest vera til gagns. En vm kristinsdoms bolken. kunnu ver æigi adra skipan a at gera nu at sinni. en han stande æptir þui sem virdulegr herra fader war hin (koronade) let samansætia ok han fæk i hendr herra Erlendi b[ysku]pi ok landzboken sialf wattar. Er þat fulkomet bod wart ok sannr vili at huarotuæggia þesse skip(an hal)dezt væl ok vanlega at vskaddre sŏmd konungsdomsens ok wara æptirkomanda þar til sem ver vilium adra skipan agera med hinna vittrazstu manna rade. æptir þui (sem ver seum ok) gud gæfr os at vndirstanda at almuganom mætte sem mæst gang at verda. Oc till sanz vitnisburdar leto ver wart insigli firirsætia þessa skipan er (gor var I Os)lo laugardaghen nesta æptir Jonswaku. þa er lidit war fra burdartid wars herra Jhesu Christi. M. vettra. cc. vettra. niutigir ok atta vetr. (a nitianda are) wars hærtugadŏmes. Hera Ake kanceler insiglade. sira Teitr ritade skrana. En Bardr Petrsson notarius war ritade brefet.


1. Þat er nu þui nŏst at þæssir ero þæir lutir er landino ero henttastir. ok minn herra hertoginu hevir iattað oss ok æigi stendr i logbok þæiri er varr en virðuligi herra Magnus kon(un)gr hinn koronadi gaf oss ok menn samþycktu a alþingi. at ef madr gengr i haglendi annarz manz ok ræckr brott fænad hans sva at honum uerþr skadi at sa er halfrar m[erkr] er uerþr gialldi fullrætti þæim er þann fænad a eptir þui sem hann er maðr til. oc. halva m[ork] s[ilfrs] konungi. ok bŏti aptr fænad þæim sem a annan iamgodan sem adr var. En ef madr kennir þat manni at hann havi verit med hundvm i haglendum hans ok gert honum med þui moti skada bŏti eptir laga domi ef vitni ero til. en ef hann kvædr næi vidr syni eptir logvm. ok at þrim dagvm se aðr firir til sagt. ok stefnt þæim sem sꜷð æiga e[ða] haglendi saman til samrættis. En sa er æigi vill koma til samrættis forfalla laust sækr .ij. ꜷrum s[ilfrs] við konung. Enn huervitna þar sem menn æigu sꜷð saman e[ða] haglendi. þa se hundar æigi floeiri en ollum sæmr þæim sem skynsamir ero. ok sæ þæir hundar allir ollum iamhæimmolir.


2. Enn ef madr sitr a iordu mannz. ok er æigi landskylld lokin fyr enn hann færr af iorðinni. þa æignizt landdrottinn loð sina. Enn ef sa maðr sitr a iorðv manz er æigi hefir fe til at luka þa er hann færr af iordinni um varit. þa havi hann lokit alla landskylld at Olafs uoku. ella æignizt landdrottinn loð hans. vttan lodin verði minni enn læigunni hæyrir til. Nu ferr læiglendingr af iorðu enn annarr ferr til. þa vinni huarr a þæirri iorðv sem adr bio a. sua at þeim verdi æigi skadi at sem til færr. En ef men fara af þeim iordum er þæir hava um vætrinn. sua langt i fra. at þæir gæta æigi sialvir sæð yfir saþgęrð sina. ne varðveitt. þa skal sa er til kæmr. gærda um ok gæta. skera ok tina. ok æignazt med þi fiordvng af korni oc halm. En ef skadi er a giorr. bŏti þeim er akr a eptir domi kornspell. enn konungi ,ij. ꜷrum s[ilfrs].


3. Sva ok um þa menn er rækazt a hendr monnum ŏrinda laust. oc sitia þar .v. nŏtr e[ða] lengr. gialldi konunge .iij. ꜷra sækt. uttan hion fŏri at taca ser vist. e[ða] bondi sændi ŏrinda sinna. Fatŏkir menn allir skulu fara at usækiu biðia sær olmuso. Sua oc þæir menn er inn taka husbændr. þa ero þoeir sækir .iij. ajrum sfilfrs] uið kommg. aðra . iij. ꜷra þær.


4. Þat hovum ver oc spurtt vm uvenio þa sem her hevir fram farit i landino. mæirr enn vera skylldi um sꜷðfænað manna. oc þess avaxtar. oc oss hŏvir æigi lengr yfir at þegia. helldr nockur rad a at leggia. oc skorðu vid at setia. at hverr mŏtti sino una eptir þi sem hann a at logum at hava. at ef .ij. menn e[ða] flæiri. eigv sꜷð saman i æinom haga. oc uilia þæir skera huarntuæggia sinn sꜷð. þann fyrst sem omarkadr er. huart sem þat ero lomb e[ða] gamlir sꜷðir. þa ꜷevir þat huer sem tæcr med hundi eda oðrvm vælum huart sem hann a e[ða] æigi. þegar umarkat er. Nu af þi at oss oc skynsamum monnum lizt sua. at þat ma æigi bera varri tigu. at nockur olog hefizt upp i landino. ne framgang havi med rangyndvm. þa gerom ver þa græin a oc skipan. at ef maðr vill taka sin lomb. e[ða] gamlan sꜷð þann sem umarkaþr er. þa skal hann fa til .ij. skilrik vitni at þat er hans sauðr. oc þar kenna þæir moðvr til. Enn ef þat fallŏrazt honum þa svari sliku firir sem hann ætti ecki i.


5. Nu liggia haglendi saman utan garðs. oc æigv . ij. menn huarr sinn haga. oc gengr sꜷdr or annars haga oc i hins. oc verdr þar hagfastr. oc tell hinn at er þann haga a. þa taci sa sꜷð sinn allan. oc beri i sinn haga. Nu gengr þessi sꜷdr aptr i þann haga er hann var brot or borinn. oc sua annat sinn. oc þriðia sinn. falli þessi saudr ugilldr þeim er a. uttan hann vili taca læigv fyrir haga sinn .xx. alnir fyrir sauða m[ork] hueria. Enn ef hann uill æigi læigu taca. þa skal hinn er sꜷð a bioða honum kꜷp a halvum sꜷðinvm við sik. Nu ef hann vill huarki kaupa ne læigu taca. þa fŏri hinn sꜷð sinn or haga sær at hagrædum. oc havi or innan .xij. manaða. Nu vill sa er sꜷð a. huarki læigu bioða. ne sælia þeim er hagann a. falli sꜷdr ugilldr sem aðr. Þar skal sꜷð ovan ræka sem hann er hagfastr. oc rættvm upp hallda huerr eptir sꜷða magni. enn ef oðru visu er giort. bŏti konungi . iij. ꜷrum s[ilfrs]. enn hinvm skada bot eptir logvm er sꜷðinn a ef skadi verdr at. Nu ef menn ero at samrætti. oc æigo þar margir menn sꜷð saman. þa merki huerr lamb eptir þui sem a ær til. oc hyggi at hve margr tvilęmbrr er. oc sua ef ukunnr sꜷðr er i þeirri rætt. þa hyggi sꜷða menn at huerso margar er lomb hava. oc merki huerri lamb er æigi er gælld. Enn ef æinn huerr mismarkar sꜷð i þessarri rætt. þa havi sa sauð sinn er a. þegar rættar kenningar koma til. ef sa ma sinni æinkunn a koma. e[ða] annan sꜷð iafngoðan. enn sa se engv sækr er mismarkaði i samrætt. Nu æigv menn allir i æinum haga. oc uill æinnhuerr kyrra sinn sꜷð e[ða] flæiri. enn sumir vilia æigi. þa raði sa er kyrra vill. oc bŏta vill sitt fæ. enn æigi hinn er spilla uill. Nu rækr sa sinn sauð i rætt er kyrran a. oc kæmr stygr sꜷðr i þenna. þa seti nidr oc læypi æigi upp styggum sꜷði i kyrrann. En ef sa læypir upp styggum sꜷði sinvin i hins sauð kyrran. oc giorir honum sua spellvirki oc skada þa bŏti honum fullrætti skada. oc ovundar bot eptir logum. enu konungi . iij. ꜷrum s[ylfrs]. oc kyrri þann sꜷð sinn sem eptir er i þæim haga. Nu ef menn ganga eingongr i haga. oc giora ecki mann varan viðr þann seui sauð a i þæim haga. oc mismarkar æinshvers þeirra lamb. oc setr a sina æinkunn. oc voru aðr umarkat. oc segir æigi þæim til er a. þa hevir hann markat með læynd oc bŏti þæim er atti eptir domi. enn konungi .iij. m[orkum] ef virdizt til æyris. enn hvinzka ef minna er. Enn ef hann markar þann sꜷð sem aðr er markaðr. oc sætr sina æinkunn a ofan a hins er aðr atti þann sꜷð. þa er hann þiofr.


6. Nu ef menn læiða hunda þa i haga. er sꜷðbitar ero. oc bita sꜷði þæir. þa bŏti aptr hinum er a iamgoða sꜷði sem hann atti. oc bitr hann optarr. bŏti sem hann sialfr dræpi. Enn ef þæir hundar uerða sꜷði at skada er menn hava samþykt at upp. skulu gatiga. þa bŏti sa aptr iamgodan sꜷð hinvm er atti er þessi hundr fylgir. oc varizt sua við at gæyma hundz sins. Enn þat er sꜷðbitr. er optarr uerþr sꜷði at skaða enn um sinn e[ða] gengr brot i haga at bita sꜷði. Enn iskipan i haga skulu menn eptir þi hava sem at fornu hefir uerit. utan menn sæ. at haginn megi meira bera. þa havi sua margan sem þæim semr. oc sua margan sꜷð hverr i hava. sem haga a till. Sua oc vm aðra æign. nꜷt e[ða] ros[s]. þa skal oc engi flæiri hava. enn adr er skillt manna i millum. hallda oc engi i annars haga utan sialfs sins. enn ef helldr. svari eptir logum.


7. Sva er oc at tala uni þa menn er þegar lęggiazt i kot. er þæir æigu til æins misseris mat. nu skal engi med minna fę bu saman sætia heðan fra enn með .iij. kyr. enn hverr sem lendir hann uið minna sækr æyri hvarr þæira með konung. enn siolffŏslumenn aðrir skulu engir vera utan þæir æinir sem æigi fa sær atvinnu til fostrs. sua oc um hion er brot lꜷpazt fra bondvm forfalla lꜷst skal engi lengr fŏða enn .iij. nŏtr. enn ef lengr fŏðir gialldi slikt sem bok mŏlir um þa menn er annars vinnv menn taka.


8. Nu ef huskarlar bonda hitta hval a havæ ut. oc skera af skip farm. havi þæir av siondung. enn ef þeir flytia hval at landi oskorinn. havi slikt av sem bok mælir. Nu ræka menn hual a land upp. þæir sem æigi eigu iorð firir ovan oc væiða. oc biarga or flŏðar mali. havi af fiorðung. sua ok um tre at somu. Enn ef menn finna nꜷl. e[ða] sꜷði e[ða] annan fenað a havi ut. oc flytia a land. þa skulu þæir hava af fiorðung.


9. Sva er oc um þa menn er her sitia uætrsætr oc bŏndr bioða hæim til sin (hve) mikit bŏndr skulu taca með þæim i forgipt a .xij. manoðum. at þæir menn gevi .ccc. er ecki hava mungat oc þo mat slikan sem bondi. Enn sa .cccc. er maldryckio hevir helga daga. oc fostu daga. Enn sa .ccccc. er huerndag hefir mungat.


10. Þat er nu þui nŏst at ef maðr skipar annars manz haga með sꜷð sinvm. oc vill æigi or lata. þo at hinn mæini er hagann a. þa skal sa er hagann a gera fimt til. oc skal hin fyrri hevia at Olafs uoku fyrri. oc til Andres messo. enn ef þa er æigi or forfalla lꜷst þa æignazt sa þriðiung i sꜷði hans. er haga a. aðra fimt hefr at Andres messo. oc til fostu. enn ef þa er æigi or forfalla lꜷst. þa æignazt. sa .ii. luti i sauði er hagann a. Hin .iij. fimt hęfr at fostu oc til Olafsuoku. enn ef þa er enn æigi or. þa æignazt sa þann sꜷð allan er haga a. utan þær nꜷðsyniar banni er skynsamir menn meta til forfalla. oc sua uitu þat nagrannar hans. Nu ef sua virdizt. at þær nꜷðsyniar hava til gengit. at hann matti æigi or fŏra. þo at hann villdi. þa skal hann hava uerð firir sꜷð sinn þann sem eptir stendr i haga hins. Sva er oc skipat at sa einn er sꜷðr hagfastr i annars haga. er þar hevir uetrar hava. oc þar lembir uni varit. Enn þar sem haga mork manna liggia saman. oc sꜷðr gengr hvarr til moz við annan. þa skal sa er ganga uill til markræina. gera þæim orð er til mozt a uið hann. oc gangi baðir saman. Enn ef annar hvarr uill æigi ganga. þa gangi sa er stefndi hinvm i sinn haga. enn æigi hins utan logvatta. Nu ef hann gengr um markræin i annars haga. suari slikv firir sem hann giordi hinvm engi orð. Enn ef æigi ero orð gior. oc gengr þo. þa suari slikri tortrygd sem sa vill a hendi honum hava er hæima sat. oc skada þann allan sem afgerizt hans uppgongu a þæim degi oc ovundar bot slika sem logbok vattar. en konungi .iij. airum s[ilfrs]. Enn ef menn æigu haglenndi saman oc styggan sꜷð. nv vilia sumir kyrra enn svmir æigi. þa skal sa raða er kyrra uill. oc bŏta vill sitt fæ. enn æigi sa er spillir. firir baðvm. ella abyrgizt sa skaðan er æigi vill hæim taca þann sem a verdr sꜷð hans. utan nockur nꜷðsyn gangi til.


11. Sva hovum vær oc þa skipan a gort. at hvalflystri þꜷ er vær kollum vagnhogg e[ða] sua mioc rekin at æigi tækr sallti. þa uilium vær þat gæva þæim sem þat land a. er rækr a. firir guðs sakir ok sakir foður vars oc moður. oss til friðar oc farsælldar með þæim hætti at syna skal aðr firir .ij. vattum enn þæir geri nockut rað firir. uttan varir eptirkomendr sæ at þat sæ moti konungdominum.


12. Sua oc þæir menn er skemma goða menn i orðum e[ða] verkum. oc hava æcki til at bŏta. oc træysta sua fælæysi sino. at þæir havi slika refsing sem .xij. skynsamir menn dŏma logliga til nefndir af rættaranvm. Nu ef maðr er við staddr dæilld manna e[ða] kaupi. oc vill hann æigi vitni bæra logliga til stemndr. gialldi konungi mork s[ilfrs] huerio sinni. þar til er hann bærr.