Saga Ólafs Konúngs ens helga Haraldssonar (Prologus)

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Fornmanna Sögur

Eptir gömlum handritum

Fjórða bindi.

Útgefnar að tilhlutun hins

Norræna Fornfræða Félags

Kaupmannahöfn 1829


Saga Ólafs konúngs ens helga Haraldssonar.
Prologus.


ARI prestr Þorgilsson enn fróði ritaði fyrstr manna [hér á landi[1] at norrænu máli fræði, bæði forna ok nýja; ritaði hann fyrst í upphafi sinnar bókar frá Íslands bygð ok lagasetníng, síðan frá lögsögumönnum, hversu lengi hverr hafði lögsögu, ok hafði hann áratal fyrst, til þess er kristni kom á Ísland, en síðan allt til sinna daga; hann jók þar ok við mörg önnur dæmi, bæði konúnga æfi í Noregi ok í Danmörk ok á Englandi, ok stórtíðendi þau, er gjörzt höfðu hér á randi, ok þikkir oss hans sögn öll merkiligust; var hann maðr forvitri, ok svá gamall, at hann var fæddr næstavetr eptir fall Haralds Sigurðarsonar. Hann ritaði, svá sem hann sjálfr segir í æfi Noregs konúnga, eptir sögu Odds Kolssonar, Hallssonar[2] af Síðu; en Oddr nam af Þorgeiri afrazkoll,[3] þeim manni, er vitr var, ok svá gamall, at hann bjó þá í Niðarnesi,[4] er Hákon járl enn ríki var drepinn; í þeim sama stað lét Olafr Tryggvason efna til kaupángs setu; en Ólafr enn helgi reisti kaupstaðinn. Ari kom sjö[5] vetra gamall í Haukadal til Halls Þórarinssonar, ok var þar 14 vetr. Hallr var maðr stórvitr ok minnigr; hann mundi þat, er Þángbrandr prestr skírði hann þrévetra, þat var vetri fyrr enn kristni var í lög tekin á Íslandi. Ari var 12 vetra gamall, þá er Ísleifr biskup andaðist. Hallr fór milli landa, ok hafði félag Ólafs ens helga konúngs, ok fékk af því uppreist mikla, var honum því kunnigt um konúngsríki bans. Þá er Ísleifr biskup andaðist, var liðit frá Ólafi Tryggvasyni 80 vetra; en Hallr andaðist níu[6] vetrum síðarr enn Ísleifr biskup, þá hafði hann at vetratali 4 vetr ens tíunda tegar; hann hafði gjört bú í Haukadal þrítugr, ok bjó þar 60 vetra [ok 4 vetr;[7] svá ritaði Ari. Teitr, son Ísleifs biskups, var með Halli í Haukadal at fóstri, ok bjó þar síðan. Hann lærði Ara prest, ok marga fræði sagði hann honum þá, er Ari ritaði síðan. Ari nam ok marga fræði at Þuríði Snorra dóttur goða; hún var spök at viti, hún mundi Snorra, föður sinn; Snorri var þá nær[8] hálffertugr, er kristni kom á Ísland, en andaðist einum vetri eptir fall Ólafs konúngs;[9] því var eigi undarligt, at hann væri sannfróðr at fornum tíðendum, bæði hér ok utanlands, at hann hafði numit at gömlum mönnum ok vitrum, en var sjálfr minnigr ok námgjarn. Rita, hefir ek látit frá upphafi æfi konúnga þeirra, er ríki hafa haft á Norðrlöndum, ok á Danska túngu hafa mælt, svá ok nokkrar kynslóðir þeirra, eptir því sem vér höfum numit af fróðum mönnum, ok enn er sagt í fornkvæðum, eðr í lángfeðga tölu finnst, þar er konúngar hafa rakit ættir sínar. Þjóðólfr enn fróði, skáld, er sumir kalla enn Hvinverska, orti kvæði um Rögnvald konúng, son Ólafs konúngs af Vestfold; Ólafr var bróðir Hálfdánar svarta, föður Haralds ens hárfagra; í því kvæði eru upptaldir 30 lángfeðgar Rögnvalds, sögð nöfn þeirra, ok svá frá dauða hvers þeirra, ok er talit allt til Íngunar-Freys[10] er heiðnir menn kölluðu guð sinn. Annat kvæði orti Eyvindr skáldaspillir um Hákon jarl enn ríka, Sigurðarson, ok taldi hann lángfeðga til Sæmíngs, er sagt er at væri Íngunar-Freysson, Njarðar;[11] sagt er þar ok frá dauða hvers þeirra ok legstað. En fyrsta öld var sú, er alla dauða menn skyldi brenna; en síðan hófst haugsöld, voru þá allir ríkismenn í hauga lagðir, en öll alþýða grafin í jörð, þá er menn voru dauðir, ok settir eptir bautasteinar til minnis. En síðan er Haraldr enn hárfagri var konúngr í Noregi, þá vitu menn miklu gjörr sannendi at segja frá æfi konúnga, þeirra í Noregi hafa verit. Á hans dögum bygðist Ísland, ok var þá mikil ferð af Noregi til Íslands, spurðu menn þá á hverju sumri landa þessa ímilli, ok var þat síðan í minni fært, ok haft eptir til frásagna. En þó þikki mér þat merkiligast til sannenda, er berum orðum er sagt í kvæðum, eðr öðrum kveðskap þeim, er svá var ort um konúnga eðr aðra höfðíngja, at þeir sjálfir heyrðu, eðr í erfikvæðim þeim, er skáldin færðu sonum þeirra. Þau orð, er í kveðskap standa, eru en sömu, sem í fyrstu vóru, ef rétt er kveðit, þótt hverr maðr hafi síðan numit at öðrum, ok má því ekki breyta; en sögur þær, er sagðar eru, þá er þat hætt, at eigi skillst öllum á einn veg; en sumir hafa eigi minni, þá er frá líðr, hvernig þeim var sagt, ok gengust þeim mjök í minni optliga, ok verða frásagnir ómerkiligar. Þat var meirr enn 2 hundruð vetra tólfræð,[12] er Ísland var bygt, áðr menn tæki hér sögur at rita, ok var þat laung æfi, ok vant, at sögur hefði eigi gengizt í munni,[13] ef eigi væri kvæði, bæði ný ok forn, þau er menn tæki þar af sannendi fræðinnar. Svá hafa gjört fyrr fræðimenninnir, þá er þeir vildu sannenda leita, at taka fyri satt þeirra manna orð, er sjálfir sá tíðendi, ok þá voru nærstaddir. En þar er skáldin voru í orrostum, þá eru tæk vitni þeirra, svá þat ok, er hann kvað fyri sjálfum höfðíngjanum, þá mundi hann eigi þora at segja þau verk hans, er sjálfr höfðínginn, ok allir þeir, er heyrðu, vissu, at hann hefði hvergi nærri verit; þat væri þá háð, en eigi lof. Nú ritu vér þau tíðendi með nákkvarri minníngu, er gjörðust um æfi Ólafs ens helga konúngs, bæði um ferðir hans ok landstjórn, ok enn nákkvat frá tilgaungum þess úfriðar, er landshöfðíngjar í Noregi gjörðu orrostu ímóti honum, þá er hann féll á Stiklastöðum. Veit ek, at svá mán þikkja, ef utanlands kemr sjá frásögn, sem ek hafa mjök sagt frá Íslenzkum mönnum; en þat berr til þess, at Íslenzkir menn þeir, er þessi tíðendi sá eðr heyrðu, báru híngat til lands þessar frásagnir, ok hafa menn síðan at þeim numit. En þó rita ek flest eptir því, sem ek finn í kvæðum skálda þeirra, er váru með Ólafi konúngi.[14]




Athugasemdir:

  1. v. í H.
  2. v. í D.
  3. afrakoll, H.
  4. Vikarnesi, D, Niðarósi, B.
  5. 8, D.
  6. 10, H.
  7. ok 3 vetr D; v. í H.
  8. það, sem eptir er af Prologus, er rifit af G.
  9. hins helga, b. v. H.
  10. Yngvi-Freys, H.
  11. son Oðins, H.
  12. tíræð, H.
  13. minni, H.
  14. I stað þess frá: Rita hefir ek látit, o, s, frv., hafa D, K þetta: En bók þessa hefir ek látit rita eptir því, sem segir í kvæðum þeirra Sighvats ok Ottara svarta, er jafnan voru með Olafi konúngi, ok sá ok heyrðu þessi tíðendi, en sumt eptir sögn Ara prests ok annara fræðimanna, ok þikki mér kvæðin minnst or staf færð, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upptekinn.